Spee9

‫قادری حاجی عەلی‌و‬ ‫عوسامنی حاجی مەحمود‬ ‫بەشداری کۆنگرەی گۆڕان دەکەن‬

‫الهوری شێخ جەنگی‪:‬‬

‫تەقەکردن لە شاسوار عەبدولواحید کێشەی کۆمەاڵیەتییە‬ ‫هەڵۆی ئیرباهیم ئەحمەد‪:‬‬

‫یەکێتی دەسەاڵت بەجێناهێڵێت و ئامادەیە‬ ‫هەتا هەتا برا بچوکی پارتی بێت‬

‫ئایا موختارەکانی‬ ‫هەولێر وەک سەردەمی بەعس جاسوسن؟‬

‫‪1‬‬

2

‫‪9‬‬

‫‪3‬‬

‫‪16‬‬

‫کۆتایی ئۆپۆزسیۆن بوون؟‬ ‫وتار‪ :‬د‪ .‬دارا محەمەد‬

‫‪32‬‬

‫بودجەو كارتێكەرەكانی‬ ‫راپۆرت‪ :‬محەمەد رەئوف‬

‫‪39‬‬

‫حکومه‌تی هه‌رێم و پسپۆرێتی ده‌گمه‌ن‬ ‫بەدواداچوون‪ :‬دیلامن محه‌مه‌د سابر‬

‫‪45‬‬

‫به‌ ده‌یان ساڵ ‌ه هاواڵتیان خواردنی ژه‌هراوی ده‌خۆن‬ ‫راپۆرت‪ :‬کامەران محەمەد‬

‫ده‌زگای راگه‌یاندنی سپی‬ ‫گۆڤاری سپی میدیا‬

‫خاوه‌ن ئیمتیازو سه‌رنوسه‌ر‬

‫شوان محه‌مه‌د‬

‫‪9‬‬

‫‪8-12-2013‬‬ ‫تیراژ‪3000 :‬‬

‫‌ نرخ‪ 2000 :‬دینار‬

‫‪www.speenews.com‬‬ ‫‪speemedia@gmail.com‬‬

‫سلێامنی – شه‌قامی سامل – سامل مۆڵ‪ -‬نهۆمی دووه‌م‬ ‫( ‪) 07701572626 ( ) 3205066‬‬

‫تاڵەبانی‌و‬ ‫گەرمیانی‌و‬ ‫مافیا‬ ‫شوان محەمەد‬ ‫تاڵەبانی‌و كاوە گەرمیانی‌و مافیا پەیوەندییەكیان بەیەكەوە هەیە‪ ،‬هەرچی تاڵەبانییە پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ رۆژنامەنووسان‌و‬ ‫نوسەران هەبووە‪ ،‬بەاڵم لەحیزبەكەیدا فەزایەكی وا خولقاوە كە چەندین مافیای گەورە گەورەی رۆژنامەنوس كوژی تێدا دروستبێت‬ ‫كە كاوە گەرمیانی یەكێكە لەو قوربانیانە‪.‬‬ ‫تاڵەبانی كەوا چەند رۆژێكی تر ساڵێك بەسەر نەخۆشیەكەیدا تێپەڕدەبێت‪ ،‬خۆی بە رۆژنامەنووس زانیوە بەدرێژایی تەمەنی‬ ‫ئەوەی من ئاگام لێبێت لەشاخ‌و لەناو شاریش پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ نوسەران‌و رۆژنامەنوسان هەبووە‪ ،‬ئەگەر بابەتێكیشیان‬ ‫لەسەر نوسیبێت‪ ،‬رونكردنەوەی باڵوكردۆتەوە‪ ،‬یان ئەگەر زۆر بۆژووی كردبێت داوای یاسای تۆماركردووە‪ ،‬وەك ئەو داوایەی لە‬ ‫ساڵی لەسەر رۆژنامەی هاواڵتی تۆماركردوو‪ ،‬لەسەر باڵوكردنەوەی بابەتێكی نوسەری ئەمەریكی مایكڵ رۆبن كە دوایش هەر خۆی‬ ‫داوەكەی كێشایەوە‪ .‬ئەگەر ئەمە روویەكی جوانی تاڵەبانی بێت‪ ،‬بەاڵم هەرگیز نابێت ئەو رووە نێگەتیڤەشی نەبینین كە ئەم‬ ‫حیزبێكی دروستكردووە‌و كۆمەڵێك جەنەراڵی میلیشیای تیا پەروەردە بووە كە شانی ئەمیشیان خواڵوی كردووە‌و دەستدرێژییان‬ ‫كردۆتە سەر چەندین رۆژنامەنووس‌و گومانیش لەسەر چەند دانەیەكیان هەیە كە بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەستیان هەبێت‬ ‫لە كوشتنی رۆژنامەنووساندا‪.‬‬ ‫كاوە گەرمیانی كوڕی شەهیدێكە كە لە ڕاپەرینەكەی ساڵی ‪1991‬دا باوكی لەهێرشەكانی موجاهیدینی خەلق‌و رژێمی دیكتاتۆری‬ ‫بۆ سەر ناوچەكانی گەرمیان شەهید بوو‪ .‬ئەوا لەفەزای بااڵدەستی حیزبەكەی تاڵەبانیشدا كوڕە رۆژنامەنووسەكەشی شەهید كرا‪،‬‬ ‫كەواتە باوكی بەدەستی دوژمنێكی دەرەكی كوژرا‪ ،‬كوڕەكەشی دوژمنی ناوخۆ كە دوژمنی ئازادییە شەهیدی كرد‪ ،‬لەنێوان دوژمنی‬ ‫دەرەكی‌و دوژمنی ناوەكیدا‪ ،‬ناوەكییە قێزەون تر‌و زەرەرمەندترە‪.‬‬ ‫تا تاڵەبانی نەخۆش نەكەوتبوو یەكێتی بە كەسایەتیە دیموكراسی‌و بەمافیاكانیشیەوە قازانێكی سەرداخراو بوو كەس بوێری‬ ‫نەدەكرد بێ‌ تاڵەبانی پەنجە بە ئاودا بكات‪ ،‬بەاڵم لەو كاتەوەی تاڵەبانی لەنەخۆشخانەیە ئەم مەنجەڵەی سەرەكەی هەڵدراوتەوە‌و‬ ‫بەباش‌و بەخراپیانەوە هاتوونەتە دەرێ‌‌و خراپەكانیان هەر یەكەیان بۆتە حاكمێكی ناوچەكەی خۆیان‌و لە ژیانی خەڵك‌و سیاسەت‌و‬ ‫ئابوریی ناوچەكە بەرپرسە‪ ،‬ژمارەیەكی بەرچاویشیان میلیشیایەكی خۆی بەدەورەیەوە كە لەژێر فەرمانی كەساندا نین‪ ،‬ئەو‬ ‫بەرپرسە خۆی نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەگەر كۆمەڵە بەرپرسێكی ناو یەكێتی هەبێت فرمێسك بۆ كوشتنی رۆژنامەنوسێك بڕێژێت‪ ،‬ئەو فرمێسكە وەك فرمێسكی‬ ‫تیمساح ئاسای لێدێت كە لەكاتی خواردنیدا بۆ نێچیرەكەی دەیڕژێت‪ ،‬چونكە ئەگەر ئەوانە ڕاستدەكەن‪ ،‬تاكەی ئەم هەموو‬ ‫دەستدرێژییە بۆ سەر مافەكانی مرۆڤ‌و مافی رۆژنامەنووسان دەكرێت‌و ئەوان بەلێدوانێكی شەرمنانە یان دەركردنی بەیاننامەیەك‬ ‫بێدەنگ دەبن‪ ،‬ئەگەر لەدۆسیەی خۆیان ناترسن كاتێك كە دۆسیەی هاوڕێ مافیاكانیان لەسەركردایەتی دێتە بەردەستیان با‬ ‫هەڵوێستێكی بەرپرسانەی یاسایی‌و حیزبی وەرگرن‪ ،‬تۆمەتبارەكان رادەستی دادگا بكەن‌و لەحیزبیش كارەكانیان هەڵپەسێرن تا‬ ‫كێشەكانیان لەدادگاكان یەكالیی دەبێتەوە‪ .‬ئەگەر لە دۆسیەی خۆیان ناترسن كە ئەویش بەشێوەیەك لەشێوەكان لە بابەتێكی‬ ‫كوشنت‌و گەندەڵییەوە گالبن كە بۆتە هۆی ئەوەی بێدەنگی لێبكەن‪ ،‬ئەوا با چیرت فرمێسكی تیمساح ئاسا نەڕێژن چونكە چیرت‬ ‫رۆژنامەنوسان‌و رۆشنبیران ئەم جۆرە قەسكردنانەیان بە پوولێك لێناكڕن‪.‬‬ ‫تیرۆركردنی كاوە گەرمیانی‪ ،‬دەستدرێژكردنە سەر ئاسۆس هەردی‪ ،‬ئاسۆی جەمال موختارو چەندانی تر لە ناوچەكانی ئێوە‬ ‫ئەنجامدراون‌و بە راستەخۆ‌و ناڕاستەوخۆ هەموو ئەم رۆژنامەنوسانە كێشەیان لەگەڵ بەرپرسانی ئێوە هەیە‪ ،‬ئەگەر پەرێزی خۆتانی‬ ‫لێ‌ پاكنەكەنەوە‪ ،‬هیچ جیاوازیەكتان لەگەڵ بكوژانی سۆرانی مامە حەمە‌و سەردەشت عوسامن‌و عەبدولستار تاهیر شەریفدا نەماوە‪،‬‬ ‫چیرت ناشتوانن بڵێن سكرتێری حیزبەكەمان‪ ،‬تاڵەبانی دۆستی رۆژنامەنووسان بووە‪ ،‬چونكە خەریكە مێژووی ئەویش ناشیرین‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫الهۆری شێخ جەنگی‪:‬‬

‫نوسینەکەم لەفەیسبوک‬ ‫کاریگەریی هەبوو (لەسەر‬ ‫گۆڕان) تا برادەران‬ ‫هەندێکیان بە خۆیاندا‬ ‫بچنەوە‬ ‫ئا‪ :‬سپی میدیا‬ ‫بەرپرســی دەزگای پاراســن‌و زانیاریــی هەرێــم الهــوری شــێخ جەنگــی لــە چاوپێكەوتنێكــی تایبەتــی گۆڤــاری ســپی‬ ‫میدیــادا ئامــاژە بــۆ ئــەوە دەكات كــە ســلێامنی بــە بەردەوامــی لەژێــر هەڕەشــەی تیرۆردایــە‪ .‬لەســەر دۆســیەی‬ ‫تەقەكردنیــش لــە شاســوار عەبدولواحیــد خاوەنــی گرووپــی كۆمپانیاكانــی نالیــا‪ ،‬بەپێچەوانــەی هەمــوو تەفســیرەكانەوە‬ ‫جەخــت لەســەر ئــەوە دەكاتــەوە كــە كێشــەكە كۆمەاڵیەتییــە‪ .‬ئــەو پێشــیوایە قســەكانی لەســەر بزووتنــەوەی گــۆڕان‌و‬ ‫نەوشــیران مســتەفا كاریگــەری هەبــووە‪ .‬ئەمــە دەقــی چاوپێكەوتنەكەیــە‪:‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئایــا بارودۆخــی ئەمنیــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬بەتایبەتــی ســلێامنی‪ ،‬لەبــەردەم هەڕەشــەی تیرۆردایــە؟ ئەگــەر بەڵــێ‪ ،‬ســەرچاوەی‬ ‫تیــرۆر كێــن‌و لــە كوێوەیــە؟ ئەگــەری ئــەوە لەئارادایــە بــە هەمــان شــێوەی تەقینەوەكــەی كۆتایــی مانگــی ئەیلولــی بــەردەم وەزارەتــی ناوخــۆ‪،‬‬ ‫لــە ســلێامنی رووبداتــەوە؟‬

‫‪6‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬ئەگــەر مبانەوێــت‬ ‫هەڵســەنگاندنی هەڕەشــە بــۆ ســەر هەرێمــی‬ ‫كوردســتان بكەیــن ئەبــێ ببینیــن كــە‬ ‫جیۆپۆلەتیكــی هەرێمــی كوردســتان‌و ســنوری‬ ‫جوگرافیــای هاوبــەش لــە گــەڵ دراوســێكانیدا‬ ‫هەڵبســەنگێنین‪ .‬بــۆ ئــەوەی بزانیــن كــە كێــن‬ ‫ئەوانــەی دراوســێی هەرێمــی كوردســتانن‌و ئایــا‬ ‫دراوســێكامنان چ جــۆرە كێشــەیەكیان هەیــە‬ ‫كــە لــە داهاتــوودا بتوانــێ ببێتــە هەڕەشــە بــۆ‬ ‫ســەر ئەمنییەتــی هەرێمــی كوردســتان‪ .‬هەرێــم‬ ‫ســنورێكی داخــراوی هەیــە‌و چواردەورمــان‬ ‫بــە خاكــی واڵتانــی تــر تەن ـراوە‪ .‬لــە الیەكــەوە‬ ‫كۆمــاری ئیســامیی ئێـران ســنورێكی دووردرێـژ‌و‬ ‫شــاخاوی‌و ســەختی هەیــە لەگــەڵ هەرێــم كــە‬ ‫ئــەم جــۆرە ســنورانە كۆنرتۆڵكردنیــان ئاســان‬ ‫نییــە‪ .‬لــە الیەكــی تــر‪ ،‬ســنورەكانی هەرێــم كــە‬ ‫هاوبەشــە لەگــەڵ حكومەتــی ناوەندیــی عێـراق‪،‬‬ ‫لــە شــەنگارەوە تــا خانەقیــن‌و لەوێــوە بــۆ‬ ‫حەمریــن درێژئەبێتــەوە‪ .‬لــە دوای پاشەكشــێی‬ ‫ســوپای ئەمەریــكا لــە عێــراق‪ ،‬بــاری ئەمنیــی‬ ‫عێــراق بــەرەو ئاســتێكی زۆر مەترســیدار‬ ‫رۆیشــتوە‪ ،‬بەتایبەتــی ئــەو ســنورانەی كــە‬ ‫بەهەرێمــی كوردســتانەوە بەســراونەتەوە لــە‬ ‫موســڵ‌و كەركــوك‌و دیالــە‪ ،‬بوونەتــە ناوچــەی‬ ‫نیمچــە ئــارام بــۆ تیرۆریســتان‪ ،‬ئەویــش‬ ‫بەهــۆی ئــەو كێشــانەی لەنێــوان حكومەتــی‬ ‫ناوەنــد‌و حكومەتــی هەرێــم‌و دۆخــی سیاســی‬ ‫عێ ـراق هاتونەتــە ئــارا‪ .‬تیرۆریســتان توانیویانــە‬ ‫سوئیســتفادە بكــەن لــەو ناوچان ـە‌و بیكــەن بــە‬ ‫مۆڵگــەی خۆیــان‪ ،‬دوبــارە ئەمانــە هەڕەشــەی‬ ‫گــەورەن بــۆ ســەر ناوچەكانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و ئەتوانــن لــەو ناوچانــەوە دزە بكەنە‬ ‫نــاو هەرێمــەوە‪ .‬لەالیەكــی تــرەوە‪ ،‬ســنوری‬ ‫هەرێــم لەگــەڵ ســوریا‪ ،‬هەرچەنــدە لــە رابــردودا‬ ‫هەڕەشــەیەكی ئەوتــۆی نەبــووە بــۆ ســەر‬ ‫ئەمنییەتــی هەرێــم‪ ،‬بــەاڵم ئەتوانیــن بڵێیــن كــە‬ ‫ئێســتا بۆتــە یەكێــك لــە ســنورە مەترســیدارەكان‬ ‫بــۆ ئاسایشــی ســەر هەرێــم‪ .‬ئەویــش بەهــۆی‬

‫‪7‬‬

‫ئــەو بارودۆخــەی كــە ئێســتا ســوریای‬ ‫تێكەوتــووە‌و‪ ،‬ئەتوانیــن بڵێیــن بــووە بــە‬ ‫مەیدانــی جەنگــی جیهادییــەكان كــە پێشــر‬ ‫ئــەو جەنــگ‌و مەیدانــە لــە ئەفغانســتان‬ ‫بــووە‌و ئێســتا گوازراوەتــەوە بــۆ ســوریا‌و‬ ‫ئــەو كۆچــە جیهادییــەی لــە رابــردوودا رووی‬ ‫لــە ئەفغانســتان بــوو بــە دڵنیاییــەوە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫رووی لــە ســوریا كــردووە‌و دەبینیــن لــە‬ ‫هەمــوو دنیــاوە جیهادییــەكان روو لــە ســوریا‬ ‫ئەكــەن بــۆ جیهــاد‪ .‬ســنورێكی تریــش لەگــەڵ‬ ‫توركیایــە كــە ئەمــەش ســنورێكی ســەختە بــۆ‬ ‫كۆنرتۆڵكــردن‌و بەڵگــەش بــۆ ئەمــە‪ ،‬شــەڕی‬ ‫چەندســاڵەی پەكەكـە‌و حكومەتــی توركیــا ئەمــە‬ ‫دەســەملێنێت‪.‬‬ ‫بۆیــە كــە دەڕوانینــە چــواردەوری هەرێــم‪،‬‬ ‫ئەبینیــن كێشــەی زۆر هەیــە لــە دەرەوەی‬ ‫كوردســتان‌و چەندەهــا گروپــی جۆراوجــۆر‬

‫لە ئێران گروپی‬ ‫كەتیبەكانی كوردستان‌و‪،‬‬ ‫گروپی ئەنسار ئەلئیسالم‌و‬ ‫گروپی نەوەكانی‬ ‫سەاڵحەدین هەن كە لە‬ ‫پێكهاتەی كوردن‌و زیاتر‬ ‫لەالیەن كەسانێكی كوردی‬ ‫عێراقەوە سەرپەرشتی‬ ‫ئەكرێن‌و هەمیشە لە‬ ‫بەرنامەیاندایە كە كاری‬ ‫تیرۆریستی ئەنجامبدەن‬

‫هــەن لــە دەرەوەی هەرێــم كــە هەڕەشــەی‬ ‫راســتەوخۆن بــۆ ســەر هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫بــۆ منونــە لــە ئێــران گروپــی كەتیبەكانــی‬ ‫كوردســتان‌و‪ ،‬گروپــی ئەنســار ئەلئیســام‌و‬ ‫گروپــی نەوەكانــی ســەاڵحەدین هــەن كــە لــە‬ ‫پێكهاتــەی كــوردن‌و زیاتــر لەالیــەن كەســانێكی‬ ‫كــوردی عێراقــەوە سەرپەرشــتی ئەكرێــن‌و‬ ‫هەمیشــە لــە بەرنامەیاندایــە كــە كاری‬ ‫تیرۆریســتی ئەنجامبــدەن لــە هەرێــم‌و لــە‬ ‫رابردووشــدا چەندیــن كردەوەیــان ئەنجامــداوە‪.‬‬ ‫لــە نــاو عێراقیشــدا ئەنســار ئەلئیســام‌و‬ ‫دەوڵەتــی ئیســامیی عێ ـراق‌و شــام‌و چەندەهــا‬ ‫گروپــی تــر‪ ،‬هەڕەشــەی گــەورەن بۆســەر‬ ‫ئاسایشــی كوردســتان‪ .‬ئێســتا لەنــاو سوریاشــدا‬ ‫چەندیــن چەندەهــا گــروپ هــەن كە راســتەوخۆ‬ ‫هەڕەشــە ئەكــەن لــە دامودەزگاكانــی حكومەتــی‬ ‫كوردســتان بەتایبەتــی دامــودەزگا ئەمنییەكانــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪.‬‬ ‫بۆیــە لــە وەاڵمــی ئــەم پرســیارەدا ئەتوانــم‬ ‫بڵێــم كــە بەڵــێ هەڕەشــە هەیــە بــۆ ســەر‬ ‫ناوچەكەمــان كــە هەرێمــی كوردســتانە‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬زۆرجــار وا راڤــە ئەكرێــت‬ ‫كــە رێكخــراوی قاعیــدە‪ ،‬كوردســتانی وەكــو‬ ‫بارەگایەكــی نهێنــی خــۆی دانابێــت‌و شــانە‬ ‫بچوكــە نهێنییەكانــی كار بــۆ چاالكییەكانــی‬ ‫قاعیــدە بكــەن لــە ناوەڕاسـت‌و باشــوری عێـراق‪،‬‬ ‫تاچەنــد ئەمــە راســتە؟ ئایــا ئەتوانیــن بڵێیــن‬ ‫قاعیــدە خــۆی نایەوێــت تەقینــەوە لــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان بــكات؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬پێــم وانییــە ئــەم بۆچونــە‬ ‫هیــچ بنەمایەكــی راســتی هەبــێ كــە قاعیــدە‬ ‫نەیەوێــت كــردەوەی تیرۆریســتی لــە هەرێمــی‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬ ‫كوردســتاندا ئەنجامبــدا‪ .‬رێكخــراوی قاعیــدە‬ ‫هیــچ كات چــاوی بــەو پێشــكەوتنە ئەمنــی‌و‬ ‫ئابــوری‌و دیموكراســییەی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫هەڵنەهاتــووە‪ ،‬بەڵگــەش بــۆ ئــەوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫هەمــوو هــەوڵ‌و پیالنــە تیرۆریســتیانەن كــە‬ ‫پوچەڵكراونەتــەوە لــە رابــردوودا‪ ،‬بــەاڵم زۆرجــار‬ ‫بەهــۆی نەبوونــی هەماهەنگــی لەنێــوان‬ ‫دامــودەزگا ئەمنییەكانــی حكومەتــی ناوەنــد‌و‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬خەڵكانێــك لــە ناوچەكانی‬ ‫ژێــر دەســەاڵتی حكومەتــی مەركــەزی هەڵدێــن‬ ‫بــۆ هەرێمــی كوردســتان‌و هەندێكجــار كەســانی‬ ‫تۆمەتبــار‌و داواكراویشــیان لەالیــەن حكومەتــی‬ ‫ناوەندییــەوە تێدەكەوێــت‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی‬ ‫نەبوونــی زانیاریــی پێویســت لەســەریان‪،‬‬ ‫نەمانتوانیــوە ئیجرائاتیــان لەگــەڵ بكەیــن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬تەقینەوەكــەی كۆتایــی مانگــی‬ ‫ئەیلولــی بــەردەم وەزارەتــی ناوخــۆ لــە هەولێــر‪،‬‬ ‫چەنــد كەســی كــوردی ســەر بــە قاعیــدەی تێــدا‬ ‫بــوو؟ ئایــا عەقــڵ بــڕی ئــەكات بــە بــێ كەســانی‬ ‫كــورد‌و چاوســاغی ئــەوان‪ ،‬ئــەو چاالكییــە‬ ‫گەورەیــە كرابێــت؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬پێموایــە ئــەوەی لــە‬ ‫هەولێــر روویــدا شــتێكی چاوەڕوانكراوبــوو‬ ‫نــەك تەنهــا بــۆ هەولێــر‪ ،‬بەڵكــو بــۆ هەمــوو‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬دەربــارەی رووداوە‬ ‫تیرۆریســتییەكەی هەولێــر‪ ،‬ئێمــە ئــاگادار بووین‬ ‫لــە ســاڵی رابــردووەوە كــە چەندیــن هــەوڵ‬ ‫هەبــووە بــۆ تێكدانــی ئاسایشــی شــاری هەولێر‌و‬ ‫بــە هاوبەشــی لەگــەڵ دامــودەزگا ئەمنییەكانــی‬ ‫هەولێــر چەندیــن هەوڵــان پوچەڵكــردەوە‪ ،‬كــە‬ ‫ئەگــەر خوانەخواســتە هــەركام لەوانــە ســەریان‬ ‫بگرتایــە‪ ،‬ســەدان هاواڵتــی دەبونــە قوربانــی‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ئێمە لە پێشرتدا چەندین هەوڵامن لە دەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان پوچەڵكردۆتەوە كە بە نیازبوون‬ ‫سلێامنی بكەن بە ئامانج‪ ،‬بۆیە ئەتوانم بڵێم كە ئەم‬ ‫جۆرە هەڕەشانە بەردەوام بوونیان هەیە‬ ‫پێــش رووداوەكــەی هەولێــر‪ ،‬بــە دوو مانــگ‪،‬‬ ‫ئێمــە برادەرانــی هەولێرمــان ئاگادركردبــۆوە‬ ‫لــە بوونــی هەوڵێــك بــۆ ئەنجامدانــی كارێكــی‬ ‫تیرۆریســتی كــە بەپێــی زانیارییەكانــی‬ ‫ئێمــە‪ ،‬لــە دەوروبــەری پەرلەمــان‪،‬‬ ‫وەزارەتــی ناوخــۆ یــان ئاســایش بــوو‪.‬‬ ‫كــە ئــەو كاتــە گروپــی دەوڵەتــی عێراقــی‬ ‫ئیســامی هەســتابوون بــە كۆكردنــەوەی‬ ‫زانیاریــی لەســەر ئــەم شــوێنانە‌و بەپێــی‬ ‫زانیارییەكامنــان‪ ،‬بــە وردی‪ ،‬موتابەعــەی‬ ‫ئــەو هەدەفانەیــان كردبــوو‌و تەنانــەت فیلمــی‬ ‫ڤیدیۆییشــیان تۆماركردبــوو لەســەر ئــەو‬ ‫شــوێنانە بــۆ ئــەوەی ئامــادەكاری بــۆ بكــەن‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی كــردەوەی تیرۆریســتی‪.‬‬ ‫بەرامبــەر ئــەم كارە‪ ،‬بــە تەنســیق‬ ‫لەگــەڵ برادەرانــی هەولێــر‪ ،‬لــە هەوڵــی‬ ‫بەردەوامدابوویــن‪ ،‬كــە ســەرەداوی زیاترمــان‬ ‫دەســتبكەوێت بــۆ رێگرتــن لــە ئەنجامدانــی‬ ‫ئــەو كردەوەیــە‪ ،‬ئــەوە بــوو ئەنجامدەرانــی‬ ‫ئــەو كارە‪ ،‬وەكــو ئــەوەی ئێمــە چــاوەڕوان‬ ‫بوویــن لــە ناوخــۆی عێراقــەوە بێــن‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی كردەوەكــە‪ ،‬نەهاتــن‬ ‫بەڵكــو لــە ســوریاوە هاتــن‌و كــردەوە‬ ‫تیرۆریســتییەكەیان ئەنجامــدا‪ .‬كــە ئەمــە‬ ‫نیشــاندەری ئــەو هەماهەنگییــە بەهێزەیــە‬ ‫لــە نێــوان دەوڵەتــی ئیســامیی لــە عێــراق‌و‬ ‫شــام لەگــەڵ گروپــە تیرۆریســتییەكانی‬ ‫نــاو عێــراق‌و ســوریا‪ .‬ئەگــەری ئــەوەش‬ ‫هەیــە ئــەم كارە لــە ســنوری سلێامنیشــدا‬ ‫بكرێــت‪ ،‬ئێمــە لــە پێشــردا چەندیــن‬ ‫هەوڵــان لــە دەرەوەی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫پوچەڵكردۆتــەوە كــە بــە نیازبــوون ســلێامنی‬ ‫بكــەن بــە ئامانــج‪ ،‬بۆیــە ئەتوانــم بڵێــم كــە‬ ‫ئــەم جــۆرە هەڕەشــانە بــەردەوام بوونیــان‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم دڵنیاتــان ئەكەمــەوە كــە‬ ‫هێزەكامنــان‌و كارمەندامنــان لــە دامــودەزگا‬ ‫كوردســتان‪،‬‬ ‫هەرێمــی‬ ‫ئەمنییەكانــی‬ ‫شــەونخونی زۆر دەكــەن بــۆ ئــەوەی ئــەم‬

‫ئارامییــەی هەرێمــی كوردســتان بپارێزیــن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ماوەیەكــە لــە هەرێمــی‬ ‫رێكدەخرێــن‌و‬ ‫گەنــج‬ ‫كوردســتانەوە‬ ‫دەنێردرێــن بــۆ ریزەكانــی ســەر بــە قاعیــدە‬ ‫بــۆ شــەڕكردن لــە ســوریا‪ ،‬ســەرچاوەكانی‬ ‫ئــەو شــوێن‌و كەســانە كوێــن‌و كێــن؟ بــۆ‬ ‫ئیجرائاتــی یاســاییان لەگــەڵ ناكــەن؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬ئێمــە پێامنوایــە‬ ‫هانــدەری ســەرەكییان كەســایەتییەكی‬ ‫دیاریكــراو نییــە‪ ،‬بەڵكــو بــە پێــی‬ ‫لێكۆڵینــەوەی ئەوانــەی لــە جیهــادی‬ ‫ســوریا گەڕاونەتــەوە هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫دەزگاكانــی راگەیاندنــی كۆمەڵــی ئیســامی‌و‬ ‫یەكگرتــووی ئیســامی‌و هەروەهــا بەشــێك‬ ‫لــە فەتــوا سیاســی‌و دینییــەكان‪ ،‬وەك‬ ‫فەتواكــەی یوســف ئەلقــەرزاوی كــە لــە‬ ‫كەناڵــی كۆمەڵــی ئیســامی باڵوكرایــەوە‬ ‫دەربــارەی جیهــاد دژی رژێمــی بەشــار‬ ‫ئەلئەســەد‪ ،‬كاریگەریــی راســتەوخۆیان‬ ‫هەبــووە‪ ،‬هەروەهــا تــۆڕە كۆمەاڵیەتــی‬ ‫یوتیــوب‌و‬ ‫ڤیدیۆكانــی‬ ‫فەیســبوك‌و‬ ‫چاتڕومــەكان‌و ســكایپ‪ ،‬جارێكیــر هانــدەر‬ ‫بــوون بــۆ كۆچــی بەشــێك لــەو كەســانەی‬ ‫بــۆ شــەڕ‌و جیهــاد دەچنــە ســوریا‪ .‬ئەمــە‬ ‫جگــە لــەوەی كاریگەریــی هەندێــك لــە‬ ‫مــەال‌و مامۆســتایانی ئاینــی هەبــووە لەســەر‬ ‫ئــەو الوانــەی بــۆ شــەڕ چونەتــە ســوریا ‪.‬‬ ‫پاڵنەرەكــەش فــرە چەشــنە‪ ،‬هــەن بــە‬ ‫مەبەســتی شــەڕكردن‌و چــەك گرتنەدەســت‬ ‫چوونەتــە ســوریا‪ ،‬گروپیــش هــەن‬ ‫لەبــەر هــۆكاری كۆمەاڵیەتــی‌و بێزارییــان‬ ‫لــە دەرس‌و دەور‪ ،‬مــاڵ‌و مەكتــەب‌و‬ ‫كوردســتانیان جێهێشــتوە‌و كەســانێكیش‬ ‫هەبــوون كــە بەمەبەســتی جیهــادی نیــكاح‌و‬ ‫بــە هیــوای خواســتنی ژنــی نــوێ‪ ،‬روویــان‬ ‫لــەو جەبهانــە كــردووە‪ .‬هەروەهــا تــۆڕی‬ ‫تیرۆریســتییش هــەن كــە بنكەیــان لــە‬

