Stemband #21 by Koor&Stem vzw

P.B. /P.P. 2/111 3000 LEUVEN MAIL P802021. AFGIFTEKANTOOR 3000 LEUVEN MAIL

V.U. Koenraad De Meulder, Zirkstraat 36, B-2000 Antwerpen

illustratie: Brussels Brecht-Eislerkoor, www.desertie.be

stemband #21 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM VZW JAARGANG 12, 04 > 06 2014, NR 21

/// GENRE

INHOUD

Even dit… 3 OORLOG ZAL NOOIT MIJN LIEDJE VERSTOMMEN Dries Chaerle 5 ONVOLTOOID LANDSCHAP Vredesoratorium als meerkorenproject 8 ZINGEN VOOR EEN BETERE WERELD Aquarius, Amabile Neerpelt, Les Voix Perdues, BBEK 12 DE GROOTE KUNST Week van de Amateurkunsten 11 AAN DE SLAG Wat als Tender Comrade De Sneeuwkoningin 17 FONDSENWERVING Enkele aandachtspunten 19 EUROPEES MUZIEKFESTIVAL VOOR DE JEUGD Sing a Song 23 REPERTOIRENIEUWS 25 CD

2 // STEMBAND

Nooit meer oorlog 2014 is een speciaal jaar waarin – volkomen terecht – heel veel aandacht gaat naar de herdenkingen van ‘de Groote Oorlog’. De verwoestingen en verschrikkingen van WO1 blijven tot op vandaag in ons collectief geheugen gegrift en voeden als het ware de roep vrede, naar ‘Nooit meer oorlog’, zelfs bij generaties die nooit een wereldoorlog hebben meegemaakt. Het is erg belangrijk om het verhaal van de grote wereldbrand op een geactualiseerde manier te vertellen aan de komende generatie zodat ze zich kunnen opstellen als ambassadeurs van de wereldvrede. Het is bijzonder hartverwarmend vast te stellen dat de herdenking van de Eerste Wereldoorlog op heel diverse manieren wordt ingevuld. Vanuit alle kunstdisciplines worden er vernieuwende initiatieven ontwikkeld rond dit thema. Uiteraard krijgen enerzijds enkele grote nationale herdenkingsprojecten heel wat aandacht maar anderzijds staan er ook op lokaal vlak heel wat kleinschalige maar bijzonder waardevolle projecten op stapel. Op die manier krijgt de herdenking en dus ook de boodschap ‘Nooit meer oorlog’ een heel ruim draagvlak. Vrede, verdraagzaamheid, verzoening en respect voor andere culturen zijn thema’s die je in de programmatie van koorconcerten regelmatig terugvindt. Het hoeft ons dan ook niet te verwonderen dat ook de koren een actieve rol spelen in de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Andere werken actief mee aan grotere projecten zoals bijvoorbeeld het project ‘Onvoltooid landschap’ van Koor&Stem of het internationaal project ‘1000 voices for peace’ van het Festival van Vlaanderen Brussel. Hoe dan ook, duizenden zangers zullen in de periode 2014-2018 op één of andere manier actief bijdragen tot de verspreiding van de vredesgedachte. Wat een hoopvolle gedachte! ^ // KOENRAAD DE MEUDLER, directeur Koor&Stem

Oorlog zal nooit mijn liedje verstommen Allicht bestaat er geen gebeurtenis zonder dat er een lied over geschreven is. Geboorte en dood, vreugde en pijn, ontmoeting en afscheid, liefde en eenzaamheid – werkelijk niets blijft onbezongen. Het leven klinkt in oneindig veel liederen en per kerende geven die inzicht in het leven. Het lied als de spiegel der dingen. Wie de mens wil leren kennen, hij zinge diens lied. Ook de oorlog is des mensen – het blijft dromen van een wereld zonder. Daarom is ook de oorlog onderwerp van liederen. Soms zetten die aan tot oorlog, soms klagen ze hem aan; ze kunnen hem verheerlijken of verguizen, het leed vergoelijken of bloot leggen, de vijand beschimpen of in het wezen van de soldaat kinderlijke onschuld herkennen.

namen. “Ook hoort gij ze vele zingen en noch ruw noch wild maar met order en manieren en in ‘t algemeen juist en schoon. Voorzeker hebben zij die liederen in hun kampen in Engeland geleerd.” Aan de vooravond van WO1 werd in de angelsaksische wereld inderdaad muziekgeschiedenis geschreven. In de Music Halls was een nieuw soort entertainment tot stand gekomen, en de uitvinding van de grammofoon, de verspreiding van de buffetpiano, en de handel in partituren maakten de bijhorende Music Hall-muziek razend populair, terwijl het Vlaamse volk het in die dagen nog moest stellen met traditionele muziek, marktliederen, en allerlei Tinekes van Heule. Een wereld van verschil, zoveel is zeker. In de volksmuziek heeft het lied immers geen andere bestaansreden dan dat het iets bezingen wil. De auteur is niet op naambekendheid belust (als hij al niet anoniem is), en zijn lied niet op opbrengst of airplay. Door die enkelvoudigheid is een traditioneel lied altijd juist, altijd waar, want altijd oprecht.

Straks, op 4 augustus, zal het honderd jaar geleden zijn dat de oorlog losbarstte. In die begindagen was het optimisme even groot als de oorlog daarna zelf zou worden. Even groot ook als de overtuiging dat het allemaal niet zó lang zou duren - “met Kerstmis zijn we zeker thuis!” - en dat het daarna zelfs voor altijd gedaan zou zijn. Zoveel optimisme deed zingen, aan weerszijden. Toen de oorlog amper drie maanden later hier bij ons in de Westhoek definitief vastliep, werd er nog altijd gezongen. Jonge Duitse rekruten zouden zich in Langemark op de tonen van Deutschland über alles zingend in de strijd hebben geworpen, terwijl aan de overkant steevast It’s a long way to Tipperary klonk. Over het eerste schrijft de Duitse veteraan Ludwig Renn in zijn memoires onverkort dat het een leugen is. Over het andere zegt de Britse kapitein Wilfrid Barham in zijn dagboek van 1914-15 dat vooral de burgerbevolking meent dat lied te moeten blijven zingen. De waarheid over welk lied wanneer en waarom gezongen werd, mag gerust meerstemmig zijn. Feit is en blijft dàt er gezongen werd. “De Engelsen zijn grote liefhebbers van muziek,” merkte Achiel Van Walleghem op over de Britse troepen die in Dikkebus, het dorp waar hij onderpastoor was, hun intrek

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 3

// OORLOG ZAL NOOIT MIJN LIEDJE VERSTOMMEN

De waarheid over welk lied wanneer en waarom gezongen werd, mag gerust meerstemmig zijn. Feit is en blijft dàt er gezongen werd. Ook – en zeker – als het oorlogsgeweld bezingt. Men brand, men blaeckt, men schend, men moort: zo was het voor Adriaen Valerius en zo is het altijd en overal waar men op den trommele slaat. Aangezien de Lage Landen door de eeuwen heen de speelbal én de arena zijn geweest van de zucht naar macht en rijkdom van telkens weer andere vorsten en heersers, is de neerslag daarvan in liederen en muziek niet gering. Dat we in Vlaanderen de muziek-industriële revolutie (en het repertoire dat daarbij had kunnen horen) hebben gemist, is correct – maar daarom nog geen tekort of nadeel. Misschien is zelfs het tegendeel waar. Want toen muziek ineens een product werd, dat verkocht en geconsumeerd moest worden, deed samen met dat hele handeltje ook de vervreemding haar intrede op de muzikale scène. Veeleer dan authentiek moesten toondichters en tekstschrijvers nu vooral productief zijn. Van het beroemde Britse duo Weston & Lee wordt gezegd dat ze elke dag één lied probeerden te maken. In 1936, na twintig jaar intense samenwerking, was dat goed voor maar liefst 2000 titels. Maar als je aan zo’n productietempo en in zo’n omstandigheden (en om commerciële redenen – ja, toen ook al) toch nog over de oorlog wou schrijven, dan was het vooral belangrijk de afzetmarkt voor ogen te houden. Daarom schreef de Amerikaan Alfred Bryan in 1915 I didn’t raise my boy to be a soldier. Dat was geen persoonlijk statement of een protestlied, maar een perfect te verkopen tekst. Want in die dagen opteerde een grote meerderheid van de Amerikanen er nog voor om niet deel te nemen aan een Europese oorlog. Toen de publieke opinie omsloeg en Amerika in 1917 toch de oorlog instapte, was uitgerekend diezelfde Alfred Bryan er als de kippen bij en luidde zijn volgende titel It’s time for every boy to be a soldier. Vraag en aanbod, weet je wel. Music Hall is een fantastische episode uit de geschiedenis van de muziek. Maar voor een geëngageerd lied moet je niet bij dit theater aankloppen. Veeleer is de betrokkenheid van de zanger op zijn lied bewaard gebleven in de wondere wereld van de kleinkunst en het luisterlied. De oorlog zal nooit mijn liedje verstommen, hoe luid het gebulder, hoe zacht mijn gezang… Na de oorlog, toen de ontelbare slachtoffers herdacht moesten worden, is er weer muziek van gekomen. Begrijpelijk, want ook rouwen en herdenken zijn menselijke kwesties. En nu onze generatie zich opmaakt voor het Requiem van de eeuw wordt alom naar muziek gegrepen. De provincie West-Vlaanderen start eind april de bekendmaking van GoneWest, de verzamelnaam voor een uitgebreide culturele programmatie omtrent de Grote Oorlog.

4 // STEMBAND

Maar ook van onderuit, bij talrijke koren is het idee gegroeid om de oorlog aan te grijpen als thema voor een concert of een muzikaal project. Het bewustzijn omtrent deze geschiedenissen is blijkbaar groot en breed, in heel Vlaanderen en ver daarbuiten. Dat is goed en hoopgevend, want dit verleden is inderdaad ons aller, gedeeld verleden. De Eeuwherdenking is heus niet voorbehouden voor slechts een paar uitgelezen steden of trekpleisters: er is in elk dorp een goede reden om onder de kerktoren te zingen. Je hoeft dus niet de ambitie te koesteren om ooit onder de Menenpoort te musiceren. En Barham indachtig moet je evenmin menen dat het een must is jullie concert te openen met Tipperary. Ik wens iedereen daarentegen een rijp lokaal-historisch besef, een weloverwogen plan-op-maat, een boeiende zoektocht naar repertoire, een deugddoende voorbereidingstijd, en een geëngageerde uitvoering. We zijn er niet zeker van dat de wereld daar beter van zal worden, maar het helpt misschien wel. Woensdag 19 maart zijn in Ieper twee mensen omgekomen. Ze waren aan het werk op het industrieterrein langs het kanaal, en werden er verrast door een granaat die na honderd jaar toch ontplofte. Altijd iemands vader, altijd iemands kind. Juist, Willem, heel juist. Maar zelfs in 2014 is die waarheid nog niet goed genoeg. Ondanks alle beleidsmatige voornemens om de Grote Oorlog waardig te herdenken enzovoorts hebben we het nog altijd niet begrepen. Want van die slachtoffers bleek de ene een Turk, de andere een Bulgaar te zijn. En dus kan het fonds voor slachtoffers van oorlogsmunitie niet tussenkomen. Dat kan enkel als je behalve slachtoffer ook nog Belg bent, zo laat het parket vandaag weten. Alsof die verdomde obus op eigen volk eerst lag te wachten. Dat we uitgerekend daarover, hier en nu nog altijd moeten redeneren volgens dezelfde nationale logica die een eeuw geleden het vuur aan de lont stak, … leg me dat eens uit. Of nee, en beter nog, schrijf er een lied over. En zing. // DRIES CHAERLE Medewerker In Flanders Fields Museum / GoneWest

/// INTERVIEW

Onvoltooid landschap vredesoratorium als meerkorenproject

Dendermonde, 6 februari 1976: Annelies Verbeke en Maarten Van Ingelgem worden op dezelfde dag achterkleinkind van gemeenschappelijke overgrootouders. Aalst, 18 maart 2014: Annelies Verbeke en Maarten Van Ingelgem spreken honderduit over hun gezamenlijke kunstwerk Onvoltooid Landschap, waarin diverse koren, een verteller, een saxofoonkwartet en percussie een aangrijpende novelle verklanken. Daarin vertrekt Edgar, een kunstschilder, naar het front. Julienne wacht thuis, zwanger.

