Boekenpost 134

w w w. b o e k e n p o s t. n l

JAARGANG 22 NUMMER 134 NOVEMBER/DECEMBER 2014 PRIJS € 7,00

Frank Westerman over AKOnominatie: ‘Ik loop op luchtzolen!’

Ambachtelijk papierscheppen.

Een veelzijdig vak

Exclusief: ongepubliceerd gedicht C.O. Jellema, ‘Ongeveer zo’

Gabriel García Márquez De magiër uit Macondo

•

•

K. Schippers antwoordt u Wat is het mooiste woord uit de Van Dale? Een nieuw stripseizoen Uitgebreide boekenagenda Het fraaie werk van Fré Cohen

•

•

RECENSIES

GEVRAAGD:

Voor onze Grote Eindejaarsveiling 2014 Waardevolle goederen, kwaliteitsstukken en exclusieve boeken, atlassen, drukwerken en printen.

Traditioneel is onze Decemberveiling een topper in kwaliteit en in kwantiteit.

Uw inbreng is van harte welkom.

Gratis taxatie.

Bijzondere wensen, transportkwesties e.d. bespreken wij graag.

e Uiterst m atu inleverd . 13 is Do r be Novem

De Eindejaarsveiling wordt gehouden van Ma. 15 t/m Vr. 19 Dec. Kijkdagen: Do. 11,Vr. 12, Za. 13 en Zo. 14 Kijk voor actuele tijden en bijzonderheden op onze site.

Veilinghuis De Atlas

Ku n s t , A n t i e k e n I n b o e d e l v e i l i n g e n

Noorwegenstraat 6A 7418 BC Deventer T. 0570 - 627 666 F. 0570 - 627 874 www.veilinghuisdeatlas.nl

2

BOEKENPOST 134

RECENSIES

De bibliotheek van een kunsthistoricus Een zeer omvangrijke collectie kunstboeken

Veiling november Kijkdagen: 7, 8 en 9 november van 10:00-16:00 uur.

Veiling: 12 en/of 13 november Zie www.notarishuis.nl voor meer informatie november/december 2014

Kipstraat 54, 3011 RT Rotterdam | 010 411 85 44 | vendu@notarishuis.nl

3

Magie Grappig, of misschien niet echt. De laatste maanden hoor ik steeds vaker mensen zeggen, als ze ontdekken dat ik ‘iets met boeken doe’ - als uitgever en antiquaar - ‘Zijn er nog wel mensen die lezen dan? Worden boeken nog verkocht?’ en meer van die verbaasde uitspraken. Nu weten we onderhand wel dat mensen minder (diepgravend) lezen en minder boeken kopen, maar de vragen komen soms over als: ‘Wat doe je in dat vak?’

Een vriend van mij, al vijfendertig jaar antiquaar (eigenlijk kan ik beter ‘pas’ zeggen – voor antiquarische begrippen is dat nog maar een korte periode), vertelde ooit een mooie anekdote.

Op de lagere school was hij een van de besten van de klas. Decennia later komt er een klasgenoot binnen, die hoog opgeklommen was in het bankwezen, en treft daar zijn oud-schoolgenoot. Verbaasd zegt hij: ‘Maar Jan, jij kon toch zo goed leren?’

Tja. Het is niet anders! Het boekenvak is nou eenmaal het mooiste wat er is. Als kind had ik het geluk om bij enkele verwanten en vrienden van mijn ouders over de vloer te komen die overal boeken hadden staan. Het had iets magisch voor mij en dat heeft het altijd behouden.

Over magie gesproken, dat doet me weer aan Gabriël García Márquez denken. Boekenpost ging op zoek naar de magische wereld van zijn beroemde werk Honderd jaar eenzaamheid. U leest er alles over in dit nummer, en natuurlijk veel meer.

12

Gabriel García Márquez: de magiër uit Aracataca

OPINIE

6

De pen blijft op het papier bij Wim Hazeu

29 Wim Huijser ziet luchtkastelen INTERVIEW

32 Een land van waan en wijs. In gesprek met Helma van

Lierop en Vanessa Joosen over de geschiedenis van de

Nederlandse jeugdliteratuur 42 Het bureau & zo…van De middelste molen 47 ‘Stamel en bazel en stotter maar door!’

K. Schippers antwoordt u 60 In gesprek met Frank Westerman over de AKO-nominatie en

zijn werk

Ik wens u veel leesplezier!

EEN GREEP UIT DE BOEKEN IN DIT NUMMER

Met vriendelijke groet, Vincent van de Vrede, uitgever

DE BOEKEN MARKT elke vrijdag in amsterdam

OP HET

S P U I

a d v e r t e n t i e

Om te beginnen

VINCENT VAN DE VREDE

(Vert.) Literatuur

Brieven

Boeken over boeken

Boekenpost verschijnt 6 keer per jaar, aan het eind van de even maanden. Opzegging van het abonnement dient schriftelijk te gebeuren vóór ontvangst van de factuur. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden overgenomen.

Ingezonden berichten worden eigendom van de uitgever c.q. de redactie. De utgever heeft ernaar gestreefd om de rechten betreffende de illustraties te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten hierop te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

INHOUD

PA S V E R S C H E N E N

EN VERDER...

8, Nederlandse literatuur 10, 11 9

Vertaalde literatuur

21 Thrillers

Schrijversportret: John Galsworthy,

25, Varia 35

18

schepper van The Forsyte Saga

26 Boeken over boeken 40 Strips

Wat brengt het nieuwe seizoen

ACHTERGROND

22 Prentkunst

Chrysanten als inspiratiebron 30 De illustrator

Boekenleggers van

Nicolaas Wijnberg

NIEUWS

36 Berichten uit boekenland

63 Boekbandontwerpers

Het fraaie werk van

Fré Cohen

54 Agenda

(Ned.) Literatuur

Om te hebben

17

Poëzie in beeld Ongepubliceerd gedicht ‘Ongeveer zo’ van C.O. Jellema

28 Sierinitialen

Koning David met zijn lier 49 Van Dale 150 jaar: wat is uw

favoriete woord?

53 Winkeldagboek 62 Puzzeltijd 66 Lezerspost

REGISTER

Op pagina 65 vindt u het register met alle boeken in dit nummer

51 Eenmaal, andermaal.

Recente, opvallende (veiling)opbrengsten

Kinderboeken

7

Taal

Autobiografisch

Maatschappij

Thrillers

COLOFON ISSN - 0928-4230 • Boekenpost is een uitgave van Stip Media • Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar • Tel. 072-5314978 • E info@boekenpost.nl Uitgever: Vincent van de Vrede Hoofdredacteur: Kees van Rixoort Opmaak/lay-out: Henk Muurlink Druk: Veldhuis Media - Raalte Met medewerking van o.a.: Rory Ceulen, Trude Dijkstra, Hadewijch Griffioen, Georg Hartong, Wim Hazeu, René Hesselink, Henk de Hoog, Bram Huijser, Wim Huijser, Ton van der Molen, Marijke Ottema, Zadok Samson, K. Schippers, Wilco Tuinenburg, Janneke van der Veer, Frank Westerman en Gerben Wynia. Losse nummers: € 7,00 per nummer (NL en B) Abonnementen: € 36,00 voor 6 nummers (NL) Buitenland € 40,00

OPINIE SCHRIJVER EN BIOGRAAF WIM HAZEU VERTELT OVER ZIJN PASSIE VOOR OUDE BOEKEN

Door Wim Hazeu

Foto: Lilianne Vloet

Foto: Lilianne Vloet.

Volgens Hazeu

Met de pen op papier Hoe wanhopig zal de toekomstige biograaf zijn wanneer hij het levensverhaal van de schrijvers en kunstenaars die nu jong zijn zal moeten beschrijven. Waar zal zij of hij de documenten moeten zoeken, de brieven, de dagboeken? Niet alleen van de kunstenaar, maar ook van zijn vrienden en bloedverwanten, want menige biografie kreeg pas kleur door ooggetuigen en andere omstanders.

De mailende, twitterende, tweetende, sms-ende, internettende, facebookende, skypende, game-ende generatie verleert het schrijven, dat wil zeggen: het op een rustige, niet gejaagde wijze neerpennen van gedachten en belevenissen op papier. Alles kan nu snel, alles moet nu snel. Meteen reageren, meteen alles openbaar maken, niets bewaren. Waarom nog de pen ter hand nemen en ’s avonds eens rustig de voors en tegens in het leven op papier zetten? Waarom een vriend een doorwrochte analyse op briefpapier sturen over zijn of jouw probleem, waarom nog eens gaan denken en schrijven over emoties? Het kan allemaal makkelijker en sneller en omdat e-mailverkeer niet helemaal veilig is houd je bepaalde nuances voor jezelf. Makkelijk en snel en zo kort mogelijk noteren, en het resultaat zo snel mogelijk verzenden.

Of er iets wordt onthouden? ‘Who cares.’

‘Laat je niet analfabetiseren door uitsluitend af te gaan op “de nieuwe media”, en ben je er al aan verslaafd geraakt, zoek dan genezing bij de geestelijke apotheken: musea, antiquariaten en boekhandels’ Er zijn nog twee handelingen waarbij het hanteren van de pen noodzakelijk is. Het zetten van een juridisch geldige handtekening onder een contract of testament, en het codicil bij een testament. Dat laatste heeft een toelichting nodig.

Een testament wordt op het kantoor van de notaris uitgetypt en, al dan niet in verkorte vorm, voorgelezen. Daaronder worden de handtekeningen van notaris en cliënt gezet. Maar als de cliënt over roerende goederen nog iets specifieks wil afspreken, dan moet hij dat apart op papier zetten en bij het testament bewaren. Elke andere vorm van vastlegging is juri-

6

disch niet geldig! Ik wil bijvoorbeeld mijn gehele W.F. Hermansboekerij (twee planken) nalaten aan een jonge neef die – met recht – idolaat van Hermans is. In mijn codicil zal ik deze wens uitsluitend met de pen op papier mogen zetten. Daar helpt geen computertje lief aan.

Terug naar de zwoegende biograaf in de toekomst. Natuurlijk raadpleeg ik regelmatig het internet. Het antwoord op de vraag wat de veiling van een bepaald schilderij van Lucebert – over hem dadelijk meer – heeft opgebracht, kan ik er vinden. Maar ik verdeel mijn tijd die ik achter de computer doorbreng en achter mijn schrijfbureau evenwichtig. Immers: wetenschappelijk is bewezen dat schrijven goed is voor de motoriek en voor de stimulering van de hersenen, terwijl het beroeren van de toetsen van de computer in alles de luiheid bevordert: luiheid van motoriek, luiheid van hersenen, en dat betekent luiheid van geheugen. Mij wordt vaak tegengeworpen dat het in dit leven voldoende is als je weet hoe je iets op internet kunt vinden. Maar wat als je niet de samenhang weet tussen het ene feit en het andere?

Een voorbeeld. Stel dat je bezig bent met de biografie van Lucebert. Uit de internetgegevens maak je op dat het een dichter-schilder is die leefde van 1924 tot 1994 en dat hij behoorde tot de Cobrabeweging, een experimentele schildersgroep. Dan zoek je onder Cobra en je leest dat de schilders die tot deze groep behoorden, zich lieten inspireren door kindertekeningen en door schilderingen uit Afrika. Het verband met de demonen en maskers in Luceberts werk is daarna snel gelegd. Ik zag het laatstelijk nog in de aankondiging van de Lucebert tentoonstelling in Naarden. Maar… het is helemaal niet waar. Hoe ik dat weet? Omdat ik, als biograaf van Lucebert, ben teruggegaan naar de echte bronnen: documenten en brieven, catalogi en dichtbundels. Over het resultaat van deze zoektocht moet ik de komende maanden nog schrijven. Op dit moment kan ik alleen maar adviseren: laat je niet analfabetiseren door uitsluitend af te gaan op ‘de nieuwe media’, en ben je er al aan verslaafd geraakt, zoek dan genezing bij de geestelijke apotheken: musea, antiquariaten en boekhandels.

BOEKENPOST 134

OM TE HEBBEN Door Zadok Samson

Van boekenlegger tot behang: Boekenpost zet voor u een aantal originele cadeautips en aardige curiosa op een rij.

Een ontspannende papiergeur

Je persoonlijke bibliotheek Je kent het wel: leen je kostbare boeken uit, krijg je ze niet meer terug. Dankzij deze persoonlijke, mobiele bibliotheek hoef je je daar geen zorgen meer over te maken! Met onder meer stempels om je uitgeleende boeken te markeren en speciale kaarten om je verzameling overzichtelijk te houden, heb je je boekencollectie altijd bij de hand.

Amazon, €12,70 http://tinyurl.com/mubjxa8

Eindelijk weet je wat je voor het volgende boekenbal aan gaat doen, toch ontbreekt net dat ene dingetje om je te onderscheiden van de massa. Met dit speciale parfum, waarin de geur van vers papier is verwerkt, gaat je dat zeker lukken. Het parfum is in een mooi flesje gegoten en zorgt bovendien voor een ontspannende werking.

Luckyscent, €4,75 (voor alleen een test), €77,61 (voor een flesje) http://tinyurl.com/k9mdarl

Boekenlamp Met een boek op het nachtkastje naar bed én wakker worden. Er gaat niks boven met een boek in bed en onder een sfeervol lampje wat lezen. Maar deze boekenlamp gaat een stap verder en combineert lamp én boek!

Dit verzin je niet, €59,95 http://tinyurl.com/q9qgdo8

Boekenprullenbak

Niks is zo vervelend als rondslingerend gereedschap.

Voor de enthousiaste klusser die ook graag eens de boeken induikt, is er dit handige opbergkoffertje met daarin allerlei gereedschap dat altijd van pas kan komen.

Weg met die saaie, grijze prullenbakken; papier weggooien wordt vanaf nu een stijlvolle klus! En is het ook nog eens een leuk cadeau voor de feestdagen.

Nu alleen opletten dat er niet per ongeluk boeken in terechtkomen.

Ditverzinjeniet.nl, €27,95 http://tinyurl.com/n6a27gq

Leesletters.nl, €17,50 http://tinyurl.com/ml5fjv9

Een originele opbergwijze voor gereedschap

november/december 2014

7

PA S V E R S C H E N E N ( N E D E R L A N D S E ) L I T E R AT U U R

Kafka op het strand

Door Hadewijch Griffioen

Haruki Murakami 640 blz.

Atlas Contact € 17,50

Heilbrons hel Jannetje Koelewijn 320 blz.

Atlas Contact € 19,99

Bijna niets in dit boek is verzonnen, laat de auteur weten. De overdadig gedetailleerde roman gaat over de Nederlandse ondernemer Cor Heilbron, die wordt verdacht van handel met voorkennis. Hij is topman van een internationaal voedingsmiddelenconcern. Een journaliste dreigt intussen betrokken te raken in een schandaal. Jannetje Koelewijn baseerde zich voor haar verhaal op haar vele interviews met ondernemers toen ze bij Vrij Nederland werkte.

Postvogel Firoozeh Farjadnia 160 blz.

Uitgeverij Jurgen Maas € 14,95

Hollands Siberië Mariët Meester 272 blz.

De Arbeiderspers € 19,95

In 1936 gaat justitiepastoor Peter Pex aan het werk in wat men noemt: het slechtste dorp van Nederland. In het van de buitenwereld afgesneden detentiedorp Veenhuizen voelt hij zich bekneld.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog belandt hij samen met zijn huishoudster en geliefde in het verzet. Ervaringen waarbij Pex zich maar moeizaam staande kon houden. De gebeurtenissen in dit veelbelovende boek laten zich niet goed tot een eenheid smeden.

Firoozeh Farjadnia (1970) afkomstig uit het Koerdische Kermansjah in Iran, vluchtte in 1995 naar Nederland en debuteert nu met Postvogel. ‘Dappere postvogel’ is de naam en rol die het meisje in het verhaal zichzelf geeft om haar angsten te bezweren. Haar tante Lida in het Iraanse verzet is haar voorbeeld. Subtiele vertelling ook over het Nederland van nu - waar sommige groepen er een al te gemakkelijke en weinig invoelende mening over asielzoekers op nahouden.

De fictiefabriek

De jongens van het glaspaleis

A.H.J. Dautzenberg en Diederik Stapel 320 blz.

Atlas Contact € 24,90

Jos Bours 208 blz.

Uitgeverij tic € 17,90

Onder deze uitdagende titel dit boek van Diederik Stapel en A.H.J. Dautzenberg, die elkaar een jaar lang brieven schreven over ‘het spanningsveld tussen fictie en werkelijkheid’. Stapel is bekend om zijn wetenschapsfraude, Dautzenberg om de gechargeerde manier waarop hij strijdt tegen schijnheiligheid. De brieven laten meer van Dautzenberg zien dan van Stapel, die zich volgens Dautzenberg verbergt achter ‘een huilerige heg’ .

Het eind van de briefwisseling is dan in zicht. ‘Dank, dank, dank, ik schrijf niet meer’, besluit Stapel.

8

Deze in herdruk verschenen internationale bestseller vertelt de geschiedenis van de vijftienjarige Kafka Tamura die van huis wegloopt om zijn somber voorspellende vader te ontvluchten.

Kafka ontmoet in een vreemde stad de oude man Nakata, wiens vermogen om met katten te kunnen spreken hem een flinke aanvulling op zijn pensioen bezorgt.

Het verhaal - met raadsels, uit de hemel vallende vissen en een brute moord - leest al een mythische ontdekkingstocht vol literaire verwijzingen.

Romandebuut van Jos Bours (1946) over drie broertjes die in de jaren ‘50 vanwege familieomstandigheden worden verdeeld over goedwillende maar onberekenbare ooms en tantes. Dat morrelt aan de verbondenheid tussen de drie, die als moeder sterft, toch weer gaan samenleven in het ouderlijk huis in een wankel onderling evenwicht. Het verhaal speelt in de Limburgse mijnenstreek. Bours is o.a. bekend om de vele toneelstukken die in Utrechtse volkswijken werden opgevoerd.

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N V E R TA A L D E L I T E R AT U U R Door Hadewijch Griffioen

Door Hadewijch Griffioen

Roxy

De kinderwet

Esther Gerritsen Uitgeverij De Geus 224 blz. € 18,95

Ian McEwan Harmonie 244 blz. € 22,50

Beklemmende en sombere roman Roxy van Esther Gerritsen

De 27-jarige Roxy, schrijfster, moeder van de driejarige Louise en getrouwd met de dertig jaar oudere producer Arthur, is zo’n beetje kluizenaar in eigen huis. Dubbend over metaforen, kan ze een hele middag aan één zin werken. Maar dan komen agenten haar vertellen dat haar man is verongelukt, en hij was niet alleen. Roxy die geen sneue echtgenote wil zijn, zegt dat dit geen probleem is, Arthur, een vrouwenman, beslist niet overspelig, heeft ‘een comfortabele houding’ tegenover seksualiteit. Maar, zegt de agente, ze zijn naakt gevonden. ‘Pas dan denkt Roxy dat het woord comfortabel niet het juiste woord is.’ Ze is in een verhaal geraakt dat zij niet zelf bedacht. Woorden werken niet meer mee, zijn op de een of andere manier misplaatst. Dat heeft in het begin wrang-humoristische effecten. Zo kan Roxy geen plausibele reden bedenken waarom haar man naakt was. Als de agente zegt dat ze naar het mortuarium kan gaan, vraagt ze: ‘Is hij nog heel?’

De vele dialogen kleuren de personages. Roxy’s vader spreekt zijn peuterkleindochter aan met ‘rotzak’. ‘Louise is mijn pop’, zegt Roxy tegen de begrafenisondernemer met wie ze seks heeft. Ze ontvlucht het huis en gaat op reis met Louise, Feike de oppas en Jane, Arthurs secretaresse.

Roxy zinkt weg in claustrofobische herinneringen en gedachten. Hoe kan ze nog moeder zijn voor Louise? Niets helpt tegen de verstarring, de mannen niet die ze oppikt en niet haar geheime vergrijp aan het hulpeloze. Hooguit helpt haar het verlies van haar laatste strohalm.

Esther Gerritsen schreef met Roxy een beklemmend en somber verhaal met grensoverschrijdende gedachten: ‘Eigenlijk zou je een kind geleidelijk moeten laten overgaan in de handen van een ander, een betere.'

Maar Roxy wil haar kind houden en ze begrijpt de ouders die zichzelf en hun kinderen tegelijk van het leven beroven.

november/december 2014

Belofte maakt schuld in De kinderwet van Ian McEwan

Familierechter Fiona heeft door haar veeleisende beroepsleven geen tijd voor ruzie met haar man Mark, die haar toestemming wil voor een vrij seksleven. Zo’n mededeling hakt erin maar de 59-jarige ambitieuze Fiona die haar carrière boven haar kinderwens liet gaan, schuift de persoonlijke besognes terzijde. Ook vandaag zijn er ingewikkelde dossiers die haar aandacht ten volle opeisen: een zaak van het ziekenhuis tegen de ouders van de 17-jarige leukemiepatiënt Adam. Als Jehova’s Getuigen stemmen zij niet in met een levensreddende bloedtransfusie. Fiona heeft maar enkele dagen om uitspraak te doen, mogelijk belooft die een toekomst aan de zeer zieke Adam.

Fiona hoort alle belanghebbenden; ouders, ouderlingen, artsen en de maatschappelijk werkster. Voor Fiona staat het welzijn van het kind voorop in de vaak zeer gecompliceerde zaken, en dwalingen - met onvoorstelbaar leed tot gevolg zijn onvermijdelijk. ‘Het recht is geen ezel, maar een gifslang’, denkt Fiona. Om tot een afgewogen oordeel te komen zoekt ze Adam op, een ongebruikelijke stap, die bij Adam verwachtingen oproept. Daaraan mag Fiona – strikt als ze is - geen boodschap hebben.

McEwan beschrijft rond Fiona’s tanende huwelijk en de zaak Adam op weergaloze wijze de gecompliceerde hel van gezin en familie in het familierecht: ‘(…) liefde werd herzien tot waan. En de kinderen? (…) onderhandelingsfiches in gezet door moeders (…)' En, wanneer het tot strafrechtelijke vervolging komt: ‘(…) afgrijselijke jonge stiefvaders die peuters hun botten braken terwijl wezenloze volgzame moeders toekeken (…)’. Tot in detail beschrijft De kinderwet hoe de verscheidenheid van het recht bij menselijke conflicten uitwerkt, recht dat binnen de wetten en regels moet worden toegepast. Wat de rechter er persoonlijk van vindt, mag niet meespelen. Fiona houdt daar hardnekkig aan vast. Een onrechtmatige nalatigheid, zoals Adam haar duidelijk maakt in dit indrukwekkende boek.

9

PA S V E R S C H E N E N N E D E R L A N D S E L I T E R AT U U R Door Ton van der Molen

De verkwanseling van een kroonjuweel

In de schaduw van de hemel; Biografie van Bertus Aafjes

Hans van Hartevelt In de Knipscheer 320 blz. € 19,50

Rob Molin Aspekt 436 blz. € 29,95

De vergankelijkheid van de roem

Bertus Aafjes was tot pakweg de jaren zestig een van de beroemdste Nederlandse schrijvers. Godfried Bomans was de onbetwiste nummer één, maar hij werd op de voet gevolgd door Aafjes. In iedere huiskamer waren wel wat boeken van hem te vinden.

Maar roem is vergankelijk en Bertus Aafjes werd geleidelijk aan vergeten. De laatste keer dat hij veel aandacht kreeg, was bij zijn dood in 1993.

Daarna viel een grote stilte, die pas dit jaar doorbroken werd door Rob Molin. Met zijn In de schaduw van de hemel; Biografie van Bertus Aafjes bracht hij Aafjes opnieuw onder de aandacht.

Sleutelroman over wegbezuinigen bibliotheek

‘Roman’ staat er op de titelpagina van De verkwanseling van een kroonjuweel. Het kroonjuweel uit de titel is de wereldberoemde bibliotheek van een instituut dat sprekend lijkt op het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) in Amsterdam. Voeg daarbij dat de auteur, Hans van Hartevelt, behalve schrijver ook de ex-directeur van de KIT-bibliotheek is en het moge duidelijk zijn: De verkwanseling van een kroonjuweel is een sleutelroman over hoe de politiek de eeuwenoude bibliotheek van het Tropeninstituut wegbezuinigde.

Of dat tot de beoogde herwaardering leidt, moet nog worden afgewacht.

Bertus Aafjes schreef en publiceerde al gedichten tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar zijn grote doorbrak kwam direct daarna. In 1946 verscheen zijn ‘mini-Odyssee’ Een voetreis naar Rome, toen door velen bejubeld, nu een boek dat velen kennen maar weinigen gelezen hebben.

Van Hartevelt speelt zelf een hoofdrol in het boek onder de naam Jeroen van Helferen. Samen met zijn medewerkers doet hij alles om de bibliotheek te redden en als dat niet lukt, om ervoor te zorgen dat de collectie elders onderdak krijgt. Van de andere onderdelen van het instituut, de toezichthouders en de bestuurders krijgt hij eerder tegenwerking dan steun. En ondanks veel commotie in de media houdt de regering voet bij stuk. Zal een groot deel van de collectie in de papierversnipperaar belanden?

Door een aanval op de experimentele dichters vervreemde hij in 1953 van de jonge generatie. Ook al kwam hij al spoedig tot het inzicht dat hij de nieuwe poëziestroming verkeerd had beoordeeld, rechtzetten lukte niet meer. Met zijn reisverhalen en later, in de jaren zeventig, zijn verhalen over Rechter Ooka bleef hij nog wel lezers trekken, maar het was toch een aflopende zaak.

Via zijn personage Van Helferen haalt de auteur zijn gram over de manier waarop tegenwoordig in Nederland wordt omgesprongen met cultuur. Het motto van het boek is veelzeggend voor de insteek. ‘Churchill werd gevraagd om op cultuur te bezuinigen om de oorlog te kunnen winnen en hij antwoordde: Then what are we fighting for?’

Rob Molin deed vijf jaar onderzoek naar leven en werk van deze tragische figuur.

Met In de schaduw van de hemel werpt hij een boeiend nieuw licht op deze ooit zo gevierde dichter en schrijver.

De verkwanseling van een kroonjuweel geeft een onthullend kijkje achter de schermen van het Tropeninstituut en de Haagse politiek. Dankzij de superieure schrijfstijl van Hans van Hartevelt is het bovendien een zeer leesbaar boek.

10

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N ( N E D E R L A N D S E ) L I T E R AT U U R

Teatro olimpico

Door Hadewijch Griffioen

Kees ‘t Hart Querido 196 blz. € 18,99

Kom hier dat ik u kus Griet op de Beeck Prometheus 336 blz. € 17,95

In Kom hier dat ik u kus lezen we over Mona, als kind, als vierentwintigjarige, en als vijfendertigjarige. Rake waarnemingen in dit verhaal met humor en nietsontziende eerlijkheid beschreven.

‘Ik ben geen braaf kind. Alexander wel. Dat zegt mama vaak.’

‘Ik ben een bangerik, zegt mama, ik moet harder worden.’

