E PARADOX VAN DE VIERDE WAND LUC OH000HE
\ \Ç\ De toneetopening votgens Juris Dimiters
Van links naar rechts: Festspielhaus Bayreuth 1876, R. Wagner architect Otto Brückwald Künsttertheater Munich 1907, architecten Georg Fuchs en Max Littmann Festival AuditaHum Hellerau 1 910-12, Adolphe Appia, architect H. Tessenow
N
Dat de toneettijst een onding is, Leidt geen twijfeL. Wagner was er een vurige tegenstander van: met de bouw van de Opera van Bayreuth (architect Otto Brückwa[d) in 1876 opent hij meteen het debat over de functie van de toneeLLijst. Om het pubLiek maximaaL bij de enscenering te betrekken, Laat hij de wan den van het auditorium doorLopen in het decor. TegeLijkertijd vermindert hij de afstand tot het pubLiek door het orkest grotendeeLs onder de scène te pLaatsen. In 1907 bouwen de architecten Georg Fuchs en Max Littmann in München het KünstLertheater. Ze nemen hiervoor het grondpLan van Bayreuth over maar voe gen tussen de orkestbak en het speeLvLak een voortoneeL met aan beide zijden een toegangsdeur. Het proscenium kan uitgebouwd worden over de orkestbak, zodat de acteurs over een ruim speeLvLak beschikken kort bij het pubLiek. In 1910, vierendertig jaar na Bayreuth, ontwerpt architect Heinrich Tessenow in Hetterau bij Dresden het ‘FestivaL Auditorium’, een concertzaaL voor opera en dans voor 3. J. DaLcroze en AdoLphe Appia. Op vraag van Appia wordt het een totaaLruimte in de vorm van een rechthoek met een centraLe orkestbak tussen twee opLopende tribunes, respectieveLijk bestemd voor het pubLiek en voor het speL. ToneeLLijst en toneeLbeLichting ontbreken, maar wanden en zoLdering zijn bekLeed met transparant textieL, achteraan verLicht met honderden Lampen in verschiLLende kLeuren. A. von SaLzmann heeft hiervoor een systeem bedacht dat zorgt voor een regeLbare sfeerverLichting van de totaLe ruimte in functie van de theatraLe actie. Nog voor het uitbreken van de eerste wereLdoorLog is de open theaterruimte een feit. Appia brengt hier de kLassieke opera’s van Wagner en GLück, in een vormgeving en beLichting die vandaag nog aLtijd intrigeren.
PROSCENIUM: DE PARADOX VAN DE VIERDE WAND
5