×× Met Onvoltooid Landschap leveren jullie een bijdrage tot de herdenkingen rond de Eerste Wereldoorlog. Wat betekent het thema voor jullie persoonlijk? Maarten Van Ingelgem: “Annelies en ik hebben gemeenschappelijke overgrootouders, die tijdens de Eerste Wereldoorlog leefden. Een andere overgrootvader van mij was aanwezig bij het kerstbestand in 1914.” Annelies Verbeke: “Mijn andere overgrootouders komen uit Geluwe en Menen,; daar zijn veel Verbekes gesneuveld. Dat is een bevreemdende gedachte. Tegelijkertijd ben ik altijd heel geboeid geweest door de War Poets; in de literatuur lijkt dat de eerste kennismaking met W.O.I. Het geeft haast de indruk dat W.O.I. over literatuur ging. Stuart Staples, zanger van Tindersticks en componist van de soundtrack bij het nieuwe In Flanders Fields Museum in Ieper, gaf dat ook aan. De dichters lieten weliswaar prachtig werk na, maar de meeste mensen die ergens ter wereld van dichtbij betrokken geweest zijn bij een oorlog willen en kunnen daar nooit meer over praten. Voor hen blijft het een enorm trauma tot aan hun dood.“

Dit evenement maakt deel uit van GoneWest, de culturele herdenking van WO I door de Provincie West-Vlaanderen. Meer info op www.gonewest.be

×× Wordt die gedachte weerspiegeld in je tekst? Annelies Verbeke: “Jazeker. Mijn werk gaat vaak over gewone mensen. Het verhaal vertelt de impact van de oorlog op gewone mensen. Over mensen die er niet voor kiezen om naar de oorlog te trekken. En over de manier waarop dat hun leven verwoest. In mijn oeuvre spreek ik vaak over ‘de ander’ en hoe er naar de ander gekeken wordt. Of niet gekeken wordt. De manschappen kwamen van over de hele wereld, zelfs uit Afrika en de koloniën. Dat wordt vaak vergeten, het is ook bij de herdenkingen nog een onderbelicht thema. In het verhaal voer ik daarom een ‘tirailleur sénégalais’ op. Met tienduizenden werden de infanteristen in West-Afrika geronseld en verscheept om elders te vechten voor de koloniale overheerser. Het is mijn taak om ook die dubbele, complexere vorm van een gedwongen oorlog te vertellen.” ×× Het verhaal is een prachtige novelle geworden, proza vol muziek en poëzie. Maar te lang voor een theater- en koortekst. Hoe zijn jullie tot een libretto gekomen?

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 5

/// INTERVIEW

Wat als dit uit de hand loopt? Wat als de wereld ontstond om hier op te houden? alterneren met interactieve passages waarbij koor en verteller elkaar zeer snel afwisselen. Op andere plaatsen functioneren het koor of de instrumenten als soundscape en sfeer bij de tekst. De Senegalees Demba zorgde voor inspiratie in de behandeling van de verteller. In Senegal bestaan er de zogenaamde ‘griots’. Griots vertellen verhalen uit de orale traditie en zorgen voor de overlevering ervan, generatie op generatie. Bij dat vertellen wordt er regelmatig ook een instrument bespeeld en gezongen. Het is een ingrediënt dat Annelies me in haar tekst aanreikte en waar ik muzikaal iets mee wilde doen.”

Maarten Van Ingelgem: “Toen ik de compositieopdracht aanvaardde, had Altra Voce, de opdrachtgever, nog geen auteur vastgelegd. Zo hebben we samen van gedachten kunnen wisselen over mogelijke schrijvers. Ook vanwege de speciale familieband, suggereerde ik Annelies Verbeke. Ik kende haar werk, de schrijfstijl trok me aan.” Annelies Verbeke: “Het werd een doorlopende tekst - op vraag van Maarten - zonder bepaald ritme, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de jambische pentameters die ik voor Tirol inferno gebruikte. Aldus leverde ik een novelle waarin Maarten zelf kon ontdekken welke passages zich het meeste lenen tot gebruik voor een muzikale compositie. We bezochten samen het In Flanders Fields Museum en raakten geïntrigeerd door de soundscape. Een van de eerste keren dat we door de tekst gingen hadden we veel aandacht voor geluiden. Dat vond ik een heel prettige manier om mijn tekst te scannen. We bespraken de mogelijkheid om een geluid aan te houden tijdens een stuk tekst, zoals de soundscape van Stuart Staples dat in het museum doet. Voor mij werkte dat. Vervolgens hebben we samen de tekst doorlopen en besloten wat er essentieel was voor de verhaalstructuur, wat er eventueel samengevoegd kon worden en welke delen weggelaten konden worden. De novelle wisselt namelijk voortdurend af tussen de 2 hoofdpersonages Edgar en Julienne en muzikaal kan je een aantal zaken comprimeren, verbinden of gelijktijdig laten horen. Vervolgens heeft Maarten een libretto gemaakt, als een gebalde versie van de novelle.”

×× Het geheel wordt ondersteund door 4 saxofoons en slagwerk. Is dat een bewuste keuze? Maarten Van Ingelgem: “Schrijven voor symfonisch orkest maakt een uitvoering in niet-professionele context quasi onbetaalbaar. Een saxofoonkwartet en slagwerk engageren is in veel gevallen financieel wél haalbaar. Tegelijkertijd legt het saxofoonkwartet de link met België. En met Afrika, door de associatie met jazz. Bij dat saxofoonkwartet koos ik voor slagwerk voor de veelzijdigheid: het instrumentarium is zowel melodisch als ritmisch bruikbaar en tevens logisch binnen het verhaal. Zo kan ik enerzijds gemakkelijk de military drum evoceren en anderzijds een djembé inzetten. Twee gelijkaardige trommels naast elkaar symboliseren zo de twee culturen die in de tekst aanwezig zijn. Bovendien voegde ik er een vibrafoon aan toe, die naar de West-Afrikaanse balafoon kan verwijzen en tegelijkertijd als melodie-instrument fungeert.”

×× Van libretto naar muziek. Maarten, je schreef een werk voor gevorderd koor, kinderkoor, jeugdkoor, basiskoor, verteller. Hoe verdeelde je de tekst van Annelies over de verschillende koren en de verteller? Maarten Van Ingelgem: “Het basiskoor krijgt de functie van een Grieks koor. Als het basiskoor zingt, stappen we even uit het verhaal en kijken we van op een afstand naar de actie. Dat zorgt voor afwisseling in ritme en perspectief. Het jeugdkoor zit meer in de actie. Zo is er de Julienne-rap waar het jeugdkoor samenvalt met het personage Julienne en een innerlijke dialoog voert. Het concertkoor werkt veeleer klankmatig. Het kinderkoor komt steeds aan bod als het over de baby gaat, het kind, de zwangerschap. Zo hebben de koren allemaal een andere functie. De verteller speelt een belangrijke rol. Voor mij is hij evengoed een instrument als de slagwerker en het saxofoonensemble. Ik zie weinig verschil, alleen zal ik de verteller geen moeilijke ritmes opleggen (lacht). Monolithische koor- en tekstdelen

×× Op 20 december staan er 250 à 280 zangers op het podium voor de creatie in Kortrijk met initiatiefnemer Altra Voce. Zullen die instrumenten nog hoorbaar zijn met al dat vocale geweld? Maarten Van Ingelgem: “Er zijn twee momenten dat de koren allemaal samen zingen: aan het einde – daar is er rekening mee gehouden in de schriftuur – en op het moment van het kerstbestand, Kerstmis 1914, toen er vanuit de loopgraven zacht kerstliedjes klonken en er een verbroederingsmoment plaatsvond tussen de Engelse, Belgische, Franse en Duitse soldaten. In Onvoltooid Landschap zingt elk koor op dat moment in zijn eigen taal een eigen lied. Bij de creatie worden maar liefst negen verschillende koren betrokken uit vijf verschillende landen: België, Frankrijk, Engeland, Nederland en Duitsland. Dat betekent ook negen verschillende kerstliederen. Eerst de Duitsers, zoals destijds met Stille Nacht. En zo bouwen we op tot een lieflijke kakofonie. Het probleem van balans stelt zich daar niet.”

6 // STEMBAND

/// MAARTEN VAN INGELGEM, ANNELIES VERBEKE

Midden: Annie Goddaer, voorzitter Altra Voce

×× Je kreeg de laatste jaren heel wat compositieopdrachten die resulteerden in interessant koorwerk: Bestiarium voor het gelijkstemmige jeugdkoor Caloroso, Klankendroom voor de Ekerse C-koren, Jaarringen voor kamerkoor Aquarius. En nu Onvoltooid Landschap. Het Kortrijks gemengd koor Altra Voce richtte zich namelijk tot jou voor hun meerkorenproject rond W.O.I. Het zijn drukke tijden voor jou. Past dit werk in je evolutie als componist? Maarten Van Ingelgem: “Vast en zeker. Ik was heel blij met de vraag van Altra Voce. Net omdat ik mezelf als componist altijd wil vernieuwen, was ik toe aan werken van een grotere omvang. Ik had al een paar kleine werkjes geschreven die regelmatig uitgevoerd worden zoals Kuss en Suid-Afrikaans Drinklied, maar geen grotere koorwerken. De compositieopdracht van Altra Voce bereikte mij in oktober 2011. Niet veel later volgden er opdrachten van zowel de Ekerse C-koren als van kamerkoor Aquarius. Dat betekende in zijn totaliteit bijna 2 uren muziek, die weliswaar gespreid in de tijd afgeleverd dienden te worden. Klankendroom werd ondertussen gecreëerd, Jaarringen verscheen net op cd. Onvoltooid Landschap is nu het derde en het langste koorwerk van de drie. En hopelijk stopt het hier niet. Stel dat ik ooit een muziektheaterwerk mag schrijven, dan is de drempel kleiner.” ×× Het lijkt wel alsof je een koorcomponist wordt... Maarten Van Ingelgem: “Misschien zien anderen dat zo. Alles bij elkaar heb ik meer voor andere bezettingen geschreven dan voor koor: van solo over kamermuziekwerk tot pianoconcerto. Maar het valt wel op dat er vanuit de koorwereld opdrachten komen voor langere werken. Het koorwerk lijkt in omvang door te wegen, maar ik heb tussendoor meer afzonderlijke stukken voor andere bezettingen geschreven. Dus, nee, ik beschouw mezelf niet als iemand die louter voor koor schrijft. Als leerkracht, als begeleider, als uitvoerder ben ik zelfs meer met piano bezig. Ik hou ontzettend van koormuziek als zanger, dirigent en componist, maar ik wil instrumentale werken blijven schrijven. Ik probeer zoveel mogelijk te variëren in de samenstellingen en in het instrumentarium.“ ×× Onvoltooid landschap zal op verschillende plaatsen in Vlaanderen uitgevoerd worden door andere koren. In het verleden schreef je echter vaak voor één specifiek ensemble als opdrachtgever waarvan je de sterktes en zwaktes kende. Maarten Van Ingelgem: “Dat is inderdaad moeilijk. Ik moet flexibele partituren aanleveren. Voor het jeugdkoor resulteert

dat in partituren voor 3 gelijke stemmen met een optionele baritonpartij. De tessituur van de derde stem is echter zowel voor alten als voor tenoren haalbaar. Zo kan je het geheel ook door een vierstemmig gemengd jeugdkoor laten uitvoeren.” ×× Hoe kijken jullie naar de herdenkingen overal te lande? Annelies Verbeke: “Het lijkt of die herdenkingen ook een manier zijn om af te ronden. De Eerste Wereldoorlog wordt geschiedenis. Stilaan blijven er geen rechtstreekse getuigen meer over, wel documenten. Anderzijds was de Eerste Wereldoorlog geen oorlog die alle andere oorlogen gestopt heeft. Oorlogen stoppen niet wanneer ze gedaan zijn. In die zin is de titel Onvoltooid Landschap spijtige toekomstmuziek. Ik was deze week twee dagen vrijwilliger bij Médecins du Monde in NoordFrankrijk om hulp te verschaffen aan vluchtelingen die daar in erbarmelijke kampen zitten, de meeste ook door oorlogssituaties. Het kamp in Tatinghem, bij Saint-Omer, heeft alles van een loopgraaf, een geul in hetzelfde landschap. De situatie van die mensen heeft gruwelijk veel gelijkenissen met die van soldaten uit de Eerste Wereldoorlog. En op hetzelfde moment kwamen in Ieper twee mensen om door een honderd jaar oude granaat.” // LIESBETH SEGERS

