stelling

Titus Brandsma, één van de oprichters van Stichting Carmelcollege in 1922, wilde onderwijs dat verder kijkt dan cijfers en prestaties. Dat vinden we nu, 100 jaar later, nog steeds: een Carmelschool moet de leerling voorbereiden op het héle leven. Moeten we dáár dan óók op beoordeeld worden? Voor het Carmelpanel de stelling:

‘Ik vind het een goed idee. Als leerling weet je dan waar je staat, je ziet waarin je goed bent en minder goed. En waaraan je misschien nog moet werken. Dat kan je helpen bij je keuze voor een vervolgopleiding. Je middelbareschooltijd is toch een belangrijke fase in je leven. Daar leer je dingen die belangrijk zijn voor je vervolg en je toekomst. Zo’n rapportcijfer kan je steun geven, vind ik. Maar ik zie ook de andere kant. Als je dan een onvoldoende krijgt, kan die je het gevoel geven dat je niet goed genoeg bent. Dus je moet wel kijken hoe je zo’n cijfer geeft en wat het betekent. En de school moet uitleggen waarom het dát cijfer is geworden, zodat je daar als leerling iets mee kunt.’

‘Ik had eerst ‘eens’ in gedachten. Zo’n rapportcijfer kan een extraatje zijn, een bevestiging. Maar nu ik er langer over nadenk: waarop moet je dat cijfer baseren? En wie geeft het? Wat is dan het verschil tussen een 7.6 en een 7.7? Dan de volgende vraag is: als persoonlijke groei en ontwikkeling zo belangrijk zijn, waarom is er dan in die 100 jaar nooit een rapportcijfer voor ontwikkeld? De stelling klinkt best aantrekkelijk, maar wordt steeds lastiger. Misschien hoeft zo’n cijfer helemaal niet. Als een leerling minder goed gaat, is er hulp. Anderen redden zichzelf vaak wel. Zo kom ik uit bij neutraal. Ik kan niet zeggen dat ik het oneens ben, maar eens ben ik het evenmin.’

‘Deze stelling vind ik mooi, maar tegelijkertijd heel lastig. Op zich vind ik het positief om leerlingen ook te beoordelen op inzet. Dat kan ze stimuleren. Maar wie beoordeelt dan, en op basis waarvan? In de ouderraad hoor ik er weleens over, maar daar bestaat eveneens twijfel. Je hebt immers geen objectieve criteria. En het zal je gebeuren dat je wordt beoordeeld door een docent met wie het niet klikt. Dat mag wel niet meespelen, maar we weten allemaal dat het gebeurt. Of neem een werkstuk dat door een groepje leerlingen is gemaakt. De een doet daarvoor meer doet dan de ander. Hoe weeg je dat dan mee? Nogmaals, het idee spreekt me aan, maar ik geloof niet in de uitvoerbaarheid.’

‘Het motto van onze school is “De school als creatieve stad”. Hierin komt alles al samen. We willen onze leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op hun toekomst. Dat vraagt kennis én vaardigheden. En die vaardigheden mogen ze hier in alle veiligheid oefenen. Dat is die groei, die ontwikkeling, die inderdaad minstens zo belangrijk is als kennis. Maar een rapportcijfer? Hoe bepaal je dat? En wat als je een onvoldoende zou geven? Dan maak je het heel persoonlijk, dat kan een leerling enorm beschadigen. Terwijl je juist dat niet wilt, je mag hier groeien. Wij willen onze leerlingen iets meegeven. Ze mogen hier oefenen en dat mag misgaan. Wij zijn er om hen op te vangen en verder te helpen.’

Uitgerekend in het jaar waarin Stichting Carmelcollege haar eeuwfeest viert, wordt haar stichter heilig verklaard. Pater Titus Brandsma O. Carm (1881-1942) treedt op 15 mei 2022 toe tot het selecte gezelschap dat volgens de katholieke kerk iets dichter bij de Allerhoogste vertoeft dan gewone stervelingen. Maar wat zegt dat ons nog?

