In goede banen

De natuur is van iedereen. Hoe meer mensen daarvan genieten, hoe beter, toch? Niet helemaal, want grote drukte in kwetsbare gebieden verstoort de leefomgeving van dieren en planten. Daarom is het belangrijk bezoekersstromen in goede banen te leiden.

Heerlijk buiten

Maar níet altijd en overal

De druk van recreatie en evenementen in Staatsbosbeheerterreinen liep al op voordat corona toesloeg. En toen binnen (bijna) niks meer mocht, trokken nog meer mensen naar buiten. Het positieve is dat nieuwe bezoekers de schoonheid van de natuur ontdekten. Maar het veroorzaakte ook extra druk op de natuur. Om te voorkomen dat dieren worden verstoord en planten vertrapt, zijn afspraken nodig over waar en op welke tijden en manieren bezoekers welkom zijn. De vraag is allereerst wanneer de mens voorrang krijgt en wanneer de natuur. Over het antwoord hoeft Joanie van Esch, recreatieadviseur bij Staatsbosbeheer, niet lang na te denken: “De natuur gaat voor, recreatie is volgend. In veel gevallen verloopt dat probleemloos, zolang bezoekers zich aan de regels houden.”

Recreatiezonering

Bij de recreanten vormen wandelaars de belangrijkste bezoekersgroep, maar ook mountainbikers, ruiters, natuurfotografen en watersporters gaan voor hun hobby graag de natuur in. Evenementen zijn er in alle soorten en maten: van trouwerijen in het bos tot toertochten, festivals en droppings. Hoe verleid je bezoekersgroepen om naar bepaalde plekken te gaan? Joanie noemt als instrument recreatiezonering: “Daarvoor bepaal je eerst wat de hoogste natuurwaarden zijn in een gebied en vervolgens kijk je welke intensiteit en vormen van recreatie daarbij passen.”

Communicatie

Ook de omgeving en terreinomstandigheden spelen mee. Als een natuurgebied aan een grote stad grenst, gaat het nooit lukken aan die kant rust te creëren. En op een natte bodem is paardrijden al snel (te) schadelijk. Joanie: “Door zones aan

te wijzen met voorzieningen, denk aan horeca en parkeerplaatsen, leid je mensen die kant op. Bezoekers van verder weg volgen veelal gemarkeerde routes, ook daarmee kun je sturen.” Zonering is maatwerk, benadrukt ze, en vraagt in gebieden met verschillende eigenaren en belanghebbenden veel overleg. Zo is onlangs een zoneringsplan opgesteld voor de Veluwe waarin wij via de provincie net als gemeenten, bewonersplatforms en andere terreinbeheerders een stem kregen.

Wat mag waar?

Nog een manier om balans te houden tussen beschermen en beleven is via communicatie. Daarvoor moet je weten welke bezoekers naar een gebied komen en voor welke activiteit. Joanie: “En ook hoe mensen informatie zoeken. De een wil weten wat in een gebied te doen is, een ander kijkt naar plekken om een hobby uit te oefenen. Met alleen borden in het gebied kom je er niet. Veel boswachters zijn dan ook actief op social media.”

Staatsbosbeheer zet soms bepaalde wandelroutes in de schijnwerpers om andere gebieden te ontlasten. Daarbij is van belang om bezoekers goed te faciliteren, meent Joanie: “Denk aan informatie op de website over een uitzichtpunt waar je wild kunt spotten. Mensen waaieren dan minder snel op eigen houtje uit over een gebied.”

Flexibele toegang

Gebieden in een bepaalde periode (deels) afsluiten geeft de natuur extra rust. Zo geldt in de Biesbosch een broedrust- en een winterrustregeling, waarbij bezoekers tijdelijk geen toegang hebben tot sommige kreken en wandelgebieden. In de Biesbosch wordt ook gewerkt met flexibele zonering. Gebieden blijven dan open, maar bijvoorbeeld rond het nest van een visarend is het vaarwater een tijdje dicht. Ook dan is voorlichting cruciaal, weet Joanie: “Voor bootverhuurders en bezoekers moet helder zijn waar je wanneer mag varen.” Rond het broedseizoen vragen natuurbeheerders gezamenlijk aandacht voor de ‘Kraamkamers van Moeder Natuur’. Deze landelijke campagne wijst bezoekers erop dat dieren in die periode kwetsbaarder zijn voor verstoring. “Dan is het dus nog belangrijker dat recreanten op de paden blijven en hun hond aangelijnd houden”, aldus Joanie.