20.12 2014, 20u. Stadsschouwburg Kortrijk (creatie) 21.12 2014, 16u. Christus Koningkerk, Rerum Novarumplein Gent // Uitvoerders: Gemengd Koor Altra Voce (Kortrijk), Kalliope (Gent), Pro Ecclesia (Kortrijk), Sint-Bernardakoor (Zwevegem), Kinderlandkoor (Kortrijk), mannenkoor Vocapella (Duitsland), Ruach Vocaal Jeugd Ensemble (Nederland), jeugdkoren uit Engeland en Frankrijk (nog te bevestigen). Het geheel staat onder leiding van Sabine Haenebalcke. Recitant: Kurt Defrancq. Saxofoon: Roeland Vanhoorne, Thomas Van Gelder, Bertel Schollaert, Eva Vermeiren. Mattijs Vanderleen: percussie www.onvoltooid-landschap.be

Vanaf voorjaar 2015 reist het werk door Vlaanderen. Wil je het zelf uitvoeren in je gemeente, neem contact met ons op via liesbeth.segers@koorenstem.be

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 7

/// AQUARIUS

Zingen voor een betere wereld De wereld herdenkt dit jaar De Grote Oorlog. Naast de terugblik en de interpretatie klinkt bij die gelegenheid de schreeuw om vrede weer luider dan ooit. De koorwereld kent als geen ander dat gevoel van verbondenheid met andere culturen, de wil ook om de verschillen te overbruggen, om samen een hoger doel te bereiken. Het verbaast dus niet dat het enthousiasme van onze koren bijzonder groot is om via allerlei initiatieven WO I te herdenken, maar vooral ook om de historische feiten te actualiseren en voorzichtig maar hoopvol vooruit te blikken. Daarom zetten we graag enkele initiatieven in de kijker.

OORLOG VANDAAG Marc Michael De Smet kijkt de tsunami aan WO I-herdenkingen ietwat argwanend tegemoet al beseft hij dat ook hij ongewild de vloedgolf mee zal doen opwellen. “Wij zijn echter voortdurend bezig met geëngageerde programma’s en met muziek die ertoe doet”, zegt de dirigent van Aquarius. “De actualiteit op de Krim houdt me vandaag ook bezig en dat zal eveneens zijn sporen nalaten in volgende programma’s. Ik ben opgevoed met Hanns Eisler en Bertolt Brecht en dat heeft me wellicht meer gevormd dan mijn conservatoriumopleiding. Ik kan geen programma’s maken over vrijblijvende dingen of met muziek die alleen maar mooi is. Als we de Kanon Pokajanen van Pärt uitvoeren dan willen we die 13de-eeuwse tekst van een monnik die zich tot God richt ook zin geven voor onszelf. Dan gaat het onder meer over de onvolmaaktheid van de mens die ‘nooit meer oorlog’ schreeuwt, maar altijd maar weer opnieuw oorlog voert. Je zou kunnen zeggen dat ik de mensen op Booniaanse wijze een geweten wil schoppen.” In september staat er bij Aquarius een programma op stapel dat niet met WO I maar met actuele oorlogsvoering te maken heeft. “Twee jaar geleden deden we in deSingel mee aan het ISCM-festival met negen hedendaagse stukken van internationale componisten”, vertelt Marc Michael De Smet. “Dat heeft onder meer contacten opgeleverd met de NieuwZeelandse componist Anthony Ritchie. Toen had hij een stuk gecomponeerd over de samenwerking tussen Nieuw-Zeeland en Australië tijdens WO II. Nu heeft hij voor ons een koorcyclus geschreven op gedichten van Guantanamo-gevangenen. Samen met een soortgelijke, reeds bestaande cyclus van de Engelse componist Ed Hughes, gaan we die creëren op zondag 14 september in Gent. Ritchie stuurde ons ook nog zijn triptiek van Widow songs, die daar uitstekend bij past. De titel van het concert, No direction home, heb ik van Bob Dylan, met als ondertitel Songs of imprisonment. De uitvoering in het Gravensteen zal een bijzondere belevenis zijn.”

8 // STEMBAND

“In november en december brengenwe programma’s die nauwer aansluiten bij WO I”, gaat De Smet verder. “Op 10 november creëren we op uitnodiging van het Vlaams Vredesinstituut een werk van Roland Coryn op teksten van Wilfred Owen en we zingendan werk van Sjostakovitsj over de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. We brengen ook al één van de twintig arrangementen van werk van Wannes van de Velde, die Kristiaan van Ingelgem voor ons maakte, namelijk Kerstmis is de dag dat ze niet schieten.” “Op 14 december voeren we dan naast werk van Karl Jenkins ook drie creaties van West-Vlaamse componisten uit evenveel generaties op oorlogsgedichten uit : Roland Coryn, Petra Vermote en van de 15-jarige Felix Vermeirsch. Er liggen hier trouwens nog composities over oorlog in mijn lade die we om budgettaire redenen nog niet kunnen uitvoeren zoals Mothers of war van de Amerikaanse componist Timothy Brown. Hij heeft ook een mooi gedicht van Paul van Ostaijen, in het Nederlands, op muziek gezet waarin de dichter een moeder van een soldaat aanklaagt die nog in de heroïek, in het pathos van de heldenverering zit. Zo blijven we altijd wel enigszins met de oorlogsthematiek verbonden.”

×× 14.09, Gravensteen Gent NO DIRECTION HOME - Songs of imprisonment ×× 10.11, Flanders Fields Museum Ieper 11 novemberlezing met muziek door Aquarius ×× 11.11, Basiliek van Edegem, The armed man van Karl Jenkins ×× 14.12, Diksmuide, Sint –Niklaaskerk Creaties i.v.m. WO I van 3 West-Vlaamse componisten, The armed man van Karl Jenkins www.gc-aquarius.be

/// AMABILE NEERPELT

Concert Better is Peace (De Profundis - Arvo Pärt, Missa Brevis - Benjamin Britten, The Armed Man - Karl Jenkins), Neerpelt 29/03/2014, Amabile o.l.v. Jan Vanderheyden

schillende culturen die naar het Engels vertaald werden. Het concert zal in drie delen opgedeeld worden. Een eerste deel rond de onschuld, met de inzet van enkele kinderkoren en met de uitvoering van het Credo van Penderecki. Het tweede deel rond de chaos van de oorlog. En het derde deel met het nieuwe vredesoratorium van Penderecki.”

Samen met meer dan 1000 zangers uit heel de wereld en met het Brussels Philharmonic herdenkt ook het Festival van Vlaanderen Brussel in november 2014 de Grote Oorlog. Tussen 3 en 9 november verwelkomt het Festival van Vlaanderen samen met 20 Belgische gastkoren en 15 koren uit landen die destijds bij het conflict betrokken waren. Het project 1000 Voices for Peace is dus ook een grote verbroedering tussen koren uit België en de wereld. De Belgische koren brengen elk samen met hun internationale gastkoor een lokaal concert op 5, 6 of 7 november. “Op 9 november slaan de Belgische en buitenlandse koren de handen in elkaar onder leiding van Anthony Heidweiller die in het buitenland al projecten met duizenden zangers leidde”, vertelt Sonja Peters van het Festival van Vlaanderen Brussel. “Die 1000 zangers worden de belichaming van die vele culturen die destijds bij het conflict betrokken waren.” De verenigde koren komen in de Basiliek van Koekelberg samen met het Brussels Philharmonic onder leiding van Andres Mustonen. De Poolse componist Krzysztof Penderecki die sinds zijn wereldberoemde Klaagzang voor de slachtoffers van Hiroshima uit 1961 een reputatie als pleitbezorger voor de vrede heeft, zal voor die gelegenheid opnieuw een vredescompositie schrijven. “Hij kwam deze week langs om de Basiliek van Koekelberg te bezoeken om er zijn compositie op af te kunnen stemmen”, aldus Sonja Peters. “Hij zal onder meer met het Latijnse Dies Irae werken en met verschillende oorlogsgedichten uit ver-

Onder meer het gemengd koor Amabile uit Neerpelt doet mee aan 1000 Voices for Peace. “Dit project leek ons de gepaste manier om over dit thema onze stem te laten horen”, zegt Jan Vanderheyden, dirigent van het koor. “Wij konden niet onverschillig voorbijgaan aan de herdenking van deze menselijke gruwel, in de - waarschijnlijk onrealistische - hoop dat dit nooit meer zal gebeuren. De slotboodschap van een eigen herdenkingsconcert dat we einde maart brachten, kwam van Moeder Teresa: ‘Don’t wait for leaders; do it alone, person to person’. Daar staan we ook de komende maanden volledig achter. Voor ons eigen antioorlogsconcert had ik beelden geselecteerd die we projecteerden. Ik kon niet anders dan de gruwel tonen die de mens zichzelf telkens weer aandoet. Ik kan ieder beginnend dictator aanraden - ik heb de indruk dat er momenteel weer een hele lichting klaarstaat - om dit eens te doen. Ik kan je verzekeren dat dit niemand onverschillig laat. De waanzin moet stoppen!” “Een andere reden voor onze deelname is - en die komt vooral door mezelf: Ik ben ontzettend benieuwd wat de levende legende Penderecki gecomponeerd heeft”, gaat Jan Vanderheyden verder. “Het is voor onze zangers een ongelooflijke eer om van deze componist een creatie te mogen meemaken.”

1000 voices for peace van 5 t.e.m. 9.11 2014 festivalbrxl.be/nl/content/thousand-voices-peace www.amabile.be

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 9

/// LES VOIX PERDUES

LIEDEREN VAN DE GROOTE OORLOG Bart Pilate is mede-oprichter en lid van Les Voix Perdues. Hij schreef afgelopen jaren een aantal eenvoudige bewerkingen van liederen uit WO I voor dit vocale mannenkwartet, en eveneens voor gemengd koor. De fascinatie voor die periode begon vijftien jaar geleden naar aanleiding van een vredesproject in Antwerpen. “Op basis van melodieën of oude partituren, ga ik aan de slag om er 4 of 6-stemmige bewerkingen van te maken”, vertelt Bart Pilate. “Zo ontstond een cyclus van 35 liederen rond WO I. Er klopten een tiental koren uit België, Nederland en Engeland bij mij aan die ondertussen met een deel van dat repertoire aan de slag zijn gegaan.” “Het muzikale repertoire uit die tijd is immaterieel erfgoed dat we niet zo goed kennen”, verduidelijkt Bart Pilate. “Een opsomming van muziek die aan oorlog gerelateerd is door de gemiddelde koorliefhebber stopt meestal na het noemen van het War Requiem van Benjamin Britten en The Armed Man van Karl Jenkins. En die muziek is nog een hele tijd na WO I geschreven. We brengen muziek uit die periode zoals werk van Irving Berlin, maar ook Trench Songs, soldatenliederen in het Engels, Frans, Duits en Nederlands. Ik heb ook enkele oorlogsgedichten zelf op muziek gezet. Ik vind het belangrijk dat er vooral materiaal voor basiskoren beschikbaar is.” “De muziek kon tijdens de Eerste Wereldoorlog een heel uiteenlopende functie hebben”, vertelt Bart Pilate. “Zo waren er de Duitse soldatenliederen. De Duitsers hadden een gedisciplineerd leger dat patriottische marsliederen zong als het in het gelid door de steden marcheerde. Mijn grootmoeder vertelde me nog dat ze destijds met open mond naar die indrukwekkende gebeurtenis stonden te kijken - we spreken over WO II. Dat

10 // STEMBAND

repertoire gaan we niet uit de weg, al moesten we ons daar aanvankelijk wel eens voor verantwoorden aan ons publiek, omdat alle mars- en soldatenmuziek later door de Nazi’s werd ‘gekaapt’. Daarnaast is er muziek uit de loopgraven, muziek die als tegengif tegen de ellende en ontbering gemaakt werd: vaak gaat het dan over ironische en sarcastische teksten waarin vooral de oversten op de korrel werden genomen. En ook een lied waarin de kwaliteiten bezongen worden van het dienstertje dat achter de toog van het café achter de frontlinie stond, zorgde ongetwijfeld voor de nodige verstrooiing. Verschillende liederen gaan terug op oude volksmuziek al zijn er nu en dan ook invloeden van cabaret en klassieke muziek.” Eind 2012 begon Les Voix Perdues ook aan de cd This Blasted War / Stomme Oorlog waarvan ondertussen zo’n 1000 exemplaren verkocht werden. Volgend jaar volgt een tweede deel met opnieuw een vijftiental liederen. Les Voix Perdues brengt het repertoire live, meestal aangevuld met een woordje uitleg van Bart Pilate, en ondertussen kunnen hun vertolkingen ook opduiken in een theatervoorstelling, in combinatie met film en multimediale projecten waaraan Antje de Boeck, Karel Vingerhoets of Peter Holvoet-Hanssen meewerken.