Twee losse zinnen uit het openingshoofdstuk waarin Monaatje van negen haar eigen weg probeert uit te vinden in haar kinderleven.

Er zijn regels en geboden, en er is ontsnapping zonder dat je wordt gemist. Vooral gaat dit boek over hoe mensen zonder dat zij dat willen, anderen diep tekort doen. Waarom zijn wij geworden wie we zijn? Schrijfster Griet op de Beeck (1973) ontving voor haar debuut al De Bronzen Uil Publieksprijs 2013, een nominatie voor de Ako Literatuurprijs 2013 en de Academica Literatuurprijs 2014.

Het boek werd door DWDD verkozen tot het boek van de maand.

Papegaai vloog over de IJssel Kader Abdolah Atlas Contact 400 blz. € 19,95

‘De man herinnerde zich het noodlottige woord, stak zijn arm weer in de lucht en zei: “Asiel!”

De agenten isoleerden de man van de andere passagiers, namen het kind uit zijn armen en bevalen hem zijn riem en zijn schoenen uit te doen.’

Een fragment over de aankomst van de vreemdeling uit Papegaai vloog over de IJssel van meesterverteller Kader Abdolah (Iran, 1954). In dit boek beginnen vreemdelingen een nieuw bestaan in oer-Hollandse protestantse dorpen langs de IJssel. Het verhaal speelt in en rond Zwolle in dorpen als Zalk, Wilsum, ’s Heerenbroek en Veecaten. Het landschap bleef onveranderd, de nieuwkomers vinden hier misschien een thuis. Deze roman neemt de lezers binnenskamers mee om te vertellen hoe het de bewoners van de huizen verging. Abdollah heeft met Papegaai vloog over de IJssel de Nederlandse literatuur een nieuwe vertelling geschonken. Kader Abdollah’s boeken zijn in meer dan twintig landen vertaald.

november/december 2014

De Haagse theatermakers Hein en Kees verliezen de regie door tal van logistieke, financiële en andere problemen als ze ingaan op de uitnodiging om een toneelstuk te produceren voor het vermaarde Teatro Olimpico in Vicenza. Wat volgt zijn geestige verwikkelingen tijdens de ambitieuze pogingen van Kees en Hein om met succes het stuk voor het voetlicht te krijgen. Maar hoe vind je snel een perfecte acteur voor Rousseau? Krijgen ze via subsidie die voor het project geleende 30.000 euro wel terug? Ze maken afspraken met steeds andere functionarissen, die van alles beloven. Hein en Kees werken als bezetenen aan de productie, alles moet daarvoor wijken. Van hun oorspronkelijke visie op Rousseau blijft niets over.

Het werk van Kees ‘t Hart verbindt zich vaak met werk van anderen.

Zijn roman Vertigo verwijst naar de jaren vijftig en zestig en de film van Hitchcock, in Teatro Olimpico steunt hij op Samuel Beckett.

Het feest der onbeduidendheid Milan Kundera Ambo | Anthos 108 blz. € 17,99

Na twaalf jaar weer een roman van de briljante Tjechische schrijver Milan Kundera, inmiddels 85 maar niet uitgeschreven, zoals blijkt uit deze meesterlijke roman. In Het feest der onbeduidendheid laat hij - naar de Hegeliaanse opvatting over humor - de vrienden Alain, Ramon Charles en Caliban op zoek gaan naar het eindeloos goede humeur. Denkt Alain aan de navel als erotisch middelpunt, Caliban volhardt in zijn Nep-Pakistaans waarmee hij (bijna) niemand meer imponeert. Het leven bestaat uit verzinsels. Hoe zou het met de mens gesteld zijn als hij de grap niet meer als grap herkent?

Milan Kundera, voor veel lezers onvergetelijk door de roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, lijkt met dit nieuwe boek terug te grijpen op zijn eersteling De grap. De Balie vertoonde in oktober de verfilming The Joke (1968) die kort na verschijning door de autoriteiten werd verboden, vanwege de kritiek die hij leverde op het communistische regime.

11

SPECIAL

Gabriel García Márquez: de magiër uit Aracataca

Foto: The Douglas Brothers.

‘Er gebeurt niets in Macondo, er is nooit iets gebeurd en niets zal er ooit gebeuren’ - Gabriel García Márquez in Honderd jaar eenzaamheid.

Drie dagen van nationale rouw kondigde President Juan Manuel Santos op 18 april af toen ‘s lands grootste schrijver en Nobelprijswinnaar overleed. Gabo, zoals Gabriel García Márquez genoemd wordt door het Colombiaanse volk, heeft een twijfelachtige reputatie in Colombia.

Hoewel hij al sinds 1961 niet meer in zijn geboorteland woonde, is hij een van de meest memorabele personen die Colombia heeft voortgebracht.

12

BOEKENPOST 134

SPECIAL

Door Marijke Ottema

D

e bus in de richting van de mondaine kustplaats Cartagena komt door Aracataca, de geboorteplaats van García Márquez. Het stadje telt zo’n 50.000 inwoners en leeft voornamelijk van de productie van palmolie, katoen en rijst.

Het centrum bestaat uit een marktplein met kerk, omringd door stoffige, verlaten straatjes. Ezels wachten op de volgende lading hout, straatverkopers slenteren langs de huizen. Aracataca bruist op het eerste gezicht niet. Maar onder de stoffige straten en slapende marktkooplui gaat een wereld vol verhalen schuil.

Aracataca-Macondo Aracataca is de plek waar Gabo’s bejubelde roman Honderd jaar eenzaamheid is gesitueerd. Een dorpje waar geesten ronddwalen, exotische bloemen uit de hemel vallen en waar 122 jaar geen uitzonderlijke leeftijd is. Hij noemt de plek Macondo. In 2006 is middels een referendum aan de inwoners van Aracataca gevraagd of de officiële naam veranderd zou moeten worden in Aracataca-Macondo. Het stadje deed zijn ingekakte imago eer aan: de opkomst was te laag om een verandering door te voeren.

In het Macondo van nu zijn de geesten opgegaan in de anonieme mensenmassa en zijn de zigeuners met hun wonderlijke uitvindingen vertrokken naar verre oorden. Maar het magisch surrealisme van Márquez trekt jaarlijks nog duizenden bezoekers vanuit de hele wereld.

Márquez groeide op in een rijke vertelcultuur. Verhalen werden van generatie op generatie overgedragen. De eerste twaalf jaar

van zijn leven bracht de jonge Gabriel door bij zijn grootouders.

Zijn vader werkte in een stad verderop als apotheker en was te druk om het gezin te onderhouden. Toen zijn grootvader ziek werd was dat voor Márquez een reden om Aracataca te verlaten en bij zijn ouders in Barranquilla te gaan wonen. Pas jaren later kwam hij samen met zijn moeder terug in Aracataca om het huis van zijn grootouders te verkopen. Toen hij na al die tijd zijn geboortedorp weer zag, was hij geschokt door de vele veranderingen die het dorpje had ondergaan: de muziek in de straten was gedoofd, de huizen waren leeggeplunderd en de werkloosheid was enorm. De herinneringen die hij aan het stadje had en het verval dat sinds zijn kindertijd had plaatsgevonden, waren voor hem een inspiratie om het wereldberoemde werk Honderd jaar eenzaamheid te schrijven. Met de verhalen die zijn grootouders hem in zijn kindertijd vertelden op zijn netvlies, creëerde hij een wereld vol magie en realisme.

Magisch realisme Márquez wordt geassocieerd met het magisch realisme, maar hij was niet de uitvinder hiervan. Verschillende schrijvers zoals Jorge Luis Borges en de Braziliaan Machado de Assis gingen hem voor. El realismo mágico doet ons vaak vooral denken aan maar de helft van de term, de magie. Aan de andere helft, realisme, wordt weinig aandacht geschonken. Toch zou het magisch realisme onbeduidend zijn als het enkel zou bestaan uit magie: alles zou kunnen gebeuren, niets zou verregaande consequenties hebben. Márquez, die zijn carrière begon als

De boom in de tuin van het huis waar de schrijver tot zijn twaalfde woonde.

november/december 2014

13

SPECIAL

Het huisje van de telegraaf uit De kolonel krijgt nooit post.

journalist, begreep dit als geen ander. De sleutel tot het begrijpen van de schurende lichtheid die kenmerkend is in de verhalen van Márquez, is dat hij naast journalist ook een briljant schrijver was. Niet voor niets heeft hij later zijn Nobelprijs voor de Literatuur opgedragen aan de journalistiek. Juist omdat de magie van het magisch realisme zijn wortels heeft in de realiteit kunnen verhalen ontstaan die tot de verbeelding spreken maar die ook het Colombia van nu aan de wereld laten zien. Vanaf het begin van zijn carrière gebruikte Márquez de fantasie niet zozeer om aan de realiteit te ontsnappen, maar juist om die te beschrijven en inzichtelijk te maken. Want hoewel de economie van Colombia een stijgende lijn laat zien en volgens verschillende onderzoeken de Colombianen tot de meest gelukkige volken ter wereld behoren, zijn de problemen in het land niet te ontkennen: de strijd tegen drugs, corruptie en armoede is nog altijd niet gewonnen. Juist door te tonen hoe de zwarte kant van Colombia is verweven met de mystieke glans van het land, creëerde Márquez verhalen die groter zijn dan wat alleen aan de oppervlakte zichtbaar is.

Huisje van de telegraaf De Nederlandse kunstenaar Tim aan ’t Goor was een van de vele bezoekers die Aracataca jaarlijks ontvangt. Zes jaar geleden kwam hij er als toerist en besloot te blijven. Tim is een opvallende verschijning: met een lange rok, wandelstok, grote hoed en zonnebril wandelt hij door Gabo’s geboorteplaats. Toen hij hier arriveerde proefde hij de magie die het stadje uitademde

14

en zag hij Macondo door de ogen van Márquez. Als bewonderaar van het werk van Márquez vielen tijdens zijn verblijf in Aracataca de puzzelstukjes op zijn plek. Tim besloot de verhalen van Márquez te laten herleven door belangrijke plekken in de stad in ere te herstellen. Hij stelde een tour samen die de nieuwsgierige bezoeker meeneemt langs de kerk waar Márquez gedoopt is, de school waar hij leerde schrijven en het huisje van de telegraaf, dat centraal staat in het boek De kolonel krijgt nooit post. Hij stichtte de ‘Gypsy Residence’, een hostel waar de vermoeide toerist, omringd door foto’s van Gabo, tot rust kan komen.

Veel van de plekken die herinneren aan Márquez verkeren in erbarmelijke staat. Ze worden niet onderhouden en raken verweerd door hevige regenval in het regenseizoen en de meedogenloze zon in de zomer. Er zijn meerdere malen plannen ingediend en initiatieven genomen om onderhoud te plegen. Helaas staat dit niet bij iedereen hoog op de agenda en is er tot op heden niets gebeurd. Samen met de plaatselijke politici probeert Tim aan ‘t Goor het toerisme op de kaart te zetten. Dit is niet altijd gemakkelijk binnen een politiek systeem waarin weinig visie is op cultuur en toerisme. Ook loopt hij regelmatig aan tegen vriendjespolitiek en corruptie. Want niet alle Colombianen voelen zich met Márquez verbonden. Hij verkoos immers Mexico boven Colombia en hij heeft nooit geaarzeld om kritiek te leveren op zijn geboorteland. Zo zei hij in 1994 tijdens een speech in het regeringsgebouw: ‘We zijn gechoqueerd door het

BOEKENPOST 134

SPECIAL

slechte imago van ons land in het buitenland, maar we durven niet toe geven dat de realiteit nog erger is.’ Toch heeft hij zich in de loop van zijn leven altijd verbonden gevoeld met Colombia: de Nobelprijs ontving hij gekleed in een liqui-ligui, een wit, traditioneel kostuum dat afkomstig is uit de regio van zijn geboorteplaats.

De wereld over Sommige van de bewoners van Aracataca zien Márquez als een verrader. ‘Hij komt hier dan wel vandaan, maar wat kopen wij voor de bekendheid die hij met ons dorp verwierf’, zo klaagt een marktkoopman. De inwoners van het stadje hebben vaak

het gevoel dat Márquez hen links laat liggen omdat hij geen directe financiële ondersteuning biedt aan hun stad. Dat de vele bezoekers die het dorp jaarlijks ontvangt en de inkomsten die ze daarmee genereren, juist te danken is aan hem, lijken ze te vergeten. Maar er zijn de laatste jaren ook ontwikkelingen in Aracataca. Het huis van Gabo’s grootouders is gerenoveerd en omgetoverd tot museum. De gemeenschap ziet langzaam maar zeker in dat dankzij Márquez hun dorp bekend is over de hele wereld en dat zij daarmee deel uitmaken van de rijke culturele herinnering van Colombia. Door middel van de verhalen van Márquez gaat de geschiedenis en de cultuur van Aracataca de wereld over.

In Aracataca. Rechtsboven: de ingang van het oude huis van Márquez, nu een museum.

november/december 2014

15

SPECIAL

Tim aan ’t Goor wandelend door Gabo’s geboorteplaats.

Noem het toeval, noem het magisch realisme: korte tijd voor de dood van Gabo komt ook het verblijf van Tim in Aracataca tot een einde. Als hij door de straten loopt of thuis zijn hostel runt, komen voortdurend buurtbewoners naar hem toe om te vragen naar de prijs van de inboedel, wat er gebeurt met de tuin, of de bedden nog te koop zijn. Tim blijft verbonden aan Aracataca maar is door financiële noodzaak gedwongen de plek te verlaten.

Daarmee komt er een einde aan zijn hostel en de Márquez -tour door de stad. Zelf maakt hij zich geen zorgen over de toekomst van Aracataca. Ook zonder hem zal het leven in Aracataca door blijven gaan. Macondo heeft haar verhaal verteld via de hand van Márquez en heeft zich daarmee geopenbaard over de hele wereld.

‘Maar in Aracataca gebeurt niets en er zal nooit iets gebeuren.’

Márquez en zijn oeuvre ‘Boordevol prachtig anekdotes over zinloze opstanden, corruptie, vliegende priesters, alchemisten en een stamvader die echt vastgebonden aan een stam, volmaakt krankzinnig, een ovenmenselijke ouderdom bereikt’, schreef Bernlef bij het verschijnen van Honderd jaar eenzaamheid in Haagse Post. ‘Het droomboek van een geniaal verteller.’

Honderd jaar eenzaamheid is het magnum opus van Gabriel García Márquez (6 maart 1927-17 april 2014). Het boek, een kroniek van de familie Buendia, geldt als hoogtepunt in de Latijns-Amerikaanse literatuur, de wereldliteratuur zelfs. Het verscheen in 1967 als Cien años de soledad. Vijf jaar later kwam er een Nederlandstalige uitgave. Er zijn wereldwijd 30 miljoen exemplaren verschenen van Honderd jaar eenzaamheid.

Maar Márquez schreef veel meer goed ontvangen boeken, in totaal zijn het er meer dan vijfentwintig. Andere bekende titels zijn De kolonel krijgt nooit post (1961), De herfst van de patriarch (1975), Kroniek van een aangekondigde dood (1981) en Liefde in tijden van cholera (1985). In Leven om het te vertellen (2002) beschreef Márquez zijn eigen leven.

Gabriel García Márquez, die eerder dit jaar overleed in Mexico, was behalve schrijver ook journalist en politiek activist. In 1982 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur.

Boekenpost verloot 2x 'Gabriel García Márquez - De biografie' van Gerald Martin.

Stuur voor 20 december een mail naar info@boekenpost.nl en vertel wat u met het werk van Márquez heeft.

16

BOEKENPOST 134

POËZIE IN BEELD

C.O. Jellema

Ongeveer zo Later, toen alles duidelijk werd, waarom ik waarom jij -

C.O. Jellema (19362003) stelde in de jaren ’60 twee bundels samen: Aarde op de tong (1962) en Tors voor een hymne (1966) - beide werden nooit gepubliceerd, ofschoon de bundel uit 1966 bekroond werd. Het gedicht ‘Ongeveer zo’ nam Jellema op in Aarde op de tong. Het verschijnt hier dus voor het eerst in druk. Biograaf en kenner van Jellema’s werk Gerben Wynia vertelt over de achtergronden ervan.

hoe hoopvol was elk afscheid nog en hoe speels het woord weerzien, bloemen in een stationshal gekocht

Door Gerben Wynia

en koffie, eindeloos; zelfs het hiernamaals werd niet met rust gelaten, tussen twee kwaden koos elk zichzelf tussen afscheid en weerzien; waarom het werkelijkheid werd pas toen het voorbij was.

Zocht ik tekens, die niet voor zichzelf en niet zichtbaar dan voor mijn taal, mij verwezen naar het lichaam achter de dingen in de loopgraaf der herinneringen onder het spervuur der verwachting aan jou voorbij en jij zocht mij Later, toen alles o zo duidelijk werd.

november/december 2014

Het gedicht ‘Ongeveer zo’ gaat over geliefden die afscheid nemen. Ofschoon in ieder eerder afscheid nemen de hoop op een spoedig weerzien luchtig doorklonk, ofschoon ze elkaar trakteerden op bloemen en koffie is het definitieve afscheid onafwendbaar. Het is een pijnlijk afscheid, want nu ze definitief uit elkaar gaan, is het besef overheersend dat hun liefde ‘werkelijkheid werd/pas toen het voorbij was’.

In het achteraf zo persoonlijk mogelijk verwoorden van herinneringen beleeft hij de liefde pas echt. In alle hevigheid wordt hij bestookt met herinneringen; hij gebruikt hiervoor zelfs oorlogsbeelden: loopgraaf en spervuur. De dichter zoekt naar ‘tekens’, beelden die hun kracht ontlenen aan ‘mijn taal’, geen alledaagse maar een hoogstpersoonlijke taal die niet de werkelijkheid van iedereen beschrijft maar zijn particuliere belevingswereld.

Dit maakt het tot een typisch Jellema-gedicht: in zijn debuut Klein Gloria (1961) schreef hij het al: ‘Ik maak een vers opdat ik aan je denken kan’ - de herinnering aan, de reflectie op het beleefde, heeft voor hem meer diepgang dan het geleefde moment zelf, want de talige werkelijkheid, de poëtische beelden tillen die momentopname uit boven het vluchtige en tijdelijke.

‘Ongeveer zo’ is dus niet zozeer een gedicht over een stukgelopen liefde maar heeft vooral de troostende kracht van het woord als thematiek. Veel meer dan een tamelijk banale anekdote over twee geliefden die uit elkaar gaan in een stationshal (is er een vluchtiger plek denkbaar?) is het dus een lofzang op de in taal bezongen liefde.

17

SCHRIJVERSPORTRET VAN OUDE SCHRIJVERS, DE DINGEN DIE VOORBIJGAAN

The Forsyte Saga: ingrediënten voor een never-ending story Het is misschien wel de moeder aller kostuumdrama’s: The Forsyte Saga. De populariteit van de televisieserie is door de jaren heen zo groot geweest dat je bijna zou vergeten dat het eerst een boek was: de trilogie van John Galsworthy uit 1922. C. Buddingh’ baande de weg in Nederland met zijn vertaling uit 1950. Maar zowel daarvoor als erna ontfermden regisseurs, uitgevers, schrijvers en vertalers zich over het verhaal dat de teloorgang van een Brits Victoriaanse familie beschrijft.

Door Wim Huijser

W

ie heeft er een grotere bijdrage geleverd aan de beeldvorming rond de fictieve Engelse familie Forsyte, de auteur John Galsworthy of de Schotse producer Donald Wilson die het uitgesponnen relaas van Engelands Victoriaanse upper-middle-class wist uit te spinnen tot de succesvolle tv-serie uit de jaren ‘60? Het is een vraag waarover je eindeloos kunt discussiëren. En dat hebben de Britten dan ook altijd graag gedaan als het hun fameuze mammoetserie betrof. Ook naar aanleiding van de serie werden weer talkshows en terugblikprogramma’s uitgezonden waarin spelers, regisseurs, journalisten en adepten met elkaar in de slag gingen, bijvoorbeeld over de vraag wie er nu meer sympathie verdiende: de nukkige en op financieel gewin beluste Soames of de mooie Irene.

Galsworthy begon destijds met het schrijven van een familiekroniek in drie delen, waarin het verhaal werd verteld van de rijke en arrogante familie, bij wie naast goede manieren en ongeluk vooral dramatiek de boventoon voerde. Centraal speelde zich het huwelijk en de nasleep daarvan af tussen Soames Forsyte en de onbemiddelde Irene Heron. Hij is Victoriaans, arrogant, preuts en egoïstisch; zij is mooi, modern en lijdt in stilte onder haar moeizame huwelijk. Tijdens een affaire met de knappe architect Philip Bosinney wil Irene er met hem vandoor gaan. Hij sterft echter plotseling en op tragische wijze. Hoewel het huwelijk van Soames en Irene definitief voorbij is komt het nog niet tot een scheiding. Die wordt pas jaren later uitgesproken. Als Soames met de Française Annette trouwt en Irene diens neef Jolyon verkiest, wordt uit beide huwelijken een kind geboren: een zoon en een dochter. Wanneer blijkt dat deze jonge mensen voor elkaar vallen is het drama compleet.

Perfect tijdsbeeld De boeken van Galsworthy werden in zijn tijd al beschouwd als een meesterwerk en de waarde werd des te meer erkend naar-

18

John Galsworthy (1867-1933).

mate de tijd verstreek. In 1932, een jaar voor zijn overlijden, ontving de schrijver nog de Nobelprijs voor literatuur. De prachtig uitgewerkte personages van de Saga gaven met elkaar een perfect tijdsbeeld van de Victoriaanse samenleving die voortduurde tot aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Galsworthy schildert niet alleen het leven van een rijke familie, maar ook een turbulente periode in de geschiedenis. De levens van de hoofdrolspelers staan in het teken van liefde, overspel, obsessie en bedrog. Dat alles tegen de achtergrond van de luxueuze, oppervlakkige levensstijl van de betere stand.

De gebeurtenissen stonden niet ver af van het leven van de schrijver zelf. Bij het schrijven van het eerste deel was Galsworthy twee jaar getrouwd met Ada Pearson, met wie hij vooraf al zeven jaar een verhouding had. Zij was toen nog gehuwd met zijn neef, die in het boek vorm kreeg in het personage van Soames. Zijn vrouw stond model voor Irene en zelf was hij Jolyon, tegelijk verteller en commentator.

Bij elkaar had de auteur tweeëntwintig jaar nodig om de boeken te schrijven. Eerst verscheen The Man of Property (1906), gevolgd door In Chancery (1920) en To Let (1921). Toen deze trilogie compleet was volgde A Modern Comedy, bestaande uit:

BOEKENPOST 134

SCHRIJVERSPORTRET

met de oorspronkelijke versie te maken had. De Amerikanen hadden er kennelijk niet het goede gevoel voor. De Times had met name kritiek op de verschillende accenten die door de spelers werden gebruikt en schreven dat Garson lak had aan charme. Toch werd de film genomineerd voor een Oscar in de categorie ‘Beste Kostuumontwerp’, maar verloor deze van de film Samson and Delilah (1949).

Verrukkelijk moment

Cast van de eerste BBC-serie (1967).

The White Monkey (1924), The Silver Spoon (1926) en Swan Song (1928). In Nederland werd door Bruna in 1934 een vertaling van R.H.G. Nahuys uitgebracht (boek I: Het geluk der rijken, In ketenen, en Te huur; boek II, Een moderne comedie: De witte aap, De zilveren lepel en Zwanenzang), maar die werd nooit zo erg gewaardeerd. De druk vertalende jonkheer had er ook maar vijfenzeventig gulden voor gekregen. Daarom vroeg uitgever Jaap Romijn in 1949 aan de net uit het sanatorium ontslagen C. Buddingh’ om een nieuwe vertaling te maken. Van het honorarium van 1200 gulden kon de Dordtse dichter enkele maanden later in het huwelijk treden met zijn Stientje. Daarmee waren wel meteen alle rechten op de vertaling afgekocht, iets waar Buddingh’ later behoorlijk spijt van zou krijgen. Hoewel de vertaling een flinke kluif was, waren de teksten zelf niet uitzonderlijk moeilijk. Vijf maanden deed Buddingh’ over de 1007 pagina’s.

Verfilming Omdat het verhaal er alle geschikte ingrediënten voor had, werd al in 1949 in Technicolor een poging tot verfilming gedaan. Al in 1934 had filmstudio RKO Radio Pictures plannen om de rechten van het boek te kopen, maar besloot dit uiteindelijk niet te doen. Drie jaar later kocht Metro-Goldwyn-Mayer de rechten voor een totaalbedrag van ruim 32.000 dollar. De werktitel was lange tijd nog ‘The Forsyte Saga’, maar het bleek dat veel Amerikanen niet wisten wat het woord saga inhield, waarop de makers besloten de titel te veranderen in That Forsyte Woman. De hoofdrollen waren voor Errol Flyn, Greer Garson en Janet Leigh.

Flynn stond bekend als de avontuurlijke charmeur en verwachtte daarom dat hij de rol van de romantische Philip Bosinney zou spelen. Hij was dan ook verbaasd dat hij een karakter moest spelen met veel problemen, dat allesbehalve avontuurlijk of romantisch was. Het werd een prestigieuze film met een groot budget. De première was op 17 november 1949 in Londen, waar de verwachtingen hooggespannen waren, maar niet werden waargemaakt. Aan de film werden zoveel personages toegevoegd, weggelaten of veranderd dat het nog maar heel weinig

november/december 2014

In 1967 bracht de BBC het verhaal als televisieserie op het scherm. Producer Donald Wilson, zelf een groot bewonderaar van Galsworthy, had al twintig jaar ervaring in de filmbusiness toen hij het avontuur aandurfde. Meer dan tien jaar had hij nodig om de filmrechten los te krijgen van het Amerikaanse MGM. Twee jaar voor het honderdste geboortejaar van de schrijver was hij er uiteindelijk in geslaagd. Zijn doel was vooral mensen ermee te vermaken en hij zette daarvoor twee regisseurs aan het werk: James Collan en David Giles. In achttien maanden wist hij de boeken om te vormen tot 26 afleveringen van 50 minuten, een lengte van 15 gemiddelde speelfilms. De ruim een half miljoen woorden op papier werden teruggebracht tot 300.000 en dat waren voornamelijk zijn eigen woorden, want de boeken kenden slechts een beperkte dialoog. Waar de verkrachting van Irene door Galsworthy slechts terloops werd gememoreerd, vormde die nu het dramatisch hoogtepunt van de serie.

Het was voor de makers een van de verrukkelijkste momenten om daar het scenario voor te schrijven. Voor de acteurs was de scène daarentegen nogal lastig om goed te spelen. Irenes blouse was door de afdeling rekwisieten zo stevig genaaid dat Soames niet in staat was die open te scheuren. De eerste drie afleveringen uit de serie kwamen in het boek zelfs niet voor en Wilson moest ze dan ook samenstellen aan de hand van mijmeringen in de loop van het verhaal. Het doel was ook de kijkers een spannend verhaal voor te schotelen en daarbij moest men vooral niet al te veel eerbied tonen voor het origineel. Men leek daar dan ook ruimschoots in geslaagd.