Participatie

Om bezoekers zo ver te krijgen dat ze rekening willen houden met de natuur, helpt het als Staatsbosbeheer ook naar hún wensen luistert. Daarom overleggen boswachters lokaal met allerlei belangenorganisaties. Via bezoekersonderzoeken wordt gepeild hoeveel recreanten waar komen en wat ze ondernemen. Voor bijna elke provincie is enkele jaren geleden zo’n onderzoek gehouden. In Brabant heeft Joanie als pilot

bezoekersonderzoeken in drie natuurgebieden uitgevoerd die ook lieten zien welke gebruikersgroepen er komen, welke voorzieningen ze gebruiken, waarderen of missen en waar de grootste recreatiedruk zit. De uitkomsten zijn gebruikt voor het opstellen van een recreatiezonering voor deze gebieden.

Een goed voorbeeld van omwonenden laten meedenken en -beslissen noemt Joanie de website echtterschelling.nl. De boswachters op het Waddeneiland delen nieuws over natuur en recreatie, en bewoners kunnen hierover hun mening geven.

De wensen van de ene bezoekersgroep kunnen soms de vrijheid van een andere groep in de weg zitten. Zo zijn in onder andere het Groene Hart en West-Brabant afspraken gemaakt met hondenuitlaatservices om te voorkomen dat de natuur en andere recreanten last hebben van grote groepen loslopende honden. In zoneringsplannen wordt ook aangegeven óf een activiteit passend is in een bepaald gebied en zo ja, waar en hoe vaak. Joanie: “Soms ervaren mensen een regel als beperking van hun vrijheid, maar na goede uitleg is er meestal wel begrip. Uiteindelijk kunnen Staatsbosbeheer en bezoekers er alleen samen voor zorgen dat de natuur z’n gang kan gaan.” Joanie van Esch

Recreatieadviseur bij Staatsbosbeheer

‘Met alleen borden in het gebied kom je er niet’

© Daniele Occhiato / Buiten-Beeld

5x In goede banen

1Alternatieve wielerroute

In de Rottemeren is langs de Rottedijk veel overlast van wielrenners. Daarom is er een alternatieve route aangegeven voor snelle wielrenners: de WielerRotte.

© Jeroen den Hartog

2Meedenken op Terschelling

Op Terschelling laten de boswachters eilanders en gasten meedenken via het platform Echt Terschelling. Recent is bijvoorbeeld een enquête gehouden onder eilanders en bezoekers over mountainbiken op het eiland.

3Rust voor vogels in Leenderbos

Om rust te garanderen voor vogels, zoals de veldleeuwerik, zijn openbare zandwegen in het Leenderbos afgesloten voor gemotoriseerd verkeer.

© Merlijn Spenkelink

4Natuur voor iedereen

Met behulp van samenwerkingen met derden maken we de natuur toegankelijk voor iedereen. Sinds november 2021 is er een scootmobielroute ‘Scoot to go’ in het Leersumse Veld. Ook zijn er twee paden voor mindervaliden gerealiseerd op de Utrechtse Heuvelrug dankzij de inzet van de boswachter.

© Tjibbe Hunink

5Renovatie Zeearendhut

De zeearendhut in de Oostvaardersplassen is in samenwerking met Gehandicapten Overleg Lelystad toegankelijk gemaakt voor mensen met een fysieke beperking.

Historische plek vol leven

Fort bij Rijnauwen, dat door Staatsbosbeheer wordt beheerd, is het grootste vestingwerk in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is een goed bewaard gebleven historisch militair complex met een rijkdom aan plant- en diersoorten. Er groeien onder meer orchideeën en bijzondere korstmossen en paddenstoelen. Ook is het een thuis voor dassen, vossen, reeën, buizerds, vleermuizen en ijsvogels. Een prachtige plek om te bezoeken en beleven, waarbij wél rekening gehouden moet worden met het kwetsbare karakter ervan. In 2021 kreeg de Nieuwe Hollandse Waterlinie de UNESCO Werelderfgoedstatus. Dit is de beste garantie voor het behoud en de bescherming van deze linie in een druk deel van Nederland. Onder de noemer ‘Verborgen geheimen en natuurlijke magie’ richt Staatsbosbeheer zich met samenwerkingspartners en vrijwilligers op een exclusieve beleving van het fort, waarbij de cultuur- en natuurwaarden worden onderstreept. Er worden in 2022 enkele monumentale gebouwen verbouwd om nieuwe familie-expedities, workshop- en vergaderfaciliteiten te starten. In het najaar van 2022 wordt er ‘proefgedraaid’, om in het voorjaar van 2023 het fort te ‘heropenen’. Kijk voor meer info op staatsbosbeheer.nl/fortbijrijnauwen

Cultureel erfgoed

Staatsbosbeheer is eigenaar van ruim achthonderd rijksmonumenten, zoals buitenplaatsen, forten, kastelen, hunebedden, archeologische schatten, historische tuinen en spoorbruggen. Kijk op staatsbosbeheer.nl/cultuurhistorie