Anno Sjoerd Brandsma wordt op 23 februari 1881 geboren in het dorp Oegeklooster. Vijfde kind maar eerste zoon uit een vroom katholiek gezin in een overwegend niet-katholieke omgeving. Anno is voorbestemd om het boerenbedrijf van zijn vader over te nemen. Het zit er niet in, vanwege een zwak gestel. De keuze valt dan op verder leren. Hij moet ervoor reizen, katholieke scholen voor voortgezet onderwijs zijn er nauwelijks. Op 11-jarige leeftijd gaat hij naar het gymnasium van de paters franciscanen in Megen. Zeven jaar later treedt hij in bij de paters karmelieten in Boxmeer. Daar neemt hij zijn kloosternaam aan: Titus, als eerbetoon aan zijn gelijknamige vader.

Naar Rome

Na zijn priesterwijding in 1905 vertrekt Titus naar Rome, om er aan de pauselijke universiteit, de Gregoriana, theologie te studeren. Hij blijft van daaruit in Nederland publiceren. Uit zijn artikelen blijkt grote betrokkenheid bij de pogingen om het bestaan van de arbeiders te verbeteren. Eenmaal gepromoveerd, in 1909, neemt hij verblijf bij de karmelieten in Oss. Daar toont hij zich buitengewoon actief. Hij wordt hoofdredacteur van het dagblad De Stad Oss, zet zich in voor de missie en doceert aan de door de karmelieten gestichte Handelsdagschool. In 1922 richt hij Stichting Carmelcollege op, die twee scholen wil openen: in Oss en in Oldenzaal, in het verre Twente.

Titus heeft er een bedoeling mee. Dit is de periode van de katholieke emancipatie. Na eeuwen van achterstelling onder de Republiek der Verenigde Nederlanden willen de Nederlandse katholieken eindelijk weer zichtbaar zijn. Overal bouwen ze kerken als kathedralen, maar er is meer nodig. Goed opgeleide katholieken vooral. Om leerlingen toekomst te bieden, om te voorkomen dat katholieken naar neutrale scholen moeten en hen te behoeden voor afglijden naar het goddeloos geachte socialisme. Zijn orde ziet hier bovendien een werkveld waarin ze zich verdienstelijk kan maken. Ze heeft al een school in Zenderen, tussen Almelo en Hengelo, die allereerst bestemd is voor de eigen priesterstudenten. Nu is de tijd rijp voor nieuwe scholen.

Meisjes

Tussen de scholen in Oss en Oldenzaal, die allebei na de zomer van 1923 beginnen, bestaat meteen een opmerkelijk verschil: Oldenzaal laat meisjes toe, Oss daarentegen niet. De karmelieten scharen zich daar achter de officiële lijn van de katholieke kerk, die jongens en meisjes uit elkaar wil houden. In het spoor hiervan houden ook de karmelieten nog heel lang aarzelingen.

De inhoud van het onderwijs stellen Titus en de zijnen zich katholiek voor. Naar de geest van hun kerk zijn ze huiverig voor te veel ‘intellectualisme’ en te veel natuurwetenschappen. Hun voorkeur gaat uit naar onderwijs waarin alle verschillende vakken samenkomen ‘binnen het geheel van het godsgeloof.’ Want dat staat voorop, onderwijs staat in dienst van de geloofsverkondiging. Hier gaan het verticale en het horizontale een verbinding aan: wie gelooft, neemt vanzelfsprekend ook verantwoordelijkheid voor de mensen en de wereld om zich heen. Zoals Titus het in 1930 zegt: ‘De goede daad […] moet voortspruiten uit het bewust zijn, dat onze vereeniging met God ons ertoe verplicht.’ Onderwijs moet mensen verheffen, dat is wezenlijker dan leerprestaties. Dit is wat Titus uitdrukt in de veel geciteerde zin: ‘Kennis is nog maar de halve ontwikkeling.’ >>

1922

30 mei 1922 I Oprichting Stichting Carmelcollege.

1923 I Oprichting eerste officiële Carmelscholen: Titus Brandsmalyceum in Oss en Twents Carmellyceum in Oldenzaal.

1947 I 25-jarig bestaan Stichting Carmelcollege 1947 I Oprichting Collegium Mantuanum in Hengelo, nu bekend als Lyceum De Grundel.