De serie zou in zowel Groot-Brittannië als Nederland uitgroeien tot dé televisiesensatie van de jaren zestig. Een groot deel van het land bleef er voor thuis en wie zelf nog geen televisie had ging bij de buren kijken. In Engeland werd de kerken zelfs gevraagd de zondagavonddienst een uur eerder te laten beginnen.

De kijkers vergaapten zich aan de kleding, de huizen en de dinertafels. De teloorgang van de Britse upperclass was nog nooit zo zichtbaar geweest en het land raakte sterk verdeeld over de vraag wie het meeste schuld had aan het verval van de familie: Soames of Irene.

Rustige wereld Acteur Eric Porter zette in de serie een voortreffelijke Soames neer. Een bijzondere prestatie, ook voor de grimeurs, want Porter speelde het karakter van zijn 29ste tot zijn 70ste jaar. Hoewel Soames over het algemeen als de bad guy werd gezien, ontving Porter talloze brieven van vrouwelijke kijkers die schreven dat ze hem hartstochtelijk liefhadden. Irene, gespeeld door Nyree

19

SCHRIJVERSPORTRET

Dawn Porter, had uiterlijk wel wat weg van de jonge Stientje Buddingh’.

Het is echter de vraag of Buddingh’ dat ook zelf heeft waargenomen. Ofschoon de serie hem als vertaler weer onder de aandacht bracht en het boek opnieuw een bestseller werd, toonde hij zich er maar matig enthousiast over. Wat hem nu wel opviel waren de sociologisch bepaalde typeringen die Galsworthy in zijn roman had verwerkt. Hoewel de schrijver daar volgens hem niet bovenuit had weten te De Bruna-uitgave in vertaling van stijgen en hij het bij het vertalen eiC. Buddingh uit 1950. genlijk helemaal geen boeiend of ontroerend boek had gevonden, waren ze nu duidelijk herkenbaar als vertegenwoordigers van bepaalde kanten van de Engelse samenleving. Daar stonden naar zijn idee ook erg sentimentele scènes tegenover. Zeker op televisie stoorde Buddingh’ zich aan de gouvernante Hélène, een ‘afschuwelijke huilebalk’ die voor ‘erg nare momenten’ zorgde.

Volgens hem werd het succes van de serie vooral ingegeven doordat het verhaal liet zien dat ook in hogere kringen geregeld de hand werd gelicht met de moraal. Daarbij kwam dat de kijkers een andere, rustige wereld voorgeschoteld kregen uit een nog ‘provoloos tijdperk’. Toen hij zelf de eerste twee afleveringen had gezien vond hij het wel genoeg. De dinsdagavond was tenslotte zijn vaste schaakavond.

Er zijn ook verschillende hoorspelversies van de Saga geweest.

De eerste begon in december 1945 en werd uitgezonden op de BBC Home Service, met als openingstune een deel uit Edward Elgars Enigma Variations. Een tweede radioproductie startte al kort na de televisieserie in 1967. De versie die in 1990 werd uitgezonden op Radio 4 omvatte een 75 minuten durende openingsepisode, gevolgd door 22 afleveringen van een uur, getiteld The Forsyte Chronicles. Het was het duurste radiodrama dat ooit door de BBC werd gemaakt. Dit was vooral te danken aan de cast met grote namen, waaronder Dirk Bogarde, Diana Quick, Michael Williams and Alan Howard. De serie werd in 2004 nogmaals uitgezonden op BBC 7 en daarna als audioboek uitgebracht.

Wat eraan voorafging en het vervolg Het was John Galsworthy zelf die al een vervolg schreef op zijn beroemde boeken, in de vorm van de trilogie End of the Chapter: Maid in Waiting (1931), Flowering Wilderness (1932) en One More River (1933). Het ging daarin vooral om het leven van Michael Monts jonge nicht Dinny Cherrel. In 1930 was al On Forsyte ‘Change verschenen, dat juist de oudere generatie Forsytes behandelde en de gebeurtenissen beschreef voorafgaand aan The Man of Property. Als verklaring schreef Galsworthy in zijn voorwoord dat het moeilijk was om zo plotseling en definitief afscheid te moeten nemen van degenen met wie hij zo lang had geleefd.

20

In 1994 gaf de Amerikaanse schrijfster Suleika Dawson een vervolg aan de verhalen met The Forsytes: The Saga Continues (in de Nederlandse vertaling Fleur). Haar roman was opgehangen aan het leven van Fleur, de dochter van Soames en Annette.

De gehele oude generatie Forsyte was inmiddels overleden en Dawson beschreef het reilen en zeilen van de familie Forsyte voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Acht jaar later werd de oorspronkelijke Saga opnieuw omgevormd voor televisie. Waar de eerste tv-bewerking, net als de trilogie, afliep bij het overlijden van Soames, stopte de tweede serie van dertien delen eerder, bij het huwelijk van Fleur. De hoofdrollen waren dit keer weggelegd voor Damian Lewis en Gyna McNee.

Oerbeginsel De omvangrijke vertaling van Buddingh’ was al in de jaren zeventig door Bruna ingeruild voor een meer ingedikte bewerking van Gerard Michon die het vooral goed deed bij de boekenclubs. Het verkocht zo goed dat Bruna zo goed was Buddingh’ er alsnog 3000 gulden voor uit te keren. Deze 624 pagina’s vormen nog altijd de meest recente uitgave, met op het omslag een foto van de drie hoofdrolspelers. Beide televisieseries zijn inmiddels op dvd uitgebracht, zij het dat voor het vinden van de eerste serie wat meer moeite moet worden gedaan.

Ik had het geluk zo’n box met 26 afleveringen in de uitverkoop te vinden en ben er een paar weken lang eens lekker voor gaan zitten. Hoewel het even wennen was aan de trage zwart-wit beelden, is het juist deze versie die mijn voorkeur Aankondiging van de tweede tv-serie met geniet.

Het woord ‘kos- Gyna McNee en Damian Lewis (2002). tuumdrama’ zal in 1967 nog niet hebben bestaan, maar er werden voor de serie wel 1300 kostuums gemaakt. En de decors (ruim honderd) zijn hier en daar misschien wat knullig, maar de acteerprestaties mogen er bijna vijftig jaar na dato nog altijd zijn. Hoe de tijden ook veranderd zijn en hoe Engeland ook haar macht en zekerheid in de wereld is kwijtgeraakt, het oerbeginsel van The Forsyte Saga staat nog altijd overeind: ook al bestaat er geen enkele affectie tussen familieleden, bij dreiging van buitenaf drijven ze vaak toch vanzelf naar elkaar toe en verdedigen zij zich als een bedreigde kudde. Zo was het en zo zal het altijd blijven.

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N THRILLERS

Infectie

Door Ton van der Molen

Robin Cook A.W. Bruna Uitgevers 368 blz. € 19,95

Congo Gregor Vincent A.W. Bruna Uitgevers 544 blz. € 22,95

Mislukt meesterwerk over Congo

Het had zo mooi kunnen zijn. Gregor Vincent, schrijver van de financiële thriller Bonus Time, raadpleegde meer dan honderd boeken en ook nog eens talloze archieven om uit te zoeken hoe het zat met de wandaden van de Belgische koning Leopold II. Tijdens diens bewind over Congo vonden tien miljoen Congolezen de dood.

Zijn onderzoek leverde Vincent een schat aan materiaal op voor een prachtig boek over de hebzucht en de meedogenloosheid van de Belgische koning en zijn vertrouwelingen, over slavenhandel en het leegroven van Congo.

Congo is helaas niet het meesterwerk geworden dat het had kunnen zijn. Dat heeft twee oorzaken. Eén: Gregor Vincent wilde van zijn boek een thriller maken en bedacht een thrillerintrige die in het heden speelt. Daarin gaat een journaliste op jacht naar de waarheid over Congo. Eerst krijgen we zes pagina’s thriller, dan als achtergrond bijna vijfhonderd pagina’s die de periode 1876-1922 beschrijven, en ten slotte zo’n dertig pagina’s thriller. Het boek is daardoor volledig uit balans. Het schrappen van de thrillerintrige zou Congo veel goed hebben gedaan, want om het uitgebreide middendeel gaat het in dit boek.

Twee: Vincent probeerde alles wat hij ontdekt had in die Congo-geschiedenis te verwerken. Congo is daardoor hier en daar langdradig.

Met tweehonderd pagina’s minder was het middendeel veel sterker geweest.

Een mislukt meesterwerk dus, maar desondanks een boek om zeker te lezen. Het geeft een onthullend beeld van de intriges en wandaden in de vroege geschiedenis van Congo en is daarom wel wat extra inspanning waard.

november/december 2014

Beproefd recept van Cook

Robin Cook is de uitvinder van de medische thriller. Zo’n veertig jaar geleden brak hij door met Coma en ruim dertig boeken later is hij nog steeds de belangrijkste vertegenwoordiger van het genre. Tegenwoordig werkt hij aan een serie met hoofdpersonen George Wilson en Pia Grazdani. Zijn nieuwste titel, Infectie, is alweer het derde deel van die reeks.

Infectie draait om de app iDoc, die op korte termijn de huisarts kan vervangen.

Maar in de testfase gaat er iets mis: een aantal deelnemers aan de test overlijdt volkomen onverwacht. Er staan grote financiële belangen op het spel, dus de producent van de app doet er alles aan om de problemen te verbergen. George Wilson, arts-assistent in een ziekenhuis in Los Angeles, ontdekt echter wat er gebeurt en rust niet voor hij de onderste steen boven heeft gekregen.

Robin Cook heeft met Infectie weer een goed geschreven en goed opgebouwd boek afgeleverd. Geen meesterwerk, maar zijn beproefde recept is altijd goed voor enige uren spannend leesplezier. De vraag wordt inmiddels wel of hij voldoende bedreven is in het schrijven van een serie. Het vorige boek, Nano, had een open einde, maar dat mag in een serie, zolang het volgende deel dan maar oplossingen biedt. Helaas is daarvan geen sprake.

Over Pia Grazdani wordt wel regelmatig gesproken, maar zij blijft even spoorloos als aan het slot van Nano. En om het nog erger te maken, heeft ook Infectie een open einde. Cook heeft in het volgende deel heel wat uit te leggen.

21

PRENTKUNST

Chrysanten, een prentenboeket Door A.J. Vervoorn

Schilders, tekenaars en grafici hebben van oudsher bloemen afgebeeld. In de vroege religieuze wereld waren de roos en de lelie beladen met christelijke symboliek, het bloemstuk kwam vanaf de zeventiende eeuw pompeus in beeld en de romantiek voegde er daarna vergeet-mij-nietjes en opnieuw rozen aan toe, met bijbehorende gevoelens. Hun artistieke gloriejaren beleven de bloemen en planten ongetwijfeld vanaf de tijd van art-nouveau, een stijl die wordt gekenmerkt door de kronkelende lijnen die gebaseerd zijn op plantaardige vormen.

V

an bijna alle blad- en bloemvormen kon wel een decoratieve versiering worden gemaakt op tegels, boekbladzijden, behangpapier en wat niet al. Zo verscheen in Londen een ook in Nederland invloedrijk boek voor kunstenaars en kunstnijveraars, A Book of Studies in Plant Form with some suggestions for their application to design dat op zijn door W. Midgley ontworpen titelpagina laat zien dat zelfs de letters al plantaardig gaan kronkelen. Uiteraard staan er ook voorbeelden in van decoraties met chrysanten. Het beroemde Engelse tijdschrift The Studio verspreidde die opvattingen ruimschoots over de wereld. Iets later heeft de stroming van het Symbolisme een paar bloemen met een extra lading op het palet: kwijnende lelies en treurende zonnebloemen maar ook irissen komen in die wereld veel voor.

Ten slotte is er nog de Japanse kunst die aan het eind van de negentiende eeuw in de mode kwam. Zoals bekend verzamelde Vincent van Gogh Japanse prenten, en hij was lang niet de enige kunstenaar die dat deed.

Bloemen zijn op die houtsneden vaak heel decoratief afgebeeld en deze prenten hebben in Europa voor vele kunA Book of Studies in Plant Form with stenaars als inspiratiesome suggestions for their application bron gediend. to design.

22

Herfstkoningin Een van de bloemen met niet alleen een esthetische maar ook een cultuurhistorische meerwaarde is de chrysant. Nog steeds is het in de katholieke delen van ons land gewoonte om op 2 november, Allerzielen, bloemen op het graf van dierbare overledenen te zetten. De chrysant is daar bij uitstek geschikt voor, omdat het zeker vroeger een van de weinige bloemen was die aan het eind van het jaar beschikbaar was en ook sterk genoeg om buiten te staan in november. Intussen is de bolchrysant het kerkhof ontgroeid en overal op de markt of bij de supermarkt in de aanbieding. Het is aardig om te beseffen dat de chrysant in de zeventiende eeuw voor het eerst door Nederlanders in Europa is ingevoerd vanuit Japan. Rond 1900 schreef de Utrechtse Hortulanus J.K. Budde een boek over kamerplanten en hoe bijzonder toen de chrysant nog was, verwoordt hij bloemrijk. ‘En wanneer wij ons willen vasthouden aan de laatste bloem daarbuiten, komt dit Oostersche kind uit de nevelen opduiken en zingt een Hooglied in schoone tonen, dat over de gansche wereld gehoord wordt. Het is alsof de Natuur al de kleuren, die zij van den zomer heeft overgehouden, bewaard heeft voor deze

BOEKENPOST 134

PRENTKUNST

Koningin van den Herfst.’ Dat het blad van de chrysant zo lekker kruidig ruikt, is voor mij nog een extra kwaliteit van deze herfstkoningin.

Japan Zoals de Franse Lelie (die overigens geen lelie maar een iris is) het symbool is van het koningshuis, is de chrysant in Japan de keizerlijke bloem. Geen wonder dus dat de bloem in de Japanse kunst met veel egards behandeld wordt. De kersenbloesem staat voor het voorjaar en de chrysant verbeeldt de herfst met alle bijbehorende gevoelens en gedachten over het vergankelijke leven. Op de bijgaande afbeelding vliegt een late vlinder naar een grootbloemige chrysant die opgebonden staat aan een stok.

De bladeren zijn minstens zo goed getroffen als de bloem. Van wie en van wanneer de prent is, weet ik helaas niet, maar omdat de chrysanten uit Japan naar Nederland gekomen zijn, past hij toch als begin van dit verhaal.

Chrysant met vlinder, Japanse houtsnede, 205x286 mm.

Nederland In Nederland zijn de chrysanten niet alleen veel geteeld, maar F. Bosen, Chrysant, linoleumsnede, 1934, 270x 165 mm.

ook regelmatig door kunstenaars afgebeeld. Weliswaar gaat het bij hem niet om grafisch werk, maar dat de grote Mondriaan ook chrysanten afbeeldde, is toch wel interessant. Rond 1900 begon hij daarmee, want in het cadeau dat de kunstenaarsvereniging Arti in 1901 aan koningin Wilhelmina schonk voor haar huwelijk, was een Chrysant van Mondriaan opgenomen. Hij heeft er nog diverse meer gemaakt, zoals een stervende chrysant die hij in 1908 schilderde, waarvan hij later overigens zei dat er te veel gevoel in school. In de waardevolle catalogus bij de tentoonstelling Kunstenaren der Idee in 1978 in Den Haag staat naar aanleiding van deze stervende chrysant een verklaring van de achtergrond. ‘Mondriaan was geobsedeerd door bloemen in volle bloei en in verval, hetgeen in verband gebracht moet worden met de theosofische opvatting, dat bloemen in verval in de mikrokosmos het eeuwig proces van geboorte, leven, verval, materiële dood en regeneratie symboliseren.’ De katholieke chrysant op Allerzielen kent dus geestelijke verwanten.

Frans Bosen behoort niet tot de algemeen bekende toppers, maar heeft toch een aantal fraaie prenten nagelaten. In de uitgebreide catalogus die het Duitse Museum Schlosz Moyland in 1992 samen met het Apeldoornse Van Reekum Museum produceerde over Die Frühzeit des Modernen Holzschnitts, zijn diverse chrysanten te zien. Van Bosen zijn twee linoleumsneden opgenomen. Op een daarvan staat een stralende chrysant. De prent is in twee kleuren, gedeeltelijk overlappend, gedrukt en het linoleum zorgt voor de net iets minder ‘harde’ begrenzingen vergeleken met hout waardoor de bloem zijn plantaardige zachtheid behoudt. Daar draagt het gebruikte papier nog aan bij. Overigens is deze prent ruim verspreid, want hij is als bijlage afgedrukt in het Winterboek van de W.B.V. voor 1934-35. Frans (Franciscus Wilhelmus Josephus) Bosen werd in 1891 in Amsterdam geboren en overleed in 1949 in Haarlem. Zijn grafische opleiding kreeg hij van onder anderen J.G. Veldheer, die zoveel fraais in hout heeft gesneden.

november/december 2014

23

PRENTKUNST

Een heel andere chrysant staat op een stilleven van A.J. Grootens. Adrianus Johannes Grootens werd in 1864 in Bergen op Zoom geboren en overleed op hoge leeftijd in 1957 in Bloemendaal. Ook zijn werk is niet echt bekend geworden. Voor de prentenliefhebber heeft hij niettemin bijzondere dingen gedaan waarvan de hierbij afgebeelde chrysant een voorbeeld is. Dat bijzondere schuilt om te beginnen in de door Grootens gebruikte techniek. Het is een ongedateerde ‘monotyp’ en over die techniek is in de grafiekwereld wel eens discussie geweest. Bij een monotypie is namelijk geen sprake van een drukvorm die herhaald afdrukken mogelijk maakt, maar gaat het om een unieke schildering op een stuk glas, metaal of andere vlakke ondergrond, waarvan vervolgens een afdruk wordt gemaakt. Er wordt dus wel gedrukt op papier en dat is de reden dat monotypieën tot de prentkunst gerekend worden. Dat er geen oplage gemaakt wordt, is minder essentieel, want er bestaan bijvoorbeeld ook droge naalden waarvan maar één afdruk bekend is.

Grootens heeft in elk geval optimaal gebruik gemaakt van het schilderachtige effect van de monotypie om een weelderige chrysant met citroenen en een mes te confronteren tegen een

A.J. Grootens, Stilleven met chrysant, monotypie 220x 290 mm.

rijkgenuanceerde achtergrond. In de bloem is met een nauwelijks met het papier contrasterende kleur de structuur van de bloemblaadjes gedrukt, hetgeen een delicaat effect oplevert. Alleen met strijklicht is dat goed zichtbaar.

F. Everbag, Vaas met chrysanten, kleurets, 1923, 460x415 mm.

De laatste prachtchrysanten komen van Frans Everbag (18771947). Deze schilder en graficus heeft veel etsen met topografische onderwerpen gemaakt, maar ongeveer een derde van zijn prenten tonen vooral bloemen. Een topstuk in zijn oeuvre is ongetwijfeld de kleurets van een vaas met witte chrysanten die hij rond 1923 maakte. Tegen de donkere achtergrond komen de romig-witte bloemen mooi uit, ondersteund door de beheerste kleuren van vaas en blad. Everbag werkte à la poupée, wat wil zeggen dat hij alle kleuren tegelijk op de etsplaat aanbracht en dus niet voor iedere kleur apart drukte. Een weelderige prent die de pracht van de chrysant toont en zeker door de Japanse voorvaderen gewaardeerd zou zijn!

Gebruikte literatuur C. Blok/R. Welsh, Mondriaan in de collectie van het Haags Gemeentemuseum, cat. 1968 C. Blotkamp e.v.a., Kunstenaren der Idee, cat. Gemeentemuseum Den Haag 1978 H. van der Grinten e.a., Die Frühzeit des Modernen Holzschnitts, cat. Moyland, 1993 Fons van der Linden, De grafische technieken, De Bilt 1979 F.J. van Uildriks/Vitus Bruinsma, Onze Bloemen in den Tuin, Groningen 1903 A.J. Vervoorn, ‘Kleuretsen van Frans Everbag’ in: Antiek, jrg. 22 (1988), pg. 320-328

24

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N VARIA Door Hadewijch Griffioen

Die van die van u Annie M.G. Schmidt Van Oorschot 256 blz. € 24,90

‘Kinderversjes’ en ‘Grotemensengedichten’ in dit eerbetoon aan de bij leven al klassiek geworden dichter en taalkunstenares Annie M.G. Schmidt. (1922-1985) De selectie gedichten in een gedundrukte uitgave met stofomslag en leeslint, omvat 256 pagina’s.

Uitgeverij Van Oorschot brengt deze bloemlezing uit ter gelegenheid van het zeventigjarig bestaan, komend jaar. Gedichten uit deze selectie, van Nederlands bij jong en oud beroemdste dichteres, kwamen dit najaar nog in DWDD voor het voetlicht. Dat kan alleen maar herkenning en plezier hebben opgeleverd tijdens de voordracht van Bekende Nederlanders als Koos Postema, Connie Palmen e.a.

Memorabel is ook het hier geciteerde zeer directe briefje van Annie M. G. Schmidt aan uitgever Geert van Oorschot nadat gedichten van haar werden opgenomen in de bundel Gedichten (1985) met werk van Elisabeth Eybers, Fritzi Harmsen van Beek, Judith Herzberg, Hanny Michaelis en M. Vasalis. ‘Dankzij jou en jullie jubileumboek ben ik nu ingelijfd bij de literatuur, althans dat zegt men algemeen. Ik voel me de bejaarde hoer die plotseling op visite mag bij de streng calvinistische familie. Ze zijn vriendelijk.’

Boekenpaleizen of luchtkasteel Siebe Huizinga en Jaap Broersma Kompas 254 blz. € 17,95

Boekenpaleizen of luchtkasteel. Het ontstaan en de ontketening van BGN/Selexyz &Polare. Deze verhandeling kijkt terug in de geschiedenis. Het beschrijft het ontstaan in 1972 met de Kluwer Boekhandelsgroep tot en met de ineenstor-

november/december 2014

ting van Polare en de herrijzenis van de bekende vertrouwde boekhandelsnamen.

Hoofdrolspelers uit ruim veertig jaar boekhandelsgeschiedenis (1972-2014) vertellen over hun dromen, teleurstellingen en ambities. Lange gesprekken werden gevoerd met de mensen die een rol speelden in de opkomst en neergang van de boekhandelsketen: Paul Dumas (ProCures), Matthijs van der Lely (BGN/Selexyz), Ad van Beek (Kluwer /BGN), Boudewijn Poelmann (Novamedia), Hans Willem Cortenraad (CB), Ari Doeser (KBb), Henk Kraima (CPNB), Caroline Damwijk (Libris Blz), Theo van Meijel (BGN/ Selexyz), Marlous Mutsaers (Gianotten Mutsaers), Hans Peters (Dekker van de Vegt), Ton Harmes (Dominicanen) en Leo van de Wetering, Eelco Zuidervaart en collega’s (Donner). Boekenpaleizen of luchtkasteel beschrijft een periode vol spanningen tussen centraal beleid en lokale identiteit. Een periode ook van uitdagingen, gedeelde en tegenstrijdige belangen, frustraties en ingrijpende financiële operaties. Geloven de betrokkenen nog in een glorieuze toekomst van de boekhandel en de branche?

Het boekenparadijs Toef Jaeger en Hanneke Chin-A-Fo Ambo Anthos 217 blz. €17,99

Naar De Slegte gaan is er niet meer bij. Kunnen we de boekwinkel in Nijmegen nog wel Dekker van de Vegt noemen? Een boek bij Broese in Utrecht halen, kan dat nog? Het boekenparadijs dat in september bij Ambo / Anthos verscheen, beschrijft de opkomst en ondergang van de grootste boekhandelsketen in Nederland. Met name de laatste fase en het management bij de teloorgang van het boekenimperium worden onder de loep genomen. Vooral een naslagwerk voor boekenvakmensen die - weliswaar met lede ogen - nog eens willen nalezen hoe prachtige en vertrouwde boekwinkelmerken dreigden en dreigen te verdwijnen. NRC Handelsblad-redacteuren Hanneke Chin-A-Fo en Toef Jaeger tekenden via hoor en wederhoor op wat er allemaal speelde tijdens de val van Polare, die – nog in 2012 - Selexyz en De Slegte levensvatbaar zou maken, maar het faillissement uiteindelijk toch niet kon afwenden.

Voor wie het wel en wee van met boeken en boekwinkels ter harte gaat, prachtige maar pijnlijke geschiedschrijving, outsiders echter moeten soms toch wel behoorlijk ploeteren door de gedetailleerde reconstructie van de teloorgang van vertrouwde boekhandelnamen.

25

PA S V E R S C H E N E N BOEKEN OVER BOEKEN Door Janneke van der Veer

Hendrik Haarklover 80 blz.

Marceel Raadgeep € 24,95

Van 10 oktober 1953 tot en met 23 januari 1954 verscheen het stripvervolgverhaal Hendrik Haarklover in zestien wekelijkse afleveringen in dagblad Het Parool. Het tamelijk onbekend gebleven verhaal over een kapper en zijn klanten die te maken krijgen met atoomgeheimen en terechtkomen in wilde achtervolgingen en ontvoeringen, werd geschreven door Annie M.G. Schmidt (1911-1995) en getekend door Wim Bijmoer (1914-2000). Ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van de veelzijdige kunstenaar Bijmoer verscheen Hendrik Haarklover op 24 juli van dit jaar voor het eerst in boekvorm. Het fraai verzorgde boek is een uitgave in eigen beheer van Annie M.G. Schmidt-kenner en -verzamelaar Marcel Raadgeep. Het boek is verschenen in een oplage van 125 genummerde exemplaren.

Behalve het complete stripverhaal bevat de uitgave een uitgebreide en rijk geïllustreerde uitleiding van Raadgeep over het leven en werk van Wim Bijmoer. Hendrik Haarklover kan worden besteld door overmaking van € 29,90 (inclusief verzendkosten) op bankrekening NL80INGB0005576565 ten name van Marcel Raadgeep te Delft. Vergeet daarbij niet uw naam en adres te vermelden.

Na ontvangst van de betaling wordt het boek in een stevige verpakking toegezonden.

Kinderprenten, volksprenten, centsprenten, schoolprenten ca. 900 blz.

Vantilt € 89,95 (intekenprijs € 75,-)

Ter gelegenheid van de verschijning van Kinderprenten,volksprenten,centsprenten,

26

schoolprenten van Nico Boerma, Aernout Borms, Alfons Thijs en Jo Thijssen vindt bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam op 15 november 2014 een symposium plaats over dit onderwerp. Het symposium wordt georganiseerd in samenwerking met de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur (informatie: www. hetoudekinderboek.nl en www.bijzonderecollecties.uva.nl). Deze groot formaat uitgave, die wordt uitgegeven door Vantilt te Nijmegen, biedt uitgebreide informatie over tal van aspecten betreffende kinderen volksprenten. In Boekenpost 135 zal nader op de inhoud van dit veelbelovende naslagwerk worden ingegaan. Hier wijzen we op de mogelijkheid om alvast in te tekenen op het boek tegen de speciale introductieprijs van € 75,- (in plaats van € 89,95). U kunt dit doen door een mail te sturen naar bestel@vantilt.nl met vermelding van uw naam, adres, postcode, plaats, e-mailadres en telefoonnummer. Het boek wordt u dan na verschijnen (15 november 2014) toegestuurd. Verzending binnen Nederland is gratis; voor zendingen naar het buitenland wordt € 19,50 gerekend.