Diverse activiteiten, concerten, cd i.v.m. WO I www.lesvoixperdues.be

/// WAANVLUCHT

WAANVLUCHT Het Brussels Brecht-Eislerkoor stapte met enkele zusterkoren uit Leuven, Gent, Luik, Brussel en Hasselt naar het Kaaitheater in Brussel met een WO I-project dat een ode aan de deserteur moet worden. “Dit project past uiteraard helemaal bij ons koor dat altijd al geëngageerd is geweest”, zegt Lieve Franssen van het Brussels Brecht-Eislerkoor. “We hebben ooit Brechts Legende vom toten Soldaten op muziek van Kurt Weill gebracht. Nu willen we tijdens de herdenking van WO I aspecten in de kijker zetten die elders weinig aan bod komen. We focussen op mensen die zich verzet hebben, op deserteurs en muiterij. Het is belangrijk om te weten dat er toen ook mensen waren die ‘neen’ hebben gezegd tegen die oorlog. Er werd op voorhand al massaal geprotesteerd tegen de oorlog maar op korte tijd is er een grote propagandamachine op gang gekomen om de hysterie te doen toeslaan. We hebben teksten in verschillende talen gezocht rond deze thematiek zoals I will not serve van James Joyce, maar ook van Sophocles, Jesaja, Paul van Ostaijen, een Italiaans volkslied il desertore en Down by the riverside komen aan bod. Ze werden door Frederic Rzewski op muziek gezet. Door het gebruik van verschillende talen willen we veel verder kijken dan het Ijzerfront. In een eerste deel van de voorstelling in een regie van Ruud Gielens brengt ieder koor buiten het Kaaitheater, in een wijk die kort na de Eerste Wereldoorlog werd gebouwd met straat- en pleinnamen die naar de oorlog verwijzen, een eigen programma waarbij acteurs teksten over desertie vroeger en nu brengen. Daarna komen de koren samen voor de Rzewski-cyclus.”

Waanvlucht 20 & 21.09 in coproductie met het Kaaitheater www.kaaitheater.be. Ook op 13 december in Cité Miroir in Luik.

In de concertkalender van Koor&Stem vind je nog meer koorconcerten en -projecten terug in het kader van WO I. www.koorenstem.be/concertkalender

// TOM EELEN

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 11

/// WEEK VAN DE AMATEURKUNSTEN

De Groote Kunst Van vrijdag 25 april tot en met zondag 4 mei 2014 vindt de 19de editie van de Week van de Amateurkunsten plaats met als thema ‘De Groote Kunst’. Het startschot wordt gegeven op 25 april in De Grote Post in Oostende. 10 dagen lang zal Vlaanderen overspoeld worden met de creatieve prestaties van duizenden amateurkunstenaars! Als publiek word je uitgenodigd om overal in Vlaanderen en Brussel te komen kijken, luisteren en genieten van het kunstzinnige talent en het grote enthousiasme van de amateurkunstenaars. Het programma belooft ook dit jaar een wervelwind aan grootse, gedurfde en speciale artistieke activiteiten. Het thema ‘De Groote Kunst’, dat refereert aan kunst in oorlogstijd, maar ook verwijst naar letterlijk grote kunst, werkte inspirerend bij het opzetten van talloze evenementen. Zo wordt op zaterdag 3 mei om 16u overal in Vlaanderen tegelijkertijd de Last Post geblazen, een artistieke hulde aan de vele slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. In het station van Antwerpen-Centraal kan je foto’s op XXL-formaat bekijken. Verschillende theatergroepen laten zich 24 uur lang opsluiten om daarna met een nieuwe voorstelling naar buiten te komen. Of laat je verrassen door de Kunstbom, een explosie van kunstwerken en artistieke interventies in straten en voortuintjes, op pleinen en aan gevels… Met andere woorden: er is veel te doen en veel te beleven. Een grote verscheidenheid aan kunstvormen en initiatieven, maar één ding hebben al die activiteiten gemeen: de kunstenaars zijn puur uit passie bezig met kunst!

KOOR ULTREYA LAAT EEN RUSTHUIS ZINGEN EN SWINGEN Als je het aan dirigent Tom Hoornaert van het Tielts kamerkoor Ultreya vraagt, is de Week van de Amateurkunsten van

12 // STEMBAND

ontzettend groot belang. Hij kijkt tevreden naar de verhoogde aandacht op nationaal niveau voor amateurkunsten en de inspanningen (ook financieel) op gemeentelijk vlak voor creatief talent. Voor het koor zelf is de Week van de Amateurkunsten vooral een uitgelezen kans om de koormuziek eens op verrassende locaties te brengen. Met succes. Dit jaar liet Ultreya zijn oog vallen op het woonzorgcentrum Dekens Darras. Tom Hoornaert: “Ons koor neemt al tien jaar deel aan de Week van de Amateurkunsten. Daarbij gaan we telkens op zoek naar een minder evidente locatie. Zo traden we vroeger al op in het stadhuis en de bibliotheek. Dit jaar kozen we voor het woonzorgcentrum.” De keuze werd mee bepaald door de verhoogde aandacht voor ouderen en de actieve kunstbeoefening op Vlaams niveau. Denk bijvoorbeeld aan het project De Stem van ons Geheugen van Koor&Stem. Op 27 april 2014 geeft het voltallige koor met negen sopranen, zes alten, vijf tenoren en 4 bassen present. Uiteraard zal Ultreya zijn repertoire aan het doelpubliek aanpassen. “We brengen volksliedjes en licht klassiek werk op maat van de rusthuisbewoners, de bezoekers, het aanwezige

personeel en andere geïnteresseerden”, vult de dirigent aan. “Hopelijk kunnen we een gevoelige snaar raken bij die mensen, die vaak minder gemakkelijk in aanraking komen met deze kunstdiscipline.” Een laagdrempelige aanpak die loont en aanstekelijk werkt, want naast Ultreya zijn er nu ook tal van andere amateurkunstenverenigingen die hun vaste werkplek durven loslaten en het meer buitenshuis gaan zoeken. Er zit schwung in het Tieltse cultuurleven! www.ultreya.be www.wak.be

AAN DE SLAG

/// GENRE

WAT ALS... UIT ONVOLTOOID LANDSCHAP TEKST: ANNELIES VERBEKE MUZIEK: MAARTEN VAN INGELGEM

‘Wat als zelfstandigen ambtenaren waren?’ ‘Wat als je alles letterlijk nam?’ Wie de titel van dit werk ziet, denkt misschien spontaan aan een humoristisch tv-programma op 2BE. Wie echter de grotere context van het werkje kent of gewoon even de korte tekst doorneemt, verliest tijdelijk elke zin voor humor. We lezen de gedachten van soldaten aan het front, soldaten die waarschijnlijk vol moed en zelfvertrouwen vertrokken waren - op de tonen van Mademoiselle from Armentières - maar bij wie de moed snel kantelde in de richting van twijfel. Twijfel en angst, reëler dan de angst van de Galliërs – dat de wereld op hun hoofd zou vallen – in het dorpje dat we onderhand al goed kennen.

samenklank re – fa kruis – si mol (bijvoorbeeld door hen enkele motiefjes te laten zingen op de volgende oosters aandoende toonladder re – mi mol – fa kruis – sol – la – si mol – do – re) zorgt ervoor dat de samenklank in maat 17 uiteindelijk als ‘normaal’ ondervonden zal worden. Enkele tips voor een zuivere stemming. Neem de mollen niet te laag en de kruisen niet te hoog. De eerste zin van de sopraan dient daarbij als voorbeeld. De mi mol in de tweede maat mag niet zomaar gezien worden als een ‘verlaagde mi’. Wie dat als uitgangspunt neemt, zal de noot te laag intoneren en degradeert de pittige dissonant do-re-mi mol tot niet meer dan een papje met wat klonters in. Het tegenovergestelde is het geval bij de fa kruis in maat 3. Zing ze niet tè hoog voor aan de koorleden. Een ‘gesettelde’ grote terts op re straalt meer rust uit Wat als… dan een geforceerde verhoogde Wanneer je dat motiefje uit ‘Onvoltooidnoot. Landschap’ (re –Annelies mi mol – fa(º1976) kruis – re) tegenover het basmotief in maat Text: Verbeke Music: Maarten Van Ingelgem (º1976) 7-8 (re – mi mol – sol – re) zet, zullen de zangers ook merken Tempo rubato ( C = 88) mp veeleer een verlaging is mf van de sol dan een f dat [ de fa ? kruis YBO C O C ! | R S C C bocht Y B fa.B KortC door C Y C Wde B O C kanB je dus verhoging van de een principe Wat als, wat als dit, wat als dit uit, wat aannemen van mp hoge mollen en niet zomfhoge kruisen. Tijd nemen f ? R S | sommige B te Y C W C C isC C C Ccorrigeren om! bij akkoorden A C Y C stil C te Y B O C enY ze C staan Wat als, wat als dit, wat als dit uit de hand, wat uiteraard noodzakelijk.

MELODIE EN HARMONIE Vooraleer met de muziek aan de slag te gaan is het aan te raden om het koor met (inzing-)oefeningen wegwijs te maken in het klankpatroon dat de componist schept. Een bepaalde stemgroep een lange noot laten aanhouden terwijl je een andere groep bepaalde melodische fragmenten laat nazingen, kan het gehoor van de zangers al min of meer in de juiste plooi leggen. Het melodisch motiefje uit maat 3 (S) met de vergrote secunde kan hier zeker interessant zijn. Ook de stijgende motiefjes vanaf maat 21, met steeds wisselende volgorde in hele en halve tonen, worden beter op voorhand al ingeoefend. Voor de rest vormt het melodisch materiaal van deze compositie geen struikelblok . Basiskoren die hier voor het eerst kennismaken met het klankidioom van de componist zullen met de melodie op zich weinig problemen hebben. De samenklanken kunnen wat moeilijker zijn, daarom is het ook aangewezen om daar de nodige tijd voor uit te trekken. Fragmenten zingen op een klinker – met hier en daar wat meerstemmige ondersteuning op de piano – kan zeer nuttig zijn. Eens de moeilijkste plaatsen zijn doorgenomen, kan het werk zeer snel aangeleerd worden. Zoem even in op het akkoord in maat 17. Wie, zonder veel theorie te verkopen, de oren van de zangers laat wennen aan de

p ?

# |

] [

als dit uit de

# YC ]

als dit uit de

[

a tempo

p S YC p

nn…

S R

mp S C

! ]

wat

als dit uit de

mm…

nn…

niet

hand

YB 23

hand

loopt,

BO meer,

rall.

C YC

p ? YA

als

het

niet

meer te - rug te drin -gen

mf C Y B

het

niet

meer te - rug te drin -gen

als

p ? YA

valt,

nn…

niet

B YBO C

mp C C

niet

meer te

B YBO C

meer te

| A

YBO

stop

| YB

stop

A C

pe(n?)

C C

BO C

valt,

aa…

mf C C C

loopt,

3 A 2 3 2 A

mf C YC

C YB

Wat

als

nn…

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 13

MAATSLAG Het werk staat geschreven in de maat van twee halven. De tempoaanduiding is echter uitgedrukt per vierde noot. Aangezien een tempo van 44 voor een halve noot slagtechnisch zeer moeilijk is - vanwege het duidelijk plaatsen van de geldigheidspunten en het beheersen van een trage terugvering - stel ik voor om dit werk in vier te dirigeren. Zorg er daarbij voor dat iedere tweede en vierde tel zeer soepel zijn en dat de gedachte veeleer twee tweeden is dan vier vierden.