‫واڵتانــی تــرە‌و ســەر بــە قاعیــدە‌و گروپــە‬ ‫جیاوازەكانــن‌و ئەیانەوێــت بــە گەنجــی كــورد‬ ‫ســوتەمەنی بــۆ شــەڕ‌و مەرامەكانیــان دابیــن‬ ‫بكــەن‪.‬‬ ‫بەگشــتی ئــەو الوانــەی دەڕۆن بــۆ ســوریا‪،‬‬ ‫دوو جــۆرن‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئیســامی‪ :‬زۆربــەی ئــەو گەنجانــەی‬ ‫روودەكەنــە ســوریا ئیســامین‌و ســەر‬ ‫بــە رەوتــی ســەلەفی جیهــادی‪ ،‬كۆمەڵــی‬ ‫ئیســامی‪ ،‬بزوتنــەوەی ئیســامی‌و تەنانــەت‬ ‫ئەندامــی یەكگرتــوی ئیسالمییشــیان‬ ‫تیــا بــووە‪ .‬ئەمانــە زۆربەیــان بــە بیــروڕا‬ ‫تونــدڕەون‌و بەشــداریكردن لــەو كوشــتارەی‬ ‫ســوریا‪ ،‬بــە كارێكــی رەوا دەزانــن‪.‬‬ ‫‪ .2‬نــا ئیســامی‪ :‬بــە رێژەیەكــی كــەم گەنجانــی‬ ‫نــا ئیســامی رۆیشــتون بــەرەو ســوریا‌و‬ ‫نكۆڵییــش لــەوە ناكرێــت كــە هەندێكیــان‪،‬‬ ‫خۆیــان یــان بنەماڵەكانیــان‪ ،‬ئەندامــی حیزبــە نــا‬ ‫ئیســامییەكانی هەرێمــی كوردســتان بــوون‌و‪،‬‬ ‫پــاش لێكۆڵینەوەیەكــی ورد لــە هــۆكاری‬ ‫چونیــان بــەرەو ســوریا‪ ،‬دەركەوتــوە كــە كێشــەی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬یاخــود كێشــە لەگــەڵ دایــك‌و‬ ‫بــاوك‪ ،‬یــان چاولێكــەری هــۆكاری ســەفەرەكانیان‬ ‫بــووە‌و مەبەســتیان نەبــووە جیهــاد بكــەن‪،‬‬ ‫بەڵكــو ویســتویانە بــە گرتنەبــەری رێگــەی‬ ‫ســوریا‪ ،‬ماڵــەوە بــەوە برتســێنن كــە ئەگــەر‬ ‫داواكارییەكانیــان جێبەجــێ نەكرێــت ئــەوا‬ ‫ناگەڕێنــەوە‪‌.‬و بــۆ ئەمــەش منونــە لەبەردەســتە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە گرتنەبــەری رێوشــوێنی‬ ‫یاســایی‪ ،‬بەڵــێ ئیجرائاتــی پێویســت‬ ‫كــراوە لەگــەڵ ئەوانــەی بــۆ شــەڕ‌و جیهــاد‬ ‫دەچنــە ســوریا‌و تــا ئێســتا ‪ 17‬كــەس‬ ‫دەســتگیركراون‌و بەدواداچونــی زیاتریــش‬ ‫بەردەوامــە‌و حكومەتــی هەرێمیــش‬ ‫لیژنەیەكــی تایبەتــی بــۆ لێكۆڵینــەوە لــەم‬ ‫مەســەلەیە پێكهێنــاوە‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬بەپێــی یاســاكانی هەرێـم‌و یاســای‬

‫‪9‬‬

‫دەزگایانــە (دەزگای دژە تیــرۆر‌و زانیاریــی‌و‬ ‫ســوات) زیاتــر تیــرۆر‌و تریــاك‌و تەزویــرە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەندێكجــار كارەكانتــان تەجــاوزی‬ ‫ئیشــی پۆلیســیش ئــەكات‪ ،‬كاری ئێــوە چییــە؟‬ ‫بــۆ تەجــاوزی ئیشــی پۆلیــس ئەكــەن؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬پێموانییــە بــە هیــچ‬ ‫شــێوەیەك تەدەخوملــان كردبێــت لــە‬ ‫ئیــش‌و كاریــان‪ .‬بەپێــی یاســای ژمــارە (‪)4‬‬ ‫ی ســاڵی ‪2011‬ی تایبــەت بــە ئەنجومەنــی‬ ‫ئاسایشــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬ئەنجومەنــی‬ ‫ئاسایشــی هەرێــم لــە دەزگای ئاســایش‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی گشــتی هەواڵگــری‬ ‫ســەربازیی‌و ئاژانســی پاراســن‌و زانیاریــی‬ ‫پێكدێــت‪ .‬ئێمــە وەك ئاژانســی پاراســن‌و‬ ‫زانیاریــی كــە بەڕێوەبەرایەتــی دژەتیرۆریــش‬ ‫لەژێــر پەیكــەری ئــەم ئاژانســەدا خــۆی‬ ‫دەبینێتــەوە‪ ،‬ئــەرك‌و لێپررساوێتیــان‪ ،‬بەپێــی‬ ‫یاســای پەســەندكراوی پەرلەمانــی كوردســتان‬ ‫رێكخ ـراوە‪ .‬مســۆگەركردنی ئاســایش‌و ئارامیــی‪،‬‬ ‫پاراســتنی بنەمــا‌و پرەنســیپە دەســتوریی‌و‬ ‫یاســاییەكان‪ ،‬كۆكردنــەوە‌و شــیكردنەوەی‬ ‫زانیاریــی‌و هەڵســەنگادنی هەڕەشــەكان‪،‬‬ ‫ئاڵوگۆڕپێكردنــی زانیاریــی لــە نێــوان دەزگا‬ ‫تایبەمتەنــدەكان‪ ،‬پاراســتنی سیســتمی‬ ‫زانیاریــی‌و ئاسایشــی وزە‌و ئابوریــی‌و خــۆراك‌و‬ ‫تەندروســتی‌و پەیوەندیكــردن‌و پاراســتنی‬ ‫ئاسایشــی فڕۆكەخانــە‌و دەروازە ســنورییەكان‌و‬ ‫بەرەنگاربوونــەوەی تیــرۆر‌و چەندیــن ئەركــی‬ ‫تــر‪ ،‬لــە ئەســتۆی ئــەم ئەنجومەنەیــە‪ .‬واتــە‬ ‫پاراســتنی ئاسایشــی نیشــتامنی‌و نەتەوەیــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان ئەركــی ســەرەكیامنە‌و لــەم‬ ‫چوارچێوەیــەدا‪ ،‬لــە هــەر كات‌و شــوێنێك ئەوەی‬ ‫پێویســت بــێ‪ ،‬درێغــی ناكەیــن‪ .‬بــۆ مەســەلەی‬ ‫هێــزی (ســوات)‪ ،‬ئــەوان هێزێكــن ســەر بــە‬ ‫دەزگای ئاسایشــی هەرێمــی كوردســتانن‌و لــە‬ ‫چوارچێــوەی یاســادا‪ ،‬ئــەرك‌و دەســەاڵتەكانیان‬ ‫دیاریكــراوە‪.‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫یەكگرتووی ئیسالمی‌و بەشێك لە فەتوا سیاسی‌و‬ ‫دینییەكان‪ ،‬وەك فەتواكەی یوسف ئەلقەرزاوی كە‬ ‫لە كەناڵی پەیام باڵوكرایەوە دەربارەی جیهاد دژی رژێمی‬ ‫ئەسەد‪ ،‬كاریگەریی راستەوخۆیان هەبووە بۆ چوونی گەنجان‬ ‫بۆ سوریا‬ ‫ئەنجومەنــی ئاسایشــی هەرێــم‪ ،‬ئەركــی ئەم‬

‫ســپی میدیــا‪ :‬زۆرجــار پرســیار ئەكرێــت كــە ئایــا‬ ‫دەزگای دژە تیــرۆر‌و دەزگای زانیاریــی‪ ،‬دەزگای‬ ‫حكومەتــن؟ یــان دەزگای حیــزب؟ زۆرجــار‬ ‫وا دەردەكــەون كــە ئێــوە دەزگای یەكێتیــی‬ ‫نیشــتامنیی كوردســتان‌و‪ ،‬لەنــاو یەكێتیشــدا‬ ‫دەزگای باڵێكــی نــاو یەكێتییــن؟ لــەو بارەیــەوە‬ ‫چــی دەڵێیــت؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬ئەڵێــم ئێمــە دەزگا‌و‬ ‫دامــەزراوەی حكوم ـی‌و نیشــتامنین‌و بــە یاس ـا‌و‬ ‫بڕیــاری پەرلەمانــی كوردســتان رێكخراویــن‪،‬‬ ‫وەك دەزگایەكــی ئەمنـی‌و هەواڵگــری‪ ،‬ئەركێكــی‬ ‫دیاریكراومــان لەســەرە‪ .‬خۆتــان ئەزانــن ســااڵنێك‬ ‫ئــەم دەزگایانــە حیزبــی بــوون‌و بەشــێكی‬ ‫كادرەكانیشــیان حیزبــی بــوون‪ ،‬بــەاڵم ئەوســا‌و‬ ‫ئێســتاش لــە چوارچێــوەی دیــد‌و پرۆســەی‬ ‫نیشــتامنیدا‪ ،‬بــە ســودوەرگرتن لــە هەمــوو توانــا‬ ‫مرۆیـی‌و نیشــتامنییەكان‪ ،‬بــێ گوێدانە پاشــخان‌و‬ ‫الیەنــی حیزبــی‪ ،‬بێالیەنانــە كارئەكەیــن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هاوپێــچ لەگــەڵ ئــەم پرســیارەی‬ ‫ســەرەوە‪ ،‬لەنــاو دەزگا ئەمنییەكانــی یەكێتییــدا‬ ‫كادری زۆر بــاش‌و لێهاتــوی تێدایــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫كاتێــك باڤێڵــی مــام جــەالل دووركەوتــەوە لــەو‬ ‫دەزگایــە‪ ،‬یەكڕاســت كەســێكی تــر لــەو خێزانــە‪،‬‬ ‫كــە بەڕێزتــی ك ـرا بــە بەرپرســی ئــەو دەزگایــە‪.‬‬ ‫خەڵــك ئــەو پرســیارە دەكات ئایــا لەنــاو‬ ‫یەكێتییــدا كەســێكی تــر نییــە شــارەزا‌و لێهاتــوو‌و‬ ‫باوەڕپێكـراو‪ ،‬لــە دەرەوەی خێزانــی مــام جــەالل‬ ‫تــا ئــەو پۆســتە وەربگرێــت؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬لــە كاتێكــدا كــە تیــرۆر‬ ‫تەنگــی بــە ناوچەكەمــان هەڵچنیوبــوو‪ ،‬ئێمــە‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬ ‫وەك دوو هــاوڕێ بــە ئەركــی خۆمــان زانــی‬ ‫كــە دەزگایەكــی وەك دەزگای دژە تیــرۆر‬ ‫دامبەزرێنیــن‌و بــە هیــچ شــێوەیەك ئێمــە وەك‬ ‫بنەماڵــە بیرمــان لێنەكردۆتــەوە‌و ئــەو كارەمــان‬ ‫نەكــردووە‪ ،‬بــەاڵم ســودمان لــەو پەیوەندییــە‬ ‫كەســی‌و حیزبیانــە بینــی بــۆ سەرخســتنی‬ ‫دەزگاكــە‪ .‬تەنهــا مەبەستیشــان ئــەوە بــوو‬ ‫دەزگایەكــی نیشــتامنی بێــت بــۆ پاراســن‌و‬ ‫ئارامیــی هەرێمــی كوردســتان‌و خزمەتكردنــی‬ ‫گەلــی كوردســتان‪.‬لە رابردووشــدا بەكــردەوە‬ ‫ســەملاندومانە كــە دەزگاكەمــان كاریگەریــی‬ ‫هەبــووە بــۆ بەرپابوونــی ئارامی‌و ســەقامگیری‌و‬ ‫گەشــەكردنی ئابوری هەرێمەكەمان‌و بەخشــینی‬ ‫دڵنیایــی بــە هاواڵتیانــی خۆشەویســت‪.‬‬ ‫بەراســتییش مــن بــە حەقــی خۆمــم زانیــوە كــە‬ ‫بــەردەوام بــم لــەو دەزگایــە‪ ،‬چونكــە دەســتەی‬ ‫دامەزرێنــەری ئــەو دەزگایــە بــووم‌و تیایــدا‬ ‫مانــدوو بــوم‪ .‬حــەز ئەكــەم ئــەوەش بڵێــم كــە‬ ‫ئــەم ئەركــە‪ ،‬ئەوەنــدە كارێكــی خــۆش‌و ئاســان‌و‬ ‫بێقــڕە نییــە كــە پیــاو بیەوێــت تاپــۆ بكرێــت‬ ‫لەســەری‪ .‬ئەركێكــە شــەونخونی‌و ماندوبــوون‌و‬ ‫قوربانیدانــی زۆریدەوێـت‌و پێشــمەرگایەتییەكی‬ ‫بێدەنگــە مەترســییەكی بەردەوامیشــە بــۆ ســەر‬ ‫ژیانــی خــۆت‌و مــاڵ‌و مناڵــت‪ .‬لــەو بــاوەڕەدام‬ ‫ئــەوەی ئامــادەی قوربانیــدان نەبــێ‪ ،‬ئــەم‬ ‫ئەركــە پیــرۆزە ناخاتــە سەرشــانی‪ .‬حــەز ئەكــەم‬ ‫لــەوەش دڵنیابــی كــە دەرگامــان بــۆ هەمــوو‬ ‫كەســێكی خــاوەن متامن ـە‌و دڵســۆز‌و بــە توانــا‬ ‫كراوەیــە‌و خۆشــبەختانەش‪ ،‬لــەم كادرانــە لــە‬ ‫دەزگاكەمانــدا‪ ،‬زۆر‌و زەبەنگــن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬تــا چەنــد ئــەو زانیاریانــە راســن‬ ‫كــە هەندێــك كەوادیــری یەكێتییــش باســی‬

‫‪10‬‬

‫پێش رووداوەكەی‬ ‫هەولێر‪ ،‬بە دوو مانگ‪،‬‬ ‫ئێمە برادەرانی هەولێرمان‬ ‫ئاگادركردبۆوە لە بوونی‬ ‫هەوڵێك بۆ ئەنجامدانی‬ ‫كارێكی تیرۆریستی كە‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی ئێمە‪،‬‬ ‫لە دەوروبەری پەرلەمان‪،‬‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ یان‬ ‫ئاسایش بوو‪ .‬كە ئەو كاتە‬ ‫گروپی دەوڵەتی عێراقی‬ ‫ئیسالمی هەستابوون بە‬ ‫كۆكردنەوەی زانیاریی‬ ‫لەسەر ئەم شوێنانە‌و‬ ‫بەپێی زانیارییەكامنان‪،‬‬ ‫فیلمی ڤیدیۆییشیان‬ ‫تۆماركردبوو‬ ‫دەكــەن‪ ،‬كــە دەزگاكــەی ئێــوە هەتــا چاودێریــی‬ ‫تەلەفۆنــی هەندێــك كەودایــری یەكێتییــش‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەگــەر وایــە بــۆ ئــەم كارە دەكــەن‪ ،‬ئایــا‬ ‫ئازادیــی بیــروڕا نییــە لــە كوردســتاندا؟ ئەگــەر‬ ‫وانییــە چــۆن دەتوانــن ئــەو بــڕوا‌و دڵنیاییــە‬

‫بگەڕێننــەوە بــۆ كادیرانتــان؟‬ ‫الهــوری شــێخ جەنگــی‪ :‬ســوپاس‬ ‫كــە ئــەم بابەتــەت باســكرد‌و پێمباشــە‬ ‫ئەمجــارەش هــەر خۆتــان وەكــو گۆڤــاری‬ ‫ســپی میدیــا وەاڵمــی ئــەم پرســیارە بدەنــەوە‪.‬‬ ‫چونكــە لــە ژمــارە هەشــتی ئــەم گۆڤــارەدا‌و‬ ‫لــە بەرگــی ســپی دا بــە زەرد نوســیوتانە‬ ‫«زانیــاری چاودێریــی تەلەفۆنەكــەی بەرهــەم‬ ‫دەكات»‪ .‬ئەگــەر وایــە بــۆ ئێســتا پرســیار‬ ‫ئەكــەن‌و ئەگــەر وانییــە بــۆ هەواڵــی ناڕاســت‬ ‫بــاو ئەكەنــەوە؟ دڵنیابــە ئــەو ئازادیــی‬ ‫رادەربڕینــەی كــە یەكێتیــی نیشــتامنیی‬ ‫كوردســتان پشــتیوان‌و پارێزەرێتــی‪ ،‬لــە‬ ‫زۆربــەی خۆرهەاڵتــی ناوەڕاســتدا‪ ،‬بــێ‬ ‫وێنەیــە‪.‬‬ ‫ســپی میدیا‪:‬لــەم ماوەیــەی دواییــدا‬ ‫لــە تــۆڕی كۆمەاڵیەتــی فەیســبوك‬ ‫نوســینێكت بــاو كــردەوە بەرامبــەر‬ ‫رێكخــەری گشــتیی بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫كــە دەڵــێ « ئەمــە عــەرز‌و ئەمــە گــەز»‪،‬‬ ‫ئایــا ئــەم هەڕەشــەیە بــۆ كەســێكی وەكــو‬ ‫تــۆ ڕاســتە‌و لــە جێگــەی خۆیدایــە؟‬ ‫الهــوری شــێخ جەنگــی‪ :‬حــەز‬ ‫ئەكــەم نەكەونــە ژێــر كاریگەریــی دیعایــە‬ ‫چونكــە «ئەمــە عــەرز‌و ئەمــە گــەز» نــە‬ ‫قســەی منــە‌و نــە لــە نوسینەكەشــدا شــتی‬ ‫وا هاتــووە‪ .‬ئــەو نوســینەی فەیســبوك‬ ‫رای شەخســی بــوە‌و وتومــە كــە یەكێتیــی‬ ‫بــێ خــاوەن نییــە‌و تێكدانــی ئاسایشــی‬ ‫كوردســتان‪،‬‬ ‫هەرێمــی‬ ‫ســلێامنی‌و‬ ‫مایــەی قبوڵكــردن نییــە‪ .‬پێموابــێ‬ ‫كاریگەریشــی هەبــووە‌و دوای ئەمــە بــوو‬ ‫كــە ســیناریۆكان بــۆ تێكدانــی ئاسایشــی‬ ‫ســلێامنی‌و ئەگــەری خوپیشــاندانی‬ ‫خوێنــاوی‪ ،‬كۆتایــی هــات‌و بــرادەران‬ ‫هەندێــك بەخۆیانــدا چوونــەوە‪.‬‬

‫ســپی میدیــا‪ :‬لــە مــاوەی رابــردوودا‬ ‫چەنــد هەوڵێكــی تیرۆركــردن درا‪ ،‬لەوانــە‬ ‫خالیــدی خولــە ســور كــوژرا‪ ،‬بەڕێوەبــەری‬ ‫كۆمپانیــای نالیــاش درایــە بــەر دەســتڕێژ‌و‬ ‫بــە ســەختی برینــدار كار‪ ،‬هاواڵتیــان‬ ‫دەڵێــن یــان ئێــوە كردوتانــە‪ ،‬یــان‬ ‫دەزانــن چ الیەنێــك كردویەتــی چونكــە‬ ‫دەزگاكانــی ئێــوە هەرشــتێك رووبــدات‬ ‫لــە ناوچــەی ســەوز دەیدۆزنــەوە یــان‬ ‫دەتوانــن بیدۆزنــەوە كــێ ئەنجامیــداوە‪،‬‬ ‫دەتوانــی پێــان بڵێیــت كــێ بەرپرســە‬ ‫لــەم دوو رووداوە؟‬ ‫الهــوری شــێخ جەنگــی‪ :‬لــە مــاوەی رابــردوودا‬ ‫ســێ رووداوی تەقەكــردن لــە ســلێامنی‬ ‫زیاتــر باســكراون‌و میدیــاكان تەركیزیــان‬ ‫كردۆتــە ســەر‌و هەوڵیانــدا بــە كەمتەرخەمــی‬ ‫هێــزە ئەمنییەكانــی دابنێــن‪ .‬ئەوانیــش‬ ‫رووداوی تەقەكــردن بــوو لــە شاســواری‬ ‫واحــدی كەبابچــی‪ ،‬شــەهیدكردنی خوێنــدكارە‬ ‫الوەكــەی تــوی مەلیــك لەالیــەن كارمەندێكــی‬ ‫ئاسایشــەوە كــە لــە واجبــدا نەبــووە لــە كاتــی‬ ‫ئــەو رووداوەدا‌و سێهەمیشــیان شــەهیدكردنی‬ ‫عەقیــد ســەروەت حەمــە رەشــید پاســەوانە‬ ‫تایبەتەكــەی هەڤــاڵ مــام جــەالل‪ .‬دەتوانــم‬ ‫بڵێــم كــە ئەمانــە رووداوی زۆر ناخــۆش‬ ‫بــوون بــۆ شــاری ســلێامنی بــەاڵم لــە‬ ‫هەمانكاتــدا هیــچ تێوەگالنــی سیاســی‬ ‫یاخــود دامودەزگایەكــی ئەمنــی لــە پشــت‬ ‫ئــەم كێشــانەوە نەبــوون‪ .‬چونكــە كێشــەی‬ ‫شاســوار‪ ،‬دەتوانــم بڵێــم دوای فەترەیەكــی‬ ‫كــەم توانیــان زانیــاری وردمــان دەســت‬ ‫بكەوێــت بــۆ دۆزینــەوەی ئوتومبیلەكــە‌و‬ ‫ئــەو چەكــەی تەقــەی پێكرابــوو‌و ســەرەداوی‬ ‫وردمــان دەســكەوت لەســەر ئەنجامدەرانــی‬ ‫ئــەو كارە‪ ،‬كــە لــە راســتیدا هیــچ الیەنێكــی‬ ‫سیاســی لــە پشــتەوە نەبــوو‌و زیاتــر كێشــەی‬ ‫كۆمەاڵیەتییــە‌و ئێســتاش كەیســەكە تەســلیم‬ ‫بــە دادوەری پۆلیــس ك ـراوە بــۆ ئەنجامدانــی‬

‫‪11‬‬

‫ئیجرائاتــی زیات ـر‌و دڵنیاشــم كــە دەگەنــە‬ ‫ئەنجامێكــی بــاش لــە ئایندەیەكــی‬ ‫نزیكــدا‪.‬‬ ‫كێشــەكەی شــەهیدكردنی خوێنــدكارە‬ ‫الوەكــەی توی مەلیك‪ ،‬دەســتبەجێ دوای ســێ‬ ‫كاتژمێــر ئەنجامدەرانــی ئــەو كارە تەســلیم‬ ‫بــە پۆلیســی ســلێامنی ك ـراوە‪ .‬بــۆ مەســەلەی‬ ‫شــەهیدكردنی عەقیــد ســەروەت كــە وەكــو‬ ‫برایــەك وابــوو بــۆ مــن‪ ،‬ئێمــە توانیــان لــە‬ ‫كەمــر لــە ‪ 12‬ســەعات دوای شــەهیدكردنی‪،‬‬ ‫كەســی ســەرەكی ئــەو رووداوە بدۆزینــەوە‌و‬ ‫ئــەوە بــوو بــە داخــەوە‪ ،‬روبــەڕوی هێزەكانــی‬ ‫ئاســایش‌و پۆلیــس بــۆوە‌و شــێرە كوڕێكــی‬ ‫ئاسایشــی شــەهید كــرد‪ ،‬خۆشــی برینــدار‬ ‫بــوو‌و دواتــر گیانــی لەدەســتدا‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هــەر قســەیەكی تــر كــە خــۆت‬ ‫ئەتەوێــت بیڵێــت؟‬ ‫الهــور شــێخ جەنگــی‪ :‬هیــوادارم‪ ،‬دەزگا‌و‬ ‫كەناڵەكانــی راگەیانــدن‪ ،‬ببنــە هەوێنی ئاشــتی‬ ‫كۆمەاڵیەت ـی‌و لەمەســەلە هەســتیارەكاندا بــە‬ ‫وریایـی‌و دڵســۆزییەوە رەفتــار بكــەن‌و وەكــو‬ ‫دەزگا‌و راگەیاندنــی نیشــتامنی بنوســن‌و‬ ‫بیــر بكەنــەوە‪‌.‬و هیــوای ســەركەوتنتان بــۆ‬ ‫ئەخــوازم‪.‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫ئیجرائاتی پێویست كراوە لەگەڵ ئەوانەی بۆ شەڕ‌و‬ ‫جیهاد دەچنە سوریا‌و تا ئێستا ‪ 17‬كەس دەستگیركراون‌و‬ ‫بەدواداچونی زیاتریش بەردەوامە‌و حكومەتی‬ ‫هەرێمیش لیژنەیەكی تایبەتی بۆ لێكۆڵینەوە لەم‬

‫ئەو گەنجانەی‬ ‫روودەكەنە سوریا‬ ‫ئیسالمین‌و سەر بە‬ ‫رەوتی سەلەفی جیهادی‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی‌و‬ ‫تەنانەت ئەندامی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمییشیان‬ ‫تیا بووە‬

‫هەڵۆ ئیرباهیم‬

‫ئەحمەد‪ :‬زۆر‬ ‫زەحمەتە سیستەمی‬ ‫بنەماڵەی بەسەر‬ ‫یەکێتیدا‬ ‫بەسەپێرنێت‬ ‫ئا‪ :‬سپی میدیا‬ ‫هەڵــۆی ئیرباهیــم ئەحمــەد بــرای هاوســەرەکەی تاڵەبانــی‪ ،‬هەمیشــە رای تایبەتــی خــۆی‬ ‫ئــەو فەزایــە بیــری کردۆتــەوە‪ .‬لــە ‪٢٠٠٩‬دا بەتونــدی هاتــە نــاو ملمالنــێ سیاســییەکانی‬ ‫بــۆ ســەرۆکی هەرێــم‪ ،‬ئێســتا ماوەیەکــە وونــە‪ ،‬لەکاتێکــدا نــاو یەكێتیــدا دەیــان کێشــەی‬ ‫ژمارەیــەک کەسوکارەشــی کەوتوونەتــە چەقــی کێشــەکانەوە‪ .‬ســپی نیــوز لەســەر ئــەم‬ ‫ســازکرد‪:‬‬ ‫لەگەڵــدا‬

‫هەبــووەو لــەدەرەوەی بازنــەی‬ ‫کوردســتانەوەو خــۆی هەڵبــژارد‬ ‫سیاســی‌و رێکخراوەیــی هەیــەو‬ ‫تەوەرانــە ئــەم چاوپێکەوتنــەی‬

‫ســپی میدیــا‪ :‬هەڵــۆی ئیرباهیــم ئەحمــەد ماوەیــەك زۆر بەگەرمــی ســەرقاڵی سیاســەت بــوو‪ ،‬بەتایبەتــی لەســاڵی ‪ 2009‬لەســەردەمی‬ ‫هەڵبژاردنــی ســەرۆكی هەرێمــدا‪ ،‬لەپــڕ لەبەرچــاو ونبــوو‪ ،‬ئێســتا ســەرقاڵی چییــە؟‬ ‫هەڵــۆ ئیرباهیــم ئەحمــەد‪ :‬بــۆ رونکردنــەوەی ئــەوەی بــۆ لەپــڕ لەبەرچــاو ونبــووم‪ ،‬دەبــێ بگەڕێمــەوە بــۆ دواوە‌و باســی پەیوەنــدی ئاڵــۆزی‬