Meester van Zoeten 60 blz.

Marcel Raadgeep Prijs is nog niet bekend

In Boekenpost 126 is een artikel opgenomen over de miniatuurboekjes met een band van glas met het gedicht ‘Als vogeltjes gaan slapen’ van Annie M.G. Schmidt.

Het succes van deze boekjes stimuleerde Marcel Raadgeep en Marie-José Mathot, de initiatiefnemers en producenten van deze uitgaven, tot een nieuw project. Deze keer

betreft dat een uitgave van het gedicht ‘Meester van Zoeten’ eveneens van Annie M.G. Schmidt. Het gedicht werd op 20 mei 1950 voor het eerst gepubliceerd in Het Rotterdamsch Parool, daarna werd het opgenomen in de bundel Het fluitketeltje en andere versjes (1950). Voor deze nieuwe uitgave maakte Philip Hopman de illustraties. Daarnaast zijn ook nu weer alle boekjes voorzien van een glazen bandje, die ontworpen en gemaakt zijn door MarieJosé Mathot en Marly Wilmink-de Kreij.

Beiden hebben een fascinatie voor de techniek van het glasfusen, waarbij twee glaslagen onder hoge verhitting worden versmolten. Hun fascinatie gecombineerd met die van Marcel Raadgeep voor alles wat met het werk van Annie M.G. Schmidt te maken heeft, leidde tot een verrassende collectie handgemaakte boekjes. De katernen zijn met de hand gevouwen en gescheurd, de boekblokjes zijn met de hand gebonden en ook zijn sommige kapitaalbandjes handgemaakt. In elk boekje is echt leer verwerkt. Er zijn zelfs exemplaren in vissenleer gebonden. De totale oplage bestaat uit 70 genummerde en door de bandontwerpster en illustrator gesigneerde exemplaren. Tot en met 28 oktober a.s. zijn de boekjes te zien in een tentoonstelling in de Openbare Bibliotheek Amsterdam (www.oba.nl), mogelijk gevolgd door tentoonstellingen elders in het land.

Daarna zal waarschijnlijk een deel van de boekjes te koop zijn.

Informatie: marcelraadgeep@casema.nl

Leesletters 88 blz.

De Inktvis € 10,-

Leesletters is een bloemlezing, een bijzondere bloemlezing. De uitgave bevat vijftig gedichten over boeken en lezen. Die gedichten zijn verdeeld over de rubrieken Letters, Voorlezen, Leren lezen, Bibliotheek, Lezen, Een

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N BOEKEN OVER BOEKEN

boek zonder papier, Lezen in bed en Boek.

Iedere rubriek wordt voorafgegaan door een geestige tekening van Ceseli Josephus Jitta, die ook de omslagtekening heeft verzorgd. De gedichten zijn afkomstig uit het oeuvre van onder anderen Hiëronymus van Alphen, Daniël Billiet, Herman De Coninck, Frank Eerhart, Remco Ekkers, Karel Eykman, Hans Hagen, Wim Hofman, Mieke van Hooft, Annemarie Jongbloed, Netty van Kaathoven, Gerrit Komrij, Hans Kuypers, Sjoerd Kuyper, Ed Leeflang, Joke van Leeuwen, Koos Meinderts, Neeltje Maria Min, Ted van Lieshout, Annie M.G. Schmidt, Edward van de Vendel en Willem Wilmink. Bij elkaar een verzameling gedichten waarin iedere boekenliefhebber zijn of haar hart kan ophalen. Leesletters is geen bundel om achterelkaar uit te lezen. Lees iedere dag een paar van deze pareltjes, dan is de verrukkelijke snoeptrommel die Leesletters is, niet in een keer leeg. Ter afsluiting een gedicht van Neeltje Maria Min uit de rubriek Voorlezen: Twee zusjes zitten voor het raam.

Eén leest. De ander luistert.

Haar handje schuifelt door het haar.

Er is nog even samenhang maar dan ontgaat haar het verhaal.

De duim blijft steken tussen mond en kin.

De oudste leidt met zachte dwang haar zusje weer het sprookje in.

Pennen in beweging 44 blz.

Stichting Neerlandistiek Leiden € 11,50

De Bert van Selm-lezing markeert jaarlijks de start van een nieuw studiejaar van de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur aan de

november/december 2014

Universiteit Leiden (www.bertvanselmlezing.leidenuniv.nl). De lezing wordt georganiseerd ter nagedachtenis van de boekhistoricus Bert van Selm (1945-1991). Dit jaar – de drieëntwintigste keer - werd deze lezing gehouden door Frans Blom, universiteit docent vroegmoderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn voordracht, die plaatsvond op 2 september j.l, was getiteld: ‘Pennen in beweging. De reizende schrijver in kaart’. Blom stelde hierin de invloed van het werk van reizende schrijvers op de vergroting van het wereldbeeld aan de orde, zoals dat bijvoorbeeld het geval is bij auteurs als A. den Doolaard (19011994) en Constantijn Huygens (1596-1687).

De lezing is in boekvorm uitgegeven door Stichting Neerlandistiek Leiden in samenwerking met De Ammoniet. De fraaie verzorgde uitgave kan worden besteld door overmaking van € 11,50 op rekeningnummer NL77INGB0003881447 van Stichting Neerlandistiek Leiden, Postbus 9515, 2300 RA Leiden, onder vermelding van ‘23e Bert van Selm-lezing’. Gelieve bij uw betaling op de overschrijving uw naam en adres te vermelden!

Verhalen over taal 205 blz.

Van Dale Uitgevers € 24,99

De Dikke Van Dale bestaat 150 jaar. Dat wordt onder meer gevierd met de door Wim Daniëls samengestelde feestbundel Verhalen over taal : 150 jaar Van Dale. Een breed gezelschap van bekende en minder bekende schrijvers - onder wie Ronald Giphart, Kristien Hemmerechts, Tommy Wieringa, Joop

van der Horst, René Appel,Harriët van Wetten, Jörgen Raymann, Frits Spits, Nicolette Vosmeer, Kees van der Staaij, Bart Chabot, Nicoline van der Sijs en Ewoud Sanders geeft in deze uitgave op uiteenlopende wijze invulling aan het thema ‘150 jaar Nederlands en de Dikke Van Dale’. In de eerste bijdrage doet taalhistoricus Ewoud Sanders een boekje open over de oerversie van het woordenboek, te weten de bewerking door Johan Hendrik van Dale (1828-1972) van Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal (1864). Die bewerking was zo’n succes dat zijn naam verbonden werd aan de oorspronkelijke editie van het woordenboek, dat in feite op naam staat van I.M. Calisch en N.S. Calisch. Tevens bevat Verhalen over taal tal van aardige wetenswaardigheden over het woordenboek, de naamgever en uitgeverij Van Dale alsmede de 150 Van Dale Jubileumwoorden uit de periode 1864 tot heden. Bij die laatste gaat het om Nederlandse woorden die in een bepaald jaar voor het eerst werden aangetroffen of courant werden. Voorbeelden zijn bakvisch (1875), bintje (1905), loopgravenoorlog (1914), chip (1950), nozem (1955), hotpants (1971), floppy (1983) en verkeershufter (2003). Alles bij elkaar is de jubileumuitgave een heerlijk boek voor liefhebbers van mooi en bijzonder taalgebruik, taaleigenaardigheden en taalweetjes. In het oog springend detail zijn nog de schutbladen. Tegen een helderblauwe achtergrond is hierop een tijdlijn geplaatst, beginnend bij het jaar 1828, het geboortejaar van Johan Hendrik van Dale, en eindigend bij 2015, waarin de vijftiende editie van Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal zal verschijnen.

27

PA S V E R S C H E N E N BOEKEN OVER BOEKEN

De Hanzebode 28 blz.

De Hanzepersen € 30,-

De Hanzebode is de zevende uitgave van De Hanzepersen, een collectief van margedrukkers langs en rondom de IJssel. De uitgave is gebaseerd op de curieuze nieuwsberichten van DPA (Dorrestijns Pers Agentschap), geschreven door Hans Dorrestijn. De cabaretier las deze teksten in de jaren tachtig van de vorige eeuw voor in het VPRO-radioprogramma Het Gebouw. Zeven drukkers leverden een bijdrage aan De Hanzebode: Pers Aldo, Niels Klinkenberg, Deventer; Ooei Grafisch Ontwerp, Toos Elfrink, Deventer; De Eierland Pers, Peter Duijff, Schalkhaar; Knalgoed Producties, Channa Wijmans, Arnhem; De Overkant, Sjaklien Euwals, Fuentes de Cesna, Spanje; De Uitvreter, Kees Thomassen, Woold; De Pers achter de Muren, Henk Francino, Deventer. Elk van deze drukkers verzorgde een katern: Binnen- en buiten-

land, Dierennieuws, Wetenschap & Techniek, Gezondheidszorg, Lokaal Nieuws, Kunst en De Gazet van Deventer. De Hanzebode telt 28 bladzijden en is ingebonden met een berken multiplex stok en messing boekschroeven. Deze krantenstok maakt de De Hanzebode tot een unieke uitgave. Belangstellen kunnen per mail (hanzepersen@kpnmail.nl) een exemplaar reserveren. Afhalen tegen contante betaling is mogelijk bij De Eierland Pers te Schalkhaar en op de Boekkunstbeurs op 15 en 16 november in de Pieterskerk te Leiden. Door de grootte van uitgave en de bijzondere bindwijze is opsturen niet mogelijk.

Uitgelezen Boeken De Buitenkant 64 blz. € 9,50

Op 21 augustus 2013 overleed Louis Putman, antiquaar en medeoprichter van het tijdschrift Uitgelezen Boeken. Als hommage aan Putman verscheen onder de titel Hopende u hier mede van dienst te zijn geweest het eerste nummer van jaargang 17 van dit onregelmatig verschijnende ‘katern voor boekverkopers & boekenkopers’ op 17 september j.l. De verschijningsdatum van

het nummer is niet willekeurig: Putman was meer dan 25 jaar gewoon op die dag zijn verjaardag te vieren en de ‘Slag om Arnhem’.

In het nummer komen onder meer Jos Albers, Margot de Waal, Frank Rutten, Wilma Schuhmacher, Jan de Jong en Bernard Asselbergs aan het woord. Ontroerende en amusante verhalen, waarin Putman geportretteerd wordt als een erudiet, eigenzinnig en bovenal goed mens. De toevoeging van een transparant stofomslag met opdruk en enkele losse bijlagen maakt Hopende u hier mede van dienst te zijn geweest helemaal áf. Een hommage waardig. Informatie: www. uitgeverijdebuitenkant.nl

SIERINITIALEN

Koning David met zijn lier Door Trude Dijkstra en Rindert Jagersma

Gehistorieerde initialen zijn versierde beginletters vergezeld van een voorstelling. Een traditie die stamt uit de tijd dat boeken nog met de hand werden geschreven en die werd overgenomen in de handpers-periode. De voorstellingen die de letters vergezelden, hadden veelal (maar lang niet altijd) betrekking op de betreffende letter. Naast mythologische scenes, werden er ook Bijbelse personen afgebeeld. Zo zijn bij de letter A vaak Adam en Eva in het paradijs te zien. Maar er zijn bijvoorbeeld ook A-initialen waarop Abraham op het punt staat om zijn zoon te offeren.

De afbeelding die u hier ziet komt uit de Antwerpse drukkerij van Christoffel Plantijn, een van ’s werelds beroemdste boekdrukkers. Het is de letter D met koning David, vergezeld van zijn lier. David, de bekwame lierspeler die Saul wist te kalmeren, is een veelgebruikt personage bij de initiaal-D. Bijna altijd is hij te zien met zijn muziekinstrument, maar ook de scene waarin David als koning wordt gezalfd komt soms voorbij.

Naast David, wordt ook Daniël, een andere beroemde Bijbelse persoon, gebruikt in een D-initiaal. Uiteraard vergezeld van leeuwen.

28

Oorspronkelijk stonden de gehistorieerde initialen met Bijbelse voorstellingen vooral in katholiek drukwerk. Protestants drukwerk kenmerkte zich door initialen met arabesken: ranken van planten. Later veranderde dit. Mede door een verandering van smaak en stijl, maar ook doordat protestantse drukkers in het bezit kwamen van het tweedehands materiaal van overleden of failliete collega’s en vice versa. Zo zijn ‘typisch katholieke’ initialen te zien bij protestants én seculier drukwerk.

BOEKENPOST 134

OPINIE HOEZO CRISIS? LITERATOR WIM HUIJSER ZOEKT NAAR BLOEI EN GROEI IN HET BOEKENVAK

Door Wim Huijser

Luchtkastelen Ze verschenen twee dagen na elkaar: Het boekenparadijs van Hanneke Chin-A-Fo en Toef Jaeger en Boekenpaleizen of luchtkasteel van Siebe Huizinga en Jaap Broersma. Beide titels behandelen de turbulente geschiedenis van de opkomst en ondergang van Polare.

‘Onthullend en haarscherp’, luidt de aanbeveling van het boek van de NRC Handelsblad-redacteuren Chin-A-Fo en Jaeger. Huizinga en Broersma gingen verder terug in de geschiedenis. Hun verhaal begint met de start in 1972 van de Kluwer Boekhandels tot en met de herrijzenis van de Polarewinkels onder hun vroegere benamingen.

Geen boeken over boeken, maar over management, retail, tegenstrijdige belangen en vastgoed. Maar de tijd van luchtkastelen lijkt voorbij, althans in het boekenvak. Ook uitgeefhuizen van naam en faam in Amsterdam en Utrecht verhuizen momenteel naar betaalbaardere panden. Het gaat er weer om dat boekenondernemers gegrondvest zijn op aloude begrippen als creatief ondernemerschap en klantenbinding.

Aardig is in dat licht dat de Maastrichtse boekhandel Dominicanen, gevestigd in de ruim 700 jaar oude Dominicaner Kerk, door de Britse krant The Guardian werd uitgeroepen tot ‘The fairest bookshop of the world, a bookshop made in heaven’.

Over luchtkastelen gesproken. Maar laten we hopen dat ook zij stevige grond onder de voeten houden. Ook dit doorgestarte Polare-bedrijf behoorde tot de provinciewinnaars van de ‘ABN AMRO Beste Zelfstandige Winkelier 2014-2015’. Dat gold ook voor Van Piere in Eindhoven, Van der Velde in Groningen en Van de Ven in Soest. Boekhandel Donner schopte het tot de landelijke top 10, waar het de tiende plaats bereikte.

Er zijn kortom genoeg boekhandelaren die zich positief onderscheiden en zij verdienen onze klandizie. Goed, oké, dat vind ik ook… Maar mijn eigen ogen gaan ook glanzen als ik lees over allerlei particuliere initiatieven waar de branche van het nieuwe boek niet beter van wordt. Zo blijft voor mij een antiquariaat een onderneming van een heel andere orde. Dat moet een andere sfeer uitademen, mag anders ruiken, kan anders geleid worden. Polare vind ik ook het grote voorbeeld van de onverenigbaarheid van het nieuwe en het oude boek.

november/december 2014

Voor elk is een plaats, voor elk kies ik een ander moment.

Maar ik doelde eigenlijk op een initiatief als van Patrizia Galli in Soest. Ik las daarover toevallig in Flow, het tijdschrift dat zich in haar formule richt op dingen anders doen en nieuwe keuzes maken. Patrizia plaatste een kastje in haar voortuin met twaalf boeken. Iedereen die wil kan er een uit pakken om te lenen of te ruilen, of desnoods gewoon te houden. Ze weet niet wat haar overkomt. In korte tijd leert ze andere mensen kennen en ontvangt ze vriendelijke uitnodigingen in haar brievenbus. Het levert nieuwe vriendinnen op en een karrenvracht aan afgedankte titels. ‘Een kringloop van rijkdom’, noemt ze het zelf.

Het is een initiatief dat uitnodigt tot navolging. Zelf liep ik on-

Er zijn kortom genoeg boekhandelaren die zich positief onderscheiden en zij verdienen onze klandizie langs door het Veluwse landschap toen ik tussen Nijkerk en Putten als een fata morgana een boekenkast zag staan op een boerenerf. Van een afstand leken de planken volgeladen met door vocht krom staande streekromans en romantische pockets. Maar bij nadere beschouwing bleken er ook afgedankte biebboeken tussen te zitten. Ik nam de tijd om elke titel aan mijn oog voorbij te laten gaan. Op zo’n moment, als je geen boek verwacht, gaat dat vanzelf. Tot ik op de onderste plank een geseald exemplaar tegenkwam van Banco, de roman die ooit Henri Charrières megaseller Papillon opvolgde.

Het boek zat volkomen strak in het plastic en verdween na betaling van de gevraagde vijftig eurocent in mijn rugzak. Thuis maakte ik de seal los en zocht ik naar het jaar van verschijning: 1973. Eenenveertig jaar had het moeten wachten om lucht te krijgen! Waar had het al die tijd gelegen, vroeg ik mij af. En waarom voelde niemand ooit de behoefte er even in te bladeren? Het zijn de kleine mysteries van het leven.

In elk geval was ik een boek rijker, maar geen illusie armer. Ik had het gekocht in een ‘faire bookshop’, maar het ondernemerschap lag er duidelijk op een ander vlak. Het had nog de uitstraling van een gloednieuw boek, maar de bijzondere locatie had er de vondst van het jaar van gemaakt. Soms moet je durven geloven in luchtkastelen.

29

D E I L LU S T R AT O R

Nicolaas Wijnberg Nederlandse boekenleggers van grafisch kunstenaars De auteurs belichten in een serie artikelen boekenleggers uit hun verzameling die door grafisch kunstenaars zijn ontworpen voor bedrijven of instellingen. Ze vestigen hiermee de aandacht op het feit dat in het verleden boekenleggers voor bedrijven en ideële instellingen een aantrekkelijk reclamemiddel vormden. Vaak werd hiervoor een kunstenaar of grafisch ontwerper benaderd. Dit eenentwintigste artikel gaat over Nicolaas Wijnberg, die voor de uitgeverij G.A. van Oorschot een boekenlegger heeft ontworpen, die op het stofomslag van De Witte Olifant-reeks werd gedrukt.

Wijnberg heeft aan vele tentoonstellingen meegewerkt en heeft in de loop der jaren een aantal prijzen ontvangen: 1938 – Koninklijke Prijs van de Vrije Schilderkunst; 1967 – N.H. Werkmanprijs voor grafiek; 2000 – Oeuvreprijs van het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst.

• • •

Hij overleed na een kort ziekbed op 87-jarige leeftijd in het Larense Rosa Spier Huis, waar hij al enige jaren verbleef.

Boekenlegger Van Oorschot Door Georg Hartong en Henk de Hoog

N

icolaas Wijnberg is geboren op 22 november 1918 in Amsterdam en overleed in Laren (Noord-Holland) op 11 juni 2006. Hij was lithograaf, net als zijn vader, maar maakte ook schilderijen, affiches, theaterdecors, tekeningen, illustraties en boekbandontwerpen en -omslagen.

Wijnberg was een veelzijdige kunstenaar, maar ook iemand die zich met aanverwante zaken bezig hield, zoals choreografie en het ontwerpen van toneelkostuums. Hij was een van de oprichters van Scapino Ballet, redacteur beeldende kunst van het literaire tijdschrift Tirade, hoog aan de Jan van Eyckacademie te Maastricht. Een echte duizendpoot.

Het is niet bekend hoe Wijnberg besloten heeft om kunstenaar te worden, maar de prenten in zijn huis, die zijn vader meebracht van zijn werk als meester-steendrukker, hebben hem zeker in de richting van het kunstenaarschap gedreven.

Wijnberg ging niet naar de academie, hij werd sterk gestimuleerd door vriendschappen met kunstenaars, onder anderen Theo Kurpershoek. Hij hield zich bezig met uiteenlopende technieken en variëteiten aan stijlen.

In de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog zat hij ondergedoken en werkte hij mee aan de totstandkoming van een clandestiene uitgave door tekeningen en vignetten te ontwerpen voor de novelle Nymphale van A. van Pelt.

Aan het eind van de jaren veertig van de vorige eeuw richtte hij met de kunstenaars Van Norden en Theo Kurpershoek kunstenaarsvereniging De Realisten op, een modern/figuratieve groepering, die zich afzette tegen de abstracte kunst van Cobra en Vrije Beeld.

30

Gerard van Oorschot was een fel tegenstander van relatief goedkope pocketboeken. Als tegenhanger wilde hij een goedkope gebonden reeks op de markt brengen. Geen luxe linnen band, maar een met eenvoudige witte kartonnen platten, en papier van een mindere kwaliteit dan het mooie dundrukpapier dat Van Oorschot voor veel van zijn andere uitgaven gebruikte.

Wijnberg werd door Van Oorschot benaderd voor het ontwerpen van omslagen van de nieuw op te zetten gebonden De Witte Olifant-reeks. Daarvóór had hij zich voor deze uitgeverij al beziggehouden met boekbandillustraties en -omslagen.

Wijnberg ontwierp stofomslagen voor deze reeks. Op een witte omslag ontwierp hij voor de rug het logo van een olifant en voor de binnenzijde van de achterflap van het stofomslag een exotisch uitgedost figuurtje, de Kornak, dat als boekenlegger kan worden gebruikt. Kornak is een Portugees-Singalees woord voor geleider en oppasser van een olifant in India.

De Kornakfiguur is een éénmalig ontwerp, dat in de loop van de jaren ongewijzigd is gebleven en in vele kleuren is gedrukt. Een zestal voorbeelden ziet u op de pagina hiernaast.

Op de achterflap, waarop een kornak staat, is de volgende tekst gedrukt: ‘Dit is uw Kornak. De onafscheidelijke begeleider van uw witte olifant, laat hem, indien u dit boek althans niet in één adem uitleest, waken bij de pagina waar u gebleven bent.’

Op de boekenlegger is tevens vermeld: ‘Langs deze lijn uitknippen.’ Of verzamelaars van De Witte-Olifant-reeks daar blij mee zijn, kan worden betwijfeld. Een boek zonder stofomslag, of waarvan de Kornak is afgeknipt, heeft voor verzamelaars weinig of geen waarde. Bij antiquariaten en/of tweedehandsboekverkopers worden deze boekenleggers niet gauw gevonden, omdat zij de stofomslag gaaf willen houden voor de verkoop.

Verzamelaars van boekenleggers, zoals de auteurs van dit artikel, hebben er vele jaren over gedaan om een flink aantal van

BOEKENPOST 134

D E I L LU S T R AT O R

deze boekenleggers aan hun verzameling te kunnen toevoegen.

Er zijn in totaal 41 verschillende gekleurde Kornaks gedrukt, waarvan de auteurs er in de loop der jaren 38 hebben kunnen vinden. Niet alle boeken uit de Witte Olifanten-reeks zijn voorzien van een Kornakboekenlegger: na 1965 zijn geen omslagen met Kornaks meer uitgegeven.

Het blijven kwetsbare boekenleggers vanwege het dunne papier, dat gebruikt is bij het drukken van de omslag.

Door uitgeverij Van Oorschot zijn tussen 1959 en 1968 53 titels in De Witte Olifant-reeks uitgegeven, voornamelijk van bekende

Nederlandse en enige Russische schrijvers. Daarnaast zijn van 17 titels herdrukken in deze reeks uitgegeven.

Heeft u informatie over de door Nicolaas Wijnberg ontworpen Kornak-boekenleggers, die in bovenstaand artikel niet is behandeld, dan zien wij die informatie gaarne tegemoet. U kunt reageren via info@boekenpost.nl.

Bronnen Frans Duister e.a., Nicolaas Wijnberg 1918-2006, uitgeverij Thoth, Bussum 2008 Lisa Kuitert, Het Uiterlijk Behang : reeksen in de Nederlandse literatuur, 1945 – 1996 – Deel 1: Sprekende boekdelen: reeksen van gebonden boeken, De Bezige Bij, Amsterdam 1997 B.W. de Vries, De Witte Olifant, eigen beheer, Groningen 1993 Wikipedia Website Nicolaas Wijnberg Website uitgeverij Van Oorschot Website Simonis & Buunk Website Antiqbook – bijdrage van Menno Voskuil, De Witte Olifant Reeks van Uitgeverij Van Oorschot, uitgegeven tussen 1959 en 1970, 2007

Deel van een stofomslag met Kornak.

november/december 2014

31

INTERVIEW

Een land van waan en wijs Geschiedenis van de Nederlandse jeugdliteratuur In 1989 verscheen De hele Bibelebontseberg - De geschiedenis van het kinderboek in Nederland & Vlaanderen van de middeleeuwen tot heden. Sindsdien gold deze publicatie als een van de belangrijkste naslagwerken voor de bestudering van de Nederlandstalige jeugdliteratuur. Er waren echter ook kanttekeningen. Deze kritiek, in combinatie met het feit dat er sinds 1989 een heleboel is gebeurd op het gebied van het Nederlandse kinderboek, was aanleiding voor een nieuw historisch overzicht. Een interview met Helma van Lierop en Vanessa Joosen geeft inzicht in de achtergronden en het ontstaan van dit boek.

Door Janneke van der Veer

H

et nieuwe overzichtswerk is getiteld Een land van waan en wijs, wat is ontleend aan De kleine kapitein (1970) van Paul Biegel (1925-2006). Een goed bekkende titel, maar ook een titel die de verschillende aspecten van kinderboeken goed dekt. In het inleidende hoofdstuk is dit als volgt verwoord: ‘Waan omdat fantasieverhalen telkens weer de verbeelding van de jonge lezers prikkelen en hen meevoeren naar verre en vreemde werelden. Wijs omdat auteurs in hun verhalen levenslessen verwerken, in de hoop kinderen tot goede en verstandige mensen te vormen. Waan omdat sommige kinderboekenmakers op zoek naar sensatie en succes opgaan in de waan van de dag. Wijs omdat tal van andere verhalen jonge lezers een herkenbare wereld bieden, terwijl ze tegelijkertijd subtiel de horizon verbreden en aan het denken zetten.’ Helma van Lierop vult aan: ‘De titel is ook een mooi eerbetoon aan Paul Biegel, een belangrijk schrijver die misschien niet de aandacht heeft gekregen die hij heeft verdiend.’

Uitgangspunten en opzet Zoals gezegd hangt het ontstaan van Een land van waan en wijs deels samen met de kritiek die er is geuit op De hele Bibelebontseberg. Die kritiek betrof onder andere het ontbreken van een theoretische onderbouwing, waardoor er volgens critici te weinig samenhang is tussen de hoofdstukken. Ook wordt de keuze van de behandelde auteurs en teksten vrijwel niet verantwoord. Hetzelfde geldt voor de gehanteerde waardeoordelen.