1949 I Oprichting Geert Groote College in Deventer, nu bekend als Etty Hillesum Lyceum.

1953 I Oprichting Jacobus College in Enschede, nu bekend als Bonhoeffer College.

1954 I Oprichting Pius X-College in Almelo, nu bekend als Pius X College.

1959 I Oprichting Katholiek Drents College in Emmen, nu bekend als Carmelcollege Emmen.

1923

1947

1949

1953

1954

1959

Hoogleraar

Al blijft Titus betrokken bij ‘zijn’ scholen, hij werkt ook mee aan de voorbereiding van een ‘eigen’ katholieke universiteit. Als een jaar na de oprichting van Stichting Carmelcollege de Katholieke Universiteit Nijmegen (nu Radbouduniversiteit) haar poorten opent, krijgt hij er een aanstelling als hoogleraar filosofie.

In 1930 houdt hij als rector magnificus, de rede tijdens de ‘diësviering’, zeg maar de verjaardag van de universiteit. Onder de titel ‘Godsbegrip’ zoekt hij een verklaring voor het raadsel ‘dat de zich ontwikkelende mensch, prat en fier op zijn vooruitgang, zich in zoo grooten getale afkeert van God.’ Hoewel de inhoud hier onbesproken kan blijven, valt één uitspraak op: ‘Er is zulk een groote rijkdom in het Godsbeeld […] dat wij er ons voor moeten wachten, hierbij al te veel op het oude te steunen, de traditioneele voorstellingen voldoende te achten. Nieuwe tijden vragen nieuwe vormen.’

Tijdens zijn colleges attendeert hij zijn gehoor op de gevaren van het nationaal-socialisme. Als de Duitsers Nederland bezetten in 1940, treedt hij in het krijt voor de persvrijheid. Als adviseur van de katholieke journalistenvereniging probeert hij de katholieke dagbladen ervan te weerhouden advertenties van de NationaalSocialistische Beweging (NSB) op te nemen. Voor de bezetter is dat aanleiding om hem te arresteren. Tijdens zijn gevangenschap blijft hij beleefd en behulpzaam als altijd. ‘Hij had iets ontwapenend zuivers over zich’, schrijft Loe de Jong over Titus in zijn standaardwerk ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog in 1974’. Hard op de inhoud, zacht op de mens. Titus overlijdt op 26 juli 1942 in het concentratiekamp Dachau.

Levensbeschouwelijk

Na de oorlog groeit Stichting Carmelcollege. In Hengelo (1947), Deventer (1949), Enschede (1953) en Almelo (1954) openen nieuwe Carmelscholen. Helemaal van harte gaat dat niet: de karmelieten zien groei van het aantal scholen niet als doel op zich. Ondertussen rijst in de samenleving de vraag of katholieke scholen nog wel nodig zijn. Als dan de scholen maar blijven groeien, ironisch genoeg vooral omdat de eerder geweerde meisjes steeds langer onderwijs volgen, vindt de Karmel het moment gekomen om de scholen over te dragen. Niet langer zijn de paters schoolbestuur, wel houden ze daarin een stem.

Wim van der Geest, oud-lid van het College van Bestuur, promoveert later dit jaar op een proefschrift over de organisatiecultuur binnen Stichting Carmelcollege. Daarin besteedt hij uitgebreid aandacht aan de ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog: de groei, de conflicten en discussies, de worsteling met de identiteit. En: de prioriteit die het bestuur blijft geven aan ‘levensbeschouwelijkheid in nieuwe vormen en soms tegen weerstanden in.’ Daarbij blijven de karmelieten betrokken. Al is hun bestuurlijke positie veel geringer, ze houden invloed en dragen bij aan ‘de vernieuwing van levensbeschouwelijk onderwijs en een openlijke profilering als ‘bijzondere, christelijk gefundeerde onderwijsstichting.’