SOBER Let bij dit werkje op de eenvoud die misschien wel de twijfel en de angst symboliseert. De componist schrijft voor driestemmig gemengd (basis-)koor. Geen verdubbelingen, geen vreemde maatwisselingen of flamboyante ritmes, en geen dynamische uitspattingen. Sereniteit staat hier centraal. Het minste vermoeden van heroïek of vreugde is hier niet op z’n plaats. Zorg ervoor dat het rustige legatokarakter de goede uitspraak en verstaanbaarheid niet in de weg staan. Wie zich even kan inleven in de tekst en zich verdiept in het verhaal Onvoltooid landschap, is goed op weg naar een ingetogen en doorleefde uitvoering.

TIJD Neem tijd voor ademhalingen en plaats eindmedeklinkers samen. Als voorbeeld neem ik maat 6. De sopranen plaatsen de t van ‘uit’ later dan verwacht, na de derde tel (samen met de d bij de alten). Op zulke plaatsen las je beter een onderverdeling in waar je de tijd voor neemt. De zangers moeten hier niet metronomisch overheen zingen. Bij de tempoaanduiding bovenaan het werk staat niet voor niets ‘tempo rubato’. // REINHARD ANDRIES Op pagina 5 kan je een interview lezen met auteur en componist van Onvoltooid Landschap waarvan deze koorpagina deel uit maakt.

14 // STEMBAND

Stef Minnebo schreef in opdracht van het Woshkoor een prachtige bewerking voor SATB van Tender Comrade; subtiele muziek van Billy Bragg die zowel koorleden als luisteraars niet onberoerd laat. Het werd in 1997 uitgegeven door De Notenboom en is verkrijgbaar bij Koor&Stem.

HET ORIGINEEL Om te beginnen raad ik u aan om Tender Comrade, gezongen door Billy Bragg, te beluisteren op Youtube. Zonder enige instrumentale omkadering zet hij in minder dan drie minuten tijd een tekst neer die meteen naar de keel grijpt: wat doet een soldaat na de oorlog? Met welke herinneringen moet hij verder leven?

BEWERKING Op de kaft van de mooi uitgegeven partituur zette Stef Minnebo een foto van zijn grootvader als soldaat. Het zwart-witte beeld roept meteen de juiste, respectvolle en serene sfeer op. In de koorpartituur staan er geen maatstrepen. Met de tempoaanduiding slow kan je als dirigent nog heel wat kanten op. Het origineel van Billy Bragg klinkt overigens absoluut niet traag. Nee, de tekst declameren in een natuurlijk spreekritme, dat is de bedoeling. Het is daarom een goede idee om in een eerste repetitie de tekst van enkele homofone passages via voor- en nazeggen aan te brengen. De ritmische notatie is slechts een suggestie die in grote lijnen aansluit bij het origineel, maar zeker om een eigen interpretatie vraagt. Je mag dus gerust hier en daar iets langer wachten, iets sneller vooruitgaan. Het is zeker geen notenleerles!

SAMENKLANK In de eerste repetitiefase is het aangewezen om te beginnen met een homofone passage, bijvoorbeeld heel het C-deel (laatste blad). Het G-akkoord vormt daarbij het steeds weerkerend referentiepunt. Met de lengte van de eindnoten kan worden gespeeld (soort fermate): de koorleden zullen dus moeten kijken naar hun dirigent om te weten wanneer ze met het volgende deeltje van de tekst verder mogen gaan. Speel daar even mee, dat scherpt de aandacht.

AAN DE SLAG

TENDER COMRADE

TEKST EN MELODIE: BILLY BRAGG KOORARRANGEMENT: STEF MINNEBO Goed om weten: de muziek van het eerste systeem komt op drie plaatsen terug: bij het begin van het A-deel, het begin van het C-deel en het einde van het werk. Daarna volgt er vaak een polyfoon deel: het daagt je koorleden wat meer uit. Toch zijn ook die passages heel natuurlijk en organisch gecomponeerd, helemaal georiënteerd op het tekstritme. Bij het B-deel (“Brothers in arms”) slaat de sfeer plots om. Waar voorheen subtiel, zacht en bescheiden gezongen werd, moet nu een heel zelfzekere forte klinken. De syncopische start onderschrijft meteen het strijdbare karakter van deze korte passage, die al heel vlug terug verstilt in het centrale G-akkoord van dit koorwerk. Vanaf “deep in my heart I knew” op het einde van het A-deel moet het koor uiterst sonoor klinken met een warme stemplaatsing. De eindnoot op “love” mag écht lang aangehouden worden, zodat het contrast met het forte uit het begin van B als een verrassing werkt.

LIJNEN OP ELKAAR AFSTEMMEN Reciterend precies samen zingen met de hele koorgroep vergt veel herhaling en training. Zoiets valt bijvoorbeeld op in het Adeel op “for forgetting that all men are brothers” en de mooie koordialogen die daarop volgen. Als dirigent geef je daarbij het beste de pulsen aan waarop de belangrijkste tekstdelen komen. In de polyfone passages moeten de diverse zangstemmen nog actiever op elkaar reageren bij de vele imitaties, korte canon, tegenmelodieën en begeleidende stemmen. Dat lijkt aanvankelijk moeilijk, maar eens het doordringt, blijkt het mee te vallen, want er zijn nergens onnatuurlijke of gezochte passages.

SFEER MAKEN Tender Comrade komt het beste tot zijn recht in een licht galmende akoestiek. In deze muziek zijn subtiliteit en finesse troef. Durf tussen de zinnen ook opvallend lange cesuren ( pauzes) inlassen: die creëren spanning en verwachting. Deze geëngageerde muziek, met haar empathische boodschap is een pareltje: ik noem het gregoriaans uit de 20ste eeuw. // PETER VAN HOOF

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 15

DE SNEEUWKONINGIN In de vorige editie van de Stemband kon je lezen over het scheppingsverhaal van De Sneeuwkoningin, een pedagogisch totaalproject ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de school Heilige Familie in Sint-Niklaas in 2011. Frank Van Mossevelde (tevens de directeur van de school) schreef de liedteksten, de regie gebeurde door Stefan Van Guyse. Componist Koen Dejonghe herwerkte één van de liederen uit de musical tot een tweestemmige versie voor kinderkoor.

UIT DE CONTEXT? Indien je aan de slag wil gaan met dit lied kan het zinvol zijn om de inhoud (tekstueel) in een groter kader te situeren. Binnen de oorspronkelijke context betekent het lied immers een climax waarbij de dramatische opbouw van de musical ook de tekst van dit lied verklaart. Ook al is de wereld hard is zonder deze context een opmerkelijke tekstkeuze voor een kinderlied. Probeer echter de focus te verleggen van die eerste zin naar de positieve boodschap die je verder in de tekst terugvindt.

noten waar de articulatie van de medeklinkers een groter belang heeft anderzijds.

ZUIVER INZETTEN In het refrein vind je op de derde tijd van elke melodische cel (m. 2, 4, 6) bijna altijd woorden met stemhebbende medeklinkers terug (wereld, voortgedreven, van, …). Omdat de voorgaande noot in de compositie hier telkens een toontje lager lag, moet je opletten voor het scheppen van de noten. Zorg er dus voor dat de medeklinker aan het begin van het woord op de juiste toonhoogte ingezet wordt.

TWEESTEMMIGHEID De tweede stem biedt karakterieel veel mogelijkheden: soms dient ze als discant boven de melodie, dan weer verschijnt ze in parallelle ritmische bewegingen met samenklanken in tertsen en sixten. Besteed bijzondere aandacht aan de tweede stem in maat 30: die drieklank moet je apart inoefenen. Indien tweestemmigheid met je groep niet over de hele lijn haalbaar is, zijn er goede alternatieven voor een mooi resultaat. Ofwel kies je ervoor om de tweede stem weg te laten. Ofwel zet je ze alleen in wanneer ze als discant functioneert (m. 10-13, 18-21, 34-37, 42-45, 59-62).

FANTASIE! Speel in op een (minder leuke) gebeurtenis uit de leef- en belevingswereld van de kinderen in de groep, en ga aan de hand daarvan op zoek naar gebeurtenissen die heel erg fijn zijn. Wanneer je de kinderen zo ver krijgt om verder te kijken dan al het materiële dat hen gelukkig maakt, kan dat een erg fijn moment vol fantasie en creativiteit opleveren dat hen ook motiveert om aan de slag te gaan met het lied.

REFREIN VERSUS STROFE

[

W W fg ! W C

WWW f g ] ! C

g C

WW g ! W CC CC f g # WWW C >

mf S

aan - biedt bo - ven - dien,

mf S

aan - biedt bo - ven - dien,

g T CC C C T

g C >

g T

CC C

CCC C>

WW ! W C C C h h h

g g g WW g ! W W CCC T CCC T X CCC T CCC T

- sef je niet dat het er als een

# WWW g T T C [

g T T

WW g g ! W Cg C Cg C C WW ! W B

g C

aan zijn he - le gro - te wiel:

]

tijd

g T W CCC C

CCC

g T

g C T CC C

g Cg >

CCC C T

XBO

snel

g T T

g C

g C T W X CC C T

g g C T X CCC C T CC C g g T C C T > >

Ook

g g g C C C g g g C C C

B C

g C XC

g C

er is maar één ding van tel,

BO BO

g CCC C T

C C

draait

C C

C X CCC C

Be -

g g C C

g C C

C C CC mf

T C

ho - ren en kan zien?

g g g C C C

g C

ho - ren en kan zien?

g C

Ook al draait de tijd zo snel

CCC C T W CCC C T

mf S

he - mel uit kan zien!

CCC C T ff g T C

g C

al - les om je heen wat je kan

g > g C C C C h h h

al - les om je heen wat je kan

g T C>

ff> g C C C C C h h h - sef je niet dat het er als een he - mel uit kan zien! ff WWW g g g g > g g g g > g g g g C C C C C C C C C C C C C ] ! [

Begin met het refrein (maten 2-9, 10-17, 18-25, 34-41, 42-49 en 59-71). Om de strofes snel aan te leren, kan het helpen om telkens een ander tekstfragment te gebruiken op dezelfde melodie. Probeer bij het interpreteren een duidelijk onderscheid te maken tussen het refrein dat eerder zangerig is en een legatokarakter krijgt enerzijds, en de strofes met de herhaalde

16 // STEMBAND

TEKST: FRANK VAN MOSSEVELDE MUZIEK: KOEN DEJONGHE

g T C

CC WX BCC CC B

f T Cg f

da’s

/// INFOMAP

Fondsenwerving Enkele aandachtspunten

Er zijn heel wat kosten verbonden aan de normale werking van een koor: de vergoeding van een goede dirigent, de aankoop van partituren, een concertreis en heel wat meer. Een eigen bijdrage van de koorleden of de kaartverkoop van een concert kunnen niet altijd alle kosten dekken. Wat kan een koor nog meer doen om fondsen te werven voor zijn vereniging? Hier volgen 10 tips:

SAMEN KUN JE MEER

DOEL

Fondsenwerving vereist veel werk, doorzettingsvermogen en enthousiasme. Daarom is het handig om een team samen te stellen bestaande uit een aantal bestuursleden, koorleden of vrijwilligers met verschillende vaardigheden, ervaring en contacten, die zich daarmee bezig kunnen houden.

Vind donateurs. De belangrijkste vraag van een donateur is: wordt mijn geld goed besteed? Maak daarom duidelijk welke bijdrage hij/zij aan je koor kan leveren en hoe hij/zij dus een verschil zal kunnen maken voor de werking van het koor.

BEGIN IN JE EIGEN OMGEVING

EEN GOED VERHAAL Maak een goed en enthousiast verhaal over je koor: wat doen we, hoe doen we dat, waar staan we voor, hoe onderscheiden we ons van anderen? Denk daarbij ook aan de visuele kant van je verhaal. Maak het bovendien kort en bondig: iedereen van het koor moet het meer dan eens kunnen vertellen.

HOEVEELHEDEN Bepaal wat voor middelen en hoeveel middelen jullie nodig hebben om te doen wat jullie (willen) doen. Bepaal ook voor hoe lang jullie die middelen nodig hebben. Blijf daarbij zo realistisch mogelijk.