‘Wat dat betreft kiezen we met onze publicatie duidelijk positie ten opzichte van De hele Bibelebontseberg’, aldus Van Lierop.

‘Aan het formuleren van uitgangspunten hebben we veel tijd en aandacht besteed. De neerslag daarvan is opgenomen in de Verantwoording achter in het boek.’

Hoe zien die uitgangspunten eruit? Allereerst is gekozen voor een ruime culturele en maatschappelijke context. De ontwik-

32

Een land van waan en wijs is uitgegeven door Atlas Contact (ISBN 9789045027661; prijs € 34,99).

keling van jeugdliteratuur staat immers niet los van pedagogische en filosofische standpunten. Met die context hangt ook de waardering van (jeugd)literatuur samen. Smaakoordelen zijn geen vast gegeven, maar kunnen veranderen door de tijd heen. Daarbij wordt onderkend dat volwassenen en kinderen vaak verschillende meningen hebben. In de lijn van een ruime context past ook dat de Nederlandse jeugdliteratuur in verband wordt gebracht met internationale ontwikkelingen. Dat betreft in de eerste plaats de dynamiek tussen Nederland en Vlaanderen alsook de relatie tussen de Nederlandstalige en Friestalige jeugdliteratuur. Maar dat is zeker niet het enige. ‘Denk bijvoorbeeld aan de vele vertalingen die in Nederland op de markt werden en worden gebracht’, aldus Vanessa Joosen. ‘Andersom is die invloed minder groot. In het buitenland zijn ze behoorlijk protectionistisch ten opzichte van de eigen jeugdliteratuur. Bovendien heeft Nederland maar heel weinig schrijvers met internationale allure.’ ‘Zelfs Annie M.G. Schmidt heeft die status eigenlijk niet’, vult Van Lierop aan. ‘Haar werk is toch vooral geënt op de Nederlandse cultuur. Niet voor niets wordt van haar wel gezegd dat

BOEKENPOST 134

INTERVIEW

ze wereldberoemd is in Nederland.’ Een contextueel uitgangspunt is verder dat de historie van jeugdliteratuur wordt opgevat als een geschiedenis van haar productie, distributie en receptie.

Dit heeft onder meer als consequentie dat wordt ingegaan op relevante aspecten van uitgeverijgeschiedenis en jeugdliteraire kritiek.

Een ander uitgangspunt betreft de relatie tussen jeugdliteratuur en media als film, theater, games en internet. ‘De ontwikkelingen op dat gebied gaan zo snel, dat we daaraan niet wilden en konden voorbijgaan’, aldus Van Lierop.

Behalve de uitvoerige theoretische onderbouwing zijn er meer verschillen met De hele Bibelebontseberg. Terwijl de opzet van dat boek chronologisch is met aan het eind aandacht voor enkele genres binnen de jeugdliteratuur, zijn in Een land van waan en wijs genres het vertrekpunt. ‘Rond elk genre is een hoofdstuk opgebouwd’, vertelt Van Lierop. Zo zijn er hoofdstukken rond religieuze en filosofische kinderboeken, sprookjes, fantasieverhalen, jeugdtijdschriften, informatieve boeken, kinderpoëzie, jongens- en meisjesboeken, historische jeugdboeken, gezins- en schoolverhalen, prentenboeken, adolescentenliteratuur, jeugdtheater, beeldverhalen, verfilmde jeugdliteratuur, radio en televisie, en ten slotte games en apps. Binnen de hoofdstukken is er aandacht voor het ontstaan en de ontwikkeling van het betreffende genre, belangrijke teksten, schrijvers en illustratoren, de verhouding met literatuur voor volwassenen, canonisering, enz. Deze genrehoofdstukken worden voorafgegaan door een inleidend historisch hoofdstuk over het ontstaan en de ontwikkeling van jeugdliteratuur in het algemeen. Belangrijk aspect daarbij is het denken over kinderen en opvoeding door de eeuwen heen, te beginnen bij Plato en Aristoteles en via denkers als Jean-Jacques Rousseau en John Locke, en twintigste-eeuwse pedagogen als Jan Ligthart en Benjamin Spock naar ontwikkelingen in het huidige tijdsgewricht.

Hoe kwam het boek tot stand?

Een land van waan en wijs is het resultaat van de inspanningen van een groot aantal mensen. Aan de basis stond een driehoofdige redactie. Helma van Lierop, Vanessa Joosen en Katrien Vloeberghs waren in 2009 de initiatiefnemers. De laatste moest door omstandigheden afhaken. Haar plaats werd ingenomen door Rita Ghesquière. ‘Een goed team’, stellen Van Lierop en Joosen vast. ‘Alle discussies zijn in een open en plezierige sfeer gevoerd, de samenwerking verliep heel soepel.’ Niet alleen een goed team, ook een team met een sterk Zuid-Nederlands en Vlaams accent: Helma van Lierop-Debrauwer is hoogleraar kinder- en jeugdliteratuur aan de Universiteit van Tilburg, Vanessa Joosen is onder meer docent jeugdliteratuur aan de Universiteit Antwerpen en Rita Ghesquière is emeritus hoogleraar aan de faculteit Letteren van de Katholieke Universiteit van Leuven. Van Lierop: ‘De sterke Vlaamse vertegenwoordiging was een waarborg dat de Vlaamse jeugdliteratuur, anders dan in De hele Bibelebontseberg, mooi werd geïntegreerd.’

Naast de redactie was een Adviesraad actief, bestaande uit vier personen die hun sporen op een breed terrein binnen de kinder-

november/december 2014

en jeugdliteratuur hebben verdiend: Jant van der Weg-Laverman (haar inbreng stond ook garant voor de integratie van de Friestalige jeugdliteratuur), Toin Duijx, Majo de Saedeleer en Harry Bekkering. Joosen: ‘De Adviesraad dacht mee over de uitgangspunten en de grote lijn en hield ook de toegankelijkheid van de tekst in de gaten.’

Dat laatste behoeft wellicht enige toelichting. Helma van Lierop: ‘Een land van waan en wijs is een wetenschappelijke uitgave. We hopen echter niet alleen wetenschappers en onderzoekers met deze publicatie te bereiken. Onze doelgroep is breed, in feite iedereen die geïnteresseerd is in kinder- en jeugdliteratuur.’ ‘Om die reden is vakjargon zoveel mogelijk vermeden. Het moet niet zo zijn dat je bij het lezen van dit boek het Lexicon van literaire termen nodig hebt’, vult Vanessa Joosen aan.

Eerste druk van Afke’s Tiental van Nynke van Hichtum uit 1903, met illustraties van C. Jetses en uitgegeven door J.B. Wolters, Groningen.

Auteurs Het inleidende hoofdstuk is geschreven door de drie redactieleden. Voor de hoofdstukken over de genres zijn verschillende andere auteurs gezocht.

Specialisten die veelvuldig onderzoek hebben gedaan naar aspecten van het betreffende genre. Zo nam Jan Van Coillie het hoofdstuk over jeugdpoëzie voor zijn rekening en Marjoke Rietveld-van Wingerden het hoofdstuk over jeugdtijdschriften. Sommige hoofdstukken zijn geschreven door twee auteurs. Saskia de Bodt en Rita Ghesquière tekenden bijvoorbeeld voor het hoofdstuk over prentenboeken en geïllustreerde boeken, terwijl Marja Käss en Helma van Lierop het genre van het jeugdtheater uitwerkten. Voor elk hoofdstuk is behalve een auteur een referent

In 1979 verscheen bij De Engelbewaarder, Amsterdam, een fotomechanische herdruk van Theo Thijssens beroemde boek Jongensdagen met illustraties van Jan Sluyters.

Uit 1910 dateert de eerste druk van Jan zonder Vrees door C. De Kinder.

33

INTERVIEW

Jessica’s eerste gebed van Hesba Stretton is een voorbeeld van de vele zondagsschoolboekjes die door uitgeverij Callenbach op de markt zijn gebracht.

Jan Waterschoot (1892-1968) verzorgde omslag en illustraties van het Vlaamse kinderboek Gelukkige jongen (1947) van Lod. Lavki.

Bart Moeyaert behoort tot de hedendaagse, veel gelauwerde Vlaamse auteurs.

34

gezocht. ‘Een sparringpartner voor met name inhoudelijke kwesties’, licht Vanessa Joosen toe.

Om de auteurs en referenten op een lijn te krijgen zijn twee studiedagen georganiseerd, een in Antwerpen en een in Den Haag. ‘Dat werkte erg goed’, vertelt Helma van Lierop. ‘De geformuleerde uitgangspunten waren voor de auteurs aanvankelijk lastig.

Ze moesten heel veel. Waar begin je dan? We hebben toen voorgesteld om als kapstok voor ieder hoofdstuk een stelling te formuleren. Dat bleek goed te werken. Zo’n stelling dwong de auteurs tot nadenken over wat ze precies wilden vertellen. Ook bleek het een goed handvat om naar een conclusie te werken.’ Bij het genre sprookjes is het hoofdstuk bijvoorbeeld opgebouwd rond de stelling dat sprookjes tradities doorgeven maar dat iedere generatie ook zijn eigen accenten aan sprookjes geeft. En het hoofdstuk over jeugdtijdschriften gaat uit van de stelling dat jeugdtijdschriften vaak een springplank vormen voor auteurs en illustratoren en dat ze bovendien, meer dan boeken, een spiegel van de tijd zijn omdat ze kunnen aanhaken bij actuele kwesties.

Lastige kwesties Bij de voorbereiding van Een land van waan en wijs kreeg de redactie natuurlijk te maken met enkele hobbels. ‘Het lastigste was de selectie’, vertelt Van Lierop. ‘We moesten de balans vinden tussen toegankelijkheid en volledigheid. Je wilt alles laten zien, maar dan wordt zo’n boek onleesbaar. We stonden dus voortdurend voor de vraag wat wel en wat niet.

De meeste hoofdstukken bevatten ca. 12.000 woorden, de hoofdstukken over de andere media zijn wat korter. Wat dat betreft moesten we soms streng zijn tegen de auteurs en ook tegen onszelf. Bij de selectie van teksten is de canon het vertrekpunt geweest, maar we hebben ook steeds de vraag gesteld wat er nog meer is en ook wat zal blijven, wat de tijd zal overleven.’

‘Een ander punt was het afstem-

men van de hoofdstukken. Overlap wilden we zoveel mogelijk voorkomen’, vult Joosen aan. ‘Een beetje overlap was echter onvermijdelijk. Maar dat is naar ons idee geen groot bezwaar.

We denken dat mensen het eerste inleidende hoofdstuk lezen en vervolgens de hoofdstukken kiezen waar hun belangstelling naar uitgaat.’

Nieuwe gezichtspunten Bij een publicatie die min of meer een reactie is op een eerdere uitgave kan de vraag worden gesteld of er nieuwe inzichten zijn ontwikkeld. Zijn er standpunten onderuitgehaald? Van Lierop: ‘In de jaren negentig was men behoorlijk optimistisch over de verhouding jeugdliteratuur – literatuur voor volwassenen. Men dacht dat de emancipatie van de jeugdliteratuur min of meer rond was. Dat blijkt echter niet het geval. Vanuit de volwassenenliteratuur wordt nog altijd afstand gehouden. Sommige kinderboekenschrijvers maken op zeker moment de stap naar literatuur voor volwassenen, alsof ze dan pas echt schrijver zijn.

En kijk naar een uitgave als De Nederlandse coming of ageliteratuur in 100 verhalen van Ronald Giphart. Dat boek bevat nota bene maar één fragment uit een jeugdboek, namelijk uit Spiegeljongen van Floortje Zwigtman. Ik ben er nog boos over.’

‘Ook is de positie van de jeugdliteratuur in het academisch veld nog steeds zwak’, aldus Joosen.

Een ander inzicht betreft de invloed van nieuwe media. Van Lierop: ‘Vaak worden die als concurrent voor de jeugdliteratuur gezien, maar dat betreft eigenlijk alleen de tijdsbesteding. In feite is veel meer sprake van kruisbestuiving. Ze bestaan naast elkaar en beïnvloeden elkaar. Een voorbeeld zijn de animaties die van prentenboeken worden gemaakt.’

Een gezichtspunt dat in Een land van waan en wijs sterker dan in de meeste andere publicaties naar voren komt, is het feit dat het denken over kinderen al heel vroeg begon, feitelijk al in de Oudheid. Joosen: ‘Er zijn altijd kinderen geweest en dus is er altijd nagedacht over opvoeding en ook over leesstof die al dan niet geschikt voor kinderen zou zijn.’

‘Soms zijn er ook binnen de hoofdstukken eigenzinnige keuzes gemaakt’, aldus Van Lierop. ‘In het hoofdstuk over prentenboeken en illustraties wordt bijvoorbeeld veel aandacht besteed aan Pim’s poppetjes (1898) van Oom Ben ofwel Bernard Willem Wierink en aan Het Boek voor de Jeugd uit 1937.’

Tot slot Een land van waan en wijs zal begin november verschijnen.

Een kloek boek van ruim 400 bladzijden, dat voorzien is van een groot aantal aansprekende illustraties. Op voorhand onze felicitaties aan iedereen die bij de totstandkoming ervan betrokken is geweest.

Dit nieuwe historische overzicht van de Nederlandse jeugdliteratuur zal door onderzoekers en andere belangstellenden ongetwijfeld met enthousiasme worden ontvangen. De publicatie zal volop aanknopingspunten bieden voor de verdere bestudering van het Nederlandse kinder- en jeugdboek. We zijn dan ook benieuwd welke studies naar deelonderwerpen zullen volgen.

BOEKENPOST 134

PA S V E R S C H E N E N VARIA

Juliette

Als de tijd voor altijd stil zou staan

Thé Lau 224 blz.

Lebowski € 19,95

Een hedendaagse Romeo & Julia van schrijver-muzikant (The Scene) Thé Lau die poëtische liedjes vertolkte en schreef, zoals Blauw, Een vriend zien huilen of Iedereen is van de wereld. Juliette speelt in Lau’s geboorteplaats Bergen (Noord-Holland) en verhaalt over Robbies liefde en leven met de oogverblindende fotografe Julia, met wie hij van Bergen naar Amsterdam verhuist om ultiem gelukkig te zijn. Dat heeft echter een prijs. Een eerlijk, bitterzoet boek. (HG)

Gisteren liep ze nog Maarten Spanjer 96 blz.

Xander Uitgeverij € 15,00

In deze nuchtere bundel markante verhalen over werelden die acteur en schrijver Maarten Spanjer (1952) van binnenuit kent. Spanjer, ook bekend van het tv-programma Taxi waarin hij bijzondere gesprekken met klanten voert, maakt de lezer deelgenoot van zijn dagelijks leven, de ins en outs in acteurs- en schrijverskringen en van bijzondere ontmoetingen met bekende voetballers. De verhalen, soms geschreven vanuit een satirisch perspectief, zijn ontluisterend, humoristisch en aanstekelijk. ( JK)

Wat verandert er als je door prostaatkanker wordt geconfronteerd met je eindigheid? De arts-schrijver Ivan Wolffers reflecteert erover in dit boek, hoe verhoudt hij zich - nu tijd kostbaar is geworden - tot zijn vrouw, familie, vrienden en omgeving. Zijn peuterkleindochter Helena zet hem met haar argeloze vragen aan het denken over woorden als ‘nooit’, ‘altijd’ en ‘eeuwig’. Wolffers' doel, is om dokters bescheidener te maken, patiënten te emanciperen. ( JK)

Handboek voor wereldburgers Esther Jacobs 320 blz.

Uitgeverij van Brug € 20,00

Esther Jacobs (1970) werd automatisch uitgeschreven uit Amstelveen omdat zij te weinig thuis was.

Volgens de wet moet iemand minimaal vier maanden per jaar thuis slapen om gemeentelijk ingeschreven te staan. Jacobs vestigde haar bedrijf in het buitenland, en voelt zich nu zo vrij als een vogel. Leef je leven in vrijheid. Je hoeft je niet te laten beperken door allerlei regeltjes is de boodschap in dit handboek met veel praktische tips. (VvdV)

Al Qaida Undercover

In stukjes

Morten Storm 460 blz.

Xander Uitgeverij € 22,50

Marc-Marie Huijbregts 144 blz.

Atlas-Contact € 14,99

Morten Storm, voormalig jihadist en schrijver van het voor extremisme en fundamentalisme waarschuwende boek Al Qaida Undercover, leeft momenteel alleen op wisselende geheime locaties. Hij doet in dit boek onthullingen waar zijn vroegere connecties en werkgevers niet blij mee zijn. Hij beschrijft zijn vriendschap met een van de beruchtste Al Qaida-leiders, en na zijn ommekeer, zijn ervaringen met werken voor de Deense inlichtingendienst, de CIA en de MI6. (RC)

november/december 2014

Ivan Wolffers 320 blz.

Nieuw Amsterdam € 19,95

Geestige, eerlijke en roerende introspectie van Marc-Marie Huijbregts.

‘Ik was geen man, ik was geen vrouw, ik was niet knap, ik was klein, dik en met een bril’, staat in zijn eigen handschrift op de achterflap. Voor In stukjes kijkt hij in de spiegel naar degene die hij is. Zonder verhulling. Zo ontstaat een aangrijpend zelfportret waar ook veel om te lachen valt. (HG)

35

NIEUWS

Berichten uit boekenland Over recente en aanstaande veilingen, de exclusiviteit van W.F. Hermans’ debuut uit 1944, de vijfendertigste PTA, een lauwerkrans voor de Deventer Boekenmarkt, brieven van en aan E. du Perron, Bijbels in gewone taal en voor ongelovigen, Nederland Leest regenwulpen, de AKO-nominaties, een feestelijke Kinderboekenweek, de voortschrijdende digitalisering en De verbeelders.

bevat Engelse en Amerikaanse eerste drukken van diverse beroemde auteurs. In totaal zijn er ruim vierhonderd kavels, waaronder vele zeer zeldzame uitgaven.

Door Kees van Rixoort

B

eurzen en veilingen – de echte verzamelaar kan niet zonder en leeft van de ene naar de andere. Hij of zij – vaker een hij dan een zij – kan de borst natmaken, want er staat in het laatste kwartaal van 2014 heel wat op stapel. Na de PTA, die in het eerste weekend van oktober plaatsvond, breekt het veilingseizoen echt los. Een vooruitblik en een kleine terugblik op de oktoberveilingen.

Handgeschreven partituren De belangrijkste muziekcollectie die de laatste decennia in België het veilinglicht zag, komt onder de hamer bij The Romantic Agony. Het Brusselse veilinghuis veilt op 21 en 22 november een tot de verbeelding sprekende collectie autografen en foto’s, handgeschreven partituren en originele muziekuitgaven.

Vrijwel alle grote namen uit de negentiende- en twintigste-eeuwse muziekgeschiedenis zijn vertegenwoordigd. Een paar namen: Wagner, Gounod, Franck, Ravel, Rimsky Korsakov, Prokofiev, Bartók, Sibelius, Alban Berg. En vele anderen.

A Clockwork Orange A Clockwork Orange is een klassieker van jewelste. Het boek van Anthony Burgess verscheen in 1962 en sloeg in als een bom. De zeldzame eerste druk van dit boek behoort tot de fraaie collectie die het Leidse veilinghuis Burgersdijk & Niermans op dinsdagavond 18 november veilt. De collectie, afkomstig van een Nederlandse verzamelaar,

36

Anatomische atlas De anatomische atlas van Vesalius, De Humani corporis fabrica uit 1555, is een van de topstukken die het Brusselse veilinghuis Henri Godts veilt op dinsdag 9 december.

Andere opzienbarende kavels zijn de zeer omvangrijke prentenbijbel van Visscher, Visschers onovertroffen stadgezichten van het oude hertogdom Brabant, twee enorme achttiende-eeuwse wandkaarten – van Afrika en Amerika – met een omkadering van levendige taferelen, de Bijbel van Jacob van Liesvelt met vele houtsneden en een grote kaart van Palestina (uit 1534) en een ingekleurd exemplaar van Ortelius’ Parergon.

De zeldzame eerste druk van A Clockwork Orange.

De eerste druk van A Clockwork Orange is maar een voorbeeld. Het veilinghuis verwacht een opbrengst van 1200 euro voor dit boek. Beduidend hogere verwachtingen zijn er van het bedrag waarmee The Marble Faun van William Faulkner van eigenaar zal verwisselen: 15.000 euro. Het boekje uit 1924, de eerste echte boekpublicatie van Faulkner, is hoogst zeldzaam en bevat bovendien een opdracht van de auteur. The Marble Faun is het hoogst getaxeerde boek uit de verzameling. Verder kan de verzamelaar uitkijken naar eerste drukken van onder anderen Fleming, Kerouac, Burroughs, Nabokov en Christie.

Een dag later, woensdag 19 november, veilt Burgersdijk & Niermans het eerste deel van de Biblioteca Rostagni, een klassieke bibliotheek afkomstig uit Turijn. Deze collectie bevat gedegen tekstuitgaven in het Grieks en Latijn, veelal gebonden in fraaie banden.

Daarnaast komt de bibliotheek Egyptologie van professor Herman te Velde onder de hamer. Interessant voor wie op zoek is naar – vaak schaarse – wetenschappelijke publicaties op dit gebied.

De kijkdagen bij Burgersdijk & Niermans zijn op 15 en 17 november.

Visscher, Theatrum praecipuarum urbium Ducatus Brabantiae, Amsterdam 1660.

Behalve deze boeken bevat het aanbod van Henri Godts ook een verzameling tekeningen en prenten van oude Hollandse en Vlaamse meesters, onder wie Bol, Brueghel, Snijders, Teniers, Van Diepenbeek en Van Doetecum.

Pentekening gesigneerd door Hans Bol, Loth en zijn dochter of de Vernieling van Sodoma en Gomorrha, gedateerd 1584.

BOEKENPOST 134

NIEUWS

Vendu Notarishuis Rotterdam brengt op 12 en/of 13 november een grote collectie kunstboeken over velerlei kunstenaars en stromingen onder de hamer. Daarnaast: zeventiende- en achttiende-eeuwse boeken op het gebied van onder meer geschiedenis en topografie. De kijkdagen zijn 7, 8 en 9 november.

Bij online veilinghuis Catawiki lopen de veilingen wekelijks door, ook van boeken, prenten, strips et cetera. De veilingen Vestdijk, reisboeken, erotica en sprookjesboeken zijn net achter de rug als dit nummer van Boekenpost verschijnt. Maar Hergé en Wolkers lopen nog. Daarna volgen bijvoorbeeld Willy Vandersteen (31 oktober tot en met 6 november), originele striptekeningen (7 tot en met 13 november) en Marten Toonder (14 tot en met 20 november).

Tien sprookjesboeken van Hans Christiaan Andersen zijn zojuist van eigenaar gewisseld via Catawiki.

Palet van Toonder Een koffer met vermoedelijk het schilderspalet van Marten Toonder zelf is op 21 en 22 oktober geveild door Zwiggelaar Auctions.

De koffer, die ook pijpen en een aansteker

Het koffertje van Marten Toonder.

november/december 2014

bevat, was achtergebleven in de inboedel, die de Toonder compagnie na een verhuizing verkocht. Op het label van de koffer staat ‘J.M.R. Toonder, Achterom 13, Blaricum’. In De Burcht te Amsterdam, waar de veiling plaatsvond, kwamen ook enkele zeefdrukken van de grote auteur en tekenaar onder de hamer.

Maar Zwiggelaar had meer interessante kavels. Zoals een verzameling boeken, tijdschriften, foto’s en originele documenten betreffende de Tweede Wereldoorlog. Een hoogtepunt was ongetwijfeld een tweetal exemplaren van het ontroerende manuscript Het zesde oorlogsjaar, dat Nederlandse krijgsgevangenen eind 1944 in het kamp Neu-Brandenburg vervaardigden. Het zeventig jaar oude manuscript is voorzien van vele originele tekeningen.

Op een inlegvel is uitgelegd hoe Het zesde oorlogsjaar tot stand kwam. Een met geheime radio-ontvangers werkende clandestiene berichtendienst voorzag de krijgsgevangenen meerdere malen per dag van het wereldnieuws, de geallieerde berichten over het verloop van de oorlog en de dagelijkse mededelingen van Radio Oranje over de toestand in Nederland. Dankzij deze berichtgeving konden de krijgsgevangenen eind 1944 een jaaroverzicht samenstellen.

Ze voegden er een nauwgezet overzicht van het kampleven aan toe. In elke barak verwerkten de Nederlanders dit overzicht – in het geheim en met zeer beperkte middelen – op eigen wijze tot een voor de bewoners van die barak bestemd uniek exemplaar. Er

waren er in totaal 22 – inclusief een voor koningin Wilhelmina –, waarvan Zwiggelaar er dus twee veilde.

Andere Tweede Wereldoorlog-kavels: twee boeken met signatuur van Adolf Hitler (voor zijn Eva) en de met de hand ondertekende Proclamatie van Bevrijd Nederland.

Zwiggelaar veilde in De Burcht ook onder meer het allereerste boek over fotografie, alle kaarten van de Verenigde Nederlanden in een handgekleurde Blaeu Atlas, diverse boeken uit de catacomben van Online De Slegte en een lithografisch affiche van Jean Walther uit 1939: MS. Oranje Holland-Java.

Een affiche van Jean Walther uit 1939.

Hermans’ debuut Van het debuut van W.F. Hermans, Kussen door een rag van woorden, zijn dertig exemplaren gedrukt. Het was een clandestiene uitgave, verschenen in 1944. Antiquariaat Fokas Holthuis had in 2008 een exem-

Het zesde oorlogsjaar, zeventig jaar geleden gemaakt door Nederlandse krijgsgevangenen.

37

NIEUWS

plaar van de dichtbundel in huis. Het duurde een hele tijd voordat een koper er de gevraagde 8.500 euro voor neertelde.

Nu, zes jaar later, had Fokas Holthuis weer een exemplaar van Kussen door een rag van woorden te koop. ‘Extreem zeldzame Hermans uitgave is toch iets minder ongewoon’, meldde het Haagse antiquariaat. Nu was de vraagprijs dan ook lager: 4.500 euro.

Het debuut van de grote schrijver stond in de catalogus voor de Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair (op 3 en 4 oktober),maar het was vrijwel direct na verschijning van die catalogus al verkocht.

Is W.F. Hermans tussen 2008 en 2014 zoveel minder verzamelwaardig geworden? Volgens Fokas Holthuis zijn twee exemplaren van een extreem zeldzame uitgave binnen twintig jaar er helaas één te veel voor de markt, ‘zeker als je de prijzen met internationaal bekendere schrijvers vergelijkt’.

In zijn debuut schreef Hermans een opdracht voor een vriendin, de toneelspeelster Reny Knufman. Er staat: ‘Voor Reny, …dat zij mij vergeven wil dat ik haar zoo welluidende naam op de leege plekken …heb ingevuld / Wim.’ Kennelijk verwijst hij naar haar rol in zijn nooit uitgegeven roman Argeloze terreur, die hij in de oorlog schreef.

(Zie ook de rubriek ‘Eenmaal andermaal’ in dit blad.)