Algemeen-bijzonder

Inmiddels is Stichting Carmelcollege, mede door de fusiegolf van de jaren negentig, ‘algemeen bijzonder’ geworden. Staat ze daarmee ver van haar oprichter af? Even terug naar de al genoemde rede over ‘Godsbesef’ in 1930, waar Titus pleit voor een Godsbeeld van verbinding. God is in elke mens aanwezig en dat ‘haalt (…) den mensch uit zijn isolement en doet (…) hem zichzelven zien in betrekking van afhankelijkheid. Niet slechts verbindt het den mensch met God, maar in en door en met God ziet de mensch zich verenigd en in betrekking met alle andere menschen.’ Al staat het er niet letterlijk, deze uitspraak valt nog steeds te herkennen in de missie van de huidige Stichting Carmelcollege: ‘Elke mens, heel de mens en alle mensen.’

Vanaf 15 mei 2022 staat Titus Brandsma in de katholieke kerk te boek als de Heilige Titus Brandsma. Hij dankt deze bijzondere eretitel allereerst aan zijn inzet, tijdens de Tweede Wereldoorlog, voor de vrijheid van godsdienst die hij in het concentratiekamp Dachau in 1942 met de dood moet bekopen.

Op zondag 3 november 1985 verklaart paus Johannes Paulus II (inmiddels zelf heilig) Titus Brandsma zalig ‘als martelaar van het christelijk geloof.’ De zaligverklaring is een bijzondere erkenning van de gehele katholieke kerk voor zijn daden. Daarbij is het een noodzakelijke stap om tot heiligheid te geraken. Wel is dan nog een wonder nodig, een gebeurtenis die zonder de voorspraak van de zalige niet had kunnen worden bereikt. Hier komt Michael Driscoll in beeld, net als Titus karmeliet en werkzaam in de Amerikaanse staat Florida. Bij hem wordt in 2007 een agressief melanoom geconstateerd. Driscoll roept dan als bewonderaar van Titus diens hulp in. Uiteindelijk doorstaat hij de kanker en wordt genezen verklaard.

Een door het Vaticaan aangestelde medische onderzoekscommissie stelt in 2020 vast de genezing niet te kunnen verklaren. Dat opent de deur voor de heiligverklaring van Titus Brandsma.

1966

1966 I Oprichting Twickelcollege in Hengelo, nu bekend als locatie van Scholengroep Carmel Hengelo.

1968 I Formele banden karmelieten en Stichting doorgesneden.

1973 I Oprichting Thijcollege in Oldenzaal, nu bekend als locatie van Twents Carmel College.

1975 I Oprichting Floris Radewijns College in Raalte, nu bekend als Carmel College Salland.

1978 I Sg. St.-Canisius in Almelo sluit zich aan bij Stichting Carmelcollege, nu bekend als Canisius.

1994-1995 I Aangesloten bij Stichting Carmelcollege: • Carmelcollege St.-Jan in

Oss, nu bekend als locatie van Het Hooghuis. • Carmelcollege Heesch in

Heesch, nu bekend als locatie van Het Hooghuis. • Carmelcollege R.K.

Scholengemeenschap

Marianum in Groenlo, nu bekend als Marianum.

1968

1973

1975

1978

1994 1995

De redactie heeft bij Het Hooghuis (locatie Titus Brandsmalyceum) en Twents Carmel College (locatie Lyceumstraat) foto's opgevraagd uit hun archieven en toestemming gekregen deze te publiceren. Daarbij is getracht alle rechthebbenden bij geplaatste foto’s te achterhalen. Helaas is dat niet overal gelukt. Ben je rechthebbende, dan kun je je melden via: carmelmagazine@carmel.nl. 1997

1997 I 75-jarig bestaan Stichting Carmelcollege.

1997 I Het Augustinianum sluit zich aan bij Stichting Carmelcollege.

1998 I Carmelcollege Gouda sluit zich aan bij Stichting Carmelcollege.

2001 I Overgang naar bestuursmodel CvB/RvT. Verbreding van de statuten - tot 2001 katholieke stichting, na 2001 een stichting voor bijzondere scholen van katholieke, interconfessionele, protestants-christelijke en algemeen bijzondere grondslag.

2006 I Het Maartenscollege Haren sluit zich aan bij Stichting Carmelcollege.

2020 I Notitie 'Kennis is maar de helft' gepubliceerd.

2022 I 100-jarig bestaan van Stichting Carmelcollege.

1998

2001

2006

2018

2022

Bronnen: carmel.nl/ bronvermelding