‫‪12‬‬

‫خــۆم بکــەم لەگــەڵ یەکێتــی نیشــتیامنی‬ ‫کوردســتاندا‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 2001‬خەریکــی کارکــردن بــووم‬ ‫لەنــاو یەکێتــی‌و هەندێــک لەدەزگاکانــی‬ ‫حکومەتــدا‪ ،‬هەرچەنــدە هیــچ پۆســتێکی‬ ‫فەرمیــم نەبــوو‪ ،‬بــەاڵم راســتەوخۆ راپۆرتــم‬ ‫ئــەدا بــە بەڕێــز مــام جــەالل‪.‬‬ ‫کارەکــەم بریتــی بوو لەدۆزینــەوە‌و بەدواداچونی‬ ‫گەندەڵــی‪ ،‬ناهەقــی‌و کێشــەکانی نــاو زانکــۆ‌و‬ ‫دەزگا حکومیــەکان‪ .‬پــاش ماوەیەکــی کــورت بــۆم‬ ‫دەکــەوت کــە نــە یەکێت ـی‌و نــە حکومەتەکــەی‬ ‫بەشــێوازێکی دامەزراوەیــی کارناکــەن‌و هــەر‬ ‫ئەندامێکــی مەکتەبــی سیاســی بــە مەقامێــک‬ ‫ئــاواز دەخوێنێــت‪ .‬حکومەتیــش لــەو خراپــر‪.‬‬ ‫ئــەم وەزعــەش وایکــرد کــە نــەک تەنهــا کارەکــەم‬ ‫زۆر قــورس بێــت‪ ،‬بەڵکــو تووشــی دوژمنایەتیــش‬ ‫بــم لەگــەڵ هەندێــک لــە ئەندامانــی مەکتەبــی‬ ‫سیاســیدا‪ ،‬لەبەرئــەوەی بەشــێکی ئــەو کێشــانەی‬ ‫کــە ئەمخســتە بەردەمــی بەرێــز مــام جــەالل‬ ‫دەســتی ئەوانــی تێدابــوو!‪ .‬وردە وردە‬ ‫بــۆم دەرکــەوت کــە بەڕێــز مــام جەاللیــش‬ ‫ناتوانێ ـت‌و‪ ،‬هەنــدێ جاریــش لەبــەر مەکتــەب‬ ‫سیاســی‪ ،‬یــان هــۆکاری تــر‪ ،‬نایەوێــت ئــەم‬ ‫وەزعــە بەشــێوەیەکی بنەڕەتــی بگۆڕێـت‌و تەنهــا‬ ‫رێگەیــەک بــۆ بەرەنگاربونــەوەی گەندەڵــی‌و‬ ‫نادادپــەروەری‌ بەگشــتی بــۆ ریفۆرمــی یەکێتــی‬ ‫ئەوەیــە کــە کادر‌و ئەندامــە دڵســۆزەکانی‬ ‫کۆبکرێنــەوە بەمەبەســتی فشارخســتنە‬ ‫ســەر مەکتەبــی سیاســی بــۆ هێنانــەدی ئــەو‬ ‫ئامانجانــە‪ .‬هــەر بــۆ ئــەم مەبەســتەش لەکۆتایــی‬ ‫‪2006‬دا‪ ،‬لەگــەڵ کۆمەڵێــک کادری پێشــکەوتوی‬ ‫یەکێتــی‪ ،‬دامەزراندنــی ئاراســتەی یەکبوومنــان‬ ‫راگەیانــد‪ .‬یەکبــوون تەکەتولێکــی ئاشــکرابوو و‬ ‫ئامانجەکانــی راســتەوخۆ لــەدژی بەرژەوەنــدی‬ ‫تەکەتولــە بەهێزەکانــی نــاو یەکێتیــدا بــوو‪،‬‬ ‫ئەمــەش وایکــرد کــە مەکتەبــی سیاســی‬ ‫بەهەمــوو هێــزو توانایــەوە دژایەتیــان بــکات‪.‬‬ ‫لەگــەڵ بەهێزبوونــی یەکبــوون‪ ،‬بەرێــز مــام‬

‫‪13‬‬

‫جەاللیــش هەمــان هەڵوێســتی گرتەبــەر‌و‬ ‫لەکۆبونەوەیەکــدا لەگــەڵ پێنــج کادری‬ ‫ســەرەکی ئــەو ئاراســتەیەدا‪ ،‬کــە بانگهێشــتی‬ ‫مــن نەکرابــوو‪ ،‬داوایــان لێکـرا کــە یەکبــوون‬ ‫هەڵوەشــێننەوە‪ .‬لەهەمــان کاتــدا‪ ،‬پاداشــتی‬ ‫مــادی‌و بەڵێنــی پۆســتی بەهەندێکیــان دابــوو‪.‬‬ ‫پــاش چەنــد کاتژمێرێــک‪ ،‬هەمــوو میدیاکانــی‬ ‫یەکێتــی هەواڵــی هەڵوەشــاندنەوەی ئاراســتەی‬ ‫یەکبونیــان راگەیانــد‪ ،‬منیــش بــە بەیاننامەیــەک‬ ‫ئــەو هەواڵــەم بەدرۆخســتەوە‪ .‬ئەوەبــوو بــۆ لــە‬ ‫‪2008-10-10‬دا‪ ،‬هەوڵــی دەرکردنــم لەیەکێتــی‪،‬‬ ‫لەســەر «گێرەشــێوێنی‪ :‬لەکوردســتانی نــوێ‬ ‫دا باڵوکرایــەوە‪ ،‬هەرچەنــدە مــن هەرگیــز‬ ‫بەفەرمــی ئەندامــی یەکێتــی نەبــووم»!‬ ‫پــاش نزیکــەی مانگێــک‪ ،‬پارتــی پێشــکەوتنم‬ ‫دامەزرانــد‪ ،‬بڕبــرەی پشــتی ئــەم پارتــە‬ ‫گەنجانــی ســۆڵیدارێتی خوێنــدکاران بــوون کــە‬ ‫چەنــد ســاڵێک بــوو رێکمئەخســن‌و یارمەتیــم‬ ‫ئــەدان‪ ،‬بەداخــەوە پــاش ماوەیەکــی کــورت‬ ‫بــۆم دەرکــەوت کــە هەمــوو ســەرکردایەتی‬ ‫ســۆڵیدارێتی لەالیــەن یەکێتیــەوە کــڕدراون‪.‬‬ ‫پێــش گەڕانــەوەم بــۆ ئەوروپــا‪ ،‬چەنــد‬ ‫کەســێکیان وردەکاری ئــەو خیانەتەیــان زیاتــر‬ ‫بــۆ روونکردمــەوە‪ ،‬بەهەمانشــێوە پارتــی‬ ‫پێشــکەوتنیش تێکــدەر‌و ســیخوڕی چەنــد‬ ‫الیەنێکــی بەهێــزی تێــدا بــوو!‬ ‫خۆپااڵوتنــم بــۆ پۆســتی ســەرۆکی هەرێــم تەنهــا‬ ‫بــۆ بەزاندنــی هێڵەســورەکان‌و فشارخســتنە‬ ‫ســەر یەکێتــی بــوو‪ ،‬هەرچەنــدە بــۆ ئــەم‬ ‫هەنــگاوەم ژمارەیــەک لەســەرکردایەتی گــۆڕان‬ ‫کــە بەگشــتی پەیوەندیەکــی پتــەوم لەگەڵیانــدا‬ ‫هەبــوو‪ ،‬دەستخۆشــیان لێکــردم‪ ،‬بــەاڵم رۆژێــک‬ ‫پێــش هەڵبــژاردن‪ ،‬گــۆڕان‌و هاوپەیامنەکانــی‬ ‫بڕیاریانــدا کــە دەنــگ بــدەن بەکاندیدێکــی تــر‪،‬‬ ‫دوای هەڵبــژاردن‪ ،‬بەدڵێکــی گرانــەوە‪ ،‬بڕیارمــدا‬ ‫کــە واڵت جێبهێڵــم‪.‬‬ ‫ئێســتا ســەرقاڵی چیــم؟ ســەرقاڵی زۆرشــتم‪،‬‬ ‫سیاســەت نەبــێ! خەریکــی خوێندنــەوە‌و‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫یەکێتــی ماوەیەکــی ئەوەنــدە زۆر لەدەســەاڵتدا‬ ‫بــووە کــە ئێســتە نــە دەتوانێــت دەســەاڵت‬ ‫بەجێبهێڵێــت‌و نــە رازیــش دەبێــت ئــەو دەســەاڵتە‬ ‫لەگــەڵ الیەنێکــی تــردا بــەش بــکات‪ ،‬هــەر بــۆ مانەوەی‬ ‫ئــەو دەســەاڵتەش ئامادەیــە هەتــا هەتایــە برابچوکــی‬

‫فێربونــم‪ ،‬تلســکۆپێکم هەیــە ســەیری هەســارە‌و‬ ‫ئەســتێرەکانی پێدەکــەم‪ ،‬هەروەهــا زۆر‬ ‫خەریکــی وێنەگرتنــم‪ .‬لێرەشــەوە ئەمەوێــت‬ ‫بــەو کەســانە بڵێــم کــە باســی پــرۆژەی خەیاڵـی‌و‬ ‫ســەروەت‌و ســامنی مــن دەکــەم‪ :‬هــەی روتــان‬ ‫رەشــبێت بــۆ ئــەو بوختانانــە! ئەوانــە خەڵــک‬ ‫دەکــەن بــەدز تــا دزیــی خۆیــان بشــارنەوە!‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هەڵــۆی ئیرباهیــم ئەحمــەد‬ ‫چــۆن دەڕوانێتــە ئــەو بارگــرژی‌و ملمالنێیــەی‬ ‫لەســنوری پارێــزگای ســلێامنی لەنێــوان یەكێتـی‌و‬ ‫گــۆڕان لــە ئارادایــە‪ ،‬خوێندنــەوەی تــۆ چیــە بــۆ‬ ‫ئــەو ناكۆكیی ـە‌و چــۆن ئاینــدەی ئــەو ملمالنێیــە‬ ‫دەبینیــت؟‬ ‫هەڵــۆ ئیرباهیــم ئەحمــەد‪ :‬گــۆڕان توانیویەتــی‬ ‫‪ 24‬کورســی پەرلەمــان بەدەســت بهێنێــت‪،‬‬ ‫لەکاتێکــدا نــە لەدەنگدانــدا ســاختەی کــردوە‌و‬ ‫نــە هەڕەشــەی نانبڕینــی لەخەڵــک کــردوە‬ ‫ئەگــەر دەنگــی بــۆ نــەدەن‪ .‬ســەرکەوتنی‬ ‫گــۆڕان رەنگدانــەوەی بێــزاری‌و توڕەبونــی‬ ‫خەڵکــی کوردســتانە‌و ئەبــێ هەمــوو الیــەک‬ ‫رێــز لەدەنگــی جەمــاوەری گــۆڕان بگــرێ‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەداخــەوە یەکێتــی ئێســتەش وادەزانێــت گــۆڕان‬ ‫بریتیــە لــە کاک نەوشــیروان‌و ئەوکادێرانــەی کــە‬ ‫کاتــی خــۆی لەیەکێتــی جیابوونەتــەوە! یەکێتــی‬ ‫ماوەیەکــی ئەوەنــدە زۆر لەدەســەاڵتدا بــووە کە‬ ‫ئێســتە نــە دەتوانێــت دەســەاڵت بەجێبهێڵێـت‌و‬ ‫نــە رازیــش دەبێــت ئــەو دەســەاڵتە لەگــەڵ‬ ‫الیەنێکــی تــردا بــەش بــکات‪ ،‬هــەر بــۆ مانــەوەی‬ ‫ئــەو دەســەاڵتەش ئامادەیــە هەتــا هەتایــە‬ ‫برابچوکــی پارتــی بــکات‪.‬‬ ‫ئەگــەر یەکێتــی لەگــەڵ گۆڕانکارییەکانی ئەمڕۆ‌و‬ ‫ئاینــدەدا خــۆی نەگونجێنــێ‌و بەشــێوەیەکی‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬ ‫دیموکراتیانــە بەپیــر خواســتەکانی‬ ‫خەڵکــەوە نەچێــت ئــەوا لەهەڵبژاردنەکانــی‬ ‫داهاتــودا لەمــەش خراپــری بەســەر دێــت‪.‬‬ ‫هەنــگاوی یەکــەم بــۆ هێورکردنــەوەی‬ ‫بارودۆخــی ســلێامنی ئەنجامدانــی هەڵبژاردنــی‬ ‫پارێــزگارە‪ ،‬ئەگــەر یەکێتــی دەستپێشــکەری‬ ‫نــەکات بــۆ هەموارکردنــی بارودۆخــی پێویســت‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی ئــەم هەڵبژاردنــە‪ ،‬ئــەوا‬ ‫لەئایندەیەکــی نزیکــدا‪ ،‬لەگــەڵ پەرەســەندنی‬ ‫ناکۆکــی‌و گرژیــەکان‪ ،‬پارتــی بــەو دەورە‬ ‫هەڵئەســێت‌و زیاتــر لەجــاران قورســایی‌و‬ ‫هەیمەنــەی خــۆی ئەســەپێنێت بەســەر‬ ‫یەکێتیــدا‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئاشــكرایە لەنــاو یەكێتــی‬ ‫نیشــتامنی كوردســتاندا كێشــە لەســەر هەبوونــی‬ ‫مەرجەعێــك دوای نەخــۆش كەوتنــی مــام جەالل‬ ‫لــە ئارادایــە بەتایبەتــی لەنێــوان بنەماڵــەی‬ ‫ئێوە(هێــرۆ خــان)‌و هــەردوو جێگرەكــەی‬ ‫ســكرتێری گشــتی یەكێتــی كــۆرسەت رەســوڵ‌و‬ ‫بەرهــەم ســاڵح‪ ،‬خوێندنــەوەی تــۆ چییــە بــۆ‬ ‫ئــەو ملمالنێیــە؟ ئایــا بارودۆخــی یەكێتــی بــەرەو‬ ‫لێكـرازان دەچێــت؟ یــان یەكێتــی ئــەم قەیرانــە‬ ‫تێدەپەڕێنێــت؟‬ ‫هەڵــۆ ئیرباهیــم ئەحمــەد‪ :‬پێــش هەمووشــتێک‪،‬‬ ‫بنەماڵــەی ئێمــە بەهیــچ شــێوەیەک پەیوەندییان‬ ‫نییــە بەکێشــەکانی یەکێتیــەوە‪.‬‬ ‫هێــرۆی خوشــکم نــەک لەبــەر ئــەوەی‬ ‫کــە کچــی برایــم ئەحمــەدە‪ ،‬بەڵکــو لەبــەر‬ ‫ئــەوەی خێزانــی مــام جەاللــە‌و لەســەرەتای‬ ‫دامەزراندنــی یەکێتیــەوە لەشــاخ بــووە‪ ،‬دەوری‬ ‫هەیــە لــەو ملمالنێیــەدا‪ ،‬باوکــم نــە ئەندامــی‬ ‫یەکێتــی بــووە‌و نــە خــۆی خســتۆتە کێشــەکانی‬

‫‪14‬‬

‫ئــەو حیزبــەوە‪ ،‬تەنهــا رێکخراوێــک کــەکاری‬ ‫بۆکردبێــت‌و خــۆی بەئەندانــی زانیبێــت پارتــی‬ ‫کرێکارانــی کوردســتانە‌و برایەکیشــم هەیــە کــە‬ ‫لەژیانیــدا سیاســەتی نەکــردوە‪ ،‬ئیــر بۆچــی‬ ‫نــاوی بنەماڵــەی ئێمــە ئەخرێتــە نــاو نــاوان؟‬ ‫بەبۆچونــی مــن لەکۆنگــرەی داهاتــوی‬ ‫یەکێتیــدا ئــەم کێشــەیە بەپینــەو پــەڕۆ‬ ‫چارەســەر دەکرێــت‪ ،‬لــەم کاتــەدا نــە‬ ‫یەکێتــی بەرگــەی شــڵەقاندنی گــەورە‬ ‫ئەگرێــت‌و نــە ناوەندێکــی وا بەهێــز هەیــە‬ ‫کــە بتوانــێ زاڵ بێــت بەســەر الیەنەکانــی‬ ‫تــردا‪ ،‬بــەاڵم قەیرانــی ســەرەکی یەکێتــی‬ ‫ئەوەیــە وزەی نوێبونــەوەی تێــدا نەمــاوە‪،‬‬ ‫لــەو بــاوەڕەدام کــە هەندێــک لەئەندامانــی‬ ‫مەکتەبــی سیاســی ریکــۆردی (لەدەســەاڵتدا‬ ‫بــوون)ی جیهانیــان شــکاندبێت لەکتێبــی‬ ‫‪Guinness‬‬ ‫(‪World‬‬ ‫گینســدا‬ ‫‪ )Records‬بەئاســانی جێــی خۆیــان‬ ‫گۆڕانــکاری لەفەرهەنگــی‬ ‫بکەنــەوە!‬ ‫یەکێتیــدا‪ ،‬بەگۆرینــی کورســیەکانە نــەک‬ ‫دەمووچــاوەکان‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هەندێــك ناوەنــد ئامــاژە بــۆ ئــەوە‬ ‫دەكــەن كــە یەكێتیــش وەك پارتــی دەبێــت‬ ‫حیزبــی بنەماڵــە‪ ،‬واتــە ســەركردایەتی یەكێتــی‬ ‫بــەرەو زیاتــر تۆخبوونــەوەی دەســەاڵتی خێزانــی‬ ‫تاڵەبانـی‌و ئێــوە هەنــگاو دەنێــت‪ ،‬شــیكردنەوەی‬ ‫تــۆ لــەو بارەیــەوە چییــە بەحوكمــی نزیكیــت لــە‬ ‫رووداوەكانــەوە؟‬ ‫هەڵــۆ ئیرباهیــم ئەحمــەد‪ :‬دیســانەوە ناچــارم‬ ‫رونیبکەمــەوە کــە بنەماڵــەی ئێمــە نــە لــە‬ ‫نزیـک‌و نــە لــەدورەوە پەیوەندیــان بەملمالنێــی‬ ‫نــاو یەکێتیــەوە نیــە‪ ،‬بــەش بەحاڵــی خــۆم‪ ،‬تــا‬ ‫بتوانــم خــۆم دوور ئەخەمــەوە لــە سیاســەت‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش سیاســەتی یەکێتــی‪ ،‬لەبــەر‬ ‫ئــەوەی رابردوویەکــی تاڵــم هەیــە لەگــەڵ ئــەو‬ ‫حیزبــەدا‌و ســااڵنێکی زۆری ژیانــم بەفیــرۆداوە‬ ‫لەپێناویــا!‬

‫هەموومان دەزانین‬ ‫حیزبی بنەماڵە چ‬ ‫پێکهاتەیەکی هەیە‌و‬ ‫چۆن بەڕێوەئەبرێت‪،‬‬ ‫ئەم سیستەمەش‬ ‫زۆر زەحمەتە بەسەر‬ ‫یەکێتیدا بسەپێرنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر هاتوو‬ ‫سەپێرناش ئەبێتە‬ ‫سەرەتای نەمانی‬ ‫یەکێتی‌‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئایــا بــەالی تــۆوە یەكێتــی لــەكام‬ ‫لــەم دوو الیەنــە نزیكــر بێــت باشــرە‪ ،‬لــە‬ ‫پارتــی‌و بنەماڵــی بارزانــی‪ ،‬یــان بزووتنــەوەی‬ ‫گــۆڕان‌و نەوشــیروان مســتەفا؟‬ ‫هەڵــۆ ئیرباهــم ئەحمــەد‪ :‬لــەم کاتــەدا‬ ‫ســەرچاوەی زانیارییەکانــم تەنهــا رۆژنامــە‌و‬ ‫ســایتە کوردییەکانـن‌و ئــاگام لــە وردەکارییــەکان‬ ‫نییــە‪ ،‬بــەاڵم لــەو بڕوایــەدا نیــم کەســێک‬ ‫هەبێــت لەنــاو ســەرکردایەتی یەکێتیــدا بوێرێت‬ ‫بــەو شــێوەیە بیربکاتــەوە‪ ،‬ســەرەڕای ئەمــەش‪،‬‬ ‫پێکهاتــەی ئــەو حیزبــە قبوڵــی ئــەو شــێوازی‬ ‫دەســەاڵتە نــاکات‪ ،‬هەموومــان دەزانیــن‬ ‫حیزبــی بنەماڵــە چ پێکهاتەیەکــی هەیــە‌و‬ ‫چــۆن بەڕێوەئەبرێــت‪ ،‬ئــەم سیســتەمەش زۆر‬ ‫زەحمەتــە بەســەر یەکێتیــدا بســەپێرنێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هاتــوو ســەپێرناش ئەبێتــە ســەرەتای نەمانــی‬ ‫یەکێتــی‌‪ ،‬دەرئەنجامێکــی تریــش ئەوەیــە کــە‬

‫بنەماڵەی ئێمە‬ ‫بەهیچ شێوەیەک‬ ‫پەیوەندییان نییە‬ ‫بەکێشەکانی‬ ‫یەکێتیەوە‪.‬‬ ‫هێرۆی خوشکم نەک‬ ‫لەبەر ئەوەی کە‬ ‫کچی برایم ئەحمەدە‪،‬‬ ‫بەڵکو لەبەر‬ ‫ئەوەی خێزانی مام‬ ‫جەاللە‌و لەسەرەتای‬ ‫دامەزراندنی‬ ‫یەکێتیەوە لەشاخ‬ ‫بووە‪ ،‬دەوری هەیە‬ ‫لەو ملمالنێیەدا‬

‫‪15‬‬

‫یەکێتــی‬ ‫ئە بێتــە‬

‫بەشــێک لەپارتــی‪.‬‬ ‫رێکەوتنــی ســراتیجی نێــوان پارتــی‌و‬ ‫یەکێتــی‪ ،‬رەنگــە لەکاتــی خۆیــدا‬ ‫هەنگاوێکــی بــاش بووبێــت بــۆ ســەپاندنی‬ ‫ئاشــتی‌و ســەقامگیری لەکوردســتاندا‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئــەم رێکەوتنــە لەمێــژە کاتــی بەســەرچوە‪،‬‬ ‫ئیســتا بووەتــە ئامرازێــک بەدەســت‬ ‫پارتیــەوە بــۆ تێپەراندنــی ئەجێنــدای‬ ‫خــۆی‪ .‬لەالیەکــی کەشــەوە یەکێتــی ئفلیــج‬ ‫کــردووە‪ ،‬چونکــە کاری ســەرەکی ئێســتەی‬ ‫ئــەم حیزبــە تەنهــا‌و تەنهــا رازیکردنــی‬ ‫پارتییــە! لــەم دۆخــە ئاڵــۆزەدا‪ ،‬یەکێتــی‬ ‫نــە دەتوانــێ‌و نــە دەیەوێــت لــە گــۆڕان‬ ‫نز یکبێتــە وە ‪.‬‬ ‫هیــوای زۆرینــەی خەڵکــی کوردســتان‬ ‫بەدیهێنانــی سیســتمێکی دیموکــرات‌و فــرە‬ ‫حیزبیــە‪ ،‬کــە لەژێــر ســایەیدا یەکســانی‪،‬‬ ‫دادپــەروەری کۆمەاڵیەتــی شــەفافییەت‪،‬‬ ‫خزمەتگــوزاری‪ ،‬هەلــی کار‌و دابەشــکردنی‬ ‫رەوای ســامانی نیشــتیامنی بێتــەدی‪،‬‬ ‫بەبۆچونــی مــن‪ ،‬ئەمــڕۆ گــۆڕان تەنهــا‬

‫هێزێکــە لــە کوردســتانی عێراقــدا بتوانــێ‬ ‫بــەرەو ئــەو ئامانجــە گەورەیــە هەنــگاو‬ ‫بنێــت ‪.‬‬

‫کۆتایی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوون؟‬

‫وتار‬ ‫د‪ .‬دارا محەمەد‬

‫رەنگە یەکێک لەو پرسیارە گرنگانەی‬ ‫لەدوای ئەم هەڵبژاردنەوە بێتەکایەوە‬ ‫ئەوەبێت کە ئایا ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫چ جۆرە فۆرمێکی دەبێت پاش‬ ‫ئەو حکومەتە نوێیەی کە دواجار‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئایا‬ ‫پێکدەهێرنێ‌و‬ ‫وەک هێزێکی سیاسی چاودێریکەر‬ ‫بەسەر سیستمی سیاسیەوە توانای‬ ‫مانەوەی دەبێت؟ بێگومان کاتێک‬ ‫باس لە ئۆپۆزسیۆنبوون دەکەین‬ ‫پرت ئاماژەدانە بەو حیزب‌و گروپە‬ ‫سیاسیانەی کە لەالیەک رەخنە‬ ‫لە چۆنێتی بەڕێوەبردنی سیاسی‌و‬ ‫ئابوری حکومەت دەگرن‌و لەالیەکی‬ ‫دیکەشەوە هەوڵی پێشکەشکردنی ئەو‬ ‫ئەڵتەرناتیڤانە دەدەن یان لە هەوڵی‬ ‫رازیکردنی جەماوەری دەنگدەراندا‬ ‫دەبن بەوەی کە ئەمان دەتوانن‬ ‫بەڕێوەبردن‬ ‫باشرتی‬ ‫مۆدێلێکی‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫ئەگەر‬ ‫بهێننەکایەوە‬ ‫بەشێکی‬ ‫کەواتە‬ ‫بگرنەدەست‪.‬‬ ‫گەورەی ئەجێندای ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫هەوڵدانە بۆ وەرگرتنی دەسەاڵت لە‬ ‫رێگەی دەنگدانەوە‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫لە کاتێکدا ئایدیای ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫بەتەواوەتی دەرگیری کایەی حیزبی‌و‬ ‫سیاسییەو بەشێکی گەورەی ژیانی سیاسی‬ ‫هاواڵتیان داگیردەکات‪ ،‬لەهەمانکاتدا‬ ‫بەشێکی گرنگی ژیانی سیاسی هاواڵتیان‬ ‫لەناو کایەی گشتی‌و کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنیدا بەڕێوەدەچێت‪ .‬لەناو کایەی‬ ‫گشتی‌و کۆمەڵگەی مەدەنیدا‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی ئایدیا‌و هەوڵی گروپەکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە خەبات‌و چاالکیەکانی‬ ‫هاواڵتیان بەمەبەستی گرتنەدەستی‬ ‫دەسەاڵت نیە‪ ،‬بەڵکو کایەی گشتی ئەو‬ ‫کایەیە کە تیایدا هاواڵتیان لە رێگەی‬ ‫گفتوگۆیەکی رەخنەگرانەی عەقاڵنیەوە‬ ‫لەسەر ئەو کێشە سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتیانە دەوەسنت کە راستەوخۆ‬ ‫پەیوەندیان بە سەرجەمی هاواڵتیانەوە‬ ‫هەیەو بایەخێکی گشتی هەیە‪ .‬ئەوەی‬ ‫هاواڵتیان لەناو ئەم کایەیەدا ئەنجامی‬ ‫دەدەن‌و هەوڵی بەدیهێنانی دەدەن‬ ‫ئەوەیە کە چۆن ئەم گفتوگۆو رەخنانە‬ ‫دەبنە هێزو دەنگێک کە حکومەت‬ ‫گوێیلێبگرێت‌و توانای چاودێریکردنی‬ ‫حکومەت‌و بەشداریکردنی لە پرۆسەی‬ ‫وەرگرتنی بڕیارە سیاسیەکاندا هەبێت‪.‬‬ ‫ئەو گوتارو گفتوگۆیانەی لەسەر ژیانی‬

‫سیاسی هاواڵتیان لە زانست‌و فیکری‬

‫ئەوەی ئەمڕۆ لە‬ ‫کایەی سیاسی‬ ‫کوردستاندا‬ ‫روودەدات لەالیەک‬ ‫بوونی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەرکەوتنی ئەم‬ ‫ئایدیاو دیاردەیەیەو‪،‬‬ ‫لەالیەکی دیکە‬ ‫الوازی‌و ونبوونی‬ ‫کایەی گشتی‌و‬ ‫کۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫دەبیرنێت‬

‫سیاسیدا دەکرێ بە رادەیەکی سەرەکی‌و‬ ‫راستەخۆ پرت قسەکردنە لەسەر ئەم‬

‫کایە گشتیە‌و کۆمەڵگەی مەدەنی کە‬ ‫تیایدا هاواڵتیان ژیانی سیاسی خۆیان‬ ‫تاقیدەکەنەوەو‪ ،‬کەمرت قسەکردنە‬ ‫لەسەر ئایدیای ئۆپۆزسیۆنبوون کە لە‬ ‫پارتێکدا یان چەند پارتێکی سیاسیدا‬ ‫دەردەکەوێت‪ ،‬هەرچەندە ئەم دووانە‬ ‫لە پەیوەندیەکی ئاڵوگۆڕدان‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ لە کایەی سیاسی کوردستاندا‬ ‫روودەدات لەالیەک بوونی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەرکەوتنی ئەم ئایدیاو دیاردەیەیەو‪،‬‬ ‫لەالیەکی دیکە الوازی‌و ونبوونی کایەی‬ ‫گشتی‌و کۆمەڵگەی مەدەنی دەبیرنێت‪.‬‬ ‫لێرەوە یەکێک لەو مەترسیانەی لە‬ ‫دیمەنی سیاسی کوردستاندا روودەدات‬ ‫ئەوەیە کاتێک ئۆپۆزسیۆن دەچێتە ناو‬ ‫دەسەاڵتەوەو بەشێک لە حکومەت‬ ‫پێکدەهێنێ‪ ،‬ئیرت ئایدیای ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫لەناودەچێ و‪ ،‬دواجار لەسایەی الوازیی‬ ‫کۆمەڵگەی مەدەنی‌و ونبوونی کایەی‬ ‫گشتیدا هاواڵتیان توانای مومارەسەکردنی‬ ‫ژیانێکی سیاسیان نابێت‪.‬‬ ‫بەاڵم گەورەترین ناڕۆشنی کە لەالی‬ ‫هاواڵتیان‌و کۆمەڵگەی کوردی لەسەر‬ ‫ئاستی فیکرو پراکتیکی سیاسیدا‬ ‫تێگەیشتنە‬ ‫ئەو‬ ‫دروستدەبێت‬ ‫هەڵەیەیە کە دەرئەنجامی قەیرانێکی‬ ‫سیاسیەو پاش قۆناغی کۆتایی‬