Orchideeën en paardenbloemen De Amsterdam Antiquarian Book & Print Fair is in het voorgaande al even genoemd.

Het was editie vijfendertig van de beurs, die ook wel bekendstaat als de PTA (naar de plaats van handeling: Passenger Terminal Amsterdam). Het tweedaagse evenement had met drie Italiaanse, twee Duitse en twee Vlaamse antiquaren een duidelijke internationaal tintje. Ewoud Sanders opende de beurs en signeerde daarna zijn boek De handel en wandel van de boekenjood.

Over vermaarde, vergeten en fictieve straatboekhandelaren. Alles wijst erop dat er volgend jaar een zesendertigste PTA komt.

De PTA was wederom het decor voor de uitreiking van de Boudewijn Büch Prijs. De prijs is een beloning voor wie er het best in is geslaagd om een breed publiek te interesseren voor het antiquarische boek. Naast

38

Redmond O’Hanlon, de winnaar van vorig jaar, overhandigt de Boudewijn Büch Prijs aan Hein te Riele van de Deventer Boekenmarkt.

O’Hanlon waren Diederik van Vleuten en Gerrit Komrij de winnaars, op 4 oktober kwam daar de Deventer Boekenmarkt bij.

De jury koos voor de Deventer Boekenmarkt ‘omdat met dit evenement al meer dan 25 jaar een breed en divers publiek geënthousiasmeerd wordt voor het antiquarische en het tweedehands boek. Daarmee is de Deventer Boekenmarkt een belangrijke bron voor talloze alledaagse en bijzondere, grote en kleine particuliere boekencollecties. Het feit dat dit evenement door de jaren heen is uitgegroeid tot de grootste boekenmarkt van Europa toont aan hoezeer in Nederland ook het oude boek als object van vrijetijdsbesteding en verzamelwoede door velen wordt gewaardeerd. De Deventer Boekenmarkt heeft daarmee het antiquarische en tweedehands boek in Nederland een zeer grote dienst bewezen.’

Tijdens de toespraken die de uitreiking lardeerden, kwam naar voren dat de Deventer Boekenmarkt en beurzen als de PTA in elkaars verlengde liggen. Op de PTA bloeien de spreekwoordelijke orchideeën, maar er zijn veel meer bloemen – rozen, tulpen, veel paardenbloemen – en die zie je – samen met een enkele orchidee – in Deventer. ‘Wat je hier op de beurs ziet is het topje van de ijsberg, 10 procent, maar die kan niet bestaan zonder de 90 procent die zich onder

water bevindt’, zei Maarten Asscher namens de jury. ‘Hoe paradoxaal het ook klinkt: de kwantiteit is ook een kwaliteit.’ Meer dan achthonderd kramen vol boeken, honderdduizend bezoekers per jaar – de kwantiteit is overstelpend in Deventer.

Te Riele, directeur van de VVV Deventer, was blij met de prijs. Hij zei dat boeken bij het DNA van zijn stad hoort. ‘De Deventer Boekenmarkt is vanaf de eerste editie een succes. Wij zijn een goede antiquaar’, aldus Te Riele, die samen met onder meer de wethouder van cultuur ‘en boeken’ naar Amsterdam was afgereisd.

Brieven Du Perron Op de PTA kom je naast antiquaren en tweedehandsboekhandelaren ook vertegenwoordigers van genootschappen tegen. Zoals het E. du Perron Genootschap, dat druk bezig is met de vervaardiging van de website www.eduperron.nl. Daarop komt het complete werk van de schrijver (1899-1940) te staan, naast alle biografische gegevens en veel foto’s.

En alle brieven, door hem geschreven en aan hem gericht. De Perron correspondeerde intensief met talloze schrijvers en kunstenaars. De brieven staan vol levendige observaties en kritische opmerkingen en geven inzicht in het literaire en culturele

BOEKENPOST 134

NIEUWS

Regenwulpen

Oude titels digitaal

Na Dubbelspel, De gelukkige klas, Twee vrouwen, Oeroeg, De grote zaal, Het leven is verrukkulluk, De donkere kamer van Damokles en Erik of het klein insectenboek gaat ‘heel Nederland’ Een vlucht regenwulpen lezen. De bestseller van Maarten ’t Hart wordt in november in een oplage van 600.000 exemplaren verspreid door de bibliotheken. En dan maar lezen en discussiëren over de inhoud, want dat is de opzet van de campagne Nederland Leest.

Google gaat 100.000 boeken van de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) digitaliseren. Daarmee sluit het Amerikaanse internetbedrijf aan bij de digitalisering van 235.000 boeken uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek. Alle vaak eeuwenoude boeken komen online beschikbaar. Google heeft reeds zo’n 30 miljoen titels gedigitaliseerd.

Portret van E. du Perron door Annie Pohl (1936).

leven in Nederland en Vlaanderen tijdens het interbellum. Het E. du Perron Genootschap wil de digitalisering van de brieven financieren via crowdfunding. Voor de zestig brieven van A. Roland Holst is bijvoorbeeld 240 euro nodig.

Verbeelders

Gewone taal Geen toorn, ark en visioen meer, maar boosheid, boot en droom. Scheppen is maken geworden. De Bijbel in Gewone Taal is verschenen. Het aantal gebruikte woorden is met duizenden gedaald. De woorden zijn ‘gewoon’. Te gewoon, vinden sommige theologen. De vertalers zijn er echter van uitgegaan dat een vmbo-leerling deze Bijbel moet kunnen lezen. Oftewel: de inhoud kunnen begrijpen, want daar gaat het natuurlijk om volgens het Nederlands Bijbelgenootschap, dat in 2014 tweehonderd jaar bestaat.

De Bijbel in Gewone Taal is deze maand op tournee langs tien boekhandels. De afsluiting is op 31 oktober in boekhandel Donner te Rotterdam.

De Bijbel, maar dan voor ongelovigen (deel 2), zou ook zomaar eens de AKO Literatuurprijs 2014 kunnen winnen. Naast dit boek van Guus Kuijer, zijn er kansen voor Zeer helder licht van Wessel te Gussinklo, Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans, Gelukkige slaven van Tom Lanoye, Voor jou van K. Schippers en Stikvallei van Frank Westerman. Wordt het een Vlaming of een Nederlander? Wordt het fictie of non-fictie? Op 13 november weten we meer. Vorig jaar ging Joke van Leeuwen naar huis met de AKO Literatuurprijs (50.000 euro). Ze kreeg de prijs voor Feest van het begin.

november/december 2014

De boeken van de UvA zijn ondergebracht bij de Bijzondere Collecties. Het gaat om een vermaarde verzameling op het gebied van boekgeschiedenis, Joodse cultuur, kerkgeschiedenis, cartografie, letterkunde, grafische vormgeving en zoölogie. Onder de te digitaliseren werken bevindt zich bijvoorbeeld de Tractatus theologico-politicus van Benedictus de Spinoza, een boek uit 1670.

Een vlucht regenwulpen was in 1978 bijzonder succesvol en werd in dat jaar twintig keer herdrukt.

Op 16 oktober verscheen De verbeelders, Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw van Saskia de Bodt, een uiteraard rijk geïllustreerd overzichtswerk. Vanaf 19 januari 2015 is in Museum Meermanno / Huis van het boek een tentoonstelling met dezelfde titel te zien.

Er circuleren ook al een paar suggesties voor Nederland Leest in 2015: Bezette Stad van Paul van Ostaijen, Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants, Een jongen uit Plan Zuid ’38–’46 van Heere Heeresma, Nader tot u van Gerard Reve, Willem Mertens’ levensspiegel van J. van Oudshoorn en Terug tot Ina Damman van Simon Vestdijk, bijvoorbeeld.

Ook een manier om mensen aan het lezen te krijgen, jonge mensen wel te verstaan: de Kinderboekenweek. Die was dit jaar toe aan een jubileumeditie: nummer zestig. Het thema was dan ook ‘Feest’. Tijdens de Kinderboekenweek – van 1 tot en met 12 oktober, dus geen week maar een tiendaagse – kregen kopers Zestig spiegels van Harm de Jonge cadeau. Een cadeau dat bij menig recensent goed in de smaak viel, zeker in vergelijking tot eerdere Kinderboekenweekgeschenken. Datzelfde geldt voor het prentenboek Fabians feest van Marit Törnqvist, dat voor een habbekrats te koop was. Mooie uitgaven, tegen de ontlezing.

Uit De verbeelders. M.C. Escher, illustratie in: A.E. Drijfhout, XXIV emblemata: dat zijn zinne-beelden, Bussum (C.A.J. van Dishoeck) 1932. © 2014 The M.C. Escher Company B.V. – Baarn. Alle rechten voorbehouden. www.mcescher.com.

39

STRIPS

Een nieuw stripseizoen Het laatste kwartaal van een jaar is voor de wereld van het boek een drukke tijd. Aan de hand van overvolle najaarscatalogi overspoelen de uitgevers boekhandels en consumenten met een vloed aan nieuwe uitgaven. Uiteraard gaat dit gepaard met veel promotie. De beurs Manuscripta (afgelopen 7 september in Utrecht) is als start van het nieuwe boekenseizoen ook de start van een gevecht om onze aandacht en geld. Want uiteindelijk moeten al die nieuwe titels natuurlijk wel worden gekocht.

Door Wilco Tuinenburg

D

e strip sluit zich bij het boek aan. Al werd de stripliefhebber eigenlijk reeds in augustus op scherp gezet. Toen werd voor 3,2 miljoen dollar een comicboekje verkocht. Deze Action Comic No 1 uit 1938 bevat het eerste avontuur van Superman en is de heilige graal voor comicfans. Met deze hoogste veilingopbrengst ooit is een duidelijk signaal afgegeven dat de negende kunst ook voor de financieel draagkrachtige liefhebber nog altijd letterlijk en figuurlijk van grote waarde is. Maar dat is cultureel erfgoed. Hoe staat de nieuwe strip er in Nederland voor?

From Scratch Het voornaamste wapenfeit dit jaar is de oprichting van een nieuwe, ambitieuze stripuitgeverij. Uitgeverij Scratch is opgericht in mei van dit jaar, maar zal aan het einde van 2014 voor het eerst met publicaties van zich laten horen. Voor Hansje Joustra ons als uitvoerend uitgever de huidige stand van zaken toelicht, kijken we eerst even terug naar de start van dit nieuwe initiatief in mei. Dat ging immers gepaard met flink wat roering in de Nederlandse stripwereld. Joustra was namelijk al decennia lang de drijvende kracht achter Oog&Blik, een uitgeverij van faam met een fonds van kwalitatief hoogstaande strips en graphic novels. Dat hij deze mede door hem opgerichte uitgeverij (en inmiddels onderdeel van de Bezige Bij) verliet was groot nieuws. Zelfs los van de in zo’n situatie gebruikelijke tegenstrijdige uitleg waarmee beide partijen het hoe, waarom en de manier waarop over het voetlicht brachten. Het echte nieuws zat namelijk in de opzet en filosofie van de nieuwe uitgeverij, waar verleden en visie van Oog&Blik volop in doorklinken.

Om te beginnen trekt het opvallende trio achter Scratch de aandacht. Behalve Joustra doen Wiebe Mokken en Joost Swarte mee.

De eerste is CEO van MMI, een marketinginternational en het zakelijk brein achter deze nieuwe onderneming. Stripkunstenaar Swarte is beroemd in binnen- en buitenland en zal als creatief adviseur een bijdrage leveren. Scratch is daarmee duidelijk een initiatief van liefhebbers, met maar een wens: de hoogst

40

mogelijk kwaliteit realiseren met spraakmakende uitgaven.

De deelname van Mokken staat natuurlijk garant voor de gezonde zakelijk basis die daarvoor nodig is. Toch blijkt uit de uitspraken die hij bij de lancering van de nieuwe uitgeverij heeft gedaan duidelijk dat deze business tycoon eerst en bovenal liefhebber is die vooral ‘mooi, origineel creatief werk naar de markt wil brengen’. Natuurlijk moet dat op een degelijke, zakelijke manier gebeuren, maar het streven is ook voor Wiebe Mokken niet winst. Hij wil over zo’n vijf tot tien jaar in de eerste plaats terug kunnen kijken op 150 tot 200 boeken, maar dan wel in de wetenschap dat ‘tekenaars vinden dat ze door de uitgeverij uitmuntend zijn bediend’.

De tekenaars lijken de voornaamste reden te zijn dat dit driemanschap deze stap zet. Het gaat in elk geval niet om financieel gewin. Want ze hebben zelf ook wel in de gaten dat de tijd waarin we leven wellicht niet de meest ideale setting biedt voor deze gedurfde stap. Of zoals Joost Swarte het heeft verwoord: ‘Je kunt uitgaan van de markt of uitgaan van de tekenaars. En voor de tekenaars is er zeker behoefte aan.’

Ook Hansje Joustra beseft terdege dat de markt moeilijk is, zoals voor alle gedrukte media. Maar daarom zag hij al in mei zeker ruimte voor het soort werk dat Scratch wil brengen omdat wie in deze tijd boeken wil kopen juist boeken van hoge kwaliteit wil kopen. Dat zijn de mensen die een mooi boek in de kast willen zetten in plaats van in hun e-book.

Ook zakelijk brein Mokken wist in mei zeker dat Scratch een gezonde toekomst tegemoet ging: ‘Het gaat werken omdat het

BOEKENPOST 134

STRIPS

vanuit een goede basis wordt gestart. Denken op de lange termijn, zorgen dat er een goede fundering is. En goed zorgen voor de mensen die bij je publiceren.’ Daarnaast kan de marketing uiteraard met een gerust hart aan hem worden overgelaten.

Het begint nu echt De plannen in mei waren mooi, maar nu moet het echt beginnen. Van Hansje Joustra horen we dat in oktober en november zes uitgaven ten doop worden gehouden. Dat zijn alle vertaalde werken. De reden daarvoor is simpel. De Nederlandse stripmakers die met Joustra mee willen vertrekken hebben nog contractuele verplichtingen, dus hun aanhaken blijft nog even uit.

Bovendien heeft de Bezige Bij aangekondigd dat ze wel met Oog&Blik door zullen gaan. Is de markt toch niet te klein voor twee uitgevers die hetzelfde soort stripwerk willen publiceren?

Joustra ziet geen probleem: ‘Om te beginnen geven eigenlijk alle auteurs – los van de lopende contracten – nog altijd aan dat ze met ons mee willen doen. Maar belangrijker is dat zelfs hiervoor de Bezige Bij al slechts acht stripboeken per jaar wilde uitgeven.

Ik heb er niets over gehoord dat ze dat nu willen veranderen.

Dus alleen al qua aantal zullen wij nadrukkelijker aanwezig zijn.’

En er is nog een verschil, volgens Joustra. ‘Nederland is een klein taalgebied en wij zullen ons voor de Nederlandse auteurs nadrukkelijk ook op de buitenlandse markt richten. We zijn ervan overtuigd dat de kwalitatieve uitgaven die wij gaan verzorgen het makkelijker zullen maken werk buiten Nederland gepubliceerd te krijgen.’

Maar nu nog eerst dus buitenlands werk in het Nederlands vertalen? ‘Dit najaar is er dan alleen vertaald werk, maar ook wanneer we met Nederlandse auteurs kunnen beginnen blijven we de goede strip uit het buitenland in het Nederlands uitgeven. En met flair! Zo komen we in het voorjaar met werk van Scott McCloud en dat laten we niet ongemerkt voorbij gaan. Het is de bedoeling dat we hem voor een promotietoer langs stripspeciaalzaken en persconferenties over laten komen. Nederland en buitenland moeten langs twee kanalen gaan lopen. We halen en zetten weg. Zo is werk van Eric Kriek al aan vier landen verkocht.’

Festival en nieuwe uitgaven Scratch is een uitgever die zich op het meer serieuze en volwassen segment van de stripmarkt richt. Een prachtig initiatief, maar ook het meer reguliere beeldverhaal voor jong en oud begint aan een nieuw seizoen. Een goede start daarvan mag het Stripfestival van Breda heten. Op 11 en 12 oktober heeft de meer traditionele stripliefhebber daar zijn hart op kunnen halen. Op zoek naar dat ene album van die favoriete stripheld, in de rij voor een tekening van een bewonderde striptekenaar en wandelen langs de stands met de nieuwste uitgaven. Hieronder een paar opvallende titels die aan het publiek zijn gepresenteerd.

november/december 2014

We beginnen met de ouwe getrouwen. De lang lopende reeksen voor de massa zijn niet iedere stripliefhebber even lief, maar dat neemt niet weg dat ze een grote rol in de ontwikkeling van de strip hebben gespeeld. En dat nog altijd doen. Zeker de Vlaamse klassiekers zijn een belangrijke pijler onder de stripomzet. Suske en Wiske zijn toe aan nummer 327 van hun lange reeks en de Rode Ridder beleeft avontuur 243. Zelfs Urbanus (160 titels) en De Kiekeboes (nummer 140) zijn ondanks hun beperkte aantrekkingskracht op de Nederlandse striplezer al ruim in de drie cijfers beland.

De Nederlandse grote namen kunnen niet bogen op een vergelijkbaar aantal albums, maar ook wij hebben onze klassieke strips en hun makers op een hoog voetstuk staan. Wij zoeken het in fraaie heruitgaven van oud werk en bieden waar mogelijk ruimte aan het nieuw leven inblazen van helden met pensioen. Het in 2009 opnieuw opgerichte striptijdschrift Eppo loopt hierin voorop. Oude bekenden (zowel stripmakers als hun geesteskinderen) krijgen een nieuw podium. Dat resulteert in het opnieuw laten verschijnen van werk dat niet langer in publicatie is en plek bieden aan strips die elders niet langer welkom zijn. Zo geeft men de avonturen van Douwe Dabbert opnieuw uit. Deze creatie van Piet Wijn en Thom Roep stond 26 jaar lang in het weekblad Donald Duck en is nu weer beschikbaar voor jong en oud. De strip Carbeau van Eric Heuvel en autojournalist Noël Ummels daarentegen is een vrij jonge creatie die na twee avonturen in het periodiek Autoweek werd stopgezet. De strip heeft nu onderdak gevonden in Eppo en is in album verschenen.

Maar echt nieuw werk verschijnt er natuurlijk gelukkig ook.

Doomsday 91119, door Mario Boon en LeON is een Vlaamse stripreeks die in Dark Dragon Books een Nederlandse uitgever heeft gevonden. In een gecombineerd realistisch en karikaturale tekenstijl wordt een weinig hoopgevend beeld geschetst over een nabije chaotische en gewelddadige toekomst. Enkele Antwerpse vrienden proberen een apocalyptische wereldbrand te ontlopen door een schip als vluchtmiddel in te richten.

Strips blijven er kortom voor jong en oud, maar anders dan in het verleden scheiden de wegen van liefhebbers zich soms iets vaker. Uiteindelijk is er keus en kwaliteit genoeg voor iedereen.

41

Cor van der Veen schept papier.

42

BOEKENPOST 134

INTERVIEW

Het bureau & zo...

EEN KIJKJE IN HET KANTOOR VAN IEMAND UIT DE WERELD VAN HET BOEK

Door Kees van Rixoort

… ja, waar staat het bureau van Cor van der Veen? Is het de kantinetafel, in de bezoekersruimte, waaraan hij het verhaal over De Middelste Molen vertelt en – even later – samen met een paar bezoekers kijkt naar een film over dit museum in bedrijf? Nee, het ‘bureau’ van Van der Veen staat in de molen. Het is een grote tobbe waarin hij papier schept.

D

e Middelste Molen is te vinden op de Veluwe. Het Rijksmonument staat een eindje buiten de dorpskern van Loenen, aan een kanaal. Deze oude papierfabriek, de enige in Nederland die nog op waterkracht en stoom draait, dankt zijn bestaan echter niet aan dat kanaal, maar aan de beek die langs het gebouw loopt.

De Loenense beek ontspringt in het Loenense bos en stroomt bij Zutphen de IJssel in. Het verval is veertien meter. Meer dan voldoende om een scheprad te laten draaien, als aandrijving voor machinerieën. ‘Er waren vroeger tientallen papierfabrieken in deze omgeving’, vertelt Cor van der Veen (69). ‘En wasserijen.

Dat heeft te maken met de aanwezigheid van schoon water uit de sprengen in het bos. Er zit geen kalk in, dat is er door het zand helemaal uit gefilterd. Heel zuiver, je kunt het zo drinken.

Voor de papierproductie is schoon water nodig. Honderd liter voor een kilo papier.’

Watermolens Overal in de omgeving waren papierfabrieken. Apeldoorn, Eerbeek, Ugchelen… In Loenen had je, vanuit het dorp gezien, de voorste, de middelste en de achterste molen. Allemaal watermolens, geen windmolens. De voorste molen is afgebrand, de achterste is nog in gebruik als papierfabriek en de middelste – nu De Middelste – is dus een museum. Cor van der Veen: ‘Dit is van 1622 tot 1960 een papierfabriek geweest. Rendabel was hij op het laatst niet meer – te kleinschalig in een tijd dat alles harder en sneller moest – en de boel stond te verkommeren, tot een aantal papierfabrikanten besloot om er een museum van te maken.’

Dat is het nog steeds. Zo’n vijfendertig vrijwilligers houden de molen en de machinerieën aan de gang. Ze onderhouden de molen, want zo’n oud gebouw – ook al is het in 1886 afgebrand en een jaar later herbouwd – vergt veel aandacht. Momenteel is een opknapbeurt van de achtergevel gaande. De Loenense beek, die daar langs het pand – en door het scheprad – loopt, is omgeleid om de stukadoor zijn werk te kunnen laten doen.

Cor van der Veen is vrijwilliger sinds 2006. Hij heeft zijn hele leven in het papier gewerkt. ‘Als vijftienjarige jongen stond ik al aan de papiermachine in Eerbeek. Net als mijn vader, ja, zo ging

november/december 2014

dat vroeger. Later heb ik ook in de nabewerking gezeten. In 2004 ging ik in de vut en daarna ben ik in De Middelste Molen terechtgekomen. Papier, ik ben ermee besmet. En dat geldt voor alle vrijwilligers. Ze hebben bijna allemaal in een papierfabriek gewerkt.’

Maar wel in heel andere papierfabrieken, al is het principe volgens Van der Veen niet veranderd. Het machinepark van een moderne fabriek is niet te vergelijken met dat van De Middelste Molen. En dat geldt ook voor de productie. Het museum in Loenen kan maximaal honderd kilo papier per dag produceren, terwijl een moderne machine vijftig ton per uur uitspuwt.

De Middelste Molen heeft ook een machine. Het is een apparaat uit het eind van de negentiende eeuw. Net als de stoommachine, die de fabrikant erbij plaatste om de aandrijving – tot die tijd alleen via het scheprad van de watermolen – te verbeteren en een grootschaliger productie van de grond te krijgen. Vroeger hielden brandende takkenbossen de stoommachine aan de gang. De rook kwam via een naast het gebouw staande bakstenen schoorsteen in de buitenlucht terecht. Dat is overigens een replica uit 2005, een vervanging van het zwaar vervallen origineel.

Geratel en gebonk De schoorsteen is niet in gebruik, want takkenbossen worden niet meer gestookt. Als de vrijwilligers machinaal papier willen produceren, zetten ze de gaskachel aan. ‘Maar niet te vaak, want gas is erg duur’, zegt Cor van der Veen. Jammer, want als alles in bedrijf is in De Middelste Molen is het een gepiep, gekraak, geDe papiermolen in Loenen.

43

INTERVIEW

ratel en gebonk van jewelste. Een stap terug in de tijd, die de zintuigen streelt, mede door de geuren die er hangen en het daglicht dat het donkere interieur, samen met een enkel peertje, spaarzaam beschijnt.

Veel goedkoper is de productie van handgeschept papier. Van der Veen geeft een demonstratie. Hij roert met een spaan in de grote tobbe. Daarna laat hij voorzichtig een schepraam in het met pulp verrijkte water zakken. Even later – het is zo gebeurd – komt het druipende vel papier boven water. Met een Nijntjewatermerk. Daarna maakt hij er ook nog een met een watermerk van De Middelste Molen. Boven zijn hoofd hangen de velletjes te drogen, zoals het eeuwen en eeuwen altijd ging. Totdat de machine en de droger kwamen. ‘Na het drogen in de cilinder – dat gebeurt bij een temperatuur van 130 tot 140 graden Celsius – bevat het papier nog 8 procent vocht. Er moet wat vocht in blijven, anders breekt of knapt het papier.’

Papier scheppen is een ambacht. Volgens Cor van der Veen kan iedereen het leren, maar wie het niet onder de knie heeft krijgt papier dat niet overal even dik is. Toch mogen bezoekers van het museum – groot en klein – het schepraam ter hand nemen en zelf vellen papier produceren. Dat – en die onvergelijkbare zintuiglijke ervaring – maakt een bezoek aan dit museum in bedrijf tot een groot genoegen.

De Middelste Molen produceert geringe hoeveelheden papier.

Een kilo of honderd per dag, als alles draait. Maar het is wel

Papier met olifantenpoep

Papier is een Chinese uitvinding. Ongeveer 1900 jaar geleden werden de eerste velletjes gemaakt. In de vijftiende eeuw verschenen de eerste papiermolens in Nederland. In de eeuwen daarna ontwikkelde de Veluwe zich als een papier producerende regio bij uitstek. Nog steeds zijn er diverse papierfabrieken ge- Exclusief uit Loenen: olifantenpoeppapier. vestigd.

‘Vroeger werd papier ook wel gemaakt van lompen’, zegt Cor van der Veen van De Middelste Molen. ‘Maar door het gebruik van kunstvezels in de textielindustrie, kan dat niet meer. Kunstvezels nemen geen water op. Katoen wel, wij maken papier van jeans. Maar we gebruiken vooral pulp van houtcellulose, eucalyptus, bananenbomen en linnen.’

De Middelste Molen heeft bijzondere papiersoorten in de winkel liggen. Papier met geldsnippers erin verwerkt, bijvoorbeeld. Van der Veen: ‘We gebruiken er bankbiljetten voor die uit de roulatie gaan.’

Andere voorbeelden: tabakspapier, papier met sinaasappelschillen, lijnzaad, wol of rietpluimen. En, top of the bill: papier met olifantenpoep. ‘Pas kregen we nog een order van een drukkerij uit NoordHolland: tweeduizend velletjes olifantenpoeppapier.’

44

Schamel daglicht en een paar peertjes verlichten de fabriek.

papier dat populair is. Kunstschilders kopen het graag. En restaurants, om hun menukaarten op te laten drukken. Van der Veen noemt het voorbeeld van grand café De Korenmolen in Eerbeek. ‘We hebben pas weer vijftig velletjes papier met lijnzaad geleverd.’ Ook restaurateurs van boeken zijn frequente afnemers van papier uit Loenen. ‘Ze gebruiken het om een bladzijde te herstellen. Aanvezelen, noemen wij dat’, aldus de vrijwilliger van De Middelste Molen. ‘Het is allemaal exclusief papier. Nee, dat koop je niet bij de kantoorboekhandel…’

Papierwinkel Het museum trekt ongeveer achtduizend bezoekers per jaar. Komen zij op woensdag of donderdag, dan maken ze de meeste kans het produceren van papier met eigen ogen te zien. Het watermerk van De Middelste Molen.