Bouw je netwerk van sympathisanten en donateurs langzaam op vanuit je eigen omgeving en creĂŤer betrokkenheid bij je koor vanuit (persoonlijke) relaties. Een koorconcert of een andere publieke kooractiviteit is een geschikt moment om met mogelijke donoren in gesprek te komen. Geef daarom bijv. na afloop van een koorconcert het publiek een drankje en laat alle koorleden praten met mensen die ze nog niet kennen. Vraag hen wat ze ervan vonden en wat hen naar het concert bracht. Vraag hen ook of ze iets voor het koor willen doen of mensen kennen die dat op zich willen nemen.

Bestuur, koorleden, vrijwilligers

Concertbezoekers, vrienden, familie, donateurs

Omwonenden, voormalige concertbezoekers en gevers

Lokale en regionale bedrijven

Nieuwe relaties

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 17

/// INFOMAP

> GROTE SPONSORS, MECENATEN, OVERHEIDSSUBSIDIES, ETC.

> BEDRIJFSVRIENDEN

> HOGERE BIJDRAGE VRIENDEN

> VASTE VRIENDEN (BV €40/JAAR)

KEN JE DONATEURS!

WERK OP LANGE TERMIJN

Staar je niet blind op subsidiekanalen, grote bedrijven of instanties of sponsors: giften van vaste vrienden maken een veel groter deel uit van de mogelijke financiering voor projecten. Geven vertrekt vanuit de opvattingen, het engagement en de passies van de schenker. Onderzoek daarom goed wat potentiële donateurs beweegt, waar hun interesses en behoeften liggen en wat je voor de andere kan betekenen. Vraag niet direct om geld, maar presenteer een idee dat aangepast is aan de behoeften van de donateur. Elke donateur is anders, dus zorg ervoor dat donateurs verschillende keuzemogelijkheden hebben, bijv. tussen wat ze kunnen bijdragen en wat ze ervoor terug kunnen krijgen. Bedank de donateur altijd, ongeacht zijn/haar bijdrage!

Fondsenwerving is een proces voor de lange termijn. Investeer in je relatie met je donateurs en wees betrokken bij wat hij/zij doet. Dat levert op lange termijn het meeste op. Bel hem/haar af en toe op zonder om geld te vragen en toon interesse voor waar hij/zij mee bezig is.

DURF TE VRAGEN!

Geef eerst zelf. Je kunt je koor niet goed vertegenwoordigen zonder dat je toont dat je je engageert voor je koor – in tijd en in geld. Iedereen in een koor kan daarom helpen bij fondsenwerving.

Mensen geven omdat ze gevraagd worden. Vraag echter geen steun zolang je niet zeker bent dat iemand mee is in je verhaal. Let er ook op wie iets aan een potentiële donateur vraagt, welke bijdrage je vraagt, waarvoor en op welk moment. De juiste timing is belangrijk.

STREEF NAAR EFFICIËNTIE Ga na welke fondsenwervingsactiviteit het meeste oplevert en het minste kost. Maak een goede planning van je fondsenwervingsactiviteit: wat doen we, voor wie, wanneer, hoe en hoeveel mag het kosten?

TOON OOK JE EIGEN ENGAGEMENT

NUTTIGE LINKS: Wil je meer weten over fondsenwerving en het schrijven van dossiers? Op www.koorenstem.be/subsidies staan heel wat nuttige links naar informatie en tips die je verder kunnen helpen. // LUCILLE LAMAKER

18 // STEMBAND

/// FESTIVAL

Europees Muziekfestival voor de Jeugd Neerpelt Tijdens de laatste dagen van april en de eerste dagen van mei verwelkomt Neerpelt ieder jaar de meest getalenteerde musicerende kinderen en jongeren. Het ene jaar komen koren aan bod, het andere jaar instrumentale ensembles. Dit jaar zijn opnieuw de koren aan de beurt.

NEERPELT ALS INTERNATIONALE TREKPLEISTER

GROOT GELEGENHEIDSKOOR VOOR SING A SONG

Internationaal gewaardeerde koren en ensembles uit alle hoeken van de wereld zakken graag af naar Neerpelt om er voor een internationale vakjury en een uitgelezen kennerspubliek gepassioneerde concerten te verzorgen tijdens diverse avonden gastconcerten. Bijna 100 kinderen jeugdkoren, waarvan 25 uit Vlaanderen, nemen deel aan de 62ste editie.

Jeugdkoren uit heel Vlaanderen, aangevuld met buitenlandse EMJ-koren, vormen op vrijdagavond 2 mei één groot gelegenheidskoor. Eens te meer blijkt muziek de internationale taal van vriendschap en plezier te zijn. Ludo Claesen leidt je doorheen een onvergetelijke avond. Kom meezingen met het hartverwarmende Sing a Song van The Carpenters of de alombekende Cup Song. Sfeer verzekerd!

DE WEDSTRIJD ALS PROMOTIE VOOR COMPOSITIES UIT VLAANDEREN Koren schrijven zich in voor een bepaalde categorie (A – G). Tijdens de wedstrijd zingen ze een concert voor een internationale vakjury. Daar hoort per categorie ook een verschillend opgelegd werk bij. De opgelegde werken zijn nieuw gecomponeerde werken van Vlaamse componisten. Zo draagt het Europees Muziekfestival voor de Jeugd bij tot internationale bekendheid en verspreiding van composities uit Vlaanderen. Dit jaar bekent dat nieuw interessant werk van Jan Coeck, Paul Steegmans, Erika Budai, Roland Coryn, Peter Pieters en Raymond Schroyens. Wedstrijdconcerten: 2-4 mei, vanaf 13u., diverse locaties, gedetailleerde planning: www.emj.be Voor de buitenlandse koren organiseert Koor&Stem workshops over repertoire uit Vlaanderen. Er zijn genoeg pareltjes die internationale erkenning verdienen.

Sing a Song: 2 mei, 20.30u. Sporthal Neerpelt Gelegenheidskoor o.l.v. Ludo Claesen met Brecht Claesen, slagwerk; Paul Steegmans, piano; Eddy Verstappen, bas. Koor&Stem i.s.m. Europees Muziekfestival voor de Jeugd.

CONCERTEN Na de spanning voor de wedstrijd, volgt de ontlading: Iedere avond trekken de muzikanten in parade door de straten van Neerpelt richting proclamatie. Na de proclamatie mogen de koren en ensembles die uitzonderlijk goed presteerden voor talloze vrienden en koorsympathisanten optreden tijdens de laureatenconcerten. Laureatenconcerten: 2-4 mei, 20.30u., Theaterzaal Dommelhof

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 19

/// INTERVIEW

Wanneer mensen in groep zingen verdwijnen de grenzen

Interview met Frank Deboosere

Hogedrukgebieden en temperatuurschommelingen, dat zijn termen waar televisiekijkers Frank Deboosere mee associëren. Maar de populairste weerman van Vlaanderen praat met even veel passie over Le Sacre du printemps en de Mondscheinsonate van Beethoven. Dat maakt van hem de ideale peter van Cobra’s Classic Battle voor Koren, een online zoektocht naar het meest enthousiaste koor van Vlaanderen. Met de Koningin Elisabethwedstrijd als spiegel stonden vorig jaar de pianisten centraal. Dit jaar willen cultuurwebsite Cobra.be en Koor&Stem Vlaanderen laten zingen. Cobra’s Classic Battle nodigt koren uit om één lied in te zenden, waarna een driekoppige jury de winnaar zal kiezen uit de tien populairste filmpjes. Juryvoorzitter Frank Deboosere wordt bijgestaan door soprane Noémie Schellens en tenor Thomas Blondelle.

×× Zing je zelf? Ik zing vaak, maar een goede zanger ben ik absoluut niet. Als presentator is het al moeilijk om met je eigen spreekstem geconfronteerd te worden. Mezelf horen zingen is helemaal een beproeving. Ik heb een goed gehoor, ik merk het meteen als het niet helemaal goed zit. Ik zing dus vooral op de fiets, waar niemand me kan horen.

×× Je krijgt ongetwijfeld veel aanvragen om je naam aan projecten te koppelen. Waarom hapte je deze keer toe? Ik moet inderdaad vaak nee zeggen. Kom op Tegen Kanker kan op mij rekenen en ik ben vrijwilliger op de sterrenwacht in Grimbergen, maar daar stopt het. Tenzij er zich iets als dit aanbiedt: een eenmalige, unieke kans. Daar maak ik met plezier tijd voor vrij.

×× Als kind zong je nochtans heel vaak. Ik zong inderdaad in het Onze-Lieve-Vrouwkoor in Mechelen, dat vond ik geweldig. In die tijd waren de scholen nog niet gemengd. Het koor ook niet, maar zo eens samen optreden met een meisjeskoor, dat was toch al interessant. Elke zondag zongen we de mis, in het gregoriaans. En we repeteerden op woensdag en zaterdag, allemaal gekleed in een witte albe, met kap en een houten kruisje. Eric Melaerts zat trouwens ook in het koor, het was toen al duidelijk dat hij een heel sterke gitarist was.

20 // STEMBAND

/// FRANK DEBOOSERE

×× Jullie koor bracht zelfs een plaatje uit? Op een bepaald moment hebben we een plaat opgenomen met Tim Visterin, een Belgische zanger. Ik was toen een jaar of tien, elf. “De Vogel” heette het liedje en voor we het beseften, was het een grote hit! Wat later is mijn stem gebroken, ik ging van alt naar bariton-tenor. Ik heb nog een tijdje in het jeugdkoor van Jeugd en Muziek gezongen, en er als jonge twintiger ook een paar optredens gedirigeerd. ×× Was je toen al fan van de Koningin Elisabethwedstrijd? Die volgden we thuis heel trouw, ja. Fred Brouwers heeft me ooit uitgenodigd als gast, toen heb ik iets van Alexander Skrjabin gespeeld. Een heel leuke ervaring. ×× Heb je ooit muziek gecomponeerd? Ik heb een aantal composities gemaakt, onder de naam Art for Ears. De muziek van onze eerste cd, Ambient Nation 1, werd trouwens vaak gebruikt in het cultprogramma De Lieve Lust op Studio Brussel. ×× Waar is de liefde voor muziek ontstaan? Ik ben groot geworden met klassieke muziek. Mijn vader was voorzitter van Jeugd en Muziek, en mijn ouders hebben zich 25 jaar lang ingezet voor die organisatie. Er kwamen vaak artiesten bij ons over de vloer en mijn drie zussen en ik zaten mee in het Jeugdcomité. Als puber heb ik wel eens een plaat van Pink Floyd naar boven gesmokkeld in een hoes van de Vijfde van Beethoven, maar klassieke muziek is echt mijn natuurlijke biotoop. En dan bedoel ik echt alles van klassiek: van Perotinus tot Stravinsky en Alban Berg. Als puber heb ik lang gespaard voor een goede stereo-installatie met de allerbeste boxen. Dan zette ik Le Sacre du Printemps op in mijn slaapkamer en ging ik dat vol overtuiging dirigeren. Fantastisch. ×× Speel je ook een instrument? Toen ik als kind muziek studeerde, heb ik voor piano gekozen. Ik heb toen het niveau “Uitmuntendheid A” gehaald - zo heette dat toen - en ben altijd blijven spelen. Vijftien jaar geleden ben ik terug naar de les gegaan, in Londerzeel, omdat ik graag mijn einddiploma wou halen. Mijn vrouw was toen een beetje pianoweduwe, ik oefende drie à vier uur per dag. De ultieme proef was een openbaar examen, mét een klein strijkorkest. Maar het is me gelukt. Ik speel nog alle dagen.