‫‪17‬‬

‫ئۆپۆزسیۆنبوون دێتەکایەوە‪ .‬ئەم‬ ‫تێگەیشتنە هەڵەیە پێیوایە کە تەنها‬ ‫هێزێکی سیاسی‌و حیزبێکی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫توانای بەربەرەکانێی دەسەاڵت‌و‬ ‫دروستکردنی ئەو کایەیان هەیە کە‬ ‫لەڕێگەیەوە دەتوانرێت حکومەت‌و‬ ‫کارەکانی بخرێتە ژێر چاودێرییەوە‌و‬ ‫بۆ بەردەم لێپرسینەوەیەکی گشتی‬ ‫رابکێرشێن‪ .‬بێگومان ئەم تێگەیشتنە‬ ‫بەتەنها دەرئەنجامی قۆناغی کۆتایی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوون نیە‪ ،‬بەڵکو دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەو بونیادە حیزبییە نادیموکراسییەی‬ ‫سەرجەمی کایەی سیاسی‌و ژیانی‬ ‫سیاسی هاواڵتیانی ئێمەی داگیرکردووەو‪،‬‬ ‫لەالیەکی دیکەشەوە بۆ ئەو هێزە‬ ‫جەنگاوەرو سەرکوتکەرە دەگەڕێتەوە‬ ‫کە ئامرازەکانی درێژەدان بەم بونیادە‬ ‫حیزبیە ستەمکارە فەراهەمدەکات‪ .‬ئێمە‬ ‫لێرەدا شیکاری بۆ ئەم بونیادە ناکەین کە‬ ‫تا چەند لەسەر بنەمای خێڵ‌و خێزان‌و‬ ‫سەرۆکی بۆماوە دروستبووە‪ ،‬لە چەند‬ ‫شوێنێکی دیکەدا قسەمان لەسەر ئەم‬ ‫دیاردەیە کردووە‪ .‬ئەم تێگەیشتنە سیاسیە‬ ‫کە لەالی هاواڵتی کورد دروستدەبێت‬ ‫لەوێوە سەرچاوەدەگرێ کە پێیوایە‬ ‫تاکەکەس‌و هاواڵتی یەکەیەکی بچوکی‬ ‫ناو کۆمەڵگەن کە ناتوانن شوناسێک‬

‫بە خۆیان بدەن‌و توانای دروستکردنی‬ ‫هێزێکیان نیە بۆ گۆڕینی سیستمی‬ ‫سیاسی‌و‪ ،‬ناتوانن کایەیەک بۆ بەشداری‌و‬ ‫فشاری سیاسی دروستبکەن‪ .‬ئەم‬ ‫تێگەیشتنە پێیوایە کە هەر هێزێک بۆ‬ ‫گۆڕین دەبێت لەناو کایەیەکی حیزبیدا‬ ‫دروستببێت‌و‪ ،‬لێرەوە شوناسی حیزبی‪،‬‬ ‫یان راسرت وایە بڵێین شوناسی خیڵ‌و‬

‫چوونە ناو‬ ‫حکومەتەوە مانای‬ ‫چاوپۆشیکردن‬ ‫نیە لەو گەندەڵیە‬ ‫سیاسی‌و ئابوریە‬ ‫گەورەیەی‬ ‫سەرجەمی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫کوردستانی گرتۆتەوە‬

‫‪17‬‬

‫دروستکردنی کایەیەکی گشتی‌و کۆمەڵگەیەکی مەدەنی کارا‬ ‫هاواڵتی‌و تاکەکەسی کورد لە تەونی ئەو چاوەڕوانیە دەردەهێنێ‬ ‫کە هەمیشە لەسەر هێزو حیزبێکی سیاسی بەندە‬ ‫خێزان‪ ،‬دەبێتە شوناسێکی بااڵدەست‌و‬ ‫هاواڵتی ئەگەر لەناو ئەم شوناسە‬ ‫حیزبی‌و خێڵەکییەدا پێناسەنەکرێت‬ ‫ئەوا توانای دروستکردنی هیچ جۆرە‬ ‫شوناسێکی نابێت وەک هاواڵتی‌و‬ ‫تاکەکەس‌و تەنها وەک دەنگێکی بچوک‌و‬ ‫بێهێز دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە‪،‬‬ ‫چونکە هەموو ئەو مانگرتن‌و‬ ‫بە‬ ‫روویاندا‌و‬ ‫خۆپیشاندانانەی‬ ‫تایبەتی خۆپیشاندانەکانی ‪١٧‬ی‬ ‫شوبات ئەوەمان بۆدەردەخەن کە‬ ‫هاواڵتی‌و کۆمەڵگە چۆن دەتوانێت‬ ‫هێزێکی جەماوەری‌و شوناسێکی‬ ‫تایبەت بە خۆی لەدەرەوەی شوناسە‬ ‫حیزبی‌و خێڵەکیەکە دروستبکات‪.‬‬ ‫ئەگەر یەکێک لە دەرئەنجامەکانی ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە کۆتاییهاتنی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا ئەمە نابێت بە مانای‬ ‫کۆتاییهاتنی ئومێدی دروستکردنی‬ ‫کۆمەڵگەی مەدەنی‌و ئەو کایەیە‬ ‫بێت کە وەک ناوەندێک بۆ سازدانی‬ ‫رەخنە‬ ‫ئاراستەکردنی‬ ‫گفتوگۆو‬ ‫بە رووی دەسەاڵتدا کاردەکەن‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سیاسی هەمیشە لە‬

‫‪18‬‬

‫گۆڕاندایەو لە گەمەیەکی سیاسی‬ ‫نێوان دەسەاڵت گرتنەدەست‌و بوون‬ ‫بە ئۆپۆزسیۆندا دەسوڕێتەوەو‪ ،‬لە‬ ‫زۆربەی بارەکاندا پەنا دەباتە بەر‬ ‫ناوەندەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی‌و‬ ‫کایەی گشتی وەکو میدیاو‬ ‫خۆپیشاندان‌و دروستکردنی رای‬ ‫گشتی لە دژی دەسەاڵت‪ .‬کەواتە‬ ‫لە کاتێکدا ئۆپۆزسیۆن بە چوونی‬ ‫بۆ ناو حکومەت‌و بوونی بە بەشێک‬ ‫لە دەسەاڵت رۆڵی ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫لەدەستدەدات‪ ،‬ناکرێت کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستان هیواکانی لەسەر ئەو‬ ‫چاوەڕوانیە بنیات بنێت کە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بە چوونی بۆ ناو حکومەت هێشتا‬ ‫چاوەڕوانی ئەوەی لێدەکرێت کە رۆڵی‬ ‫رەخنەگرانەی خۆی بهێڵێتەوەو هەر‬ ‫وەک چاودێریکەر بەسەر کارەکانی‬ ‫حکومەتەوە مبێنێتەوە‪ ،‬چونکە چوونە‬ ‫ناو حکومەتەوە مانای چاوپۆشیکردن‬ ‫نیە لەو گەندەڵیە سیاسی‌و ئابوریە‬ ‫گەورەیەی سەرجەمی دەسەاڵتی‬ ‫گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫کوردستانی‬ ‫سیاسی‬ ‫لەکاتێکدا ئەم چاوەڕوانیەی هاواڵتی‬

‫کورد چاوەڕوانیەکی رەوایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمانکاتدا هیچ پرۆسەیەکی سیاسی‬ ‫نیە توشی قەیرانی گەورە نەبێت‬ ‫ئەگەر کۆمەڵگە تێڕوانینی سیاسی‬ ‫خۆی لەسەر ئەم جۆرە چاوەڕوانیانە‬ ‫بنیات بنێت‪ .‬دوو خاڵ لێرەدا گرنگە‬ ‫ئاماژەی پێبدرێت‪ :‬یەکەم‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئەو کایە گشتیە دروستبکرێت کە‬ ‫هاواڵتیان لەرێگەیەوە فشار بۆ سەر‬ ‫دەسەاڵت دروستدەکەن بە جۆرێک‬ ‫کە ئەم کایەیە ببێتە کایەیەکی‬ ‫زیندوو بۆ چاودێریکردنی دەسەاڵت‌و‬ ‫ئەو‬ ‫حکومەت‌و‬ ‫سیاسەتەکانی‬ ‫گەندەڵیانەی ئەنجامیدەدات‪ .‬کایەی‬ ‫گشتی کارەکتەرێکی دینامیکی هەیە‬ ‫کە زۆر الیەنی جیاوازی ژیانی هاواڵتی‬ ‫دەگرێتەوەو تەنها لەم شوێنەدا‬ ‫هاواڵتی وەک تاکەکەسێکی ئازاد‬ ‫لە هەوڵی نیشاندانی توانا فیکریی‌و‬ ‫چاالکیە سیاسیەکانی خۆیدا دەبێت‌و‬ ‫توانای گەاڵڵەکردنی شوناسێکی هەیە‬ ‫کە نەبەسرتاوەتەوە بە ئینتیامبوون‬ ‫بۆ حیزبێک یان خێڵێک‪ .‬دروستکردنی‬ ‫کایەیەکی گشتی‌و کۆمەڵگەیەکی‬

‫مەدەنی کارا هاواڵتی‌و تاکەکەسی‬ ‫کورد لە تەونی ئەو چاوەڕوانیە‬ ‫دەردەهێنێ کە هەمیشە لەسەر هێزو‬ ‫حیزبێکی سیاسی بەندە‪ .‬دووەم‪،‬‬ ‫قسەکردنە لەسەر خودی دەسەاڵت‬ ‫بە ئۆپۆزسیۆنەوە چونکە هاواڵتیان‬ ‫لە کایەی گشتیدا لە بەریەکەوتنێکی‬ ‫بەردەوامدان لەگەڵ دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەر لە گرتنەدەستی‬ ‫دەسەاڵت‌و لەرێگەی رەخنەکردنی‬ ‫ئەم دەسەاڵتەوە هەڵگری کۆمەڵێک‬ ‫پەیام‌و پرەنسیپی سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫کۆمەاڵتیە بۆ ریفۆرم کە ناکرێت لە‬ ‫ساتەکاتی دەسەاڵتدا هەموو ئەمانە‬

‫‪19‬‬

‫وەک کۆمەڵێک دروشمی هەڵبژاردن‬ ‫دەربکەون‌و فەرامۆشبکرێن‪ .‬هاواڵتیان‬ ‫لێپررساو‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫پێویستە‬ ‫بکەن لەبەرامبەر پرەنسیپەکانیان‌و‬ ‫رەخنەکانیان دژ بە دەسەاڵت‬ ‫بیربخەنەوەو ئۆپۆزسیۆن دەبێت‬ ‫پالنێکی ئاشکرای هەبێت لەکاتی‬ ‫حکومەتدا کە چۆن دەتوانێت‬ ‫ریفۆرم ئەنجامبدات‪ .‬کەواتە وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارەی سەرەوە کە چۆن‬ ‫درێژەپێدەدرێ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫ئەوەیە کە دەبێت ئۆپۆزسیۆن بخرێتە‬ ‫ژێر فشاری هاواڵتی‌و کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنیەوە بۆ ئەوەی وەک رەخنەگرو‬

‫راستکەرەوەی دەسەاڵت کاربکات‬ ‫نەک ببێتە بەشێک لەو قەیرانە‬ ‫بەردەوام‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫سیاسیەی‬ ‫بەرهەمیدەهێنێ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫شەماڵ‬ ‫عەبدولوەفا‪ :‬هیچ‬

‫جیاوازییەكامن‬ ‫لەسەر‬ ‫سرتاتیژ‌و‬ ‫گوتاری‬ ‫گۆڕان نیە‬

‫ئا‪ :‬سپی میدیا‬ ‫هەڵســوڕاوی گــۆڕان‌و بەرپرســی ژووری پەیجــوری (رێكخســن)‪ ،‬شــەماڵ عەبدولوەفــا بــاس لــەوە دەكات كــە كادیــرە‬ ‫(ناڕازییەكانــی) گــۆڕان هەموویــان بەشــداری كۆنگــرە دەكــەن‪ .‬ئــەو كــە لەلیژنــەی ئامــادەكاری كۆنگرەیــە دەڵێــت‬ ‫«كۆتایــی ئــەم مانگــە كۆنگــرە دەبەســتین»‌و پێشــبینیش دەكات ســەركەوتووبێت‪ .‬ئەمــە دەقــی چاوپێكەوتنەكەیــە‪:‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئیشــوكارەكانی خــۆ ئامادەكــردن بــۆ كۆنگــرەی گــۆڕان چــۆن دەڕوات‪ ،‬چەنــد لیژنــەی ئامادەكردنــی كۆنگرەتــان هەیــە‪ ،‬بــۆ‬ ‫چەنــد دەنگــی هاواڵتیــان ئێــوە نوێنەرێكــی لەنــاو كۆنگــرەدا بــۆ دادەنێــن؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬ئێمــە لیژنەیەكــی ســەرەكی ئامــادەكاری كۆنگرەمــان هەیــە‪ ،‬لیژنەكــە لــە بەرپرســی ژووری پەیجــوری‪ ،‬ژووری‬ ‫هەڵبــژاردن كاك ئــارام‪ ،‬ژووری دارایــی كاك مســتەفای ســەید قــادر‌و مامۆســتا جەمــال محەمــەد پێكدێــت‪ .‬ئەمانــە ئەندامانــی لیژنــەی‬ ‫ئامــادەكاری كۆنگــرەن‪ .‬ئــەم لیژنەیــەش شــەش لیژنــەی تــری پێكهێنــاوە‪ :‬لیژنــەی هەڵســەنگاندنی فراكســیۆنەكان‪ ،‬لیژنــەی ژنــان‪ ،‬لیژنــەی‬ ‫هەڵســەنگاندنی ژوورەكان‪ ،‬لیژنــەی رێنوماییــە بنەڕەتییــەكان‪ ،‬لیژنــەی هەڵســەنگاندنی راگەیانــدن‪ ،‬لیژنــەی بەرنامــەی سیاســی‪ ،‬لیژنــەی ئیــداری‬

‫‪20‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫كۆنگــرەش كــە ئامادەكاریــە ئیدارییەكانــی‬ ‫كۆنگــرە دەكات‪ .‬ئەمانــە هەموویــان‬ ‫لیژنــەی تایبەمتەنــدن ڕاپۆرتــی گشــتی‬ ‫ئامــادە دەكــەن بــۆ كۆنگــرە‪ ،‬ئــەو راپۆرتــە‬ ‫دەبرێتــە كۆنگــرە‌و لــەوێ‌ ســەرلەنوێ‌ چەنــد‬ ‫كۆمســیۆنێكی بــۆ دادەنێــن‌و ئــەو چەنــد‬ ‫كۆمســیۆنە لەكۆنگــرە دیــاری دەكرێــن‪ ،‬یــان‬ ‫بەهەڵبــژاردن‪ ،‬یــان بەدەستنیشــانكردن‪.‬‬ ‫ئــەو لیژنانــە هەریەكــەو دەچنــە شــوێن‌و‬ ‫ملەحەقــی كۆنگــرە بــۆ ئــەوەی هەریەكــە‬ ‫ســەرقاڵی ئامادەكردنــی راپۆرتەكانــی‬ ‫خۆیــان بــن‌و دوای بیانهێننــە كۆنگــرە‌و‬ ‫لــەوێ‌ بــە دەنگــدان‪ ،‬یــان هــەر شــێوازێكی‬ ‫تــر بێــت كــە كۆنگــرە دەستنیشــانی‬ ‫بــكات‪ ،‬پەســەند بكرێــن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هــەر نوێنەرێــك بــە چەنــد‬ ‫دەنگــی هاواڵتیــان ســەردەكەوێت؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬ئێمــە بــەو پێیــەی‬ ‫رێكخراوەكامنــان زیاتــر نیمچــە فیدراڵییــە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنــەكان لەســەر ئەساســی قەزاكانــە‌و‬ ‫هــەر قەزایــەك ســەربەخۆیی خــۆی هەیــە‪.‬‬ ‫بەرپرســی ئــەو شــوێنە دەبێتــە ئەندامــی‬ ‫جڤاتــی نیشــتامنی گــۆڕان‪ ،‬بەرپرســی‬ ‫ژوورەكانیــش بەهەمانشــێوە‪ ،‬بــۆ هــەر ‪1500‬‬ ‫دەنــگ كــە هێنامبــان لەهــەر قەزایــەك‬ ‫نوێنەرێــك ســەردەكەوێت بــۆ كۆنگــرە‪ .‬بــۆ‬ ‫منونــە لــە شــارۆچكەیەك ‪ 12‬هــەزار دەنگــان‬ ‫هێنــاوە‪ ،‬ئــەم شــارۆچكەیە هەشــت كەســیان‬ ‫بەهەڵبــژاردن دەبنــە ئەندامــی كۆنگــرە‪،‬‬ ‫ئەمــە جگــە لــەوەی ئێمــە ژنــان‌و پیاوامنــان‬ ‫جیاكردۆتــەوە‪ ،‬ژن لەگــەڵ ژن‌و پیــاو لەگــەڵ‬ ‫پیــاو‪ ،‬ژن دەنــگ بــە ژن دەدات‪ ،‬پیــاو دەنــگ‬ ‫بەپیــاو دەدات‪ .‬رێژەیەكــان دانــاوە بــۆ‬ ‫ئــەوە ژن هانبدرێــت تــا بەشــداری سیاســی‬ ‫بــكات‪ ،‬ئــەو رێژەیــەش ‪%20‬ە‪ ،‬ئەمــەش شــێوە‬ ‫كۆتایەكــە‪ .‬ســەبارەت بــە شــارە گــەورەكان‬ ‫ئێمــە تایبەمتەندییەكــان پێــداوە‪ ،‬لەســەر‬

‫‪21‬‬

‫ئاســتی بازنــە رێكــان خســتووە‪ ،‬بــۆ‬ ‫منونــە بازنەیــەك چەنــد گەڕەكێكــی لەخــۆ‬ ‫گرتــووە‪ ،‬بــۆ منونــە لــە گەڕەكــەدا گــۆڕان‬ ‫‪ 9‬هــەزار دەنگــی هێنــاوە ئەمــە بەمانــای‬ ‫‪ 6‬كورســی‪ ،‬واتــە ئــەو بازنەیــە شــەش كورســی‬ ‫هەیــە لــە كۆنگــرەدا‪ .‬ســەبارەت بەناوچــە‬ ‫دابڕیرناوەكانیــش لەهەڵبژاردنــی ‪ 2010‬گــۆڕان‬ ‫چەنــد دەنگــان هێنــاوە بەپێــی ئــەو دەنگانــە‬ ‫نوێنەریــان دێتــە كۆنگــرەوە‪ .‬بــۆ منوونــە‬ ‫دووزخورماتــوو ‪ 3‬نوێنــەر‪ ،‬خانەقیــن ‪ 6‬نوێنــەر‪،‬‬ ‫موســڵ ‪ 7‬ئەنــدام‌و‪ ..‬هتــد‪ .‬ژوورەكانیــش هــەر‬ ‫ژوورە‌و دوو كەســی دێتــە كۆنگــرە‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬باشــە ئێــوە ژوورتــان هەیــە‬ ‫خــۆی س ـێ‌ كەســن؟ ئایــا ئەمــە ناهەقــی نیــە‬ ‫بەرانبــەر بەشــداربووانی قــەزا‌و شــارەكان؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬ئــەوە یەكێكــە لــەو‬ ‫كێشــانەی ئێســتا ئێمــە خەریكــە چارەســەری‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬بۆئــەوەی بتوانیــن هاوســەنگییەك‬ ‫هەبێــت لەنێــوان ژوورەكانــدا‪ .‬بــۆ منونــە ئــەو‬ ‫ژوورەی مــن سەرپەرشــتی دەكــەم ژمارەكــەی‬ ‫‪ 17‬كەســە‪ ،‬راگەیانــدن هەموویــان ‪200‬‬ ‫كەســن‪ ،‬ئەوانــەی ســەرلەنوێ‌ رێكدەخرێنــەوە‬ ‫لــەژووری هەڵبــژرادن كراونەتــەوە نزیكــەی ‪20‬‬ ‫كــەس دەبــن‪ .‬ژووریشــان هەیــە لەبەرئــەوەی‬ ‫هەندێكیــان چونەتــە شــوێنەكانی تــر بــوون‬ ‫بەدوو سـێ‌ كەس‪ .‬ئێســتا ســەرقاڵی چارەســەری‬ ‫ئــەو گرفتەیــن بۆئــەوەی هاوســەنگەیەكی بــۆ‬ ‫بگەڕێنینــەوە‪ .‬بــۆ منونــە چەنــد كەســێكیان‬ ‫دەچــن بــۆ بازنــەكان خۆیــان هەڵدەبژێــرن‪.‬‬ ‫گرنــگ هاوســەنگییەك بــۆ ئــەو شــوێنانە‬ ‫زامــن دەكەیــن‪ .‬رەوەنــدی كوردیــش پێشــر‬ ‫هەڵبژاردنیــان بــۆ نوێنــەری كۆنگــرە‌و جڤاتــی‬ ‫نیشــتامنی كــردووە‪ .‬نزیكــەی ‪ 317‬كــەس‬ ‫لەقــەزاكان بەشــداری دەكــەن‪ .‬ژوورەكان ‪36‬‬ ‫كــەس بــە بەپرســەكانیانەوە‪ ،‬چونكــە بەرپرســی‬ ‫ژوورەكان ئەندامــی جڤاتــن‪ .‬ئەوانــە خۆیــان‬ ‫ئۆتۆماتیكیــەن دێنــە كۆنگــرە كــە ژمارەیــان ‪30‬‬

‫كەســە‪ .‬نوێنەرایەتــی راگەیاندنــەكان دانــراوە‬ ‫‪ 12‬كــەس ئەوانیــش تێبینیــان هەیــە داوای‬ ‫زیاتــر دەكــەن‪ .‬لیژنەیەكــی فراكســیۆنەكامنان‬ ‫هەیــە‪ ،‬پەرەلەمانتارانــی بەغــدا‪ ،‬هــەردوو‬ ‫پەرلەمانتارانــی كوردســتان‪ ،‬نوێنــەران لــە‬ ‫ئەنجومەنــی پارێــزگا‪ ،‬دیــاری هەڵســەنگاندنیان‬ ‫بــۆ دەكەیــن بۆئــەوەی بەشــدرابن لەكۆنگــرە‪.‬‬ ‫‪ 21‬نوێنــەر خەڵكــان دانــاوە بــۆ كەســە‬ ‫لێهاتــووەكان ئەوانــە نزیكــەی ‪%10‬ی كۆنگرەن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئێــوە خەڵكانێكــی دابڕاوتــان‬ ‫هەیــە ئەوانــە چــۆن مامەڵەیــان لەگــەڵ‬ ‫دەكــەن؟ لەكاتێكــدا قســە هەیــە نزیكــەی ‪100‬‬ ‫كــەس بـن‌و هەموویان كادیــری پێشــكەوتوون؟‬ ‫شــەمااڵ عەبدولوەفــا‪ :‬لەهەولێــر‌و ســلێامنی‌و‬ ‫كــەالر هەمانــە‪ ،‬ئەمانــە هەموویــان‬ ‫لەدیراســەكردنیانداین‪ ،‬هەندێكیــان دەچنــە‬ ‫بازنــەكان خۆیــان كاندیدەكــەن‪ ،‬هەندێكیــان‬ ‫ناویــان نییــە‪ ،‬فۆرمێكیشــان بــۆ ئــەوان هەیــە‪،‬‬ ‫چارەســەرمان كــردوون‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬هەنێــد كەســانی دیــاری گــۆڕان‬ ‫هەیــە دانیشــتوون‪ ،‬بــەاڵم هــەر گۆڕانــن‪،‬‬ ‫لەوانــە قــادری حاجــی عەلــی‪ ،‬عوســانی‬ ‫حاجــی مەحمــود‪ ،‬ســاالر عەزیــز‪ ،‬عوســان‬ ‫بانیامرانــی‪ ،‬ســەفین مەالقــەرەو هتــد‪ ،‬ئەمانــە‬ ‫بەشــداردەبن؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولەوەفــا‪ :‬ئەوانــە هەموویــان‬ ‫بەشــداری لەكۆنگــرەدا دەكــەن وەك ئەندامــی‬ ‫كارا‪ ،‬ئێمــە ئەندامــی چاودێرمــان نییــە‪.‬‬ ‫ســەرباری ئەمانــە ئیمــە كەســانی لێهاتوومــان‬ ‫هەیــە لەبــوارە جیاجیاكانــدا‪ ،‬ئەوانــە بەتەزكیــە‬ ‫دەهێنیــن‌و كۆنگــرە دەوڵەمەنــد دەكــەن‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬ ‫گــۆڕان‌و كەســێكی تــر ڕای تــری هەبێــت‪.‬‬

‫بەبیروڕاكانیــان‪ .‬بــە پێــی بــەراوردی ئێمــە‬ ‫نزیكــەی ‪ 600‬بــۆ ‪ 650‬كــەس بەشــداری‬ ‫كۆنگــرە دەكــەن‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئــەو راپۆرتانــەی دەخرێتــە‬ ‫بــەردەم بەشــداربووانی كۆنگــرە بــۆ گفتوگــۆ‬ ‫چیــن؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬هەمــوو ئۆرگانەكانــی‬ ‫گــۆڕان راپۆرتــی خۆیــان دەبێـــت بــۆ كۆنگــرە‬ ‫كــە شــەش راپۆرتــن‪ :‬بەرنامــەی سیاســی‪،‬‬ ‫راگەیانــدن‪ ،‬راپۆتــی ژوورە تایبەمتەنــدەكان‪..‬‬ ‫هتــد‪ ،‬ئێمــە لیژنەیەكــان هەیــە بەنــاوی‬ ‫لیژنــەی راپۆرتــە بنەڕەتییــەكان‪ ،‬ئەوانــە‬ ‫پــاش گفتوگــۆ‌و داڕشــتنەوە ئیــر دوا راپــۆرت‬ ‫دەبێتــە یاســای بنەڕەتــی‪ ،‬دەســتوری گــۆڕان‬ ‫كــە هەمــوو دەســەاڵت‌و پەیوەندییــەكان نــاو‬ ‫گــۆڕان رێكدەخــات‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬ئایــا هیــچ پەیپەرێكتــان هەیــە‬ ‫لەســەر شوناســی فیكــری گــۆڕان‪ ،‬كــە وا‬ ‫مــاوەی چــوار ســاڵە هەیـە‌و هیــچ شوناســێكی‬ ‫فیكــری نییــە؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬گــۆڕان بزووتنەوەیەكــی‬ ‫فــەرە رایــە‪ ،‬فــەرە بۆچوونــە‪ ،‬ئێمــە هەمــووان‬ ‫لەســەر الیەنــی كەمــی بەرنامەیــەك‬ ‫رێككەوتوویــن‪ .‬ئێمــە لەســەر دوو بابەتــی‬ ‫ســەرەكی رێككەوتویــن‪ ،‬سیســیتەمی‬ ‫رێكخراوەیــی گــۆڕان‪ ،‬دووەم لەســەر بەرنامــەی‬ ‫گــۆڕان‪ .‬یــەك بــۆ ژیانــی حیزباتــە‪ ،‬دووەم بــۆ‬ ‫دەوڵــەت‌و دەوڵەتداریـی‌و پەرلەمانیش‪ ,‬ئێســتا‬ ‫الی خەڵــك زۆر ئاشــكرابووە بەرنامــەی سیاســی‬ ‫گــۆڕان چییــە‪ .‬زۆر ئاسایشــە كــە رای جیــاواز‬ ‫هەبێــت لەســەر چۆنێتــی‪ ،‬یــان ناوخــۆی‬

‫‪22‬‬

‫ســپی میدیــا‪ :‬لەهەمــوو كۆنگرەیەكــدا‬ ‫دەســتەی ســەركردایەتی هەڵدەبژێردرێــت‪،‬‬ ‫ئایــا كۆنگــرەی گــۆڕان ئاســایی ئەمــە‬ ‫دەكات؟ دەســتەی ســەركردایەتی نــاوی‬ ‫چییــە ؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬لەبەرئــەوەی چۆنێتــی‬

‫بەو پێیەی‬ ‫رێكخراوەكامنان زیاتر‬ ‫نیمچە فیدراڵییە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكان‬ ‫لەسەر ئەساسی‬ ‫قەزاكانە‌و‬ ‫هەر قەزایەك‬ ‫سەربەخۆیی خۆی‬ ‫هەیە‬