Vijf of zes vrijwilligers scheppen dan met het schepraam en ook het ratelen en kreunen van de negentiende-eeuwse machine is dan te horen. Naast De Middelste Molen staat een gebouw met een leslokaal – voor educatieve activiteiten – en een papierwinkel.

Meer informatie: www.demiddelstemolen.nl.

BOEKENPOST 134

AGENDA

november/december 2014

RECENSIES

45

INTERVIEW

46

BOEKENPOST 134

INTERVIEW REACTIES VAN LEZERS OP K. SCHIPPERS’ POËZIE

‘Stamel en bazel en stotter maar door!’

In de vorige Boekenpost hadden we een oproep geplaatst bij het gedicht 'Stameling' van K. Schippers. De vraag die de dichter zich stelde, was: wie leest mijn gedicht nu eigenlijk? Veel lezers gaven hem antwoord, in de vorm van brieven, mails en kaarten. En soms in de vorm van poëzie!

K. Schippers dankt allen die gereageerd hebben van harte.

Hij genoot van alle reacties. In dit artikel gaat hij in op enkele bijzondere – helaas is er geen ruimte om alles te plaatsen.

Vanwege privacy-redenen hebben wij de namen van de mensen die reageerden weggelaten, maar deze zijn bij de redactie bekend. We staan verder even stil bij de nominatie van K. Schippers voor de AKO-literatuurprijs met het boek Voor jou.

Door Vincent van de Vrede

‘I

k ontmoet natuurlijk weleens lezers op een beurs of bij een signeersessie, maar dat zijn meestal vluchtige contacten. Het aardige aan deze oproep en de reacties die ik ontving, is dat ik echt een beeld van de lezer heb gekregen. Erg leuk. Neem bijvoorbeeld een mijnheer die mij schreef over een ontmoeting met mij ten tijde van mijn werk aan het tijdschrift Barbarber. Ik moest even denken, maar dat is dus 54 jaar geleden! De meesten die aan Barbarber werkten, zijn er niet meer. En dan hoor je dat ineens, dat iemand een herinnering aan je heeft van zolang geleden. Dat is heel merkwaardig. Net alsof je ineens een brief krijgt uit 1960. Dan is dat verleden zomaar heel dichtbij. Zo werd ik laatst gebeld. “Met Beppie”. Bleek het onze oude hulp te zijn, al over de negentig, die mij nog als kind had verzorgd. Dat zijn hele vreemde perspectieven. Maar even terugkomend op die mijnheer die mij van Barbarber kent. Over het gedicht schrijft hij: “Dit is weer helemaal een observatie van jou. Je hebt het moment van tekst benoemd, betrapt zou ik zeggen, je bent zelf die tekst geworden.” Verder vindt hij het mooi dat ik nog steeds tekst betrap, zoals hij dat noemt.’

Ik alleen?

‘Een andere, ontroerende reactie is van een zus van iemand met wie ik veel films maakte. Zij heeft het over een boekje dat ik in 1978 voor haar moeder signeerde.

Ook al weer zo’n tijd geleden. Hiernaast het gedicht dat ze mij heeft geschreven, als antwoord op 'Stameling'.

november/december 2014

47

INTERVIEW

Dan is er een mevrouw van een leesgezelschap die schreef, dat ze 'Stameling' gaat voorlezen als inleiding van een nieuwe groep voor een leesavond. In haar woorden: “Stameling" lijkt me goed geschikt voor de eerste keer. ’t Is een ode aan lezen en gelezen worden.” Erg leuk.’

Moeder ‘Erg aangrijpend was de reactie van iemand uit Groningen, die bij het lezen van mijn gedicht moest denken aan haar moeder: “Het gedicht deed mij denken aan mijn moeder. Ze kreeg kort op elkaar twee herseninfarcten en kon zich niet meer verstaanbaar maken. Ze was altijd een lezer pur sang, ze luisterde en sprak graag. Nu was ze haar woorden kwijt. Ze kreeg ze niet meer terug. Ze overleed.” Deze lezer schreef daarover het volgende gedicht, geschreven voor een moeder die haar kind leerde lezen. Ik citeer het hier: Gevangen in een Haperend Hoofd Woorden ergens In haar Opgesloten Het zicht Verdwenen in Eenzelfde woordeloze Mist Machteloos geslagen Wil van Achtentachtig Lentes

Het stelde zoveel vragen.” Nu lezen haar kinderen het, en later, zo hoopt ze, haar kleinkinderen. Ze heeft nog een advies voor me, dat ik hier graag herhaal: “Stamel en bazel en stotter maar door!” Ik zal mijn best doen!

Tenslotte nog iemand die een haiku schreef naar aanleiding van 'Stameling': Ik hoor uit het niets Echo van mijn stameling Leegte vult met hoop Het is jammer dat er nu maar plaats is voor een selectie, maar ik ben blij met alle reacties. Ik wil iedereen hartelijk danken voor het schrijven, ik heb ervan genoten. Het is zoals Marcel Duchamp al zei: 'De maker doet het maar voor vijftig procent, de rest voltooit de lezer!'

AKO-nominatie Ten slotte vroegen wij K. Schippers nog even naar zijn nominatie voor de AKO-Literatuurprijs. Verbaasde deze hem?

‘Ja, dat verwacht je natuurlijk nooit. Het boek Voor jou heb ik mede geschreven voor mijn vrienden Bernlef en G. Brands, met wie ik Barbarber begon. Ik wilde hen proberen te onttrekken aan de dood, of zoals ik het liever noem, hun verdwijning. De lezer moet maar zien of het mij is gelukt.’

De winnaar van de AKO Literatuurpijs wordt bekendgemaakt op donderdag 13 november tijdens het festival Crossing Border in Den Haag.

Lieve Oude Moeder

Ik vind het bijzonder dat zij geraakt werd door 'Stameling'.

Maar daar is het natuurlijk ook voor bedoeld!’

Het stelde zoveel vragen ‘Er was er nog een die mij erg ontroerde. Dat was van iemand die vertelde hoe zij vroeger mijn boek Bewijsmateriaal had gelezen. Sindsdien is ze mij blijven volgen: “Hij weet het niet, maar hij gaat met mij op. Ik was toen zeventien en hongerig naar woorden en betekenissen. Wat een perfect boek was dat.

48

BOEKENPOST 134

EN VERDER

Van Dale 150 jaar: wat is uw favoriete woord?

Johan Hendrik van Dale (1828-1872) gaf zijn naam aan het beroemde gelijknamige woordenboek, maar stierf al vroeg nadat zijn eerste uitgave verscheen aan pokken. Hij had zijn woordenboek gebaseerd op het Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal, dat dit jaar exact 150 jaar geleden verscheen. Het zou de basis vormen van de Van Dales die sindsdien verschenen zijn. De laatste versie dateert inmiddels van 2005. Het aantal woorden bedraagt inmiddels 225.000 die samen bijna 309.000 betekenissen hebben.

Om het jubileum extra te vieren, geeft Boekenpost, met knipoog, drie Groene Boekjes weg (Van Dales passen niet door de brievenbus, sorry). Wat moet u doen om kans te maken? Laat ons uw favoriete of meest dierbare woord uit de Van Dale weten en leg uit waarom. Welk woord kiest u? We zijn heel benieuwd. Jammer dat ons favoriete woord er niet in staat: Boekenpost. Maar dat begrijpen we wel.

In het volgende nummer worden de prijswinnaars bekendgemaakt, met het door hen gekozen woord!

november/december 2014

49

50

BOEKENPOST 134

EENMA AL ANDERMA AL RECENTE, OPVALLENDE (VEILING)OPBRENGSTEN

Eenmaal andermaal Versteende keutel ‘van een ijsbeer’ Uit de bezittingen van Gerard Reve Catawiki € 415 Mug Shots 1890-1916 ‘Strafbladen’ uit San Francisco (en omgeving) met foto’s en gegevens van de veroordeelden. Inclusief de gepleegde feiten, zoals diefstal, prostitutie, oplichting, moord en valsheid in geschrifte.

Zwiggelaar Auctions € 1.430

Almanack (duerende tot inder ewicheit) ca. 1545 Noord-Nederlands manuscript met bijgebonden gebedenboekje uit de zeventiende eeuw.

Zwiggelaar Auctions € 7.500

Action Comics No. 1 Juni 1938 eBay $ 3.207,852

Johann Hermann Knoop, Pomologia, dat is Beschryvingen en Afbeeldingen van de beste zoorten van Appels en Peeren, welke In Needer- en Hoog-Duitschland, Frankryk, Engeland en elders geagt zijn en tot dien einde gecultiveert worden.

W.F. Hermans, Kussen door een rag van woorden 1944 Debuut, verschenen in een oplage van dertig exemplaren.

Fokas Holthuis € 4.500

1758/1763 Drie delen in één band, met de 39 handgekleurde uitvouwbare platen.

Catawiki € 3.200

november/december 2014

51

52 BOEKENPOST 134

WINKELDAGBOEK BELEVENISSEN UIT HET UTRECHTSE ANTIQUARIAAT HINDERICKX & WINDERICKX Door René Hesselink

Dinsdag 5 augustus Eergisteren was de 26e Deventer boekenmarkt. Voor de 26e keer namen wij daaraan deel en voor de 26e keer was het een succes.

De omzet zat iets onder die van vorig jaar, maar deze markt staat op het podium, en wel op de derde plaats. Het was er ook gezellig als altijd en het weer was ideaal: zonnig en droog en niet te warm.

Zaterdag 8 augustus ‘Jij kopen boeken van Het Beste?’

‘Nee, die koop ik niet.’

‘Waarom niet kopen?

Mooie boeken! Nieuwe boeken!’

‘Tsja…’

‘Waar wel kopen?’

‘Niemand koopt boeken van Het Beste. Ik zou ze naar de kringloop brengen.’

‘Maar mooie boeken! Waarom niet kopen?’

Zaterdag 23 augustus Wij bieden aan: ‘Philip Larkin, Sneeuw valt op een zondag in april. Sliedrecht, Wagner & van Santen, 2003. Vertaling Harry G. de Vries’, zo staat het op Boekwinkeltjes.nl. Stelt iemand per e-mail de vraag: ‘Zijn dit vertaalde gedichten van Larkin?’

Dinsdag 26 augustus De Volkskrant meldt dat Arjan Peters ‘gastcurator’ wordt bij Meulenhoff. Hij mag daar boeken uit de oude doos halen en een nieuw leven geven. Drie schrijvers van internationale faam worden genoemd: ‘de Japanse Nobelprijs-winnaar Kawa Bata’ en de minder bekende ‘Bruno Schalz en Jules Renard’. Met Kawa Bata zal Kawabata wel bedoeld zijn, en ‘Schalz’ moet natuurlijk Schulz zijn, maar wat een treurnis dat Peters’ eigen krant maar één van de drie wereldberoemde schrijvers goed weet te spellen.

Zaterdag 29 augustus Al voordat ik zelf het nieuwe nummer van Boekenpost onder ogen heb gehad krijg ik commentaar. Deze keer o.a. van collega-Boekenpostmedewerker Wim Hazeu. Hij vindt dat ik vaak te negatief bericht over de toestand in het (tweedehands) boekenvak. Dankzij mijn negatieve berichten gaan mensen denken: ‘Waarom zouden we nog naar een antiquariaat gaan, ze verdwijnen toch.’ Mij lijkt het omgekeerde ook heel goed mogelijk en dat men denkt: ‘Snel naar het antiquariaat, voordat het verdwenen is.’ Of: ‘We moeten vaker naar het antiquariaat om te voorkomen dat het verdwijnt.’ Eerlijk gezegd vrees ik dat de mensen alleen zullen denken: ‘Ja, ik had al gemerkt dat ze verdwijnen, de antiquariaten.’

Een dag later dan bij de meeste abonnees komt Boekenpost hier binnen. Nu geheel vernieuwd. En ik zie dat Wim Hazeu gelijk krijgt van de redactie: zijn column staat voorin en mijn winkeldagboek is naar achteren opgeschoven. ‘Niet ten onrechte’, laat

november/december 2014

ik Wim weten, ‘jouw optimisme past beter bij het blad dan mijn zure oprispingen.’

Nu lijkt het me heel goed dat in het blad ook ruimte is voor tegengeluiden. Met een onderwerp als het (oude) boek neigt het toch al naar oubolligheid. Dat blijkt ook uit de reactie van een lezer op de vernieuwingen: hij pleit ervoor het toch vooral gezellig te houden en niet te elitair te worden. Hij schrijft ook: ‘Het winkeldagboek van R.H. kennen we nu wel.’ Tsja, mij kan het niet elitair genoeg.

Dinsdag 9 september Het Festival Oude Muziek is voorbij en de stad maakt zich nu op voor het Ned. Film Festival. Het Festival Oude Muziek bracht veel klanten in de zaak. Oude muziekliefhebbers houden ook van andere dingen dan oude muziek, en omdat veel locaties waar concerten werden gegeven zich rond de winkel bevinden komen veel festivalgangers tussen de bedrijven door hier even verpozen tussen de boeken, lp’s en cd’s. Het filmgebeuren speelt zich veel meer in het commerciële hart van Utrecht af, en dus komen ze hier niet langs, maar ik vrees ook dat filmliefhebbers tamelijk eenzijdig in film geïnteresseerd zijn.

Donderdag 11 september Oudere vrouw vraagt naar De Utrechtse Boekhouder (het tijdschrift over bezonken Utrechtse literatuur) en C.C.S. Crone. Duidelijk geïnteresseerd in Utrechtse literatuur. Ze kijkt nog wat rond en ziet Oude Gracht 234, winkeldagboek deel 2.

‘Hé’, zegt ze, ‘is dat hier?’

‘Ja’, antwoord ik, ‘dit is Oude Gracht 234 en dat boek is in zijn geheel hier geschreven.’

Ze koopt geen Boekhouders, noch C.C.S. Crone, maar neemt een winkeldagboek mee. Er zijn, bedenk ik, op de wereld niet veel boekwinkels waar je een boek kunt kopen dat als titel het adres van die winkel draagt, maar bij Hinderickx & Winderickx kan dat.

Ooit, toen wij WDB 1 publiceerden, dachten we dat zo’n boek wel goede reclame voor de winkel zou zijn, maar het omgekeerde bleek het geval. Veel klanten durfden niet een winkel te betreden waar je het gevaar liep in een boek terecht te komen. De lafaards! Uiteindelijk is het allemaal toch wel weer goed gekomen toen deel 2 verscheen, waarin wij onszelf beschrijven als net zulke sukkels als de klanten.

Klant belt. Morgen, vrijdag, zit hij ergens in het buitenland en kan dan geen e-mail ontvangen, waardoor hij niet onze wekelijkse nieuwsbrief kan raadplegen. Hij wil nu graag weten of er ook iets bijzonders van Grunberg of Hermans in de lijst staat. Stel je voor dat er iets aan zijn neus voorbij zou gaan!

53

AGENDA Door Paul Roomer

Wat is er de komende tijd te doen?

MARKTEN & BEURZEN

Vaste Boekenmarkten Ma-Za Amsterdam Oudemanshuispoort Boekenmarkt 020-6823655 Vr Amsterdam ’t Spui Boekenmarkt spuiboeken@gmail.com Za Nijmegen Mariënburgplein Boekenmarkt 06-53539432 1e Zo Diest (B) Begijnhof Boekenmarkt 003213337483 1e Za Brussel (B) Legermuseum, luchtvaarthal Boekenmarkt www.plaisirdulivre.be 3e Zo Antwerpen (B) De Coninckplein Strip- en boekenmarkt info.permeke@stad.antwerpen.be 4e Za Antwerpen (B) St. Nicolaasplaats Boekenmarkt, ook strips en curiosa 003232264068 Do Den Haag Plein Boekenmarkt 070-3539320 1e Do Markelo Kerkplein 41 Boekenmarkt d.vdkolk@kpnplanet.nl 2e en 4e Vr Deventer Stadswandeling langs de Deventer antiquaren 06-22716085 1e Za Bergen op Zoom Williamstraat 7 Boekenmarkt vanderkallen@home.nl 2e Za Rijswijk Gebouw Hofrust Boekenmarkt 070-3854461 Laatste Zo Voorschoten Schoolstraat Boeken-, Brocante-, Antiek- en Kunstmarkt 06-12322115 November 1-2 Amstelveen 1-2 Nieuwegein 7-9 Gemert 8 Haarlem 9 Den Haag 14-15 Leiderdorp 15 Den Haag 16 Amsterdam 16 Zutphen 22 Wijk bij Duurstede 22 Krimpen a/d IJssel 22-23 Utrecht 29 Amersfoort

Rembrandtweg en Stadsplein Antiek-, kunst- en boekenmarkt 06-12322115 Home Boxx, Symfonielaan Int. Verzamel- en curiosamarkt www.verzamelendnederland.nl Sportcentrum Fitland Boeken/CD/LP-markt frankvdbrand@hotmail.com de Grote of St. Bavokerk Boeken in de Bavo boekenindebavo@gmail.com Kijkduin Boeken-, brocante- en kunstmarkt 06-12322115 Scheppingskerk Boekenmarkt 071-5890259 Winkelcentr.Willem Royaardsplein Boeken-, kunst- en antiekmarkt 06-12322115 De Hallen Boeken in de Hallen heske444@gmail.com De Buitensociëteit Boekenbeurs info.mooiexemplaar@gmail.com De Grote Kerk Boekenmarkt info@wijkbijduurstede.nl Winkelcentrum Crimpenhof Boekenmarkt info@dedriewaarden.nl Jaarbeurs Verzamelaarsjaarbeurs info@verzamelaarsjaarbeurs.nl Kleine Spui / Koppelpoort Muziek-, DVD- en Boekenmarkt 0900-1122364

December 12-14 Mechelen (B) 14 Den Haag 19-20 Alphen aan de Rijn 27-28 Nieuw-Roden

Cultuurcentrum Kijkduin Winkelcentrum Ridderhof Dorpsstraat 24

Antiquarenbeurs emile@kerssemakers.com Boeken-, brocante- en kunstmarkt 06-12322115 Boeken-, brocante- en kunstmarkt 06-12322115 Boekenmarkt roderboekenmarkt@gmail.com

VEILINGEN

Iedere vr. Assen November 5-6 Den Haag 12-13 Rotterdam 18-19 Leiden

54

Catawiki

Online boekenveiling

www.catawiki.nl

Van Stockum Vendu Notarishuis Burgersdijk & Niermans

Boek- en Prentveiling Veiling kunstboeken Boek- en Prentveiling

070-3649840 www.notarishuis.nl 071-5121067

BOEKENPOST 134

AGENDA

VEILINGEN

21-22 Brussel (B) 25-28 Haarlem December 9 Brussel (B)

The Romantic Agony Kenaupark 30

Boek- en Prentveiling Boek- en Prentveiling

Henri Godts

Boekenveiling

003225441055 info@bubbkuyper.com 003226478548

Uw evenement hier?

info@boekenpost.nl TENTOONSTELLINGEN, TONEEL EN ANDERE EVENEMENTEN

Hoorn – Museum van de Twintigste eeuw info@museumhoorn.nl | 25 mei t/m 31 december Disney Mania, unieke expositie over de wereld van Disney

lijke Bibliotheek (KB) en Museum Meermanno een grote tentoonstelling over vogels in boeken. De tentoonstelling vindt plaats in Museum Meermanno te Den Haag.

Dankzij prachtige particuliere verzamelingen kan het Hoornse museum een mooi overzicht tonen van 90 jaar Disney in al zijn facetten. Zo wordt uniek speelgoed uit de eerste jaren van Mickey Mouse en Donald Duck getoond. Verdeeld over thema’s is te zien dat er al vanaf het eerste begin veel Disney-merchandise in de winkels lag, van horloges tot poppen, van emmertjes tot spellen. Objecten waar verzamelaars nu soms kapitalen voor overhebben. Het museum laat de mooiste stukken zien, vaak nog met de originele doos ernaast.

Satelliettentoonstelling in Dordrecht Niet alleen Museum Meermanno in Den Haag staat in het teken van vogels, ook Museum het Dordts Patriciërshuis in Dordrecht ziet ze vliegen dit najaar!

Het museum aan de Maas organiseert een tentoonstelling met foto’s van twee fotografen van Vogelbescherming Nederland: Lars Soerink en Luc Hoogenstein. Zij hebben de afgelopen jaren veel bijzondere foto’s weten te maken.

Ook affiches en ‘cels’ (originele tekeningen van de tekenfilms) geven een gedetailleerd beeld van de tekenkunst die uit de Disney-studio’s kwam. Filmfragmenten, foto’s en objecten brengen klassiekers als Sneeuwwitje, Jungle Boek, 101 Dalmatiërs, Robin Hood, Assepoester, Peter Pan en Alice in Wonderland tot leven.

De familie Duck komt uitgebreid aan bod en striphelden als Dagobert, Donald en Kwik, Kwek en Kwak zijn in de vorm van talloze boeken, pluchen beesten, beeldjes, puzzels en spellen te bewonderen.

Niet eerder was er in Nederland zo’n collectie bijeengebracht.

Bezoekers krijgen een beeld van de vele aspecten rond het Disney-concern en kunnen dankzij een samenwerking met Cinema Oostereiland, de buren van het museum, ook genieten van de klassieke Disney-films.

Den Haag – Museum Meermanno info@meermanno.nl | 29 augustus t/m 4 januari 2015 Vogels. Duizend jaar vogels in honderden boeken Koninklijke Bibliotheek en Museum Meermanno tonen bijzondere vogelboeken.

Van 29 augustus 2014 t/m 4 januari 2015 houden de Konink-

november/december 2014

Den Haag – Museum Meermanno | info@meermanno.nl | 26 augustus t/m 4 januari 2015 | Donald Duck, al 80 jaar een beroemde eend Dat Donald Duck een wereldberoemde eend is, tonen de strips uit verschillende landen, van Denemarken tot Italië, van Oostenrijk tot China. Ook wordt Duckstad bezocht door BN’ers, onder wie Sven Kramer (Zwaan Kranig) en Georgina Verbaan (Georgina Verzwaan) en kent de Donald Duck een kroningsspecial met Maxima en Willem-Alexander. In de tentoonstelling zijn bijzondere uitgaven te zien en is er aandacht voor Donald Duck in de reclame: merken als Zwitsal, Honig en Nutricia gebruikten zijn populariteit om hun producten mee aan te prijzen. Tevens is Donald Duck ingezet als propaganda.

In de Tweede Wereldoorlog bracht Walt Disney tekenfilms uit, met de Amerikaanse eend in de hoofdrol, die de oorlog tegen Duitsland propageerde.

‘Donald Duck. Al 80 jaar een beroemde eend’ is onderdeel van de tentoonstelling ‘Vogels. Duizend jaar vogels in honderden boeken’.

55

AGENDA

56

BOEKENPOST 134

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN, TONEEL EN ANDERE EVENEMENTEN

Brussel (BE) – Belgisch Stripmuseum visit@stripmuseum.be | 16 september t/m 1 maart 2015 Beeldig Brussel Tussen het ‘Ilot Sacré’ en de Europese wijk, ten noorden van het kanaal en ten zuiden van Woluwe… wonen de Brusselaars. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn eigen verjaardag is het Belgisch Stripcentrum op zoek gegaan naar het beeld van Brussel in stripverhalen van de jongste 25 jaar (1989-2014). Het beeld van Brussel is een voortdurend evoluerende constructie, zowel voor mensen die al hun hele leven lang in Brussel wonen als voor dagjesmensen, zowel bij klassieke auteurs als bij de meer hedendaagse schrijvers, van de grote anciens tot het werk van studenten die hun studies ‘stripverhalen’ afronden: een vro-lijke mix van culturen en invloeden waarvan in stripverhalen – en de tentoonstelling van 25 jaar Belgisch Stripmuseum – een boeiend beeld wordt geschetst.

Nederlandse theaters | www.hummelinckstuurman.nl/voorstelling/Moesson/speellijst/ | 17 september t/m 5 februari 2015 Moesson, over ons Indische verleden Bram van der Vlugt, Kitty Courbois en Thom Hoffman in een indrukwekkende voorstelling over ons Indische verleden, geschreven door Eric Schneider.

Moesson is, na Emma’s Feest, Oude Meesters en La Paloma, de vierde voorstelling in de serie Toneel Plus, die zich richt op het creëren van de mogelijkheid gelouterde acteurs op leeftijd nog steeds op het toneel te zien.

Elk jaar komen de diplomaat Ferdy Aronius, zijn moeder en haar vroegere geliefde Mees Stork bij elkaar om de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki te ‘vieren’. De verwoestende bommen maakten een einde aan de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en markeerden tegelijkertijd het einde van het koloniale tijdperk, de mooiste tijd van hun leven.

De drank vloeit rijkelijk en naarmate de avond vordert, neemt de openhartigheid van het gezelschap toe. Voor het eerst komt de schokkende waarheid over de dood van de broer van Ferdy op tafel, met grote consequenties voor de banden tussen de drie personen.

Acteur Eric Schneider bewerkte dit stuk onlangs tot een roman, Een tropische herinnering, waarover Willem Nijholt schreef: ‘Wat een boeiend boek! Eric Schneider schrijft zijn verhalen onderkoeld, maar weet juist daardoor diepe emoties op te wekken.’

november/december 2014

Foto: Ben van Duin.

57

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN, TONEEL EN ANDERE EVENEMENTEN

Antwerpen – Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC) | consciencebibliotheek@stad.antwerpen.be | 19 september t/m 20 december | Heilige Plaatsen, Heilige Boeken - Dubbeltentoonstelling over jodendom, christendom en islam Vanaf 19 september loopt in het MAS (Museum aan de Stroom) en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience de tentoonstelling ‘Heilige Plaatsen, Heilige Boeken’. Een fascinerende tentoonstelling over drie wereldgodsdiensten: jodendom, christendom en islam. Ze verschillen van elkaar, maar er zijn ook opvallende gelijkenissen. Bezoekers gaan op ontdekkingsreis naar wat de heilige boeken en heilige plaatsen in het verleden en in onze tijd betekenen.

Het MAS en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience kijken uit naar de dubbeltentoonstelling ‘Heilige Plaatsen, Heilige Boeken’ in het najaar. Het MAS belicht de pelgrimage naar heilige plaatsen en toont hoe heiligdommen sinds eeuwen een magnetische aantrekkingskracht uitoefenen.

Bezoekers treden in het voetspoor van pelgrims en volgen hun belevenissen aan de hand van zeldzame documenten en waardevolle kunstwerken uit de hele wereld. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience biedt in de sfeervolle Nottebohmzaal een unieke inkijk in de vorm, de inhoud, het gebruik en de studie van de Tenach, Bijbel en Koran. Het is een uitzonderlijke dubbeltentoonstelling met meer dan 200 kunsthistorisch en religieus waardevolle voorwerpen en boeken. Uit iedere religie zijn verschillende topstukken aanwezig. In Antwerpen zijn het jodendom, het christendom en de islam ruim vertegenwoordigd. De tentoonstelling ‘Heilige Plaatsen, Heilige Boeken’ is een ambitieus project waar diverse erfgoedorganisaties en de drie geloofsgemeenschappen aan meewerken.