×× Heb je die liefde kunnen doorgeven aan uw kinderen? Mijn vrouw en ik hebben vier kinderen, en zij hebben ook allemaal muziek en piano gestudeerd. In de eerste plaats moet je plezier beleven aan muziek. Het mag geen corvee zijn. Toch moet je er bij kinderen wel een beetje achter zitten, een beetje zachte dwang uitoefenen. Ik moest als kind drie kwartier per dag oefenen, zo bont hebben wij het als ouders niet gemaakt. Maar het brengt wel op: hoe meer je oefent, hoe sneller je vorderingen maakt, zo eenvoudig is het. ×× Treed je wel eens op? Ik speel soms in bejaardentehuizen, dat is heel erg leuk. Ik oefen veel en thuis kennen ze mijn repertoire stilaan uit het hoofd. Op een bepaald moment stel je je dan de vraag: ik steek hier zo veel tijd in, maar kan ik er iemand anders ook een plezier mee doen? Ja dus. Ik speel er evergreens, De lichtjes van de Schelde, dat soort nummers. Het is fantastisch om te doen: je voelt en ziet je publiek reageren. Zelfs bejaarden met geheugenproblemen of dementie kunnen plots alle strofes meezingen. Daar merk je pas hoe fundamenteel muziek ons raakt. ×× Muziek bevrijdt. Dat vind ik wel. Als ik ‘s nachts moeilijk kan slapen, omdat er weet ik veel wat in mijn hoofd rondspookt, dan sta ik soms op om wat te spelen. Ik zet m’n hoofdtelefoon op en dan kan ik zonder iemand te sturen een half uur of een uur spelen. En voor je het weet is alles weer wat helderder in je hoofd. Ik kan niet zonder muziek, ik sta ermee op en ik ga ermee slapen. En het mag lekker luid staan, het hoeft niet altijd lieflijk te zijn. De Prokovief mag al eens uit de boxen knallen. Op de Sterrenwacht zal er ook altijd muziek opstaan, dat geeft een extra dimensie aan wat je ziet. Net zoals een goede soundtrack een film ook naar een hoger niveau tilt. ×× Heeft zang die kracht ook? Tuurlijk. Muziek brengt mensen samen en zingen zéker. Het is elkaar een hand geven met je stem. Wat kan je meer wensen in deze individualistische i-tijden? Wanneer mensen in groep zingen, verdwijnen de grenzen. ×× Waar luister je zelf graag naar? Ik houd erg van woordeloze koren. In Daphnis et Chloé van Ravel bijvoorbeeld, hoor je op een bepaald moment de zon opkomen, heerlijk. Of het koor dat vocaliseert in The Planets van Gustav Holst: je ziet de planeet Neptunus gewoon hangen. Ik sluit m’n ogen – dat heb ik van mijn vader geleerd – en luister

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 21

/// INTERVIEW FRANK DEBOOSERE

in verhalen. Zo ontdek ik voortdurend nog nieuwe dingen. Mijn vader was trouwens weg van Mahler, Des Knaben Wunderhorn bijvoorbeeld. Ik heb vandaag nog een nieuwe uitvoering ontdekt van de 2de symfonie van Mahler, Resurrectie, met Leonard Bernstein. Dju, dat is toch ook goed. En de cantate over Stenka Rasin van Sjostakovitsj vind ik erg mooi. Hedendaagse zangers hoor ik ook graag, hoor. Matthew Bellamy van Muse, bijvoorbeeld, heel straf. Elke zaterdagochtend breng ik het weerbericht op Radio 2. Dat is op locatie en er komen altijd artiesten optreden. Ik heb het geluk om op die manier regelmatig nieuwe ontdekkingen te doen. ×× Wat verwacht je van Cobra’s Classic Battle? Ik hoop vooral verrast te worden. De twee andere juryleden kunnen wél zingen, dus ik ga vooral naar hen luisteren. Ik denk dat ik hen vaak zal bijtreden, zij zijn de kenners. Ik ga mij vooral laten overdonderen. Als ik dan toch ergens op moet letten zal het het plezier zijn, zowel dat van de zangers als het plezier van de luisteraars. We staan voor alles open, dus laat maar komen. // SOFIE RYCKEN

Doe mee met ‘Cobra’s Classic Battle voor Koren’ en grijp deze kans om je koor in de kijker te zetten! Jeugdkoren, gemengde koren of exclusief vrouwen- en mannenkoren, brandweerkoren, Afrikaanse of Slavische koren, gelegenheidskoren, kinderkoren… allemaal kunnen ze deelnemen aan ‘Cobra’s Classic Battle voor Koren’, zolang ze maar uit minstens twaalf zangers bestaan. De opdracht is eenvoudig: zing samen een lied, maak er een filmpje van en post het op www.cobra.be. Zingen mag één- of meerstemmig, al dan niet begeleid door een klavier. Koren kunnen hun filmpjes opladen van woensdag 23 april tot maandag 26 mei. In die periode kan iedereen stemmen op zijn of haar favoriete filmpje. Uit de tien populairste filmpjes kiest een driekoppige jury de winnaar. De winnaar van ‘Cobra’s Classic Battle voor Koren’ wordt bekendgemaakt op maandag 26 mei. Het winnende koor mag met maximum twintig personen naar het laureatenconcert van de Koningin Elisabethwedstrijd, op 20 juni 2014 in de Vlaamse Opera. De winnaar krijgt ook een podium tijdens de seizoenstart van Bozar, in een organisatie van Koor&Stem, op 14 september in Bozar, én een video-opname van het ingestuurde lied, gemaakt door Cobra.be. Filmpje kan je uploaden van woensdag 23 april tot maandag 26 mei op www.cobra.be. Succes! Meer info en reglement: www.koorenstem.be/ccb, www.cobra.be

22 // STEMBAND

/// REPERTOIRENIEUWS

REPERTOIRENIEUWS La noche sin estrellas Sebastiaan Van Steenberge voor gemengd koor, inclusief koor en piano

DE PROFUNDIS POUR LES SOLDATS MORTS POUR LA PATRIE

96 43 • F: 0032 (0) 3 248 16 05

LA NOCHE SIN ESTRELLAS

12/03/14 15:21

Sebastiaan van Steenberge (°1974) schreef voor Koor&Stem het swingende La noche sin estrellas. Het werk werd eind oktober gecreëerd in AMUZ naar aanleiding van de internationale conferentie Hearts in Harmony. Na Hartverwarmend op muziek van Hanne Deneire en tekst van Dimitri Leue geeft Koor&Stem opnieuw een impuls aan een samenwerking tussen gemengde en inclusieve koren. Vier Latijns-Amerikaanse dansen vormen de basis: Rumba, Merenque, Tango en Frevo, op teksten van Jan Coeck. Van Steenberge weet de sfeer van de dansstijlen perfect te vertalen naar een koorpartituur. Heerlijke muziek die koorleden motiveert om zich ook de occasionele moeilijke passages volledig eigen te maken. Verkrijgbaar via de webshop van Koor&Stem.

Met de herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog gaan veel koren op zoek naar repertoire rond het thema. Zo viel ons oog op een zelden uitgevoerd werk van Marcel Dupré (1886-1971) voor koor, sopraan-, tenor-, bassolo en orgel: De profundis pour les soldats morts pour la patrie. Dupré begon aan dit koorwerk, wellicht zijn belangrijkste, in 1916. Zelf werd de componist ongeschikt bevonden voor de militaire dienst en hij had, na eerst in een militair ziekenhuis gewerkt te hebben, tijd voor compositie. Het werk, voltooid in 1917, bestaat uit negen delen, sommige voor koor, andere voor soli, elk met een eigen karakter: verwijzingen naar begrafenismarsen en sinistere fanfares naast lieflijke romantische melodieën. Oorspronkelijk schreef Dupré dit Requiem voor begeleiding van orkest en orgel, maar de weinige uitvoeringen ervan gebeurden vaker met orgel. Delen eruit werden op de begrafenis van de componist gezongen. Op 2 november kan je het beluisteren in de kathedraal van Mechelen, 15u. door het Mechels Kathedraalkoor o.l.v. Johan Van Bouwelen. De partituur vind je via imslp.org. Het ontdekken waard.

FOTOBOEK KOORLINK Naar aanleiding van haar 25-jarige bestaan stelde de concertorganisatie Koorlink een fotoboek met cd samen. De opname werd hen geschonken door het Vlaams Radio Koor en verzamelt Pentalpha van Raymond Schroyens, Passio super Galli cantu van Vic Nees en A tribute to William Blake van Roland Coryn op één schijfje. De geschiedenis van Koorlink als concertorganisatie, het werken met amateur- en professionele koren alsook het belang van de Vlaamse koormuziek voor de concertcyclus wordt liefdevol uit de doeken gedaan in bijdragen van Kamiel Cooremans, Florian Heyerick, Patrick Van Looy, e.a. Te bestellen via info@koorlink.be

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 23

/// REPERTOIRENIEUWS

IN FLANDERS’ FIELDS Majoor-dokter John Alexander McCrae (°30 november 1872) was een arts, tevens dichter en auteur, geboren te Guelph in de Provincie Ontario in Canada. Hij vervoegde als vrijwilliger de geallieerde strijdkrachten tijdens de Eerste Wereldoorlog en was gelegerd nabij Ieper, waar hij het moordende tweede Duitse offensief (1915) doorstond. Hij was werkzaam op de slagvelden rond de zwaar geteisterde lakenstad, en was er hoofd van een hulppost. John McCrae bezweek echter drie jaar later (†28 januari 1918) in het militair hospitaal te Boulogne-Sur-Mer aan de gevolgen van een hersenbloeding, veroorzaakt door meningitis. Hij ligt begraven op het nabije kerkhof te Wimereux. Zijn thans wereldwijd bekende gedicht In Flanders Fields, ontstond op 3 mei 1915, toen zijn vriend, oud-leerling en medestrijder, luitenant Alex Helmer door vijandelijk artillerievuur om het leven kwam. Het vers zou, volgens vertrouwde ooggetuigen, in minder dan een dag zijn neergeschreven, tussen sporadische vijandelijke aanvallen in. De dichter bleek evenwel zélf geenszins tevreden over het vers, verfrom-

24 // STEMBAND

melde het en wierp het bij het afval. Een toegewijde mede-officier redde stiekem het gedicht en zond het naar de Engelse pers. Het magazine Punch publiceerde het, waarna het zijn zegetocht rond de wereld begon en ook regelmatig op muziek gezet werd. Zo ook door Raymond Schroyens. Niet eenvoudig en bij momenten 7-stemmig met sopraansolo, maar meesterlijk en uiterst sfeervol. Het werk werd in 1996 geschreven als verplicht werk voor de internationale Koorwedstrijd van Vlaanderen Maasmechelen en is sinds kort opnieuw beschikbaar in een uitgave van het Centrum voor Vocale Muziek, verkrijgbaar via Koor&Stem. Minder gevorderde koren kunnen op dezelfde tekst een a capellawerkje van Eleonor Daley (°1955) zingen: een eenvoudige melodie en maatwisselingen in functie van de prosodie evoceren de Vlaamse velden. Aanwezig in de bibliotheek van Koor&Stem.

KOORPAGINA’S

De koorpagina’s geven een voorproefje van 2 grotere werken: De warmte van je hart, uit een musical van Koen Dejonghe, en de Sneeuwkoningin. Voor de koorpagina maakte Dejonghe een 2-stemmige bewerking van een populair schoollied. De andere koorpagina Wat als... voor gemengd koor komt uit Onvoltooid Landschap, het nieuwe meerkorenwerk van Maarten Van Ingelgem op tekst van Annelies Verbeke. Elders in dit nummer vind je een uitgebreid interview met auteur en componist.

MISSA LUX CAELESTIS

Op zaterdag 1 maart verzamelden een 60-tal enthousiastelingen in AMUZ voor de halfjaarlijkse repertoiredag. Op het programma: Franz Herzog (°1962) met de Helblinguitgave ‘Coro’ mio ben, maar ook met eigen repertoire, waaronder de zeer gesmaakte Missa Lux Caelestis. Deze levendige mis is een interessante uitdaging voor veel gevorderde koren. De delen van de mis kunnen gemakkelijk afzonderlijk uitgevoerd worden. Het Kyrie combineert expressieve melodielijnen met ritmische patronen. Het Gloria voert een krachtige sopraansolo op. Het geheel vereist een achtstemmig gemengd koor en een sopraansolo. Er bestaat ook een volledige opname met het Weens Kamerkoor o.l.v. Michael Grohotolsky, HI-C6781CD. Uitgegeven door Helbling, aanwezig in de bibliotheek van Koor&Stem.

/// REPERTOIRENIEUWS

In blijde verbijstering

vrijeschoolliederen.nl bevat een schat aan kinderliederen voor kleuters en leerlingen uit de lagere school. Je kan zoeken op zangtype, taal, seizoenen, jaarfeesten en thema’s in combinatie met een leeftijdsfilter. Nieuwe liederen worden met een sterretje aangeduid. De bladmuziek kan je downloaden en afdrukken. Bij elk lied vind je een eenvoudig geluidsbestand.