‫رێكخراوەكامنــان فیدراڵیــە‪ ،‬نوێنــەری هەمــوو‬ ‫قەزایــەك ئۆتۆماتیكــی ئەنــدام جڤاتــە‪.‬‬ ‫بەرپرســی ژوورەكانیــش‪ .‬هەروەهــا رەوەنــدی‬ ‫كــوردی‌و تــەواوكاری‌و كۆتــای ژنــان ئەمانــە‬ ‫ئەندامــی جڤاتــن‪ .‬دوای كۆنگرە لەســەر بنەمای‬ ‫گفتوگۆكانــی كۆنگــرە دوای رێكدەكەویــن‬ ‫خانــەی راپەڕانــدن چــۆن دەستنیشــان بكەیــن‪.‬‬ ‫خانــەی ڕاپەرانــدن بەرپرســە لەڕاپەراندنــی‬ ‫كاری رۆژانــەی گــۆڕان‪ ،‬زیاتــر الیەنێكــی‬ ‫جێبەجیــكارە‌و جڤــات خــاوەن بڕیــارە‪.‬‬ ‫گــۆڕان‬ ‫راســتە‬ ‫میدیــا‪:‬‬ ‫ســپی‬ ‫بزووتنەوەیەكــی تازەیــەو دەیەوێــت‬ ‫شــتی نــوێ‌ بــكات‪ ،‬بــەاڵم كۆمەڵێــك‬ ‫كەوادیــری دیارتــان دانیشــتبوون‪ ،‬بــەڕای‬ ‫تــۆ ئــەم كۆنگرەیــە بــەرەو یەكگرتــن یــان‬ ‫دەبــات؟‬ ‫لێكرتازانتــان‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬ئێمــە لەســەر‬ ‫ســراتیژ‪ ،‬بەرنامــە‪ ،‬گوتــاری سیاســی‬ ‫گــۆران‪ ،‬هیــچ جیاوازییەكــان نییــە‪،‬‬ ‫رەنگــە لەوردەكارییەكنــدا جیاوازیــان‬ ‫هەبێــت ئەمانــەش قابیلــی چارەســەر‬ ‫كردنــە‪ ،‬پێموابێــت چارەســەریش دەكرێــت‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬تــۆ پێشــبینی دەكەیــت‬ ‫لەنــاو كۆنگــرەدا قســە لەســەر ئــەوە‬ ‫بكرێــت كــە بــۆ لەنــاو گۆڕانــدا ســەكۆی‬ ‫جیــاواز نەبێــت؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬وەك خــۆت‬ ‫ئامــاژەت بــۆ كــرد كــە گــۆڕان تازەیــە‪،‬‬ ‫هێشــتا كۆنگرەمــان نەبەســتووە‪ ،‬لەبــەردەم‬ ‫بەرپرســیارێتییەكی زۆر گەورەدایــن‪،‬‬ ‫هەروەهــا لەبــەردەم ســێ‌ پرۆســەی‬ ‫گەورەدایــن‪ :‬پێكهێنانــی حكومەتــی‬ ‫هەرێــم‪ ،‬هەڵبژاردنــی پەرلەمانــی عێــراق‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنــی پارێــزگاكان‪ .‬لەبەرئــەوە ئــەم‬ ‫قۆناغــە‪ ،‬قۆناغــی وەرچەرخانــە‪ ،‬ئاســانە‬ ‫جیــاوازی‌و ناكۆكــی هەبێــت‪ ،‬بــەاڵم گرنــگ‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫ئیــرادەی ئێمــە چــۆن بــۆ چارەســەركردن‪،‬‬ ‫چەنــد بــە دیدێكــی پۆزەتیڤانــەوە هەوڵــی‬ ‫چارەســەركردن دەدەیــن ئــەوە گرنگــە‪،‬‬ ‫ئێســتا ئــەو دیــدە پۆزەتیڤــە بەدیدەكرێــت‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬بــەدەر لەنــاو هێنــان‪،‬‬ ‫مەســەلەی رێكخــەری گشــتی چــۆن‬ ‫هەڵدەبژێردرێــت؟‬ ‫بەهەمــان‬ ‫عەبدولوەفــا‪:‬‬ ‫شــەماڵ‬ ‫فۆرمــی خانــەی راپەڕانــدن رێكخــەری‬ ‫گشــتیش ئەنجــام دەدرێـــت‪ .‬ســەبارەت بــەو‬ ‫پۆســتەش كــە ئێســتا كاك نەوشــیروان‬ ‫رێكخــەری گشــتییە‪ ،‬الی هەمــوو‬ ‫هەڵســوڕاوانی گــۆڕان لــەو بــاوەڕەدا نیــم‬ ‫كــەس چــاوی لەســەر ئــەو پۆســتە بێــت‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬كەی كۆنگرە دەبەسنت؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬بەرنامەمــان وایــە كــە‬ ‫لەكۆتایــی مانگــی ‪ 12‬ئەنجامــی بدەیــن‌و‬ ‫دوو رۆژ دەخایەنێــت‌و دانیشــتنی یەكــەم بــە‬ ‫ئاشــكرا دەبێــت‌و میوانیــش تێــدا دەبێـــت‌و‬ ‫لەســلێامنی ســازدەكرێت‪ .‬خەرجــی كۆنگــرەش‬ ‫هــەر لەســەر شــانی گــۆڕان خــۆی دەبێــت‪.‬‬ ‫ســپی میدیــا‪ :‬پێشــبینی كۆنگرەیەكــی‬ ‫ســەركەوتوو یــان نێگەتیــڤ دەكەیــت؟‬ ‫شــەماڵ عەبدولوەفــا‪ :‬بەدڵنیاییــەوە‬ ‫كۆنگرەیەكــی ســەركەوتوو دەبێـــت‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ئەم قۆناغە‪ ،‬قۆناغی‬ ‫وەرچەرخانە‪ ،‬ئاسانە‬ ‫جیاوازی‌و ناكۆكی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم گرنگ‬ ‫ئیرادەی ئێمە چۆن‬ ‫بۆ چارەسەركردن‪،‬‬ ‫چەند بە دیدێكی‬ ‫پۆزەتیڤانەوە هەوڵی‬ ‫چارەسەركردن‬ ‫دەدەین ئەوە‬ ‫گرنگە‪ ،‬ئێستا ئەو‬ ‫دیدە پۆزەتیڤە‬ ‫بەدیدەكرێت‬

‫بەرپرسی دەستەی‬ ‫راوێژكاری یەكێتی‪:‬‬

‫ئینشقاق لەناو یەكێتیدا‬ ‫روونادات‬ ‫سازدانی‪:‬سپی میدیا‬ ‫بەرپرسی دەستی راوێژكارانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی د‪ .‬یوسف گۆران بەپێچەوانەی ئەو ملمالنێی توندەی لەناو‬ ‫یەكێتی لە ئارادایە دەڵێت "ئینشقاق رونادات‪ ،‬سەرباری ئاڵۆزی دۆخی ئێستای یەكێتی ئیرادەیەكی بەهێز هەیە‬ ‫بۆ تێپەڕاندن‌و سەركەوتن بەسەر دۆخەكە"‪ .‬ناوبراو كە وتەبێژی لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرەشە جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەكاتەوە كە ئیرادەیەك هەیە پێش ئەوەی الی سەركردەكان هەبێت الی كادیران‌و ئەندامانی خوارەوەی یەكێتی‬ ‫هەیە‌و قایل نابن بەوەی كەس چارەنوسی یەكێتی بخاتە مەترسییەوە‪ .‬ئەمە دەقی چاوپێكەوتنەكەیە‪:‬‬

‫سپی میدیا‪ :‬با لەوێوە دەستپێبكەین‪ ،‬ئامادەكارییەكان بۆ كۆنگرە چۆن دەڕوات لەو باوەڕەدایت كە بتوانن لەكاتی خۆیدا‬ ‫كۆنگرە ببەسنت؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬زیاتر لە مانگێكە كۆمسیۆنی بااڵی ئامادەكاری كۆنگرە پێكهێرناوە‪ ،‬دیارە ئەمەش پاش بڕیاری پلینیۆم هات كە پێویستە‬

‫‪24‬‬

‫كۆنگرەی چواری یەكێتی لە كۆتایی مانگی‬ ‫یەكی ساڵی ‪ 2014‬ببەسرتێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫بڕیاری بەستنی كۆنگرە لە ماوەی سێ‬ ‫مانگدا زۆر ورد نەبوو دژی مادەیەكی‬ ‫پەیڕەوەكەیە كە پێویستە ئامادەكاری بۆ‬ ‫كۆنگرە لەماوەی ‪ 6‬مانگدا بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەنگاوی جیدی‌و عەمەلی لە مانگی‬ ‫‪ 11‬دا لەالیەن كۆمسیۆنی ئامادەكاری‬

‫ئینشقاق‬ ‫رونادات‪،‬‬ ‫سەرباری‬ ‫ئاڵۆزی دۆخی‬ ‫ئێستای یەكێتی‬ ‫ئیرادەیەكی‬ ‫بەهێز هەیە‬ ‫بۆ تێپەڕاندن‌و‬ ‫سەركەوتن‬ ‫بەسەر دۆخەكە‬ ‫‪25‬‬

‫كۆنگرەی چوار نراوەو زۆر بە‬ ‫ئومێدین كە لەو ماوە كورتەدا هەموو‬ ‫ئامادەكارییەكان بۆ كۆنگرەكە تەواو‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫یەكێتی دەبێت كۆنگرە لە ‪ 1000‬ئەندام‬ ‫تێنەپەڕێت‪ ،‬ئایا دەتوانن ئیلتزام بەو‬ ‫ژمارەیەوە بكەن لەكاتێكدا لەكۆنگرەی‬ ‫سێهەم هەمان بڕیار هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ 1690‬ئەندام دەنگیان دا؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬ئاشكرایە پەیڕەو ژمارەی‬ ‫ئەندامانی كۆنگرەی بەشێوەیەك‬ ‫دیاری كردوە كە ناب ‌ێ لە ‪ 1000‬تێپەرێ‌‪،‬‬ ‫لە كۆنگرەی چواردا سەرجەم هەڤااڵنی‬ ‫كۆمسیۆنی ئامادەكاری قەناعەتی‬ ‫تەواویان هەیە بەوەی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫یەكێتی بكرێتە رێنیشاندەری سەرەكی‬ ‫كارو هەنگاوەكان‪ ،‬بەم پێیەی كۆی‬ ‫ژمارەی ئامادەبوانی كۆنگرە لە پەیرەودا‬ ‫دیاریكراوەو بۆیە سەرجەم هەڤااڵنی‬ ‫كۆمسیۆنی ئامادەكاری پێوەی پەیوەست‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫ئەوەی پەیوەستە بە كۆنگرەی سێوە‬ ‫ئەوكات پەیڕەوی ناخۆی یەكێتی ئەو‬ ‫سنورەی دیاری نەكردبوو بۆ بەشداربوانی‬ ‫ئەندامان بۆیە ژمارەكە لە سەروی هەزارەوە‬ ‫بوو‪ ،‬ئەمە یەكەمین جارە پەیرەوێك‬ ‫دادەنرێت كە ژمارەی بۆ ئەندامانی‬ ‫كۆنگرە دەستنیشان دەكاو ئەمە خاڵێكی‬ ‫ئیجابی پەیرەوەكەمانەو حەقە ئاماژەی بۆ‬

‫ناكرێت وەسفی‬ ‫نەتەوەیی‬ ‫ببەخرشێتە‬ ‫پارتێك‌و لە هی‬ ‫كەی وەرگریتەوە‬ ‫بكرێت‪،‬‬ ‫یە‬ ‫بۆ‬ ‫مەسەلەی بەراوردكردنی كۆنگرەی چوار‬ ‫بە كۆنگرەی سێ جێی باس نیە‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ سكرتێری‬ ‫گشتی دەتوانێت ‪ 120‬ئەندام بێنێتە ناو‬ ‫كۆنگرە بێ‌ هەڵبژاردن‪ ،‬ئێستا ئەو هەقە‬ ‫كێ پیادەی دەكات؟ یان فەرامۆشی‬ ‫دەكەن؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬مەسەلەی هێنانی ‪120‬‬ ‫كەس وەك مافێكی سكرتێری گشتی لە‬ ‫پەیرەوەكەدا پەیوەســـــتە‬

26

27

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫راوێژكردن لەگەڵ ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬هەروەها بەهەمان‬ ‫شێوە بە پێی پەیرەو لە حاڵەتی غیابی‬ ‫سكرتێری گشتی‪ ،‬جێگری سكرتێر هەموو‬ ‫دەسەاڵتەكانی سكرتێری دەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەروی یاساییەوە دەكرێت ئەم مافە لە‬ ‫الیەن ئەنجەمەنی سەركردایەتییەوە یەكال‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا بۆچونێكی هەیە‬ ‫دەڵێت ئەم مافە تەنها تایبەت بووە بە‬ ‫سكرتێری گشتی‌و نابێت بەكار بهێرنێت‪،‬‬ ‫لە كۆتاییدا كۆمیتەی سەركردایەتی‬ ‫دەتوانێت ئەم مەسەلەیە ساغ بكاتەوە‬ ‫بەوەی شێوازی دەستنیشانكردنی ئەو ‪120‬‬ ‫كەسە بە چ میكانیزمێك مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬زۆر گومان لەسەر شوناسی‬ ‫فیكری یەكێتی دەكرێت‪ ،‬دەوترێت پارتی‬ ‫حیزبێكی نەتەوەییە‪ ،‬گۆڕان داكۆكی‬ ‫لەدەوڵەتی هاواڵتی بوون دەكات‪،‬‬ ‫ئیسالمییەكان پەیامی ئاینی خۆیان هەیە‪،‬‬ ‫ئێوە شوناسی فیكرتان چییە؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬پێش هەموو شتێك من‬ ‫گومانم لەو وەسفانەیە كە بەرێزت‬ ‫ئاماژەت پێدا‪ ،‬بۆمنونە ناكرێت وەسفی‬ ‫نەتەوەیی ببەخرشێتە پارتێك‌و لە هی‬ ‫كەی وەرگریتەوە‪ ،‬بەهەمان شێوە بۆ‬ ‫مەسەلەی دەوڵەتی هاواڵتیبون‌و دینی‪،‬‬

‫‪28‬‬

‫ئەركی كۆنگرە ئاشكرا كردنی هێزی دارایی‬ ‫حیزب نیە‪ ،‬بەڵكو دەستنیشان كردنی سیاسەتی‬ ‫دارایی‌و ئابوری حیزب‌و هەڵسەنگادنیان‬ ‫حیزب لە كۆمەڵگا دیمەكراسییەكاندا‬ ‫چەندین پەیامی جیاوازی هەیەو دەكرێت‬ ‫لەیەك كاتدا خاوەن چەندین شوناسی‬ ‫فكری یان تەنانەت هیچ شوناسێكی‬ ‫فیكری دیاریكراو نەبێت‪ ،‬ئەم مەسەالنە‬ ‫پەیوەستە بە جۆری حیزبەكەوە‪ ،‬ئایا‬ ‫حیزبی ئایدۆلۆجییە؟ یان حیزبی‬ ‫بەرنامەیە؟‪ ،‬بۆیە كورتكرنەوەی حیزبێك‬ ‫لە شوناسێكی دیاریكراودا هەم لەڕووی‬ ‫تیۆری‌و هەم لەڕووی پراكتیكییەوە واقعی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫یەكێتی لەمێژوی فیكری‌و سیاسی‬ ‫خۆیدا هەڵگری بیری رزگاری‬ ‫نەتەوەیی‌و فیدراڵی بووە‪ ،‬ئایا‬ ‫كەس دەتوانێ‌ نكوڵی لەوە بكات كە‬ ‫پرۆژە نەتەوەییە گەورەكانی وەك‬ ‫فیدراڵیەت‪ ،‬داكۆكیكردن لە ناوچە‬ ‫دابڕاوەكان‪ ،‬یارمەتیدانی پارچەكانی‬ ‫تری كوردستان تەنانەت دەرهێنانی‬ ‫نەوت دەسپێشخەری یەكێتی نەبووە‪،‬‬ ‫بۆیە بەم پێیە یەكێتی لە رابردوو لە‬ ‫ئێستادا حیزبێكی نەتەوەیی بووە‪.‬‬ ‫لە الیەكی ترەوە یەكێتی لە‬ ‫رووی فیكرییەوە نەیشاردۆنەوە‌و‬ ‫رایگەیاندوەو كە حیزبێكی سۆسیال‪-‬‬ ‫عەدالەتی‬ ‫پەیامی‬ ‫دیموكراتەو‬ ‫كۆمەاڵیەتی یەكێكە لە بنەما فیكرییە‬ ‫سەرەكییەكانی‪ ،‬لەهەمان كاتدا ئەو‬ ‫ئازادییە لیربالی‌و سیاسیانەی كە لە‬ ‫زۆنی یەكێتیدا هەیە پێت وانیە كە‬ ‫ئاماژەیەك بێت بۆ كلتورێكی فكری‬

‫تایبەت بە ئازادی؟‪.‬‬ ‫بەكورتی كورتكردنەوەی شوناسی‬ ‫حیزبێك لە رەهەندێكی دیاریكراودا‬ ‫ئاسەواری ئەو تێگەیشتنە كۆنەیە‬ ‫بۆ حیزب كە پێیوایە حیزبی سیاسی‬ ‫لەسەر بنەمای تەنها فیكریك پێناسە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەم بۆچونە بۆ حیزب ئێستا‬ ‫كاڵ بۆتەوە و رێگەی بۆ بۆچونی تر‪،‬‬ ‫كە پێی وایە حیزب لەسەر بنەمای‬ ‫بەرنامەی سیاسی كە زۆر جار فرە‬ ‫رەهەندە‪ ،‬چۆڵكردوە‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬ئایا كۆنگرەی چوارەمی‬ ‫یەكێتی راپۆرتی دارایی دەبێت‌و هەموو‬ ‫سەرچاوە جیاجیاكانی دارایی یەكێتی‬ ‫بۆ بەشداربووان ئاشكرا دەكرێت‪ ،‬یان‬ ‫وەك كۆنگرەی سێ دەبێت بەڵێن‬ ‫دەدەن‌و جێبەجێی ناكەن؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬بێگومان كۆنگرەی چوار‬ ‫راپۆرتی دارایی دەبێت‪ ،‬هەر لە ئێستاوە‬ ‫لیجنەی دارایی بۆ كۆنگرە پێكهێرناوە‬ ‫كە یەكێ‌ لە ئەركەكانی پێشكەشكردنی‬ ‫راپۆرتی داراییە‪ .‬راپۆرتی دارایی جەخت‬ ‫لەسەر كارەكانی ئەم مەكتەبەو ئەو‬ ‫پرۆژانە دەكات كە ئەنجامیداوە‪ ،‬ئەركی‬ ‫كۆنگرە ئاشكرا كردنی هێزی دارایی حیزب‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو دەستنیشان كردنی سیاسەتی‬ ‫دارایی‌و ئابوری حیزب‌و هەڵسەنگادنیان‪.‬‬ ‫لە كۆنگرەی سێدا هیچ جۆرە بەڵێنێك بۆ‬ ‫كەشفكردنی سەرچاوە داراییەكانی یەكێتی‬ ‫نەدرا تاكو پاشان لێی پەشیامن بینەوە‪،‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫بەڵكو بەپێچەوانەوە زۆربەی ئەندامانی‬ ‫كۆنگرە دژی ئەو بیرۆكەیە بوون‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬پێشبینی ئێوە چۆن بۆ كۆنگرە‪،‬‬ ‫ئایا كۆنگرەی ئینشقاق دەبێت‪ ،‬یان‬ ‫یەكخستنی باڵەكان؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬سەرجەم هەڤااڵنی یەكێتی‪،‬‬ ‫بە بیروبۆچونە جیاجاكانەوە‪ ،‬ئەو‬

‫یارمەتیدانی‬ ‫پارچەكانی‬ ‫تری كوردستان‬ ‫تەنانەت‬ ‫دەرهێنانی نەوت‬ ‫دەسپێشخەری‬ ‫یەكێتی نەبووە؟‬ ‫بۆیە بەم پێیە‬ ‫یەكێتی لە‬ ‫رابردوو لە‬ ‫ئێستادا حیزبێكی‬ ‫نەتەوەیی بووە‬ ‫‪29‬‬

‫راستیەیان ال روونە كە هێزی سەرەكییان‬ ‫لە مانەوەیانە لە نێو یەكێتی‌و مانەوەی‬ ‫یەكێتییە بە یەكگرتویی‪ .‬هەر بۆیە من‬ ‫وای دەبینم كە ئەوەی راگەیاندنەكانی‬ ‫دەرەوەی یەكێتی ناویان ناوە ئینشقاق‬ ‫رونادات‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە خودی‬ ‫بڕیاردان بۆ بەستنی كۆنگرە لەم ساتە‬ ‫هەستیارەی یەكێتیدا ئاماژەی ئەوەیە‬ ‫سەرباری ئاڵۆزی دۆخی ئێستای یەكێتی‬ ‫ئیرادەیەكی بەهێز هەیە بۆ تێپەڕاندن‌و‬ ‫سەركەوتن بەسەر دۆخەكە‪ ،‬ئەم ئیرادەیە‬ ‫پێش ئەوەی الی سەركردەكان هەبێت الی‬ ‫كادیران‌و ئەندامانی خوارەوەی یەكێتی‬ ‫هەیە‌و قایل نابن بەوەی كەس‌و بە هەچ‬ ‫بیانویەك بێت چارەنوسی یەكێتی بخاتە‬ ‫مەترسییەوە‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬ڕایەكی باو هەیە لەسەر‬ ‫كۆنگرەی پێشوو كە دەزگای زانیاریی‬ ‫تەحەكومی پێوە دەكرد‌و لەژێر كۆنرتۆڵی‬ ‫ئەودابوو‪ ،‬ئایا ئەم كۆنگرەیەش هەروا‬ ‫دەبێت؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬كۆنگرەی پێشووی یەكێتی‬ ‫كەم‌وكوڕی‌و زۆری هەبووە‪ ،‬خۆمان ‪-‬‬ ‫بەسەركردایەتییەوە‪ -‬لێی رازی نین‌و هەر‬ ‫كادیرانی ئێمە بوو سەرەتا رەخنەیان‬ ‫لێگرت‪ ،‬بەاڵم پێم وانیە كە كۆنگرەی‬ ‫پارتەكانی تر لە هی یەكێتی باشرت بێت‪،‬‬ ‫بڕۆن هەواڵی كۆنگرەكانی تر ئەوەی بۆ‬ ‫راگەیاندنەكان دزەی كردوە بخوێننەوە‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری باس لە تەكتول‌و‬

‫خەرق‌و كەموكوری‌و تەنانەت ئینقالب‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆیە ئەم كەلتورە‪ -‬رێزنەگرتن لە‬ ‫یاساو رێسا حیزبیەكان‪ -‬دیاردەیەك نیە كە‬ ‫تایبەت بە یەكێتی بێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەو رۆڵە فراوان‌و‬ ‫خەیاڵییەی بۆ دەزگای زانیاریی باسی‬ ‫لێوە دەكرا زیادەڕۆیی زۆری تێدایە‪ ،‬لە‬ ‫كۆی ‪ 45‬ئەندامی سەركردایەتی دەرچوو‬ ‫لە كۆنگرەی سێ‌ تەنها ‪ 2‬دانەیان سەر‬ ‫بە دامودەزگا ئەمنیەكان بوون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەوانەی كە لە بواری راگەیاندن كاریان‬ ‫كردوە بۆ منونە لە هی دەزگای زانیاریی‬ ‫‌و ئەمنیەكان زیاترەو هەروەها بەنیسبەت‬ ‫توێژەكانی تر وەك پێشمەرگە‪...‬هتد‪ ،‬بۆ‬ ‫زانیاریتان چەندین كەس كە ئەندامی ئەم‬ ‫دەزگایە بـــــــوون‌و بەو‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫نوێنەرایەتییە هاتبونە كۆنگرەوە‬ ‫دوای خۆپااڵوتن هیچ دەنگێكیان نەهێنا‪،‬‬ ‫گەر دەزگا رۆڵێكی وای هەبوایە دەیتوانی‬ ‫ئەندامانی خۆی دەرچوێنێ‌‪.‬‬ ‫سپی میدیا‪ :‬كۆنگرەی پێشوو لەژێر‬ ‫گوشار‌و فەزای جیابوونەوەی گۆڕاندا‬ ‫بەسرتا‪ ،‬ژمارەیەكی بەرچاویش لەوانەی‬ ‫بوونە سەركردایەتی دژی گۆڕان بوون‪،‬‬ ‫پێشنبینی دەكەیت ئەم كۆنگرەیەش‬ ‫وابێت؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬راستە كەیسی گۆڕان‬ ‫بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ كاریگەری‬ ‫زۆری لەسەر كۆنگرەی سێ‌ هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای تێپەڕبونی زیاتر لە ‪ 4‬ساڵ‬ ‫لە جیابونەوەی گۆڕان لە یەكێتی‬ ‫ئێستا بەشێكی زۆری ئەم گرژی‌و‬ ‫كاریگەرییانە بە ئاستی توندی جاران‬ ‫نەماون‪ ،‬ئەولەویەتی كاری یەكێتی بۆ‬ ‫كۆنگرەی چوار هەڵوێست لە گۆڕان نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو یەكخسنت‌و نوێكردنەوەی زیاتری‬ ‫دامودەزگاو روخسارە سیاسییەكانی‬ ‫یەكێتییە‪ ،‬یەكێتی دەیەوێ‌ وەك واقعێكی‬ ‫جێگیر سەیری گۆڕان بكات‌و مامەڵەی‬ ‫الیەن‌و حیزبی جیاواز لەخۆی سەیری‬ ‫بكات‪ .‬بۆیە پێم وانیە لە كۆنگرەی چواردا‬ ‫مەسەلەی گۆڕان بە هەمان قورسایی‬ ‫كۆنگرەی سێ‌ الی ئەندامان مبێنێتەوە‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫سپی میدیا‪ :‬تۆ وەك كەسێكی‬ ‫لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرە پێشبینی‬ ‫چی دەكەیت؟‬ ‫یوسف گۆران‪ :‬پێشبینی دەكەم كە ئەم‬ ‫كۆنگرەیە بتوانێ‌ بەشێك لە ئامانجە‬ ‫سیاسی‌و رێكخراوەییەكانی خۆی بپێكێ‌‌و‬ ‫یەكێتیدا تیایدا سەركەوتو بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نە كۆنگرەی یەكێتی نە كۆنگرەی هیچ‬ ‫حیزبێك ناتوانێت سەرجەم كێشەكان‬ ‫چارەسەر بكات‪ ،‬بۆیە پێموایە كۆنگرەی‬ ‫چوار سەرباری چارەسەركردنی بەشێك‬ ‫لە كێشەكان عەسای سیحری پێ نیە بۆ‬ ‫هێنانەدی سەرجەم هیواكان‌و چارەسەر‬ ‫كردنی سەرجەم كێشەكامنان‪.‬‬

‫راستە كەیسی گۆڕان بەشێوەیەكی‬ ‫ناڕاستەوخۆ كاریگەری زۆری لەسەر‬ ‫كۆنگرەی س ‌ێ هەبوو‪ ،‬بەاڵم دوای تێپەڕبونی‬ ‫زیاتر لە ‪ 4‬ساڵ لە جیابونەوەی گۆڕان لە‬ ‫یەكێتی ئێستا بەشێكی زۆری ئەم گرژی‌و‬ ‫كاریگەرییانە بە ئاستی توندی جاران نەماون‬

31

‫بودجەو كارتێكەرەكانی‬ ‫بودجەیەكی زەبەالح لە دەستی كەمینەیەكی‬ ‫دەستڕۆیشتودا‬ ‫راپۆرتی شیكاری‪ :‬محەمەد رەئوف‬ ‫پرسی گفتوگۆكردن‌و شیكاری بودجە لە هەرێمی كوردستان دیوارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتی بڕیوەو لە ئێستادا تاك بەتاكی‬ ‫كۆمەڵگە گفتوگۆو شیكاری لەسەر بودجە دەكات‪ ،‬بەو پێی لەمڕۆ بودجەی هەرێم كە زیاتر لە ‪ 94%‬لە بەغدادەوە دێت‬ ‫لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوان دیاری دەكرێت‪ .‬بۆیە لەخولی رابردووی پەرلەماندا بەهۆی بوونی چەند فراكسیۆنێكی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە پرسی بودجە ببوە پرسێكی جدی‌و جێبایەخی هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە‪ ،‬كە تا ئەمڕۆش بەشێكی زۆری‬ ‫پەرلەمانتاران‌و هاواڵتیان بودجە بەناشەفاف‌و ناڕوون لەقەڵەم دەدەن‌و شیكاریەكان ئەوە دەخەنە روو كە بەهەدەردانێكی زۆر‬ ‫لە بودجەدا هەیە‪ .‬بەو پێیەی لە هەرێمی كوردستان سەدان كەلێن‌و كەم‌و كورتی هەیە‪ ،‬بەاڵم حكومەت لە پرۆژە بودجەی‬ ‫‪2013‬دا بڕی (‪ 51‬ملیار) دینار بۆ كرینی ئۆتۆمبیل‌و (‪ 25‬ملیار) دینار بۆ رابواردنی فەرمی تەرخان دەكات‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بری (‪ 2‬ملیارو‬ ‫‪ 430‬ملیۆن) دیناری‬ ‫بۆ ئیشرتاكی رۆژنامە‬ ‫تەرخانكردووە كە دەكاتە‬ ‫زیاتر لە (‪ 2‬ملیۆن دۆالر)‬ ‫واتا (‪ )200‬دەفتەر دۆالر‬

‫هەرێم دەكرێت بەو پێیەی تا ئەمڕۆش‬ ‫بەشێكی زۆری الیەنە عێراقیەكان دژی‬ ‫رێژەی ‪17%‬ی بودجەی هەرێمن‌و‬ ‫پێیانوایە ژمارەی دانیشتوانی هەرێم‬ ‫لە ‪ 13%‬تێپەرناكات‪ .‬بەو پێیەی بەپێی‬ ‫پرۆژە بودجەی ‪2013‬ی عێراق ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی عێراق بە (‪ 34‬ملیۆن‌و‬ ‫‪ 410‬هەزارو ‪ )560‬كەس دیاریكراوەو‬ ‫دانیشتوانی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫بە(‪ 4‬ملیۆن‌و ‪ 320‬هەزارو ‪ )604‬كەس‬ ‫ئەژماركراوە‪ ،‬هەربۆیە دیاریكردنی پشكی‬ ‫هەرێم دوای بڕینی بودجەی حاكیمەو‬ ‫سیادی سەرگرتنی ئەو داوایەی بەرپرسانی‬ ‫عێراقە كە پشكی كورد نابێت ‪ 17%‬بێت‪.‬‬

‫بەو پێیەی هەرێمی كوردستان لە ئێستادا‬ ‫پشتی بە بودجەی عێراق بەستووەو لە‬ ‫ساڵی ‪2004‬وە بەڕێژەی ‪17%‬ی بودجەی‬ ‫عێراق دێتە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی بڕینی خەرجیە سیادی‌و‬ ‫حاكیمەكانی عێراق كە لە بودجەی گشتی‬ ‫عێراق دەبڕدرێت‌و پاشان بودجەكە‬ ‫دابەشدەكرێت بۆیە لە دوای ساڵی ‪2009‬‬ ‫وە پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی‬ ‫گشتی عێراق نەگەیشتۆتە ‪ ،17%‬بۆمنونە‬ ‫پشكی بودجەی هەرێم لە عێراق لە‬ ‫ساڵی ‪ )10.6%( 2012‬بووەو لە ساڵی ‪2013‬‬ ‫(‪ )10.4%‬بووەو لە ساڵی ‪)10.8%( 2014‬ی‬ ‫كۆی بودجەی عێراقە‪ ،‬بەاڵم تا ساڵی ‪2009‬‬ ‫رێژەی ‪17%‬ی كۆی بودجەی گشتی عێراق‬ ‫دەگەیشتە هەرێم لەدوای ساڵی ‪2009‬وە‬ ‫رێژەی ‪ 17%‬بۆ كەمرت لە ‪ 11%‬دابەزیوە‬ ‫كە بەپێی لێكۆڵێنەوەكان ئەمە فێڵێكی‬ ‫حكومەتی عێراقە لە پشكی بودجەی‬