Nederlandse theaters | www.hummelinck-stuurman.nl/ voorstelling/ontdekkingvandehemel/speellijst/ | 15 oktober t/m 15 februari 2015 | De ontdekking van de hemel Meesterwerk van Mulisch voor het eerst op het toneel ‘Het beste Nederlandstalige boek aller tijden’, is de mooie bekroning die dit meesterwerk van Harry Mulisch ontving. Het inmiddels legendarische 900 pagina’s tellende boek vol symboliek, humor en liefde werd verfilmd en is nu voor het eerst bewerkt voor toneel.

‘De ontdekking van de hemel’ is het verhaal over de intense vriendschap van Onno Quist (Waldemar Torenstra) en Max Delius (Sieger Sloot). Samen raken ze in de ban van de mooie celliste Ada Brons. Zij krijgt een relatie met Max en vervolgens met Onno. Dan blijkt Ada zwanger. Bij de geboorte is niet alleen onbekend wie van de twee de vader is, maar ook welke allesomvattende missie dit kind te wachten staat. Een missie die in deze bewerking blijkt te worden beïnvloed door het personage Mulisch zelf.

58

Nederlandse theaters | http://www.hummelinckstuurman.nl/voorstelling/JoostPrinsen_UurtjeLiteratuurtje/speellijst/| 31 oktober t/m 27 november 2015 | Joost Prinsen - Uurtje Literatuurtje Wie kan dit beter aankondigen dan Joost Prinsen zelf: ‘Wat een prachtige dichters en schrijvers heb ik mogen ontmoeten in mijn leven. Kopland, Mulisch, Wilmink, Komrij, Hugo Claus, Ischa Meijer. Wat een prachtige dingen heb ik allemaal mogen lezen en voordragen in mijn leven. Slauerhoff, Nescio, Elsschot, Multatuli, Reve.

Ik heb herinneringen aan al die verzen en verhalen. En aan al die schrijvers en dichters. In Uurtje Literatuurtje wil ik die herinneringen met u delen. Van het verhaal waarmee ik toelatingsexamen deed voor de Toneelschool tot en met het laatste vers dat Harrie Bannink op muziek zette. Van mijn eerste ontmoeting met Mulisch tot en met mijn laatste met Willem Wilmink.

Misschien duurt het wat langer dan een uurtje. Dat zien we tegen die tijd wel weer. Tot ziens, hoop ik.’

Amsterdam – Aula van de Universiteit van Amsterdam, Singel 411 | www.aanmelder.nl/symposiumKVCS | 15 november 2015 | Symposium 'Kinderprenten Volksprenten Centsprenten Schoolprenten', Populaire grafiek in de Nederlanden 1650-1950 Na bijna tien jaar wordt het project 'Handboek Kinder- en Volksprenten' afgesloten met dit symposium. Het symposium wordt georganiseerd door de Stichting Geschiedenis Kinderen Jeugdliteratuur (SGKJ) en de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam (UvA-BC), naar aanleiding van de publicatie van KVCS.

Den Haag – Literair Theater Branoul, Maliestraat 12 |16 november t/m 19 december | http://www.branoul.nl/programma/ | Herostratos Naar het verhaal 'Erostrate' uit de bundel Le Mur (De Muur) van Jean-Paul Sartre.

Den Haag – Literair Theater Branoul, Maliestraat 12 |21, 22 , 23 en 25 december | http://www.branoul.nl/programma/ | Scrooge, Kerst in Branoul Kerst in Branoul met Bob Schwarze. Inmiddels een traditie bij Literair Theater Branoul. Een alom gewaardeerd kerstprogramma dat grote belangstelling geniet.

BOEKENPOST 134

AGENDA

november/december 2014

59

INTERVIEW

Hoe gaat het met…

Frank Westerman?

‘Met Stikvallei leg ik een hoop fictie op de snijtafel’

Door Hadewijch Griffioen

Over krap twee weken wordt de winnaar van de AKO Literatuurprijs 2014 bekendgemaakt. De AKO Literatuurprijs is de bekroning voor het beste Nederlandstalige literaire boek in de categorieën fictie en non-fictie. In de aanloop naar de prijsuitreiking vroeg ik aan Frank Westerman, schrijver van het indrukwekkende boek Stikvallei en een van de AKO- genomineerden, hoe hij de afgelopen tijd heeft beleefd.

'Het voelt alsof ik ben opgetild, ik loop op luchtzolen, doe af en toe een paar moondance-passen.'

Uw boek Stikvallei onderzoekt de raadselachtige ramp waarbij In de nacht van 21 augustus 1986 in Kameroen bij Lake Nyos 1746 mensen zonder aanwijsbare reden de dood vonden. Van het ene op het andere moment verdween alle leven in dit gebied. De titel Stikvallei leest voor mij als de titel van een roman. Spannend, aangrijpend. Toch moet de lezer voor uw boek de traditionele verwachting loslaten. Hoe zou u dit boek willen omschrijven? Als een roman, een journalistiek onderzoek, geschiedschrijving of een literaire reportage?

'Stikvallei is geen verzonnen verhaal, het is waar gebeurd, en wat ik niet wist heb ik er niet bij gefantaseerd. Dit laat onverlet dat ik een hoop fictie op de snijtafel leg, het is me te doen om het ontstaan van verhalen, mythevorming. En dat aan de hand van een bestaand, naar mijn idee bloedspannend gegeven: de onverklaarde, plotselinge sterfte van mens en dier in een vallei in West-Afrika, in 1986. Een genre-aanduiding? Het staat iedereen vrij er een label op te plakken, maar alsjeblieft niet "rampen", "Afrika’ of ‘antropologie" - het gaat me juist om het universele van wat verhalen zijn en waarom we niet zonder kunnen.'

Wat was er allemaal voor nodig om dit boek te kunnen schrijven? Hoeveel tijd ging ermee heen? Wat waren de hoofdbrekens? Hoe ziet u de inspanningen voor dit boek ten opzichte van andere boeken die u schreef?

60

Foto: Keke Keukelaar.

'Ik heb er meer dan twee jaar aan gewerkt. De research plus de reizen naar IJsland, Frankrijk en Kameroen namen een paar maanden in beslag, de rest is opgegaan aan het schrijven zelf. Ik vertel het verhaal van de dodenvallei driemaal, telkens vanuit een ander gezichtsveld, dat van de ‘mythedoders’ (de wetenschappers), de ‘mythebrengers’ (de missionarissen) en de ‘mythemakers’ (wij allemaal). Ik wilde heel graag dat jouw perspectief als lezer telkens mee kantelt, dat ik je laat afdalen in een groeve waarin je tot drie keer toe op een nieuwe laag van de werkelijkheid stuit. Gaandeweg wil ik dat je ook deelgenoot

BOEKENPOST 134

INTERVIEW

wordt van het vierde perspectief, dat van mij als schrijver. Dit alles kostte tijd, meer dan bij eerdere boeken.'

Verhalen, mythen en geruchten ontstaan onder andere door ‘doorvertellen’. De vertellers voegen er iets aan toe en /of laten wat weg. Zoals u dat in Stikvallei beschrijft: een plek van samenkomst, zoals een winkel of een tankstation is een knooppunt van verhalen, van waaruit weer nieuwe ontstaan. U zelf geeft daar in Stikvallei meerdere interessante voorbeelden van. Zo beschrijft u de vulkanoloog Tazieff als wetenschapper en als karakter. Tazieff schreef in 1951 Cratères en Feu over de vulkaanuitbarsting in het Albert Park in Afrika. In 1954 vertaalde de schrijver W.F. Hermans dit boek in een meeslepende stijl, die u verraste – zo lees ik - omdat u Hermans stijl meer kent als ‘stekelig en onderkoeld’. U laat zien hoe een verhaal door Hermans vertaling een duwtje krijgt naar een net iets andere interpretatie. Waar in de brontekst ‘faire’ staat, maakt Hermans er ‘uitvoeren’ van. Op het gevaar af, dat u nu een nieuw verhaal aan de persoon WF Hermans toevoegt: Wat is het op het verhaal mogelijk veranderende effect van de keuze van het woord ‘uitvoeren’ in plaats van de keuze voor het bronwoord ‘doen’ (faire)?

"Wat ging hij er doen?" is - naar mijn idee schitterend - vertaald als "Wat ging hij er uitvoeren?" Daar ligt net iets meer roekeloosheid in, wat meer bravoure. Zulke zinnetjes hebben zo hun eigen klank en lading. Ze kunnen ook muteren, zoals ik ergens schrijf, bij het doorvertellen (=de voortplanting). Zoals in de natuur de soorten evolueren, zo evolueren in de cultuur de verhalen.'

Hebt u met Stikvallei verhalen en feiten alleen gedocumenteerd, of hebt u met dit boek een nieuw verhaal aan de vele toegevoegd? Hoe zou u dat willen karakteriseren?

Ergens in Stikvallei staat de zin: ‘Door drie verhalen uiteen te trekken schep ik vanzelf een vierde.’ Ik ben daar op uit. Het is niet voor niets dat ik de mythedoders, de (ruziënde) wetenschappers het eerste woord geef, en niet het laatste. Alleen al die volgorde verraadt hoe ik de dingen zie of wil zien.

Eerder in de prijzen Frank Westerman (1964) viel al eerder in de prijzen met zijn werk, onder meer voor El Negro en ik (Amsterdam, Atlas, 2004), waarvoor hij de Gouden Uil-literatuurprijs ontving. Voor Ingenieurs van de ziel (Amsterdam, Atlas, 2002) kreeg hij de Dr. Wijnaendts Franckenprijs en de Jan Greshoffprijs.

Wat leest u zelf het liefst? Feit of fictie? Kunt u enkele voorbeelden noemen van schrijvers die u bewondert? Bestaan feiten eigenlijk?

'In het derde deel van Stikvallei staan vier korte hoofdstukjes "Wat is een feit?" Vier zaken die tot dan toe onbetwistbaar waar leken, zet ik daar op losse schroeven. Ik hou daarvan. Ik hou ook van de schilderijen van Vincent van Gogh: zijn die korenvelden of sterrennachten nou precieze weergaven van de werkelijkheid, of versies daarvan, zoals gezien door het kunstenaarsgenie Van Gogh? Ik hou van het impressionisme, ook in de literatuur. Voorbeelden?

Het werk van Curzio Malaparte en Ryszard Kapuscinski.'

november/december 2014

Is er een nieuw verhaal dat u bijzonder interesseert. Met andere woorden: werkt u op dit moment aan een nieuw boek?

'Zoals Ararat over het woord ging, Stikvallei over het verhaal, zo gaat mijn nieuwe boek-in-wording over de dialoog. Natuurlijk heb ik een vorm en een concrete casus, maar houd ik graag nog even geheim.'

61

P U Z Z E LT I J D 1 1 9 9 14 14

2 2

3 3

4 4

5 5

16 16

15 15

20 20

17 17

23 23

30 30

29 29 32 32

35 35

34 34

33 33

24 24

27 27

31 31

37 37

19 19

18 18

26 26 28 28

8 8 13 13

22 22

21 21

25 25

7 7

12 12

11 11

10 10

6 6

39 39

38 38 44 44

43 43

41 41

40 40 46 46

45 45

49 49

48 48

36 36 42 42 47 47 51 51

50 50 54 54

53 53

52 52 55 55

57 57

56 56

32 32

40 40

11 11

25 25

55 55

Horizontaal 1 voorhoedespeler 5 grootste Nederlandse voetballer 10 jongensnaam 12 schrijfgerei 14 persoonlijk voornaamwoord 16 grote sportaccommodatie 19 riviertje in Brabant 20 onderdeel van een wetsartikel 22 mondelinge 23 alfabet 25 ruzie 27 uitwerpselen 28 lof 30 academische titel 31 weldra 32 herten 34 slag 35 Nederlandse norm (afk.)

37 Arabische staat 41 periode 43 voorzetsel

62

Boekenpost verloot 3x De reputaties van Juan Gabriel Vásquez, vertaald door Brigitte Coopmans.

Vásquez schreef al een verhalenbundel en vier romans.

Voor Het geluid van vallende dingen kreeg Vásquez de IMPAC Dublin Literary Award 2014. Door Trouw werd Vásquez al gedoopt tot opvolger van Gabriel García Márquez.

De reputaties gaat over Javier Mallarino, een bekende spotprenttekenaar. Zijn invloed is enorm en geen reputatie is voor zijn scherpe pen veilig. Maar dan krijgt Mallarino onverwachts bezoek, dat hem dwingt terug te denken aan een gebeurtenis van lang geleden. Zijn leven komt in een ander daglicht te staan en dit bezoek vormt de aanzet tot een magistrale vertelling.

Kans maken? Mail de oplossing voor 20 december naar info@boekenpost.nl onder vermelding van “puzzel”.

Oplossing 43 43

Doe mee en win!

8 8

24 24

31 31

44 dappere 47 plomp 48 luitenant (afk.)

49 Nederlandse voetbalclub 52 wiskundig getal 53 deel van het gelaat 54 deel van een tennismatch 56 voetbalovertreding 57 Portugese voetbalclub

Verticaal 2 persoonlijke lening (afk.)

3 jongensnaam 4 voetballoterij 6 oma 7 kip 8 meisjesnaam 9 Italiaanse voetbalclub 11 politieke partij 13 achterhoedespelers 15 horizon

Winnaars krijgen vanzelf bericht.

17 papagaai 18 International Labour Organisation (afk.)

19 beroemde Friese voetballer 21 keeper 23 Engelse voetbalclub 26 omdraaien 27 laan 29 snel 30 naaldboom 33 doelpunten 36 Poolse voetbalclub 38 dof 39 bedorven 40 meisjesnaam 42 schuim 44 klein mens 45 rivier bij Amersfoort 46 oliemaatschappij 49 deel van een vis 51 voordat 53 bazige vrouw 55 motorevenement in Assen

BOEKENPOST 134

BOEKBANDONTWERPERS

Fré Cohen maakte fraai werk in haar korte leven Door Bram Huijser

Frederika Sophia (roepnaam Fré) Cohen, geboren in Amsterdam op 11 augustus 1903 en overleden te Hengelo op 14 juni 1943, was een grafica en tekenares van Joodse komaf. Haar eerste dienstbetrekking na een mulo-opleiding tussen 1916 en 1919 was in 1921 bij de draad- en kabelfabriek Draka in Amsterdam Noord, waarvoor ze advertenties ontwierp. Daarna kreeg zij werk bij de N.V. Boekhandel en Uitgevers Maatschappij Ontwikkeling – voorloper van de Arbeiderspers – waar zij naast kantoorwerk ook tekenwerk te doen kreeg en al enige boekbanden ontwierp.

In 1915 was de N.V. Boekhandel en Uitgevers Maatschappij Ontwikkeling door de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) opgericht. Via haar tekenwerk en administratief werk voor deze uitgeverij kreeg ze toegang tot de drukkerij Vooruitgang van de partij. Fré Cohen was daar verantwoordelijk voor de meeste van het grote aantal brochures, bladen en ander drukwerk dat werd uitgegeven door de Arbeiders Jeugd Centrale, onder andere voor het tekenen van de omslagen en lay-out.

Van 1929 tot en met 1932 ging zij twee dagen in de week bij de Stadsdrukkerij Amsterdam werken. Tot 1941 bleef ze bij deze drukkerij in dienst als freelance medewerkster en kreeg ze de gelegenheid bijna al het voorkomende drukwerk voor de gemeentediensten te ontwerpen.

Verder was Fré Cohen boekbandontwerpster voor een aantal uitgeverijen. Drieënzeventig fraaie boekbanden en boekomslagen

november/december 2014

ontwierp zij voor uitgeverij Emanuel Querido in Amsterdam en voor de Wereldbibliotheek vierentwintig stuks. Incidenteel ontwierp zij ook omslagen en boekbanden voor andere uitgeverijen.

Voor alle bovengenoemde uitgeverijen, de A.J.C. en andere opdrachtgevers heeft zij in totaal, voor zover te achterhalen is, ruim 390 omslagen en boekbanden ontworpen. Daarbij kunnen nog zestien door haar ontworpen kalenders worden opgeteld.

In 1942 dook Fré Cohen onder in achtereenvolgens Amsterdam, Diemen, Rotterdam, Winterswijk en Borne. In die periode heeft ze, zo goed en zo kwaad als het kon, illegaal doorgewerkt. Zij maakte toen onder het pseudoniem Freco kinderboekjes en ansichtkaarten. Op 12 juni 1943 werd ze echter in Borne door de Duitsers opgepakt. Door het innemen van gifpillen maakte ze een einde aan haar leven. Na twee dagen overleed ze op 14 juni 1943 op 39-jarige leeftijd in het Gerardus Majella ziekenhuis in Hengelo.

63

64

BOEKENPOST 134

REGISTER ALLE BOEKEN IN DIT NUMMER OP EEN RIJ Biografische werken 10 In de schaduw van de hemel, R. Molin 16 Leven om het te vertellen, G. García Marquez 27 Pennen in beweging, F. Blom 31 Nicolaas Wijnberg 1918-2006, F. Duister 35 Al Qaeda undercover, M. Storm 35 Handboek voor wereldburgers, E. Jacobs 35 In stukjes, M.M. Huijbregts 37 Het zesde oorlogsjaar Biologie 22 A Book of Studies in Plant Form with some suggestions for their application to design, W. Midgley 36 De Humani corporis fabrica, Vesalius Kinderboeken 32 De kleine kapitein, P. Biegel 33 Afke’s tiental, N. van Hichtum 33 Jongensdagen, T. Thijssen 33 Jan zonder vrees, C. de Kinder 34 Jessica’s eerste gebed, H. Stretton 34 Gelukkige jongen, L. Lavki 34 Duet met valse noten, B. Moeyaert 34 Spiegeljongen, F. Zwigtman 34 Pim’s poppetjes, B.W. Wierink 34 Het Boek voor de Jeugd (1937) 39 Zestig spiegels, H. de Jonge 39 Fabians feest, M. Törnqvist Kunst 24 Mondriaan in de collectie van het Haags Gemeentemuseum, C. Blok 24 Kunstenaren der Idee, C. Blotkamp 24 Die Frühzeit des Modernen Holzschnitts, H. van der Grinten 24 De grafische technieken, F. van der Linden 24 Onze Bloemen in den Tuin, F.J. van Uildriks 24 Antiek, A.J. Vervoorn Literatuur Nederlands 8 Heilbrons hel, J. Koelewijn 8 Hollands Siberië, M. Meester 8 De fictiefabriek, A.H.J. Dautzenberg 8 De jongens van het glaspaleis, J. Bours 9 Roxy, E. Gerritsen 11 Kom hier dat ik u kus, G. op de Beeck 11 Papegaai vloog over de IJssel, K. Abdolah

november/december 2014

11 Teatro Olympico, K. ’t Hart 23 Winterboek van de W.B.V. voor 1934-35 27 Verhalen over taal 30 Nymphale, A. van Pelt 34 De Nederlandse coming of age literatuur in 100 verhalen, R. Giphart 35 Juliette, T. Lau 35 Gisteren liep ze nog, M. Spanjer 35 Als de tijd voor altijd stil zou staan, I. Wolffers 37 Kussen door een rag van woorden, W.F. Hermans 37 Argeloze terreur, W.F. Hermans 39 Een vlucht regenwulpen, M. ’t Hart 39 Zeer helder licht, W. te Gussinklo 39 Oorlog en terpentijn, S. Hertmans 39 Gelukkige slaven, T. Lanoye 39 Voor jou, K. Schippers 39 Stikvallei, F. Westerman 39 Feest van het begin, J. van Leeuwen 63 Het Joodsche bruidje, S. van Bussum 63 Heilig Pietje de Booy, H. de Man 63 Drie paar zydenkousen, P. Romanow Literatuur vertaald 8 Kafka op het strand, H. Murakami 8 Postvogel, F. Farjadnia 9 De kinderwet, I. McEwan 11 Het feest der onbeduidendheid, M. Kudera 12 Honderd jaar eenzaamheid, G. García Marquez 14 De kolonel krijgt nooit post, G. García Marquez 16 De herfst van de patriarch, G. García Marquez 16 Kroniek van een aangekondigde dood, G. García Marquez 16 Liefde in tijden van cholera, G. García Marquez 19 Het geluk der rijken, J. Galsworthy 19 In ketenen, J. Galsworthy 19 Te huur, J. Galsworthy 19 De witte aap, J. Galsworthy 19 De zilveren lepel, J. Galsworthy 19 Zwanezang, J. Galsworthy 20 Fleur, S. Dawson 53 Sneeuw valt op een zondag in april, P. Larkin Literatuur buitenlands 18 The Forsyte Saga, J. Galsworthy 20 The Forsytes: The Saga Continues, S. Dawson

29 Banco, H. Charrièrre 36 A Clockwork Orange, A. Burgess 36 The Marble Faun, W. Faulkner 36 Parergon, Ortelius Over boeken 10 De verkwanseling van een kroonjuweel, H. van Hartevelt 29 Het boekenparadijs, H. Chin-A-Fo 29 Boekenpaleizen of luchtkasteel, S. Huizinga 31 Het Uiterlijk Behang, L. Kuitert 31 De Witte Olifant, B.W. de Vries 31 De Witte Olifant Reeks van Uitgeverij Van Oorschot, uitgegeven tussen 1959 en 1970, M. Voskuil 32 De hele Bibelebontseberg 32 Een land van waan en wijs 33 Lexicon van literaire termen 38 De handel en wandel van de boekenjood, E. Sanders 39 De verbeelders, Nederlandse boekillus tratie in de twintigste eeuw, S. de Bodt 53 Oude Gracht 234, winkeldagboek deel 2, R. Hesselink Poëzie 17 Aarde op de tong, C.O. Jellema 17 Tors voor een hymne, C.O. Jellema 17 Klein Gloria, C.O. Jellema 26 Meester van Zoeten, A.M.G. Schmidt 27 Leesletters, N.M. Min Religie 39 De Bijbel in Gewone Taal 39 De Bijbel, maar dan voor ongelovigen, G. Kuijer 39 Tractatus theologico-politicus, B. de Spinoza Strips 26 Hendrik Haarklover, A.M.G. Schmidt 26 Kinderprenten, volksprenten, cents- prenten, schoolprenten, N. Boerma 40 Vandaag is de laatste dag van de rest van je leven, U. Lust 41 Suske en Wiske, W. Vandersteen 41 Douwe Dabbert, P. Wijn 41 Carbeau, E. Heuvel 41 Doomsday 91119, M. Boon Thrillers 21 Congo, G. Vincent 21 Infectie, R. Cook

65

LEZERSPOST

VOORUITBLIK

De vernieuwde Boekenpost

In het volgende nummer

De vernieuwing van Boekenpost werd heel goed ontvangen. Sommige lezers hadden goede tips, zoals het advies om ons bij de recensies nog meer te richten op bijzondere boeken – of minder mainstream. Wij nemen die reacties serieus en proberen de komende nummers de rubriek Pas verschenen, die u her en der door het blad vindt, andere accenten te geven. Omdat het tweede nummer na de vernieuwing (deze Boekenpost) al in de planning stond, lukt dat nog niet meteen, maar wij werken eraan. Hieronder enkele reacties.

Uitgebreider Ik heb de nieuwe Boekenpost ontvangen en ik was onmiddellijk gecharmeerd door vorm en inhoud van het blad. Het doet heel erg aan het vroegere Inkt! denken, weliswaar uitgebreid met een paar nieuwe rubrieken. Toch één opmerking: in de rubriek Pas verschenen had ik de besprekingen of ‘recensies’ graag iets uitgebreider. Voor de rest niks dan lof.

M. Feliers Qua vormgeving heeft de nieuwe Boekenpost veel van Inkt! meegekregen, maar alle rubrieken die in Boekenpost stonden, zijn ook behouden. Het is dus echt een mix! Wat de recensies betreft: dank voor de tip, we werken aan een vorm die een zo breed mogelijke lezersgroep aanspreekt.

Te veel nieuwe boeken Ik lees al vele jaren Boekenpost met veel plezier. De wijzigingen in het afgelopen jaar kon ik nog een beetje accepteren maar Boekenpost 133 spreekt me helaas niet aan. Ik vind de opmaak onrustig, veel en kleine letters per pagina en er staat te veel reclame in voor nieuwe boeken naar mijn smaak. Wellicht zijn jullie nog aan het experimenteren?

Y. Jurjud

Omdat het november is, mogen we wel even een paar regels citeren uit een beroemd gedicht van J.C. Bloem: Het regent en het is november Weer keert het najaar en belaagt Het hart, dat droef, maar steeds gewender, Zijn heimelijke pijnen draagt. (….)

We zoeken nog naar de ideale vorm voor Pas verschenen. Wel is het zo, dat de letter van Boekenpost hetzelfde is gebleven, omdat velen die als prettig leesbaar ervaren.

Verloren zijn de prille wegen Om te ontkomen aan de tijd; Altijd november, altijd regen, Altijd dit lege hart, altijd.

Meerdere attente lezers wezen ons op een kleine vergissing in de vorige Boekenpost: Gelukwensen Mag ik jullie gelukwensen met de nieuwe opmaak en papier van Boekenpost?

Telkens als het tijdschrift in mijn brievenbus valt is het feest.Mag ik er echter ook op wijzen dat er een fout is geslopen in het artikel “Een gevaarlijk Boek” op blz. 40 ?

Op de foto is het niet Gary Cooper die in de armen ligt van Patricia Neal maar Raymond Massey.

W. de Loenen

J.C. Bloem.

Dank! U heeft overigens helemaal gelijk met de correctie, onze excuses.

Charles Baudelaire.

Die laatste zin geeft wel de essentie aan van het werk van J.C. Bloem, een van onze bekendste dichters. Minder bekend is misschien dat Bloem geïnspireerd werd door het werk van Charles Baudelaire. In Boekenpost 135 staan we middels een uitgebreide versie van Poëzie in beeld stil bij dit verband.

Maar er is natuurlijk veel meer te beleven in de nieuwe Boekenpost. Hij ligt wat eerder dan normaal op de mat in verband met kerst – ongeveer derde week december!

66

BOEKENPOST 134

RECENSIES

Uw advertentie hier?

Mail naar info@ boekenpost.nl

8e KINDERBOEKENMARKT IN NOORD-NEDERLAND Op zaterdag 29 november van 10.00 tot 16.00 uur.

De Stichting Kinderboek Cultuurbezit organiseert de jaarlijkse boekenmarkt waar Âą 10.000 jeugd- en kinderboeken tegen aantrekkelijke prijzen te koop worden aangeboden.

Dit voor de laatste keer in het gebouw aan de Hoofdstraat 4 in Winsum (Gr.) De opbrengst is bestemd voor de verhuizing naar en inrichting van het nieuwe onderkomen van de stichting.

De toegang is gratis! november/december 2014

67