CHOR AKTUELL 2 In 2012 verscheen bij Bosse Verlag een nieuw basiswerk voor gemengde koren, Chor Aktuell 2. De uitgave bevat 66 koorstukken in acht talen onder de thema’s profane koormuziek, religieuze koormuziek, spirituals, rock/pop en kerst. Met eenvoudige renaissancewerkjes zoals O occhi, manza mia van Lassus en sfeervol minimalisme van Pärt. Boordevol a capellawerk, geschikt voor amateur- en schoolkoren. Aanwezig in de bibliotheek van Koor&Stem.

In blijde verbijstering is een Nederlandstalige kerstcd van het vocaal ensemble Aquarius, die in 2013 verscheen als onderdeel van de onvolprezen reeks van de ‘World Première Recordings’ uit de rubriek In Flanders Fields van het eenmansbedrijf Phaedra van Luc Famaey. De cd, opgenomen o.l.v. Marc Michael de Smet, laat zijn licht schijnen over de koorschrijfwijze van vader en zoon, Cristiaan (°1944) en Maarten van Ingelgem (°1976). Door een gerichte opdracht zorgde Marc Michael voor eenheid in deze opname. Qua vorm vroeg hij beide componisten inspiratie te zoeken in de bekende liederencyclus voor vrouwenkoor en harp A Ceremony of Carols van de 100 jaar geleden geboren Benjamin Britten. Hierdoor bracht hij, op de hem kenmerkende eigenwijze manier, hulde aan de grote koorcomponist. Om de eenheid verder te beklemtonen deed hij een beroep op de Vlaamse schrijfster Annie van Keymeulen. Zij zorgde voor een filosofisch-naturalistische visie op de kerstherdenking door in haar teksten terug te gaan naar de pre-christelijke traditie, meer bepaald naar de periode waarin de overgang van duisternis naar licht tijdens de eindejaarperiode reeds werd gevierd. Resultaat: de samenwerking brengt naast verfrissende Vlaamse teksten en muziek ook een originele titel. De cd start met de muziek op het inspirerende gedicht Cirkelzang van Kristiaan van Ingelgem. Het gedicht suggereert, zoals in het boek Genesis, het primitieve leven in zeven dagen. De dichteres evoceert de naturalistische levensloop van de zoekende mens waarbij de zich herhalende cirkelbeweging de voortdurende zoektocht van de mens naar de betekenis van het bestaan beklemtoont. De componist op zijn beurt vertolkt het verhaal met heldere impressionistische harmonieën die soms even geraffineerd naar een doorzichtige bitonaliteit uitwijken. Vriendelijk aanspre-

kende muziek, die, afgewisseld met mooie solistische nummers en koorgedeelten, op een verheven wijze het naturalistisch getinte verhaal kleur geeft. De harp ondersteunt het geheel met delicaat fijne toets en goed uitgewerkt. Vanzelfsprekend volgt Maarten van Ingelgem, zelf zanger en componist, muzikaal een meer hedendaagse richting. Hij kent als koorzanger en dirigent zeer goed de grenzen waarbinnen hij zich zangtechnisch kan bewegen. Ook weet hij de mooie kleuren te vinden die een vrouwenkoor biedt en verhaalt met de nodige dynamische contrasten boeiend de tekst van Annie van Keymeulen. De compositie bevat naast gesproken gedeelten eveneens geïnspireerde koorpassages, spreekkoren en solistisch uitgevoerde nummers. De harpiste Jutta Troch ondersteunt met veel persoonlijkheid en vult voorbeeldig het geheel aan. Opvallend is de passage uit de Zomer waar de componist het vrouwenkoor bijzonder exuberant laat zingen. Veelbelovend is de eenheid die de volledige compositie overspant. Zeer verdienstelijk en beloftevol voor de toekomst. De cd sluit af met het mooie Hodie Christus natus est waarin Kristiaan van Ingelgem een spel speelt met de oorspronkelijke gregoriaanse melodieën. Die worden via echo-effecten, canons en litanieachtige herhalingen, fijn afgewisseld met harptussenspel. Dit lied is, via een brug, tevens een mooie, maar ook anachronistische afsluiter van de

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 25

/// CD

cantate van Maarten van Ingelgem. Aquarius o.l.v. Marc Michael De Smet, brengt met de dames van zijn koor een bijzonder gave interpretatie van beide werken. Een mooie aanwinst voor ons taalgebied. Hij weet als dirigent op een voorbeeldige wijze met opdrachten om te gaan en zo originele resultaten te boeken (RC). verschenen bij Phaedra, In Flanders‘ Fields, 82, bestellen via info@phaedracd.com

The Christ Child Het Nederlandse Koor van het Jaar 2012, Ruach, is een kinderen jeugdkoor voor zangers van 7 tot 20 jaar en staat onder professionele leiding van Elisabeth van Duijn. Met de recente opname The Christ Child leveren de koorleden en hun dirigente alvast een zeer mooi visitekaartje af. Elisabeth van Duijn laat zich blijkbaar graag inspireren door de Engelse koortraditie: zowel de koorsamenstelling, de programmatie alsook de uitvoering van de werken leunen zeer dicht aan bij de ons zo bekende en geliefde Engelse voorbeelden. Er werd gekozen voor een zeer harmonisch en uiterst kleurrijk repertoire, enkele klas-

26 // STEMBAND

siekers ontbreken niet en de fantastische componist Rudi Tas staat terecht op zijn plaats in dit mooie programma met muziek van o.a. Britten, Sandström, Lauridsen. Ruach zingt zeer mooi, bezield en met grote muzikaliteit, met een door en door getrainde stemtechniek en dat onder leiding van iemand die zeer goed weet waarmee ze bezig is: als dirigente, pedagoge en zangeres. Een voorbeeld voor velen. Door een strakke en jonge sopranenpupiter te combineren met ervaren mannenstemmen, verkrijgt Ruach een duidelijk Engels getinte koorklank die zeer gul en ‘joyful’ klinkt in de akoestisch ruime Marekerk van Leiden. Af en toe komt de loepzuivere sopranenklank in conflict met het vibrato van de mannenstemmen: hieraan kan je natuurlijk wel horen dat het om twee verschillende koorgroepen gaat, vooral wanneer sopranen en de mannelijke alten apart klinken is er geen homogeniteit meer in de koorklank. Ook dat is eigen aan vele Engelse knapenkoren! (SVS) Cd in eigen beheer, bestellen via www. ruachvocalyouthensemble.nl

In pace frivola Velen kennen Sebastiaan Van Steenberge (°1974) als componist van koorwerken voor jeugdkoor. Als dirigent van het Antwerps kathedraalkoor weet hij perfect te schrijven voor het jonge volkje. Wat hij als componist echt betekent, ontdekken we met steile verbazing op de cd In pace frivola, een werk voor gemengd koor door het koor Musa Horti o.l.v. Peter Dejans, verschenen bij het label Montefagorum. In steeds variërende koorbezetting weet Van Steenberge te blijven boeien, met verwijzingen naar grote koortradities uit verleden en heden. Zo worden bijvoorbeeld Nees, Tavener, Pärt, Britten, Poulenc e.a. ten tonele gebracht op een subtiele manier. Het is duidelijk dat dit grote werk geschreven is voor een topkoor van internationaal niveau. Daarom is het spijtig dat onze Nederlandse taal een hinderpaal zou kunnen zijn voor een wijde verspreiding in het internationale koorlandschap. Musa Horti zingt op hoog niveau; zo heb ik het graag: Mooie intonatie, warme klanken, uitbundig en dan weer ingetogen. Een absolute aanrader! (JDL) In pace frivola verscheen op het label Montefagorum,MFP 20134 bestellen via www.montefagorum.be

CD KORT De CD-markt wordt met religieuze koormuziek overspoeld, we brengen er slechts een kleine selectie van. Traditiegetrouw ligt het accent op de barokperiode, maar Rutter en Panufnik bewijzen dat dit genre tot vandaag erg leefbaar is.

zanger en componist John Sheppard studeerde in Oxford en werd in de Tudortijd erg geprezen. Het Choir of St John’s College, Cambridge heeft o.l.v. Andrew Nethsingha een aantal motetten en de ‘Western Wynde’ Mass van hem opgenomen. (Chaconne)

We kunnen niet anders beginnen dan met het absolute monument, Johann Sebastian Bach. Het Collegium Vocale Gent en Philippe Herreweghe stellen dit keer de cantates voor uit zijn eerste dienstjaren in Leipzig (1723-24). Niet alleen koor en orkest, ook de solisten presteren sterk in de ons vertrouwde uitvoeringsstijl. (PHI)

Een ander Engels schoolkoor, Choir of New College Oxford, keek over het kanaal en koos drie sacrale werken van Marc-Antoine Charpentier. Het koor, opgericht in 1379, staat onder leiding van Edward Higginbottom en wordt door het orkest Oxford Baroque begeleid. Het is geen toeval dat hij juist deze componist koos, Higginbottoms proefschrift gaat immers over de Franse barokmuziek. (Novum)

In april 1786 dirigeerde de meest bekende zoon van de vader, Carl Philipp Emanuel Bach, een benefietconcert in Hamburg. De uitstekende Berlijnse ensembles, het RIAS Kammerchor en de Akademie für Alte Musik, namen het programma van toen over (Magnificat, Heilig ist Gott en de symfonie in D). Jammer dat niet alle solisten met dezelfde zorg gekozen werden. (Harmonia Mundi) In 2011 was Tallinn de culturele hoofdstad van Europa en Roxanna Panufnik kreeg de opdracht een groot werk te schrijven. Het werd een mis ‘Dance of Life’ (in het Engels, Latijn en Ests) voor sopraan, recitant, dubbelkoor en instrumenten. Koormuziek is in Estland thuis, dat merk je ook aan de degelijke vertolking door het Estse TV Meisjeskoor, het kamerkoor Collegium Musicale en het Koor van de Estse Muziek & Theateracademie. (Warner classics) Even goed zijn Engelse collegekoren. In hun bakermat, Cambridge en Oxford, werden de laatste tijd drie opmerkelijke cd’s gerealiseerd. De 16de-eeuwse

O Praise the Lord of Heaven is de titel van de cd met de Cambridge Singers en John Rutter. Het is een verzameling van oudere werken of bewerkingen (tussen 1986 en 2005) van deze populaire intussen al 69-jarige Londenaar. Rutter stichtte zijn koor in 1981 en de formatie werd een begrip in het Engelse koorleven. (Collegium Records) In De Muntschouwburg werden de Caeciliaprijzen 2013 van de Belgische Muziekpers uitgereikt. Tussen een tiental gelauwerde titels zitten ook twee realisaties waaraan twee toonaangevende koren uit beide gemeenschappen meewerkten. Het Collegium Vocale Gent en Philippe Herreweghe zorgden voor een schitterende interpretatie van Responsoria 1611 van Carlo Gesusaldo. Deze dubbel-cd laat de typische chromatische schriftuur van de controversiële Italiaan best horen. (PHI)

schiedenis. Dat kan niet gezegd worden van een andere Italiaan uit ongeveer dezelfde periode, de quasi onbekende Michelangelo Falvetti. Zijn oratorium Il Dialogo del Nabucco uit 1683 is een werk met een verrassend sterke dramatische inhoud van het Bijbels verhaal. Ook hier alle eer aan de vertolkers: het Choeur de Chambre de Namur en de Cappella Mediterranea o.l.v. Leonardo García Alarcón. (Ambronay) (MC)

Gesualdo is een begrip in de muziekge-

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 27

Aan dit nummer werkten mee: Koenraad De Meulder, Dries Chaerle, Liesbeth Segers, Tom Eelen, Reinhard Andries, Peter Van Hoof, Lucille Lamaker, Sofie Rycken, Roland Coryn, Johan De Lombaert, Sebastiaan van Steenberghe, Mirek Cerny. EINDREDACTIE: Ivo Jacobs COÖRDINATIE: Jan Stofferis Kooraansluiting: € 70, Individueel abonnement: € 22,5 Rek. nr. 735-0037517-63 t.n.v. Koor&Stem vzw DRUK Van der Poorten OPLAGE 3.000 ex. VORMGEVING apple-n.be, brand-ink.be

28 // STEMBAND