‫پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق‬ ‫لە ساڵی ‪‌2004‬و لەسەردەمی حكومەتی‬ ‫ئینتیقالی بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەالوی‬ ‫پشكی ‪17%‬ی بودجەی عێراق بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان تەرخان كراو لەو‬ ‫ساڵەشەوە تا ئەمڕۆ سااڵنە پشكی هەرێم‬ ‫لە بودجەی گشتی عێراق دیاری دەكرێت‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 2004‬كە بودجەی گشتی عێراق‬ ‫(‪ 13‬ملیار دۆالر) بووەو پشكی هەرێم (‪2‬‬ ‫ملیارو ‪ 330‬ملیۆن) دۆالر بووە‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ 2005‬بودجەی گشتی عێراق گەیشتۆتە‬ ‫(‪ 18‬ملیار) دۆالر پشكی هەرێم بووە بە (‪3‬‬ ‫ملیارو ‪ 124‬ملیۆن) دۆالر لە ساڵی ‪2010‬دا‬ ‫بوجەی گشتی عێراق گەیشتۆە (‪ 72‬ملیارو‬ ‫‪400‬ملیۆن دۆالر)‌و پشكی هەرێم بووە بە‬ ‫(‪12‬ملیارو ‪ 480‬ملیۆن دۆالر) بودجەی‬ ‫‪2011‬ی عێراق گەیشتۆتە (‪ 86‬ملیارو ‪400‬‬ ‫ملیۆن دۆالر)‌و پشكی هەرێم بووە بە‬

‫‪33‬‬

‫(‪ 11‬ملیار دۆالر) واتا لە ماوەی ‪ 7‬ساڵدا‬ ‫بودجەی گشتی عێراق بەڕێژەی (‪)600%‬‬ ‫زیادی كردووە‪.‬‬

‫لە بودجەی ‪2013‬‬ ‫بری (‪ 7‬ملیارو ‪644‬‬ ‫ملیۆن) دیناری بۆ كرێی‬ ‫پەیوەندی تەلەفۆنی‬ ‫تەرخانكردووە‪ ،‬كە بەشی‬ ‫زۆری بۆ پەیوەندی‬ ‫بەرپرسانە‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫بودجەی گشتی عێراق لە ‪2012‬دا‬ ‫(‪ 117‬ترلیۆن‌و ‪ 948‬ملیارو ‪ 39‬ملیۆن)‬ ‫دیناربووە‪ ،‬پشكی هەرێمی كوردستان‬ ‫(‪ 12‬ترلیۆن‌و ‪ 600‬ملیارو ‪ 598‬ملیۆن)‬ ‫دیناربووە بەرێژەی (‪ )10.6%‬هاوكات‬ ‫بودجەی گشتی عێراق لە ‪2013‬دا (‪138‬‬ ‫ترلیۆن‌و ‪ 824‬ملیارو ‪ 608‬ملیۆن) دینار‬ ‫بووەو پشكی هەرێمی كوردستان (‪14‬‬ ‫ترلیۆن‌و ‪ 406‬ملیارو ‪ 735‬ملیۆن دینار ) بوو‬ ‫بەرێژەی (‪.)10.4%‬‬ ‫لەم خشتەیەدا بودجەی گشتی عێراق‌و‬ ‫پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق خراوەتە‬ ‫روو بە دۆالر لەبەر ئەوەی لەسەرەتادا‬ ‫بودجە بە دۆالر بوو بۆیە سەرجەم‬ ‫ساڵەكانی ترمان كرد بە دۆالر‪( .‬خشتەی‬ ‫ژمارە ‪)1‬‬ ‫تا ساڵی ‪ 2009‬پشكی هەرێمی كوردستان‬ ‫بەڕێژەی ‪ 17%‬دەگەیشتە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم لەدوای ساڵی ‪2009‬وە‬ ‫حكومەتی عێراق دوای دەركردنی‬ ‫بودجەی سیادی‌و حاكیمە لە بودجەی‬ ‫گشتی عێراق ئینجا پشكی ‪17%‬ی بۆ‬ ‫هەرێم دیاریدەكرد بۆیە بودجەی هەرێم‬ ‫لە ئێستادا بۆ كەمرت لە ‪ 11%‬دابەزیوە‪،‬‬ ‫بودجەی سیادی لە بودجەی هەرسێ‬ ‫سەرۆكایەتیەكە پێكدێت (سەرۆك كۆمار‪،‬‬ ‫سەرۆك وەزیران‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران) چەند پۆستێكی سیادی‬ ‫دیكە‪ ،‬بەاڵم پشكی بودجەی حاكیمە لە‬

‫‪34‬‬

‫خشتەی ژمارە (‪)1‬‬

‫خشتەی ژمارە (‪)2‬‬

‫(فۆرمی خۆراك‪ ،‬خەرجیەكانی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫خەرجیەكانی هێنانی ووزە‪ ،‬خەرجیەكانی‬ ‫ساڵنامەی موڵكداری‪ ،‬خەرجیەكانی‬ ‫سوتەمەنی بەرهەمهینانی كارەبا‪ ،‬دەرمان‪،‬‬ ‫كڕینی گەنم‌و جۆ‪ ،‬دەستەی حەج‌و عەمرە)‬ ‫پێك دێت‪( .‬خشتەی ژمارە ‪)2‬‬ ‫بودجەی گشتی عێراق ‪2014‬‬ ‫ساڵ لە دوای ساڵ بودجەی گشتی‬ ‫عێراق بەرێژەیەكی بەرچاو زیاد دەكات‬ ‫بۆ جۆرێك بەبەراورد بە بودجەی‬ ‫‪ 2013‬بودجەی ‪2014‬ی عێراق‬ ‫(‪ 36‬ترلیۆن دینار) زیادی كردووە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی بودجەی‌ گشتی‌ عێراق بۆ‬ ‫ساڵی‌ ‪ 2014‬بڕەی‌ (‪ 174‬ترلیۆن‌و‬ ‫‪ 649‬ملیار‌و ‪144‬ملیۆن‌و‪774‬هەزار)‬ ‫دینارە‪ ،‬كە دەكاتە (‪ 145‬ملیارو‬ ‫‪ 500‬ملیۆن دۆالر) كە وەزارەتی دارایی‬ ‫عێراق نرخی دۆالری بە (‪)1200‬‬

‫‪35‬‬

‫دینار دیاریكردووە‪ ،‬بودجەی عێراق‬ ‫دابەشكراوە بەم شێوەیە بودجەی‬ ‫دانراوە لەسەر بەرمیلی بە ‪ 90‬دۆالر‬ ‫بەجۆرێك رۆژی ‪ 3‬ملیۆن‌و ‪ 400‬هەزار‬ ‫بەرمیل نەوت رۆژانە هەناردەدەكات ‪.‬‬ ‫لە ئێستادا حكومەتی عێراق پشكی‬ ‫وەزارەتەكانی لە بودجەی گشتی عێراق‬ ‫دیاریكردووە‪ ،‬بەجۆرێك‪،‬‬ ‫‪ 64‬ترلیۆن دینار بۆ وەبەرهێنارن‬ ‫تەرخانكراوە‪ 27 ،‬ترلیۆن دینار بۆ‬ ‫نەوت ‪ 16 ،‬ترلیۆن‌و ‪ 500‬ملیار‬ ‫دینار بۆ ئاساییش تەرخانكراوە كە بۆ‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ (‪ 5‬ترلیۆن‌و ‪500‬‬ ‫ملیار دینار) و(‪ 6‬ترلیۆن) بۆ وەزارەتی‬ ‫بەرگری‌و ‪ 302‬ملیار دینار بۆ‬ ‫ئاساییش تەرخانكراوە‪ ،‬هەروەها ‪11‬‬ ‫ترلیۆن دینار بۆ كارەبا‌و ‪7‬ملیارو ‪5‬‬ ‫ملیۆن دینار بۆ بازرگانی تەرخانكراوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك ‪ 5‬ترلیۆن‌و ‪ 500‬ملیار دینار‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫خشتەی ژمارە (‪)3‬‬

‫بۆ كۆبوونی خۆراك‌و ‪ 2‬ترلیۆن دینار‬ ‫بۆ بازرگانی‪ 5 ،‬ترلیۆن‌و ‪ 500‬ملیار‬ ‫دینار بۆ نەفەقاتی سەرۆكایەتیەكان‬ ‫بەجۆرێك (‪ 4‬ترلیۆن‌و ‪ 290‬ملیار‬ ‫دینار بۆ ئەنجومەنی وەزیران‌و ‪380‬‬ ‫ملیار دینار بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی‌و‬ ‫‪ 99‬ملیار دینار بۆ سەرۆكایەتی‬ ‫كۆمار)‪ 3 ،‬ترلیۆن دینار بۆ كشتوكال‬ ‫‪ 3 ،‬ترلیۆن دینار بۆ موچەی نوێ ‪2،‬‬ ‫ترلیۆن دینار بۆ پیشەسازی‪ 2 ،‬ترلیۆن‬ ‫دینار بۆ ئاوەدانكردنەوە‪.‬‬ ‫(خشتەی ژمارە ‪)3‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫بودجەی گشتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لە پشكی‌ هەرێم ‌ی كوردستان لەبودجەی‬ ‫گشتی عێراق لەگەڵ داهاتی ناوخۆیی‬ ‫پێكدێت‪ ،‬پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق‬ ‫لە ساڵی ‪ 2014‬برەكەی (‪ 18‬ترلیۆن‌و ‪836‬‬ ‫ملیار‌و ‪ 121‬ملیۆن‌و ‪ 421‬هەزار)دینارە‪ ،‬كە‬ ‫دەكاتە(‪)10.8%‬ی‌ كۆی‌ گشتی‌ بودجەی‌‬ ‫عێراق‪ ،‬ئەویش دوای دەركردنی بودجەی‬ ‫سیادی‌و حاكیمە‪ ،‬بەبەراورد بە بودجەی‬ ‫‪ 2013‬كە برەكەی (‪ 16‬ترلیۆن‌و ‪942‬‬ ‫ملیارو ‪ 749‬ملیۆن دینار) بووە بودجەی‬ ‫‪ 2014‬هەرێم لە بەغداد (‪ 2‬ترلیۆن دینار)‬ ‫زیادی كردووەو بەبەراورد بە بودجەی‬ ‫‪ 2012‬كە بەركەی(‪ 12‬ترلیۆن‌و ‪ 600‬ملیارو‬ ‫‪ 598‬ملیۆن) دینارە زیاتر لە (‪ 6‬ترلیۆن‬ ‫دینار) زیادی كردووە واتا پشكی هەرێم‬ ‫لە بەغدادا لەماوەی تەنها ‪ 2‬ساڵدا زیاتر‬ ‫لە (‪ 5‬ملیار دۆالر) زیادیكردووە‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بودجەی گشتی‬ ‫دابەشدەكرێت بەسەر خەرجیەكانی‬ ‫بەكاربردن‌و خەرجیەكانی وەبەرهێنان‬ ‫بۆمنونە لە بودجەی گشتی ‪2013‬ی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا لە كۆی‬ ‫(‪16‬ترلیۆن‌و‪ 942‬ملیار‌و‪ 749‬ملیۆن)‬ ‫دینارە‪ .‬لەو ڕێژەیەش بڕی (‪ 11‬ترلیۆن‌و‬ ‫‪ 608‬ملیار‌و ‪ 958‬ملیۆن) دینار بۆ‬ ‫خەرجییەكانی بەكاربردن تەرخانكراوە‌و‬ ‫بەرێژەی (‪‌)68.52%‬و بڕی (‪5‬ترلیۆن‌و‬ ‫‪ 333‬ملیار‌و ‪ )791‬دیناریش بۆ خەرجیی‬ ‫پرۆژەكانی وەبەرهێنان تەرخانكراوەبە‬

‫‪36‬‬

‫خشتەی ژمارە (‪)4‬‬

‫رێژەی (‪ )31.48%‬بۆ ساڵی ‪ 2012‬بودجەی‬ ‫گشتی هەرێم بەرێژەی (‪)70.5%‬ی بۆ‬ ‫خەرجیەكانی بەكاربردن‌و (‪ )29.5%‬ی بۆ‬ ‫خەرجیەكانی وەبەرهێنان تەرخانكراوە‪.‬‬ ‫(خشتەی ژمارە ‪)4‬‬ ‫داهاتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ ئەوەی پێش رزگاركردنی عێراق‬ ‫لە ساڵی ‪ 2003‬هەرێمی كوردستان پشتی‬ ‫بە داهاتی ناوخۆیی‌و خاڵە سنوریەكانی‬ ‫بەكاربردن‌و‬ ‫بودجەی‬ ‫دەبەست‬ ‫وەبەرهێنانیشی پێ دابین دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدوای پشكی لە ‪17%‬ی هەرێمەوە‬ ‫داهاتەكانی هەرێم بەشێوەیەكی بەرچاو‬ ‫رووی لەكەمی كردووە‪ ،‬بەجۆرێك داهاتی‬ ‫‪2012‬ی ناوخۆی هەرێمی كوردستان (‪2‬‬ ‫ترلیۆن‌و ‪ 331‬ملیار دینار)‪ ،‬بەاڵم داهاتی‬ ‫‪2013‬ی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بووە‬ ‫بە (‪ 651‬ملیارو ‪ 114‬ملیۆن دینار)‪ ،‬واتا‬ ‫لە نێوان ساڵی ‪ 2012‬بۆ ‪ 2013‬داهاتی‬

‫ناوخۆی هەرێمی كوردستان چوارجار‬ ‫كەمی كردووە‪ ،‬كە دەبێت حكومەت پالنی‬ ‫هەبێت‌و ساڵ بەساڵ داهاتەكەی زیاد‬ ‫بكات بەاڵم لەبری زیادكردن چوارقات‬ ‫كەمی كردووە‪.‬‬ ‫ئەو داهاتەی كە خەملێرناوەو دیاری‬ ‫كراوە بۆ ساڵی ‪ 2013‬كە برەكەی‬ ‫(‪ 651‬ملیارو ‪ 114‬ملیۆن دینار)ە‬ ‫لە ئاستی ئەو جموجوڵە بازرگانیەی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا نیە لەگەڵ والتانی‬ ‫دەرەوەدا بەوەی قەبارەی ئاڵوگۆڕی‬ ‫بازرگانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ‬ ‫دەرەوەدا كە نزیكەی (‪ 30‬ملیار)‬ ‫دۆالرە‪ ،‬بۆ منونە‪ :‬لەگەڵ توركیادا‬ ‫گەشتووەتە (‪ 12‬ملیار) دۆالرو ‌و‬ ‫لەگەڵ ئێران (‪ 7‬ملیار)‌و ئەگەر كۆی‬ ‫گشتی وەربگرین بە واڵتانی دیكەشەوە‬ ‫لە ‪ 30‬ملیار دۆالر نزیك بووەتەوە‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا داهاتی ناوخۆ ناگاتە‬ ‫یەك ملیار دۆالر‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە‬ ‫هەرێمی كوردستان لە چەندین‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫رووەو سەرچاوەی داهاتە بە منونە‬ ‫داهاتی خاڵە سنوریەكان داهاتی‬ ‫ناردنەدەرەوەی نەوت‌و وەزارەتی‬ ‫سامانە رسوشتیەكان داهاتی گەشتو‬ ‫گوزار داهاتی ئۆتۆمبیل‌و دەیان‬ ‫سەرچاوەی تری داهات‪.‬‬ ‫بەفیڕۆدان لە بودجەدا‬ ‫لەگەڵ ئەو بودجە زەبەالحەی كە‬ ‫سااڵنە دێتە هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫لەبەردەستی حكومەتی هەرێمدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشی زۆری ئەو بودجەیە‬ ‫بەفیڕۆ دەدرێت‌و لە بواری ناپێویستدا‬ ‫دەبێت‬ ‫كە‬ ‫تەرخاندەكرێت‪،‬‬ ‫بەبەشداریكردنی ئۆپۆزسیۆن لە‬ ‫كابینەی نوێی حكومەتدا بەشێكی‬ ‫زۆری ئەو خەرجیە ناپێویستیانە‬ ‫كەمبكرێتەوەو لە پرۆژەی ستارتیژیدا‬ ‫خەرج بكرێت‬ ‫‪ .1‬ئاهەنگ گێڕان‪ :‬لە بودجەی گشتی‬ ‫‪2013‬ی هەرێمی كوردستاندا بڕی (‪5‬‬ ‫ملیارو ‪ 767‬ملیۆن)دینار تەرخانكراوە بۆ‬ ‫ئاهەنگگێران‪ ،‬كە ئەگەر هەر ئاهەنگێك‬ ‫‪ 10‬ملیۆنی دیناری تێبچێ بەشی نزیكەی‬ ‫‪ 600‬ئاهەنگ دەكات‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە‬ ‫كە لەشەش مانگی یەكەمی ‪ 2012‬بری‬ ‫تەنها (یەك ملیارو ‪ 641‬ملیۆن دینار)‬ ‫خەرجكراوە‪ ،‬واتا ساڵ دوای ساڵ بودجەی‬ ‫تەرخانكراو بۆ ئاهەنگ گێڕان زیاد‬ ‫دەكات كە خەرجی ناپێویستەو دەچێتە‬ ‫چوارچێوەی بەفیرۆدانەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬بۆ ئیشتیراكی رۆژنامە‪ :‬حكومەتی‬

‫‪37‬‬

‫هەرێمی كوردستان بری (‪ 2‬ملیارو ‪430‬‬

‫ملیۆن) دیناری بۆ ئیشرتاكی رۆژنامە‬ ‫تەرخانكردووە كە دەكاتە زیاتر لە (‪2‬‬ ‫ملیۆن دۆالر) واتا (‪ )200‬دەفتەر دۆالر‪،‬‬ ‫كە هەموشی بۆ رۆژنامە حیزبیەكانە‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر هەر رۆژنامەیەكی بە (هەزار)‬ ‫دیناریش بكرێت بەشی (‪ 2‬ملیۆن‌و ‪430‬‬ ‫هەزار) رۆژنامە دەكات‪ ،‬بەجۆرێك لە‬ ‫ساڵی ‪2012‬دا بری (یەك ملیارو ‪ 675‬ملیۆن)‬ ‫دینار تەرخانكراوە بۆ ئیشرتاكی رۆژنامە‬ ‫واتا بودجەی تەرخانكراو بۆ ئیشرتاكی‬ ‫رۆژنامە لە ساڵی ‪ 2013‬دوو هێندە زیادی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫هاوكات سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫بری (‪ 200‬ملیۆن) دیناری بۆ ئیشرتاكی‬ ‫رۆژنامە تەرخانكردووەكە ئەگەر هەر‬ ‫رۆژنامەیەكی بە (هەزار) دینار كری بێت‬ ‫لەو ساڵەدا (‪ 200‬هەزار) رۆژنامەی كڕیوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬كرێی پەیوەندی تەلەفۆنی‪ :‬لە بودجەی‬ ‫‪ 2013‬بری (‪ 7‬ملیارو ‪ 644‬ملیۆن) دیناری بۆ‬ ‫كرێی پەیوەندی تەلەفۆنی تەرخانكردووە‪،‬‬ ‫كە بەشی زۆری بۆ پەیوەندی بەرپرسانە‬ ‫خۆ ئەگەر ئەو پارەیە بكرێتە كارتی ( ‪10‬‬ ‫هەزار) دیناری بەشی (‪ 764‬هەزارو ‪400‬‬ ‫كارت) دەكات‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە كە لە‬ ‫شەش مانگی یەكەمی ‪2012‬دا ( ‪ 2‬ملیارو‬ ‫‪ 657‬ملیۆن) دیناری بۆ خەرجكراوە‪ ،‬واتا‬ ‫بڕی بودجەی تەرخانكراو بۆ كــــرێی‬

‫لە بودجەی گشتی‬ ‫‪2013‬ی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا بڕی (‪5‬‬ ‫ملیارو ‪ 767‬ملیۆن)‬ ‫دینار تەرخانكراوە بۆ‬ ‫ئاهەنگگێران‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫پەیوەندی‌و مۆبایل‌و تەلفۆن ‪ 3‬هێندە‬ ‫زیادی كردووە‪.‬‬ ‫‪ .4‬كرێی بینا‪ :‬حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان لە بودجەی ‪2013‬دا بڕی‬ ‫(‪ 58‬ملیارو ‪ 117‬ملیۆن) دیناری بۆ‬ ‫كرێی بینا تەرخانكردووە خۆ ئەگەر‬ ‫كرێی هەر بینایەك بە (‪ 3‬ملیۆن)‬ ‫دیناریش بێت ئەوا بەشی (‪ 19‬هەزار)‬ ‫بینا دەكات كە چاوەروان ناكرێت‬ ‫(‪ 19‬هەزار) بینای حكومی هەبێت‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لە بودجەی ‪ 2012‬بۆ كرێی بینا (‪33‬‬ ‫ملیارو ‪ 158‬ملیۆن) دینار تەرخانكراوە‪،‬‬ ‫كە لە بودجەی ‪2013‬دا بودجەكە‬ ‫نزیكەی دوو هێندە زیادی كردووە‪،‬‬ ‫واتا سااڵنە كرێی بینای حكومی زیاد‬ ‫دەكات خۆ ئەگەر ئەو پارەیەی بۆ‬ ‫كرێی بینا تەرخاندەكرێت دەتوانرێت‬ ‫سااڵنە زیاتر لە (‪ )250‬بینای حكومی‬ ‫پێدرووست بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .5‬كڕینی ئۆتۆمبێل‪ :‬لە بودجەی‬ ‫‪2013‬دا حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫بری (‪51‬ملیارو ‪ 134‬ملیۆن) دینار‬ ‫بۆ كڕینی ئۆتۆمبیل تەرخانكردووە‪،‬‬ ‫خۆ ئەگەر هەر ئۆتۆمبیلەی بە (‪5‬‬ ‫دەفتەر دۆالریش) بكرێت بەشی‬

‫‪38‬‬

‫زیاتر لە (هەزار) ئۆتۆمبیلی گرانبەها‬ ‫دەكات‪ ،‬كە سااڵنە ئەو بودجەیەی بۆ‬ ‫تەرخاندەكرێت‌و زیادیش دەكرێت‬ ‫بەو پێیەی لە ساڵی ‪2010‬دا (‪ 54‬ملیار‌و‬ ‫‪ 364‬ملیۆن) دینار بۆ كڕینی ئۆتۆمبیل‬ ‫تەرخانكراوەو لە ساڵی ‪2011‬دا (‪27‬‬ ‫ملیار‌و ‪ 463‬ملیۆن) دینارو لە ساڵی‬ ‫‪2012‬دا (‪ 31‬ملیار‌و ‪ 218‬ملیۆن) دینار‬ ‫واتا لە ماوەی تەنها ‪ 4‬ساڵدا بڕی‬ ‫(‪ 164‬ملیارو ‪ 179‬ملیۆن )دینار بۆ‬ ‫كڕینی ئۆتۆمبیل تەرخانكراوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرەرای ئەوەی لە بودجەی ‪2013‬دا‬ ‫بڕی زیاتر لە (‪ 60‬ملیار) دینار بۆ‬ ‫سوتەمەنی كارپێكردنی ئۆتۆمبیلەكان‬ ‫تەرخانكراوە كە بەشی زۆری بۆ‬ ‫ئۆتۆمبیلی بەرپرسەكانە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫بۆ چاككردنەوەی ئۆتۆمبیل لەبودجەی‬ ‫‪ 2013‬بڕی (‪32‬ملیارو ‪)356‬ملیۆن دینار‬ ‫تەرخانكراوە‪ ،‬واتا لە ساڵی ‪ 2013‬بری‬ ‫(‪ 143‬ملیار دینار) بۆ كڕین‌و چاككردن‌و‬ ‫سوتەمەنی ئۆتۆمبیل تەرخانكراوە خۆ‬ ‫ئەگەر ئەو پارەیە بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەرچوانی زانكۆو پەیامنگاكان‬ ‫تەرخانبكرێت‌و هەریەكەیان بری (‪500‬‬ ‫هەزار دینار) یشیان پێبدرێت‪ ،‬بەشی‬ ‫دامەزراندنی (‪ 286‬هەزار) دەرچووی‬ ‫زانكۆو پەیامنگاكان دەكات‪.‬‬ ‫ئەم دۆخەی بودجەی هەرێم‬ ‫لە كاتێكدایە كە وەك لە پرۆژە‬ ‫بودجەی ‪ 2013‬دا ئاماژەی‬ ‫‪)667‬‬ ‫هەزارو‬ ‫(‪6‬‬ ‫پێكراوە‬ ‫شارەزاو (هەزارو ‪ )162‬كەس‬ ‫بەپلیە راوێژكار موچە وەردەگرن‪،‬‬

‫واتا نزیكەی (‪ 8‬هەزار) راوێژكارو‬ ‫شارەزا لە حكومەتی هەرێم موچە‬ ‫وەردەگرن‌و بری ئەو بودجەیەی‬ ‫بۆیان تەرخان كراوە لە بودجەی‌‬ ‫ساڵی‌ (‪)2013‬شدا ‪ 2‬ترلیۆن‌و‬ ‫(‪ )679‬ملیار دینار خەمڵێندراوە‌و‬ ‫داهاتی‌ دەروازە سنورییەكانیش‬ ‫كە بۆ بەغداد نێردراوە بە (‪)450‬‬ ‫ملیار دینار دانراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە بودجەی ‪2014‬ی هەرێمی‬ ‫هەموو‬ ‫پێویستە‬ ‫كوردستان‬ ‫ئەو كەم‌و كوڕی بەفیرۆدانانە‬ ‫نەهێڵدرێت بەو پێیەی لە چوار‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫رابردوودا‬ ‫ساڵی‬ ‫بەگەمی‌و گوڕی زۆرەوە گفتوگۆی‬ ‫رەخنەی‬ ‫كردووەو‬ ‫بودجەیان‬ ‫زۆریان لەسەری هەبووەو بە‬ ‫بەشداری ئۆپۆزسیۆن لە حكومەتدا‬ ‫دەبێت ئەو كەلێن‌و كەموكوری‬ ‫بەفیرۆدانانەی بودجە نەهێڵدرێت‌و‬ ‫ئەگەر لە چوار ساڵی رابردوودا‬ ‫لە پەرلەمان شەری بودجەكرابێت‬ ‫ئەوا لە داهاتوودا دەبێت شەرەكە‬ ‫پێش پەرلەمان بێت‌و ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئەو شەرە بەرێتە ناو ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە‪.‬‬

‫بەدواداچون‬

‫دیلامن محه‌مه‌د سابر‬

‫حکومه‌تی هه‌رێم و پسپۆرێتی ده‌گمه‌ن‬ ‫له‌ناوه‌ڕاستی مانگی ‪5/2013‬دا نورساوێکی‬ ‫فه‌رمی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانم‬ ‫به‌رچاوکه‌وت که‌ واژۆی جێگری سه‌رۆکی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی له‌سه‌ر بوو‪ ،‬ئه‌م‬ ‫نورساوه‌ بۆ من جێی دڵخۆشی بوو‪ ،‬چونکه‌‬ ‫جۆرێک له‌پالن‌و به‌رنامه‌ڕێژی زانستیانه‌ی‬ ‫ئیداریی پێوه ‌دیاربوو که‌ حکومه‌ت‬ ‫بۆچاره‌سه‌ری کێشه‌ی بودجه‌ له‌ڕێگه‌ی‬ ‫که‌مکردنه‌وه‌ی خه‌رجیه‌ الوه‌کییه‌کانه‌وه‌‬ ‫دایڕشتبوو‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆی ئه‌زمونی رابردووی‬ ‫حکومه‌ته‌وه‌ که ‌هه‌میشه‌ پڕبوه‌ له‌بڕیار‌ی‬ ‫البه‌الو ئیجرائاتی خوارو خێچ‪ ،‬هه‌رچه‌ندم‬ ‫ده‌کرد نه‌مده‌توانی باوه‌ڕ به‌وه‌بکه‌م که‬ ‫‌ئه‌مه‌ له‌کاری حکومه‌تی هه‌رێم ده‌چێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم دواجار ئه‌وه‌ نورساوی فه‌رمیه‌و‬ ‫بۆ جێبه‌جێکردن ئاراسته‌ی سه‌رجه‌م‬ ‫وه‌زاره‌ته‌کانی حکومه‌ت کراوه‌‪ .‬نورساوه‌که‌‬ ‫بریتی بوو له‌ گشتاندێک(تعمیم) به‌به‌رواری‬ ‫‪ 13/5/2013‬که‌ ئاراسته‌ی سه‌رجه‌م‬ ‫وه‌زاره‌ته‌کان کرابو‌و‪ ،‬تیایدا به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫گشتی چوارخاڵی سه‌ره‌کی بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی‬ ‫بارگرانی سه‌ر بودجه ‌بۆ ده‌ستنیشان‬ ‫کردبوون که‌ پابه‌ندبن پێیانه‌وه‌‪ .‬یه‌کێ‬ ‫له‌وخااڵنه‌ که‌ خاڵی سێیه‌می نورساوه‌که‌یه‌‬ ‫بریتی بوو له‌ (ڕاگرتنی دامه‌زراندنی‬ ‫فه‌رمانبه‌ران به‌شێوه‌ی گرێبه‌ست‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ نه‌بێت که‌ پسپۆرێتی‬ ‫ده‌گمه‌نیان هه‌یه)‪.‬‬ ‫تاوه‌کو ئێره‌ مه‌سه‌له‌که‌ ئاسایی بوو‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌سه‌ره‌تای مانگی ‪9/2013‬دا‬ ‫کاتێک نورساوێکی ترم بینی به‌هه‌مانشێوه‌‬ ‫ئاراسته‌ی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌کان کرابوو‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها واژۆی هه‌مان جێگری سه‌رۆکی‬ ‫حکومه‌تی له‌سه‌ر بوو‪ ،‬به‌ته‌واوی سه‌رسام‬ ‫بووم‪ ،‬مه‌هزه‌له‌و گاڵته‌جاڕی پرۆسه‌ی‬ ‫به‌ڕێوه‌بردن به‌ئاشکرا له‌ونورساوه‌‌دا ره‌نگی‬ ‫دابوه‌وه که ‌بریتی بوو له‌‌فه‌رمانێک به‌‌به‌رواری‬ ‫‪4/9/2013‬ه‌‌و تیایدا هاتووه‌(له‌سه‌ر داوای‬ ‫پارێزگای سلێامنی به‌نورساویان ژماره‌‬ ‫(‪)172‬له‌ ‪ 26/8/2013‬بڕیارماندا به‌‪-:‬‬

‫‪39‬‬

‫که‌‬ ‫دامه‌زراندنی‌(‪)163‬که‌س‬ ‫‪.1‬‬ ‫به‌(ن‪.‬ص‪.‬ع) ده‌ست پێده‌کات و ب ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌ی‬ ‫دێت‪،‬‬ ‫کۆتایی‬ ‫(ئا‪.‬ر‪.‬م)‬ ‫گرێبه‌ست له‌سه‌ر میالکی ئه‌و وه‌زاره‌ت‌و‬ ‫ناوه‌کانیان‬ ‫که‌به‌رامبه‌ر‬ ‫فه‌رمانگانه‌ی‬ ‫دیاری کراوه‌ له‌لیستی هاوپێچدا‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫گاڵته‌جارییه‌که‌ له‌شیوه‌ی دارشتنی خودی‬ ‫نورساوه‌که‌دا ده‌رناکه‌وێت‪ ،‬چونکه‌ له‌ڕووی‬ ‫شکڵیه‌وه‌ نورساوێکی ته‌واوه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫له‌به‌راوردکردنی نورساوی یه‌که‌م‌و نورساوی‬ ‫دووه‌مدا ده‌رده‌که‌وێت‪،‬بابزانین چۆن؟؟‬ ‫به‌گوێره‌ی خاڵی سێیه‌می نورساوی یه‌که‌م‬ ‫بێت‪ ،‬که‌پێشرتیش ئاماژه‌مان پێدابوو‪،‬‬ ‫به‌شێوه‌ی‬ ‫فه‌رمانبه‌ران‬ ‫دامه‌زراندنی‬ ‫گرێبه‌ست‪ ،‬ته‌نها بۆ ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌‬ ‫ده‌بێت که ‌پسپۆرێتی ده‌گمه‌نیان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫که له‌دوای ئه‌و نورساوه‌وه ‌‌ئیرت ئه‌و‬ ‫که‌سانه‌ی حکومه‌ت دایانده‌مه‌زرێنێت‬ ‫ده‌بێ خاوه‌نی جۆرێک له‌پسپۆرێتی‬ ‫بن یان هه‌ڵگری جۆره‌ بڕوانامه‌یه‌ک‬ ‫بن(ده‌گمه‌ن) که‌ حکومه‌ت پێویستییه‌کی‬ ‫زۆری پێیان هه‌بێت‌و دامه‌زراندنیان‬ ‫گرنگییه‌کی زۆری هه‌بێت بۆ حکومه‌ت‪،‬‬ ‫به‌اڵم که‌ سه‌یری لیستی هه‌ر(‪)163‬‬ ‫فه‌رمانبه‌ره‌ دامه‌زراوه‌که‌ده‌که‌یت‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫رێزم بۆیان نه‌ک هه‌رهیچ پسپۆرێتیه‌کی‬ ‫ده‌گمه‌نیان تیابه‌دیناکه‌یت‪ ،‬بگره‌ شه‌ش‬ ‫که‌سیان هیچ بڕوانامه‌یه‌کیان نییه‌‪،‬‬ ‫دوانزه‌ که‌سیان ده‌رچووی سه‌ره‌تایین‌و‬ ‫بیست‌و چواریشیان ناوه‌ندیی‪ ‌.‬دیبلۆمی‬ ‫کتێبخانه‌ له‌قایمقامیه‌ت ناوی هاتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫رامیارییه‌کان‬ ‫زانسته‌‬ ‫به‌کالۆریۆسی‬ ‫نێردراوه‌ بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناحیه‌‪،‬‬ ‫ده‌رچووی جوگرافیا بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‬ ‫گشتی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و‪.....‬هتد‪.‬‬ ‫به‌ڕاستی سه‌یره‪ ،‬ده‌بێ بلیمه‌ته‌ بااڵکانی ئیداره‌ی‬ ‫ئه‌م واڵته‌ چی ده‌رباره‌ی بنه‌ماکانی پسپۆرێتی‬ ‫بزانن‪ ،‬چۆن له‌پسپۆرێتی تێگه‌یشتنب!!‪.‬‬ ‫به‌هه‌رحاڵ من له‌وهه‌موو ناوه‌دا هێچ‬

‫پسپۆرێتی‌و شتێکی ده‌گمه‌نم نه‌بینی‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫بینیم‌و به‌المه‌وه‌ ده‌گمه‌ن بوو خودی حکومه‌تی‬ ‫هه‌رێمی کوردستان‌و عه‌قلییه‌تی به‌ڕێوه‌بردن‬ ‫بوو له‌م واڵته‌دا‪ ،‬ئه‌وه‌ی ده‌گمه‌نبوو پسپۆرێتی‬ ‫به‌رپرسه‌ بااڵکانی حکومه‌ت بوو له‌تێشکاندنی‬ ‫بنه‌ماکانی به‌ڕێوه‌بردنی دروست‌و سوکایه‌تی‬ ‫کردن به‌سیستمی ئیداره‌دانی ده‌وڵه‌تی‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌گمه‌نبوو پسپۆرێتی ئه‌م چه‌شنه‌ که‌سایه‌تییه‌‬ ‫ئیداریانه ‌بوو له‌خزمه‌ت گه‌یاندن به‌هه‌موو‬ ‫جۆره‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ک (که‌سی‌و حیزبی)‬ ‫جگه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی گشتی هاونیشتامنیان‪،‬‬ ‫به‌ڕاستی ئه‌م حکومه‌ته‌ له‌رسوشت‌و ‌پێکهاته‌یا‬ ‫ده‌گمه‌نه‌‪ ،‬له‌سلوک‌و پرۆسه‌ی به‌ڕێوه‌بردنا‬ ‫ده‌گمه‌نه‌‪ ،‬له‌بوونی به‌رپرسی نه‌شاره‌زاو‬ ‫گه‌نده‌ڵدا ده‌گمه‌نه‌‪ ،‬له‌زاڵکردنی ده‌ستی حیزب‬ ‫به‌سه‌رخۆیدا ده‌گمه‌نه‌‪ ،‬له‌به‌هه‌ده‌ردانی سامانی‬ ‫نیشتامنی‌و زۆر شتی تریشدا ده‌گمه‌نه‌‪.‬‬

‫"هه‌ندێك له‌ موختاره‌كان هه‌مان ڕۆڵی‬ ‫موختاره‌كانی به‌عس ده‌بینن‌و جاسوسن"‬ ‫ئا‪ :‬کامەران محەمەد‬ ‫له‌بڕیارێكی تازه‌ی وه‌زاره‌تی ناو‌خۆدا‪ ،‬هه‌موو موختاره‌كان بڕی ‪ ٥٠٠‬هەزار دیناریان وه‌كو پاداشت پێده‌درێت‌و ده‌ستكراوه‌یی‬ ‫زیاتریان ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانیش پێیوایه‌ بره‌ودان به‌ موختار ئامانجی حیزبی‌و سیاسی به‌دوایه‌و ده‌ڵێت "ژیان‬ ‫به‌بێ موختار زۆر خۆشه‌‌و هیچ كێشه‌ی نیه"‪ ‌.‬حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ماوه‌ی سێ ساڵه‌‪ ،‬خه‌ریكی ده‌رهێنانی‬ ‫كارتی زانیارییه‌‪ ،‬كه‌ گوایه‌ ده‌بێته‌ جێگره‌وه‌ی كاروباری موختاری گه‌ڕه‌كه‌كان‌و ئاسانكاری زۆر بۆ هاواڵتیان ده‌كات‪،‬‬ ‫كه‌چی وه‌زاره‌تی ناو‌خۆ‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌كان ده‌ستیان له‌ موختار به‌ر‌نابێت‌و بۆ زۆربه‌ی زانیارییه‌كان له‌سه‌ر دانیشتوانی‬ ‫گه‌ڕه‌كه‌كان‪ ،‬پشت به‌ موختار ده‌به‌سنت‪ ،‬هاواڵتیانیش ب ‌ه چاوێكی جاسوس سه‌یری موختاره‌كان ده‌كه‌ن‪ ،‬موختاره‌كانیش‬ ‫نایشارنه‌وه‌‪ ،‬كه‌ په‌یوه‌ندی توندوتۆڵیان له‌گه‌ڵ ئاسایش‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌كان هه‌یه‌‌و گله‌یی ئه‌وه‌ش ده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌ موچه‌ی‬ ‫پێنج سه‌د هه‌زار دیناره‌كه‌یان بۆ سه‌رفناكرێت‌و به‌هۆی كارتی زانیاریده‌وه‌ كاره‌كانیان كه‌میكردوه‪‌.‬‬ ‫موختار هه‌ڵبژێردراوی حیزبه‌‬ ‫نه‌ك خه‌ڵك‬ ‫ئه‌گه‌رچی به‌پێی دۆكومێنته‌كه‌ی‬ ‫وه‌زاره‌تی ناوخۆ‪ ،‬له‌ مه‌رجی‬ ‫كاندیدكردنی موختار‪ ،‬باسی حیزب‬ ‫نه‌كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ واقیعدا هه‌موو‬ ‫موختاره‌كانی ناوچه‌ی قه‌ڵه‌مڕه‌وی‬ ‫پارتی ئه‌ندامی پارتی دیموكراتی‬ ‫یه‌كێكیشیان‬ ‫هیچ‬ ‫كوردستانن‌و‬ ‫نیه‌ پارتی نه‌بێت‪( .‬لە ناوچەکانی‬ ‫سەوز‪ ،‬سلێامنی‌و گەرمیان‪ ،‬موختار‬ ‫ئەو دەسەاڵتەیانی نییە‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫زیاتر ئەنجومەنی گەڕەکەکان رۆڵیان‬ ‫هەیە‪ ،‬کە لەمێژە لەالیەن خەڵکەوە‬ ‫هەڵبژێردراون)‪.‬‬ ‫به‌پێی زانیارییه‌كانی گۆڤاری سپی‌و‬

‫‪40‬‬

‫به‌ڵگه‌ی له‌به‌رده‌ستدایه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر پارتی ل ‌ه‬ ‫گوندێك‪ ،‬كه‌سێكی ڕه‌سه‌نی گونده‌كه‌ی‬ ‫ده‌ستنه‌كه‌وتبێت حیزبی بێت‌و كاری‬ ‫موختاری بۆ بكات‪ ،‬ئاماده‌ نه‌بووه‌‬ ‫كه‌سێكی ناپارتی دابنێت‌و به‌بێ پڕس‬ ‫ویستی خه‌ڵكه‌كه‌ كه‌سێكی تر داناوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ دانیشتووی ڕه‌سه‌نی گونده‌كه‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌یه‌كی ئه‌منی به‌ گۆڤاری سپی‬ ‫ڕاگه‌یاند‪ ،‬كه‌ ئه‌وان له‌ ڕووی زانیارییه‌وه‌‪،‬‬ ‫جگه‌ له‌ هه‌واڵده‌ری خۆیان‪ ،‬پشت به‌‬ ‫موختاریش ده‌به‌سنت‪ .‬وتیشی "كێشه‌ی‬ ‫موختاره‌كان له‌وه‌دایه‌‪ ،‬هه‌ندێكیان وه‌كو‬ ‫زه‌مانی به‌عس ته‌عامول ده‌كه‌ن‌و له‌‬ ‫پێدانی زانیارییه‌كان‪ ،‬ئه‌گه‌ر ڕقیان له‌‬ ‫كه‌سێك بێت‪ ،‬زانیاری هه‌ڵه‌ ده‌ده‌نه‌‬ ‫ئاسایش"‪ .‬قه‌زای بنه‌ساڵوه‌ ‪ 9‬موختاری‬ ‫هه‌یه‌‌و هه‌ر موختارێك بۆ گه‌ڕێك‬

‫دانراوه‌‪ ،‬جیهاد جوامێر موختاری یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌ گه‌ڕه‌كه‌كانه‌‌و ده‌ڵێت "پێشرت بۆ هه‌ر‬ ‫موختارێك ‪ 75000‬دینارمان وه‌كو یارمه‌تی‬ ‫پێده‌درا‪ ،‬ئێستا ئه‌وه‌شامن نه‌ماوه‌‪ ،‬به‌هۆی‬ ‫كارتی زانیاریه‌وه‌‪ ،‬كاروباری هاواڵتیان‬ ‫زۆر كه‌مبۆته‌وه‌‌و ڕۆژی ته‌نیا دوو تا سێ‬ ‫پشتگیری ده‌كه‌ین"‪ .‬به‌پێی دۆكومێنته‌كه‌ی‬ ‫و ‌هزاره‌تی ناو‌خۆ‪ ،‬حه‌وت ئه‌ركی بۆ موختار‬ ‫داناوه‌‪ ،‬ئه‌ركی سێیه‌می دابه‌شكردوه‌‬ ‫بۆ ‪ 5‬ئه‌ركی تر‪ ،‬كه‌ تێیدا باس له‌ ئامار‌و‬ ‫زیاده‌ڕه‌وی خانوبه‌ره‌ی هاواڵتیان ده‌كات‪.‬‬ ‫گۆران ئازاد په‌رله‌مانتار له‌ په‌رله‌مانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پێیوایه‌ كه‌ ئه‌م ئه‌ركانه‌‬ ‫هیچیان په‌یوه‌ندیان به‌ موختاره‌وه‌ نیه‌‌و‬ ‫هه‌ر هه‌مووی ده‌زگای حكومی تایبه‌ت به‌‬ ‫خۆی هه‌یه‌‪ .‬وتیشی "ئه‌ی شاره‌وانی كاری‬ ‫چیه‌ ئه‌گه‌ر نه‌توانێت ته‌جاوزات ڕأبگرێت‪،‬‬

‫وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی كاری چیه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫كار له‌سه‌ر نه‌خۆشی نه‌كات‪ .‬پێشنیار‬ ‫ده‌كه‌م با بۆ ماوه‌یه‌ك موختار نه‌مێنێ‪،‬‬ ‫بزانین هیچ ده‌گۆڕێت‪ ،‬دڵنیام ژیان به‌‬ ‫بێ موختار زۆر خۆشرته‌‌و موختاره‌كان‬ ‫بۆ م ‌هرامی حیزبی به‌كار ده‌هێرنێت"‪.‬‬ ‫موختارێكی تر‪ ،‬كه‌ نه‌یویست ناوه‌كه‌ی‬ ‫بهێرنێت‪ ،‬به‌ گۆڤاری سپی ڕأگه‌یاند كه‌‬ ‫ئه‌وان چه‌ندین جار ئاماری دانیشتوانی‬ ‫سنوری خۆیان داوه‌ته‌ حیزب‌و ئاماژه‌‬ ‫به‌ ال‌یه‌نی سیاسی خه‌ڵكه‌كه‌ش كراوه‌‪،‬‬ ‫وتیشی "ئێمه‌ سه‌رچاوه‌ی ئاماری سیاسین‬ ‫بۆ حیزب"‪ .‬له‌باره‌ی نا‌ڕەزایی خه‌ڵكه‌وه‌‪،‬‬ ‫وتی "تاكو ئێستا هیچ موختارێك به‌‬ ‫گله‌یی خه‌ڵك ال نه‌بردراوه‌‌و الشنادرێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ حیزب دایناوین نه‌ك خه‌ڵك"‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كه‌ی ئاسایش هۆكاری گه‌ڕانه‌وه‌‬ ‫بۆ موختار به‌وه‌ دیاری كرد‪ ،‬كه‌ كارتی‬ ‫زانیاری شكستی هێناوه‌ "چونكه‌ خه‌ڵكه‌كه‌‬ ‫كه‌ گه‌ره‌ك یان گونده‌كه‌ جێدێڵێ‪ ،‬كارتی‬ ‫زانیارییه‌كه‌ی ناگۆڕێت"‪ ،‬به‌اڵم گۆران‬ ‫ئازاد باسی له‌وه‌ كرد‪ ،‬ك ‌ه موختاره‌كان‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای یاسای ساڵی ‪ 1971‬دانراون‌و‬ ‫وتی "ئێمه‌ له‌ ساڵی ‪ 2013‬ده‌ژین‌و ‪42‬‬ ‫ساڵ به‌سه‌ر ئه‌م یاسایه‌ تێپه‌ڕیوه‌‪ ،‬ئێستا‬ ‫میكانیزمی تر هه‌یه‌‪ .‬كارتی زانیاریی بۆ‬ ‫كه‌سێك ئه‌گه‌ر شاره‌كه‌ی بگۆڕێت‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫ڕ ‌هزامه‌ندی پارێزگار وەربگرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌ گه‌ڕه‌كێك بۆ گه‌ڕه‌كێكی تری‬ ‫هه‌مان شار بگوازێته‌وه‌ كه‌ی كێشه‌یه"‪.‬‬ ‫گه‌شاو عه‌لی ئه‌حمه‌د هاواڵتیه‌كی‬ ‫دانیشتووی شاری عه‌ینكاوه‌یه‌‌و وه‌ك خۆی‬ ‫ده‌ڵێت بۆ ده‌رهێنانی كارتی زانیاریی‪،‬‬ ‫ئه‌زیه‌تی به‌ده‌ست موختاره‌وه‌ بینیوه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ك ده‌ڵێت "بۆ كارتی زانیاریی‬

‫‪41‬‬

‫پشتگیری موختاریان داوا لێكردم‪،‬‬ ‫دوو ڕۆژ ته‌له‌فۆنم بۆ موختار ده‌كرد‪،‬‬ ‫چونكه‌ نه‌ده‌هاته‌ ئه‌و دوكانه‌ی كه‌‬ ‫ده‌بوایه‌ له‌وێوه‌ ختمی خۆی له‌‬ ‫عه‌ریزه‌كامنان بدات‪ ،‬دواجار كه‌ختمه‌كه‌ی‬ ‫لێدا‪ ،‬داوای دوو شاهیدی كرد‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر‬ ‫خۆی دوو ناوی نوسی‌و كردنی به‌ شاهید"‪.‬‬ ‫به‌پێی زانیارییه‌كانی گۆڤاری سپی‪،‬‬ ‫موختاری گونده‌كان ده‌سه‌اڵتێكی زۆریان‬ ‫دراوه‌تێ‌و له‌جیاتی ڕێگرتن له‌ ته‌جاوزات‪،‬‬ ‫خۆیان هۆكارێكی گه‌وره‌ی ته‌جاوزاتن‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ب ‌ه هاوكاری ئه‌و لیژنانەی كه‌‬ ‫له‌و بارەیه‌وه‌ له‌ ڕێگه‌ی قائیمقامه‌وه‌‬ ‫بۆ دروستكردنی خانوی گونده‌كانی‬ ‫ده‌وروبه‌ری هه‌ولێر ده‌نێردرێن‪ .‬گۆڤاری‬ ‫سپی به‌ڵگه‌ی له‌به‌رده‌ستدایه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫هه‌ندێك له‌ موختاره‌كان به‌ماوه‌یه‌كی‬ ‫كه‌م بوونه‌ته‌ خاوه‌نی سه‌روه‌ت‌و‬ ‫سامانێكی زۆر له‌ گونده‌كان‌و‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنی پارچه‌ زه‌وی‪،‬‬ ‫پشتگیری ته‌جاوزات ده‌كه‌ن‌و ڕێگری‬ ‫له‌و كه‌سانه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬كه‌ پارتی نین‪،‬‬ ‫یان ئاماده‌نین به‌رتیل بده‌ن‪ .‬حاجی‬ ‫ره‌وا‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری ناوه‌خۆ له‌‬ ‫پارێزگای هه‌ولێر پێیوابوو‪ ،‬كه‌ بوونی‬ ‫موختار بۆ ئه‌م قۆناغه‌ پێویست ‌ه و وتی‬ ‫"زۆر جار بۆ وه‌رگرتنی زانیاری له‌سه‌ر‬ ‫هاواڵتییه‌ك‪ ،‬په‌نا بۆ موختار ده‌به‌ین‬ ‫ڕاگه‌یاند‪ "،‬له‌هه‌ولێر و سنووری شاره‌كه‌‬ ‫‪ 1532‬موختار هه‌یه‌و هه‌موویان له‌‬ ‫ڕوی یاساییه‌وه‌ په‌یوه‌ندیان یه‌كه‌‬ ‫ئیداره‌ییه‌كانی خۆیانه‌وه‌ هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی پێدانی بڕی پاره‌كه‌ی كه‌‬ ‫له‌ ڕێنامییه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی ناو‌خۆ‬ ‫به‌ پێنج سه‌د هه‌زار دیاریكراوه‌‪،‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫هاواڵتیانیش ب ‌ه چاوێكی جاسوس سه‌یری‬ ‫موختاره‌كان ده‌كه‌ن‪ ،‬موختاره‌كانیش‬ ‫نایشارنه‌وه‌‪ ،‬كه‌ په‌یوه‌ندی توندوتۆڵیان‬ ‫له‌گه‌ڵ ئاسایش‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌كان هه‌یه‌‌‬

‫حاجی ڕه‌وا وتی "بۆ موختاری‬ ‫ناو شار پێنج سه‌د هه‌زار دیناره‌‪ ،‬بۆ‬ ‫قه‌زاو ناحیه‌كان چوار سه‌د هه‌زارو‬ ‫بۆ گونده‌كان سێ سه‌د و په‌نجا هه‌زار‬ ‫دیناره‌"‪.‬‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری ناو‌خۆ له‌ پارێزگای‬ ‫هاولێر‪ ،‬ڕه‌تیكرده‌وه كه‌ موختاره‌كان ڕۆڵی‬ ‫سیخوریكردن ببینن له‌سه‌ر خه‌ڵكانی‬ ‫تری ده‌ره‌وه‌ی حزبی ده‌سه‌اڵتدارو وتی‬ ‫"ده‌كرێت كاتی خۆی وا بوبێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێستا موختاره‌كان‪ ،‬كاری خزمه‌تگوزاری‬ ‫خه‌ڵك ڕأیی ده‌كه‌ن‌و پێداویستییه‌كان‬ ‫ده‌گه‌یینه‌ حكومه‌ت"‪ .‬وتیشی "هه‌یكه‌لی‬ ‫ئیداری به‌و شێوه‌یه‌یه‌‪ ،‬پارێزگار‪ ،‬ئینجا‬ ‫قایمه‌قام‪ ،‬دواتر به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ و‬ ‫ئینجا موختار دێت"‪.‬‬

‫سه‌ره‌تایه‌ك بۆ‬ ‫مێژووی نه‌‌وتی هه‌‌رێم‬

‫وتار‬ ‫د‪.‬سەردار عەزیز‬ ‫هه‌رێمی کوردستان له سه‌ره‌تای‬ ‫هه‌یه‪.‬‬ ‫بوونی‬ ‫نه‌‌وه‌ده‌کانه‌وه‬ ‫هاتنه‌ئارای هه‌رێم ده‌رئه‌نجامی‬ ‫ناوچه‌كه‌‌و‬ ‫واڵتانی‬ ‫قه‌یرانی‬ ‫به‌تایبه‌ت الوازبوونی حکومه‌تی‬ ‫ناوه‌نده‪ .‬مانه‌وه‌ی هه‌رێم پشت به‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی هێز ده‌به‌ستێت‪ .‬هێز‬ ‫چه‌ندین سه‌رچاوه‌ی هه‌یه؛ یه‌كێك له‬ ‫سه‌رچاوه‌کانی ئابوری‌و وزه‌یه‪ .‬نه‌وت‬ ‫له هه‌‌رێم له سه‌ره‌تاوه به شێوه‌یه‌كی‬ ‫ده‌رهێرناو بوونی نه‌بوو‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫زانیاری ده‌رباره‌ی بوونی بڕی زۆر له‬ ‫نه‌وت له هه‌‌رێمی کوردستان بوونی‬ ‫نه‌بوو‪ .‬هه‌تاوه‌كو ساڵی ‪2008‬یش‬ ‫چاوه‌روانی ئه‌وه نه‌ده‌كرا که نه‌وت‬ ‫به‌بڕی زۆر بدۆزرێته‌وه له هه‌رێم‪.‬‬ ‫له چاوپێکه‌وتنێکیدا بۆ رۆژنامه‌ی‬ ‫ۆل سرتیت جورناڵ ئاشتی هه‌‌ورامی‬ ‫له‌و کاته‌دا ده‌ڵێت‪ :‬چاوه‌ڕوان ناکه‌م‬ ‫که‌رکوکێکی تر بدۆزمه‌وه‪.‬‬ ‫به‌اڵم سه‌رباری ئه‌مه خه‌ونی ده‌رهێنانی‬ ‫نه‌وت له هه‌‌رێم هه‌میشه به‌شێک بووه‬ ‫له خه‌ونی ناسیونالیزمی کوردی‪.‬‬ ‫ناسیونالیزمی‬ ‫نێوان‬ ‫په‌یوه‌ندی‬ ‫کوردی‌و نه‌وت په‌یوه‌ندیه‌كی ئاڵۆزی‬ ‫پڕ له ئازار‌و نهێنی‌و نه‌وتراوه‪ .‬ره‌نگه‬

‫‪42‬‬

‫چه‌قی ئه‌م په‌یوه‌ندیه له که‌‌رکوکدا‬ ‫کۆببێته‌وه‪ .‬ئێمه له قسه‌كردمنان له‬ ‫سه‌ر مێژوی نه‌وتی هه‌‌رێم نامانه‌وێت‬ ‫قسه له سه‌ر نه‌‌وتی که‌رکوک بکه‌ین‪،‬‬ ‫چونکه ئه‌و مێژووییه‌كی تا ئاستێک‬ ‫نورساو‌و زانراوه‪ .‬به‌تایبه‌ت که‌رکوک‬ ‫یه‌كێکه له هه‌ره بیره نه‌وتیه‌‬ ‫کۆنه‌كانی ناوچه‌كه‪ .‬هه‌رچه‌نده له‬ ‫هه‌مان به‌رواردا نه‌وت له ناوچه‌ی‬ ‫چیاسورغ دۆزراوه‌ته‌وه‪ ،‬به‌اڵم له به‌ر‬ ‫هۆکاری جوگرافی ده‌رنه‌هێرناوه‪.‬‬ ‫ده‌كرێت مێژووی نه‌وتی هه‌رێم بکرێته‬ ‫به سێ قۆناغه‌وه‪ :‬پێش شه‌ڕی ناوخۆ‪،‬‬ ‫دوای شه‌ڕی ناوخۆ‪ ،‬پاش روخانی سه‌دام‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئێمه ئامانجامن ئه‌وه نیه که ئه‌م‬ ‫مێژووه وه‌ك مێژوونوسێک بنوسینه‌وه‪،‬‬ ‫به‌ڵکو پیاچوونه‌وه‌ی ئێمه بۆ دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و هۆکارانه‌ن له پشت گۆڕانکارییه‌كان‬ ‫له قۆناغێکه‌وه بۆ قۆناغێکی تر‪ .‬دیاره‬ ‫ئه‌و پۆلێنکاریه‌ی سه‌ره‌وه پۆلێنکاریه‌کی‬ ‫زه‌مه‌نیه‪ .‬له کاتێکدا هه‌روه‌ها ده‌توانرێ‬ ‫بوترێت پۆلێنکارییه‌كی رووداویه‪،‬‬ ‫به‌‌وه‌ی رووداوی وه‌ك‌ شه‌ڕی ناوخۆ‌و‬ ‫روخانی رژێم به ساته‌‌وه‌ختی جیاکه‌ره‌وه‬ ‫داده‌نرێت‪ .‬به‌اڵم هه‌ر قۆناغێک له‌م‬ ‫قۆناغانه میتۆد‌و شێوازی بیرکردنه‌وه‌ی‬ ‫خۆی هه‌یه‪ .‬که ئێمه مه‌به‌‌ستامنه له‬

‫کارکردن له سه‌ر هه‌ڵدانه‌وه‌ی ئه‌م مێژووه‬

‫خه‌ونی ده‌رهێنانی‬ ‫نه‌وت له هه‌‌رێم‬ ‫هه‌میشه به‌شێک‬ ‫بووه له خه‌ونی‬ ‫ناسیونالیزمی کوردی‪.‬‬ ‫په‌یوه‌ندی نێوان‬ ‫ناسیونالیزمی کوردی‌و‬ ‫نه‌وت په‌یوه‌ندیه‌كی‬ ‫ئاڵۆزی پڕ له ئازار‌و‬ ‫نهێنی‌و نه‌وتراوه‬ ‫کاری له سه‌ر بکه‌ین‪.‬‬ ‫ئه‌‌وه‌ی ده‌بێت بوترێت نوسینه‌‌وه‌ی‬

‫مێژووی کااڵیه‌كی وه‌کو نه‌وت له‬ ‫مێژووه‪،‬‬ ‫وردکردنه‌وه‌ی‬ ‫کاتێکدا‬ ‫به‌اڵم له هه‌مانکاتدا ته‌نها بریتی نیه‬ ‫له نوسینه‌وه‌ی مێژووی دۆزینه‌وه‬ ‫ده‌رهێنان‌و گه‌یاندنه بازاڕی نه‌وت‪،‬‬ ‫به‌ڵکو بریتییه له مێژووی سیاسی‪،‬‬ ‫دیدی‬ ‫لۆبیکردن‪،‬‬ ‫جیوپۆله‌تیک‪،‬‬ ‫که‌سه‌كان‌و هه‌روه‌ها شێواز‌و رسوشتی‬ ‫هێزی بااڵ له جیهاندا‪ .‬گه‌وره‬ ‫مێژوونوسی بواری وزه دانیال یه‌رگن‬ ‫به روونی باس له پێکه‌وه‌بوونی‬ ‫سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‪ ،‬دۆخی ئابوری‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی‪ ،‬ئاسایشی نیشتامنی‪ ،‬له‬ ‫گه‌ڵ سودی کۆمپانیا‪ ،‬ده‌كات که دێته‬ ‫سه‌ر کااڵیه‌کی وه‌ك نه‌وت‪ .‬یه‌رگن له‬ ‫کتێبی‬ ‫‪Daniel Yergin the Prize:‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪Epic‬‬ ‫‪Quest‬‬ ‫‪for‬‬ ‫‪Oil,‬‬ ‫‪ Money and Power‬خه‌اڵته‌که‪:‬‬

‫داستانی به ده‌ستهێنانی نه‌وت‪ ،‬پاره‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتدا باس له‌م په‌یوه‌ندیه ئاڵۆزانه‬ ‫ده‌كات‪ .‬بۆیه روونه کاتێک باس له‬ ‫مێژووی نه‌‌وتی هه‌رێم ده‌كه‌ین ناچارین‬ ‫باس له په‌یوه‌ندی سیاسی‌و ئابوری‬ ‫له گه‌ڵ واڵتانی ده‌وروبه‌ردا بکه‌ین‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها ناچارین باس له کۆمپانیاکان‬ ‫بکه‌ین‪ .‬به‌تایبه‌ت یه‌كێک له بواره‬

‫‪43‬‬

‫ئاڵۆزه‌كانی ئه‌م مێژووه ئه‌وه‌یه‬ ‫ئایا چ په‌یوه‌ندیه‌ك هه‌یه له نێوان‬ ‫کۆمپانیا‌و واڵتانی خاوه‌ن کۆمپانیادا‪.‬‬ ‫واڵته‌ر لیڤی یه‌کێکه له راوێژکاره‬ ‫گرنگه‌كانی ئه‌م بواره‪ ،‬که راوێژکاری‬ ‫چه‌ندین حکومه‌تی ئه‌مەریکی بووه‪.‬‬ ‫ئه‌م راوێژکاره خاوه‌ن تیوره‌یه‌كه که‬ ‫کاریگه‌ری هه‌بووه له سه‌ر په‌یوه‌ندی‬ ‫نه‌وتیه‌كان‬ ‫کۆمپانیا‬ ‫ئه‌مەریکا‌و‬ ‫له حه‌فتاکانه‌وه‪ .‬ئه‌م تیوره‌یه به‬ ‫تیوره‌ی کۆرپۆره‌ت بارگن نارساوه؛‬ ‫که یانی ریککه‌وتنێکی سودمه‌ندانه‬ ‫له گه‌ڵ کۆمپانیاکاندا‪ .‬به‌پێی ئه‌م‬ ‫تیوره‌یه واڵتێکی وه‌ك ئه‌‌مەریکا‬ ‫ده‌بێت زه‌مینه بره‌خسێنێت له رووی‬ ‫ئاسایش‌و سیاسی‌و ئابورییه‌وه هه‌‌تا‬ ‫کۆمپانیه نه‌‌وتییه‌كان له بڕی واڵتی‬ ‫ئه‌مەریکا ده‌ستیان بگاته کانه‬ ‫بیگه‌یه‌ننه‬ ‫زه‌به‌الحه‌كان‌و‬ ‫نه‌‌وته‬ ‫بازاڕی جیهانی له نێویاندا بازاڕی‬ ‫واڵتانی خۆیان‪ .‬به‌اڵم ئایا مێژووی‬ ‫کۆمپانیاکان له هه‌رێمدا چۆنه؟ ئایا‬ ‫ئه‌وه‌ی پێی ده‌وترێت وایڵدکه‌ته‌ر‬ ‫کێن‌و چۆن کارده‌كه‌ن؟‬ ‫که‌واته ئه‌گه‌ر هه‌‌وڵ بده‌ین که به‬ ‫شێوازێکی تر مێژووی سێ قۆناغی‬ ‫نه‌‌وتی هه‌‌رێم پۆلێن بکه‌ین‪ ،‬ئه‌وا‬

‫ده‌ڵێین له قۆناغی سه‌ره‌تادا‪ ،‬قۆناغی‬ ‫چوارچێوه یان قه‌باره‌یه‪ .‬به پێی‬ ‫ئه‌م تیوره‌یه بۆئه‌وه‌ی هه‌‌رێم بتوانێت‬ ‫نه‌وت ده‌ربهێنێت‌و ره‌وانه‌ی بکات‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌بێت هه‌‌رێم قه‌واره‌یه‌كی سیاسی‬ ‫دانپیانراوی هه‌بێت‪ .‬له‌و کاته‌دا‬ ‫ئه‌و قه‌واره‌یه له والیه‌تی موسڵدا‬ ‫خۆی ده‌بینیه‌وه‪ .‬له‌وه ده‌چێت ئه‌م‬ ‫بیرۆکه‌یه له خه‌یاڵدانی پارێزه‌ر‌و‬ ‫دیپلۆماتێکی سویرسی به‌ناوی مارتن‬ ‫کیله‌ره‌ هاتبێت‪.‬‬ ‫مارتن کیله‌ر که‌سێکه به سوک ته‌ماشای‬ ‫کورد ده‌كات‪ ،‬و‌‌ه‌ک کۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫نامۆدێرنی خێڵه‌كی ده‌یانبینێت‪ ،‬بۆیه‬ ‫له پێناو ئه‌مه‌دا هه‌وڵی ئه‌وه‌یدا که‬ ‫خۆی بۆخۆی پێکه‌وه‌بوونێکی سیاسی‬ ‫دامبه‌زرێنێت‪ ،‬جودا له یه‌كێتی‌و‬ ‫پارتی که به روونی نوێن ‌هرایه‌تی‬ ‫خێڵه‌کێتی کورد بکات‪ ،‬ئه‌ویش له‬ ‫پارتی پارێزه‌راندا خۆی ده‌بینیه‌وه‬ ‫(حیزبی موحافیزین)‪ .‬ئه‌م حیزبه‬ ‫دوای کۆکردنه‌وه‌ی سی‌و یه‌ك خێڵ له‬ ‫دوو ئاستدا هه‌‌وڵی کار کردن ده‌دات‬ ‫یه‌كێکیان له رێگای تورکیاوه به‌وه‌ی‬ ‫سه‌ربه‌تورکیایه‌و‬ ‫موسڵ‬ ‫والیه‌تی‬ ‫تورکیا ده‌بێت بێت جارێکی تر ده‌ستی‬ ‫به‌سه‌ر بگرێته‌وه‪ .‬ئه‌و که‌سه‌ی که له‬

‫میانگریی ئه‌م پرۆسه‌یه‌دا بوو برایه‌‌كی‬ ‫تورکۆت ئۆزال بوو‪ .‬ئه‌م بیرۆکه‌یه‬ ‫له ئه‌نقه‌ره له ئوتێلێکدا ده‌خرێته‬ ‫به‌رده‌م جه‌الل تاڵه‌بانی‌و ئه‌ویش‬ ‫به‌بیرۆکه‌یه‌كی گونجاوی ده‌زانێت‪ .‬له‬ ‫وه‌اڵمدا ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌ك حکومه‌تی‬ ‫تورکی به‌ڵکو کۆمه‌ڵێک جه‌نه‌ڕال‬ ‫رازی بکه‌ین به‌سه بۆ به‌دیهێنانی‬ ‫ئه‌م پرۆژه‌یه‪ .‬رێگای دووه‌م له رێگای‬ ‫نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كانه‌وه‪ .‬له‌م رووه‌وه‬ ‫بۆ ته‌نها یه‌كجار سه‌ردار پشده‌ری‬ ‫وتارێکی کورت پێشکه‌ش ده‌کات که‬ ‫کیله‌ر به وتارێکی خراپی له قه‌ڵه‌م‬ ‫ئه‌دات‌و رای له سه‌ر پشده‌ری‪ ،‬وه‌ك‬ ‫زۆر کورد زۆر خراپه‪.‬‬ ‫دیاره والیه‌تی موسڵ کێشه‌یه‌كی ئاڵۆزه‬ ‫که زیندوکردنه‌وه‌ی الی تورک مانای‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌م ناوچه‌یه ده‌گه‌یه‌نێت بۆ‬ ‫نێو نه‌‌خشه‌ی تورکیای ئێستا‪ .‬هه‌وڵێکی‬ ‫وه‌ها هێنده بۆ کورد سودمه‌‌ند نابێت‪.‬‬ ‫یاسای والیه‌ت له گه‌ڵ هاتنی مۆدێرنه‬ ‫بۆ سه‌ڵته‌نه‌تی عوسامنی هاته ئاراوه‪،‬‬ ‫سه‌ره‌تاکه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی ‪1864‬‬ ‫ئامانج لێی باشرت به‌ڕێوه‌بردنی حکومداری‬ ‫ناوچه‌كه‌بووه به دانانی والی‪ .‬سه‌رباری‬ ‫ئه‌م هه‌واڵنه‪ ،‬ئه‌مه ته‌نها شێوازنه‌بووه‪،‬‬ ‫به‌ڵکو هه‌‌وڵی تریش هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌موویان بێ ئه‌نجام‪ .‬بۆ منوونه‪ :‬له مانگی‬ ‫ئۆکتۆبه‌ری ساڵی ‪ 1992‬که‌سێك به ناوی‬ ‫ئه‌‌ندرۆ هێنته‌ر جه‌الل تاڵه‌بانی ده‌بینیت‬ ‫به مه‌به‌ستی دامه‌‌زراندنی پااڵوگه‌یه‌كی‬ ‫نه‌وت‪ .‬به‌پێی سه‌رچاوه‌کان گوایه‬ ‫جه‌الل تاڵه‌بانی وتویه‌تی 'ده‌ستبه‌کاربن‬

‫‪44‬‬

‫گوێ مه‌ده‌نه‌ هیچ که‌سێک'‪ .‬پاشان له‬

‫نوسینه‌‌وه‌ی مێژووی‬ ‫کااڵیه‌كی وه‌کو‬ ‫نه‌وت له کاتێکدا‬ ‫وردکردنه‌وه‌ی‬ ‫مێژووه‪ ،‬به‌اڵم له‬ ‫هه‌مانکاتدا بریتییه‬ ‫له نوسینەوەی‬ ‫مێژووی سیاسی‪،‬‬ ‫جیوپۆله‌تیک‪،‬‬ ‫لۆبیکردن‪ ،‬دیدی‬ ‫که‌سه‌كان‌و هه‌روه‌ها‬ ‫شێواز‌و رسوشتی‬ ‫هێزی بااڵ له جیهاندا‬

‫کۆتایی ساڵی ‪ 1993‬هه‌ردوو جارێکی‬ ‫تر کۆده‌بنه‌وه بۆ هه‌مان مه‌به‌ست‪.‬‬ ‫وه‌ك ده‌زانرێت پرۆسه‌ی نه‌وت ئاڵۆز‌و‬ ‫خاو‌و درێژخایه‌نه‪ .‬هه‌ر کۆمپانیایه‌ك‬

‫بێته ناوچه‌یه‌ك به‌الی که‌مه‌و ساڵێک بۆ‬ ‫دوو ساڵی پێده‌چێت هه‌تا ده‌ست به‌كار‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫به گه‌شه‌كردنی رۆڵ‌و پایه‌ی یه‌كێتی‌و‬ ‫پارتی مارتن کێله‌ر پشتگوێ ده‌خرێت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به روونی له نامه‌یه‌کیدا دیاره‬ ‫بۆ مه‌سعود به‌رزانی ده‌نوسێت پاش‬ ‫مه‌رگی دایکی ناوبراو‪ .‬به گشتی کێله‌‌ر‬ ‫له که‌سێکی سه‌رکێشی به‌کوردی‬ ‫کالوچی ده‌چێت‪.‬‬ ‫پاش ئه‌م قۆناغه ماوه‌یه‌ك به‬ ‫هۆی شه‌ڕی ناوخۆوه پرۆسه‌که‬ ‫ده‌وه‌ستێت‪ ،‬چونکه ناتوانرێت یان‬ ‫هیچ رێخۆشکه‌ریه‌ك نیه بۆ هاتنی‬ ‫کۆمپانیای نه‌وتی له کاتێکدا که‬ ‫ناوچه‌كه له جه‌نگدایه‪.‬‬ ‫پاش جه‌نگ یه‌كێتی نیشتامنی‬ ‫کوردستان به تایبه‌ت له سه‌ره‌تاکانی‬ ‫ساڵی ‪2002‬ه‌وه ده‌كه‌وێته هه‌‌وڵدان‬ ‫بۆ رازیکردن کۆمپانیاکان بۆ هاتن‬ ‫بۆ ناوچه‌ی سلێامنی‪ .‬یه‌كێتی له‌م‬ ‫هه‌وڵه‌یدا پشت به شێوازی گرێبه‌ستی‬ ‫هاوبه‌ش ده‌به‌‌ستێت بۆ سه‌رنج‬ ‫راکێشانی کۆمپانیاکان‪ .‬به‌اڵم هه‌تا‬ ‫ساڵی ‪ 2004‬که‌سی بۆ پێ قه‌ناعه‌ت‬ ‫پێناکرێت‪ .‬له‌و ساڵه‌دا جه‌الل تاڵه‌بانی‬ ‫ته‌له‌فون ده‌كان بۆ به‌رپرسی ژه‌نێل‬ ‫ئینه‌ژی‌و رازی ده‌كات‪.‬‬

‫به‌ ده‌یان ساڵه‌ هاواڵتیان‬ ‫خواردنی ژه‌هراوی ده‌خۆن‌و‬ ‫كااڵی ژه‌هراوی به‌كار دێنن‬ ‫كامه‌ران محمد‬ ‫به‌پێی دۆكومێنتێكی گشتێرناوی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی كه‌ بۆ سه‌رجه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه ‌گشتییه‌كانی هه‌ولێر‪ ،‬سلێامنی‌و‬ ‫دهۆك نێردراوه‪ ،‬ئاماژ ‌ه به‌و ‌ه ده‌كات ك ‌ه دوای پشكنینی منونه‌ی هه‌ندێك خۆراك ده‌ركه‌وتووه‌ كه‌ هه‌ندێكیان زیانی بۆ‬ ‫ته‌ندروستی مرۆڤ هه‌یه‌‌و هه‌ندێكی تریش ده‌بنه‌ هۆی شێرپه‌نجه‌‌و چه‌ندین نه‌خۆشی تری مه‌ترسیدار‪ .‬خاوه‌نی كۆگایه‌كی‬ ‫خوارده‌مه‌نیش ده‌ڵێت "ئێمه‌ هیچ نورساوێكامن بۆ نه‌هاتوه‌‪ ،‬تا شته‌كان بناسین‪ ،‬به‌اڵم ده‌زانین هه‌ندێك كااڵ‌و خواردن‬ ‫قه‌ده‌غه‌ كراوه‌ كه‌ به‌ده‌یان ساڵه‌ فرۆشتنی ئاسایی بووه‌"‪ .‬وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستیش ده‌ڵێت "زۆربه‌ی ئه‌و ماددانه‌‬ ‫له‌ كوردستان نه‌بووه‪ ،‬له‌ بنه‌ڕه‌تدا نورساوه‌ك ‌ه ل ‌ه و ‌هزاره‌تی ته‌ندروستی عێراقی نێردراوه‌‪ ،‬ئێمه‌ پێشرت ئه‌و ماددانه‌مان الی‬ ‫خۆمان قه‌ده‌غه‌ كردبوو"‪‌.‬‬ ‫له‌ دۆكومێنته‌كه‌دا ‪ 69‬مادده‌ دیاریكراوه‌‪ ،‬به‌شێكیان خواردن‌و به‌شێكی تر ماده‌كانی شۆردنن‌و ماده‌ی كشتوكاڵیشی تێدایه‌‪،‬‬ ‫له‌دیاریرتین ماده‌خۆراكییه‌كان‪ ،‬جۆری چای‪ ،‬چه‌ندین جۆری شه‌ربه‌ت‪ ،‬گۆشتی قوتو‌و گۆشتی سور‪ ،‬هێلكه‌ی ‪ 22‬ده‌وڵه‌ت‪،‬‬ ‫كه‌ ئێران یه‌كێكه‌ له‌وانه‌‌و چه‌ندین جۆری په‌نیری سعودی‌و ئۆردنی‪ ،‬هه‌روه‌ها چه‌ندین جۆری سابوون‌و تایتی تێدایه‌‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌مانه‌ش هه‌ندێك مادده‌ی كشتوكاڵی تێدایه‌‪ ،‬وه‌كو په‌ینی كیمیاوی‌و شه‌تڵی كشتوكاڵی‪.‬‬ ‫عه‌لی سدیق‪ ،‬یه‌كێك ‌ه له‌و جوتیارانه‌ی ك ‌ه به‌رده‌وام په‌ینی كیمیاوی به‌كار دێنێت‌و به گۆڤاری‌ سپی ڕأگه‌یاند كه‌ تاكو ئێستا‬ ‫هیچ په‌ینێك له‌ كوردستان قه‌ده‌غه‌ نه‌كراوه‌ "ته‌نها جۆرێك په‌ینی ئێرانی نه‌بێت‪ ،‬ك ‌ه وتیان بۆ ته‌قینه‌وه‌ به‌كار ده‌هێرنێت"‪.‬‬ ‫وتیشی "له‌ بازاڕ په‌ینی عێراقی‪ ،‬په‌ینی تونسی‪ ،‬ئێرانی‪ ،‬میرسی‌و توركی هه‌یه‌"‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫دكتۆر خالس قادر وته‌بێژی و ‌هزاره‌تی‬ ‫ته‌ندروستی له‌ باره‌ی ئه‌و دۆكومێنته‌وه‬ ‫ڕایگه‌یاند‪ ‌:‬ئه‌وان الی خۆیانه‌وه‌‬ ‫هه‌وڵیانداوه‌ سه‌رجه‌م ئه‌و ماددانه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندییان به‌ وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬الی خۆمان كۆنرتۆڵامن كردوه‌‪.‬‬ ‫وتیشی "ئه‌م نورساوه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫نورساوی و ‌هزاره‌تی ته‌ندروستی عێراقی‬ ‫بۆ ئێمه‌ هاتووه‌‌و زۆرێك له‌و ماددانه‌‬ ‫له‌ كوردستان بوونی نیه‌‪ ،‬ئێمه‌ خۆمان‬ ‫لیستێكی ‪ 39‬مادده‌ییامن هه‌بووه‌‌و‬ ‫ڕێگریامن لێكردووه‌"‪ .‬له‌باره‌ی مادده‌‬ ‫كوشتوكاڵی‌و شۆردنه‌كانه‌وه‌‪ ،‬وتی‬ ‫"په‌یوه‌ندیان به‌ وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ‌و‬ ‫كواڵیتی كۆنرتۆڵه‌وه‌ هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫سیروان جه‌عفه‌ر‪ ،‬كه‌ سااڵنێكه‌ خه‌ریكی‬ ‫كاری گۆشتفرۆشیه‌‌و له‌هه‌مانكاتیشدا‬ ‫كۆگای فرۆشتنی خوارده‌مه‌نی‌و مادده‌‬ ‫شۆردنه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬ده‌ڵێت "وه‌زاره‌تی‬ ‫ته‌ندروستی ئێمه‌ ئاگادار ناكاته‌وه‌ له‌‬ ‫بڕیاره‌كه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ كوتوپڕ ئه‌وه‌ ده‌زانین‪،‬‬ ‫كه‌ له‌ مه‌رزه‌كانی سنوور جۆرێك گۆشت‬ ‫قه‌ده‌غه‌ ده‌كرێت"‪ .‬وتیشی "گۆشتی سوری‬ ‫به‌رازیلی‌و هندی‌و ئیتاڵی‌و ئه‌مەریكی‬ ‫قه‌ده‌غه‌ كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ بازاڕیش گۆشتی‬ ‫هندی ده‌فرۆرشێت"‪.‬‬ ‫وته‌بێژی وه‌زاره‌ت له‌باره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫گۆشته‌و ‌ه وتی "ئه‌و واڵتانه‌ی بزانین‬ ‫نه‌خۆشی شێتی مانگای تێدا باڵوبوبێته‌وه‌‬ ‫قه‌ده‌غه‌مان كردووه‌‪ ،‬چونكه‌ نه‌خۆشییه‌كی‬

‫‪46‬‬

‫كوشنده‌یه‌"‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ كواڵیتی كۆنرتۆڵ به‌‬ ‫گۆڤاری سپی ڕاگه‌یاند‪ ،‬كه‌ حكومه‌ت له‌‬ ‫ئێستادا‌و ماوه‌ی ساڵێكه‌ بازگه‌كانی توند‬ ‫كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م خواردنه‌ ژه‌هراویانه‬ ‫له‌ پێشوودا‪ ،‬به‌ بارهه‌ڵگری گه‌وه‌ره‌وه‌‬ ‫ده‌هاتنه‌ ناو شاره‌كان‌و كه‌سیش قسه‌ی‬ ‫نه‌ده‌كرد"‪ .‬له‌باره‌ی بوونی گۆشتی‬ ‫هندیه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ وتی "به‌ قاچاخ‬ ‫ده‌هێرنێت‌و زۆرجار له‌ گه‌ڵ بارێكی‬ ‫گه‌وره‌ی شتێكی تر‪ ،‬له‌ ژێره‌وه‌ چه‌ند‬ ‫كارتۆنێك داده‌نرێت‪ ،‬ك ‌ه ئاشكرا بوونی‬

‫حكومه‌تی‬ ‫هه‌رێم بڕیاری‬ ‫داوه‌ جیبس‌و‬ ‫بیبسی ل ‌ه حانوتی‬ ‫قوتابخانه‌كان‬ ‫قه‌ده‌غه‌ بكرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫قوتابخانه‌‬ ‫ب ‌ه ئاشكرا‬ ‫ده‌فرۆرشێت‬

‫زه‌حمه‌ته‌"‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه‌ له‌ ئیستادا‬ ‫حكومه‌تی هه‌رێم بڕیاری داوه‌ جیبس‌و‬ ‫بیبسی له‌ حانوتی قوتابخانه‌كان‬ ‫قه‌ده‌غه‌ بكرێت‪ ،‬به‌اڵم له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫قوتابخان ‌ه به‌ ئاشكرا ده‌فرۆرشێت‪.‬‬ ‫له‌و باریه‌وه‌ دكتۆر خالس وتی‬ ‫"هۆكاره‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ پێامنوایه‌‬ ‫مناڵ ده‌بێت خواردنی باش بخوات‪،‬‬ ‫بیبسی‌و جبس دووخوارده‌مه‌نی خراپن‬ ‫بۆ مناڵ"‪.‬‬ ‫خاوه‌نی ماڕكێتێك به‌ سپی وتی‬ ‫"زۆربه‌ی جۆری شه‌ربه‌ت‌و شیر‌و‬ ‫په‌نیره‌كانی كه‌ ئێستا قه‌ده‌غه‌كراوه‌‬ ‫ئێمه‌ هه‌مان ‌بووه‌‌و بازاڕیشی باش‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ ژه‌هراوی بوبن‪،‬‬ ‫كه‌واته‌ ئه‌و میلله‌ته‌ ئه‌نفال كراوه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ به‌ ده‌یان ساڵه‌ ده‌هێرنێت‌و‬ ‫ده‌خورێت"‪.‬‬ ‫ئه‌و خاوه‌ن ماركێته‌‪ ،‬گله‌یی ده‌كرد‬ ‫له‌ چاودێری ته‌ندروستی‌و وتی‬ ‫"ده‌بێت زوو ئاگادارمان بكه‌نه‌وه‌ له‌‬ ‫قه‌ده‌غه‌بوونی خواردنه‌كان‪ ،‬جۆرێكی‬ ‫شیر هه‌بوو‪ ،‬ماوه‌ی مانگێك بوو‬ ‫قه‌ده‌غه‌ كرابوو‪ ،‬كه‌چی كۆمپانیاكه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ خواردنی تر بۆی ده‌هێناین‌و‬ ‫ده‌یگوت ئه‌م شیره‌ هه‌دیه‌یه‌"‪.‬‬

‫حكومه‌ت له‌ نێوان به‌رداشی شه‌رعیه‌ت‌و‬ ‫ناشه‌رعیه‌تدا‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌..‬ده‌سه‌اڵتێك به‌ نیوه‌‬ ‫په‌رله‌مانێكی تازه‌‌و حكومه‌تێكی كۆن‬ ‫سپی میدیا‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئه‌نجومه‌نی شورای هه‌رێم له‌ ڕۆژی ‪ 29/10/2013‬له‌ وه‌اڵمی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندا‪ ،‬كه‌ داوایان كردبوو‬ ‫رای ئه‌نجومه‌ن بزانن له‌سه‌ر پێناسه‌ی حكومه‌تی ئێستا‪ ،‬تا پێكهێنانی كابینه‌ی نوێ‪ ،‬ئه‌نجومه‌نی شورا ڕأیگه‌یاندووه‌‬ ‫كه‌ حكومه‌ته‌كه‌ له‌ ده‌ستپێكردنی والیه‌تی نوێی په‌رله‌مان به‌ كار به‌ڕێكه‌ر داده‌نرێت تا پێكهێنانی حكومه‌تێكی نوێ‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ڕای په‌رله‌مانتارانی گۆڕان‌و یه‌كێتی‪ ،‬حكومه‌ته‌كه‌ له‌ڕووی كاركردنه‌وه‌ بۆی نیه‌ بڕیار ده‌ربكات‪ .‬په‌رله‌مانتارێكی‬ ‫گۆڕان ده‌ڵێت "ئێمه‌ ده‌نگامن به‌م حكومه‌ته‌ نه‌داوه‌‪ ،‬بۆیه‌ حكومه‌تی ته‌رسیف ئه‌عامله‌" په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتیش ده‌ڵێت‬ ‫"ئه‌گه‌ر كاربه‌ڕێكه‌ر نیه‌‪ ،‬با بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان بنێرێته‌ په‌رله‌مان‪ ،‬كه‌ ده‌بوایه‌ له‌ سه‌ره‌تای مانگی ‪ 10‬بێته‌‬ ‫په‌رله‌مان"‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫په‌رله‌مانتارێكی پارتیش ده‌ڵێت‬ ‫"ئه‌نجومه‌نی شورا‌و وه‌زیری داد به‌‬ ‫فه‌رمی وه‌اڵمیان داوه‌ته‌وه‌ كه‌ حكومه‌تی‬ ‫كاربه‌ڕێكه‌ر نیه‌و حكومه‌ت بۆی هه‌یه‌‬ ‫كاره‌كانی خۆی بكات‌و په‌رله‌مانتارانیش‬ ‫ده‌توانن به‌جۆرێك له‌ جۆره‌كان چاودێری‬ ‫خۆیان بكه‌ن‌"‪.‬‬ ‫عه‌بدواڵی مه‌ال نوری په‌رله‌مانتاری‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ل ‌ه خولی پێشووی‬ ‫په‌رله‌مان‪ ،‬له‌ ئه‌كاونته‌كه‌ی خۆی له‌‬ ‫فەیسبوك‪ ،‬مه‌رجه‌كانی حكومه‌تی‬ ‫كاربه‌ڕێكه‌ری به‌ سێ مه‌رج خستۆته‌ ڕوو‬ ‫به‌وه‌ی له‌ حا‌ڵه‌تێك "ئه‌گەر پەرلەمان‬ ‫پێش وادەی هەڵبژاردن بە هۆکارێکی‬ ‫قانونی دیاریکراو هەڵوەشابێتەوە‪ ،‬تا‬ ‫ئەو کاتەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی نوێ‬ ‫دەکرێت‌و حکومەتی نوێ دەستەبەکار‬ ‫دەبێت‪ ،‬بە حکومەتە کۆنەکە دەوترێت‬ ‫کار بەڕێکەر"‪ .‬هه‌روه‌ها "ئەگەر‬ ‫حکومەت بۆ خۆی ئیستقالە بکات‬ ‫یان لە الیەن پەرلەمانەوە متامنەی‬ ‫لێوەرگیرابێتەوە"‪ .‬مه‌رجی سێیه‌میش‬ ‫"ئه‌گه‌ر حاڵه‌تی یه‌كه‌م دووه‌م له‌‬ ‫ماوه‌ی چوار ساڵی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان‌و‬ ‫حكومه‌ت ڕوویاندابێت"‪ .‬بۆیه‌ به‌ڕای‬ ‫نوری‪ ،‬حكومه‌تی ئێستا كه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و مه‌رجانه‌یه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت به‌ به‌كا‌ربه‌یش‬

‫‪48‬‬

‫گۆڕان‌و یه‌كێتی "حكومه‌تی دوای‬ ‫دانیشتنی خولی تازه‌ی په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫حكومه‌تێكی كار به‌ڕێكه‌ره‌"‬ ‫نیه‌‌و ده‌شڵێت "ئەسەڵن تاوان دەرحەق‬ ‫بە زاراوەی حکومەت‌و ماندوبونی‬ ‫سەدان ساڵەی بیرمەندانی بواری نوزمی‬ ‫سیاسی‌و دەستوری دەکەین ئەگەر‬ ‫بەم منونە نامۆیەی پارتی‌و یەکێتی‬ ‫بڵێین حکومەت‪ ،‬ئیدی با جارێ پرسی‬ ‫کار بەرێکەرو کاربەڕێنەکەر لەوالوە‬ ‫بۆستێت"‪.‬‬ ‫ئومێد خۆشناو په‌رله‌مانتاری پارتی‬ ‫له‌و باره‌یه‌وه‌ پێچه‌وانه‌ی بۆچونی‬ ‫په‌رله‌مانتارانی الیه‌نه‌كانی تر‪ ،‬به‌‬

‫"په‌رله‌مان‬ ‫دانیشتنی یه‌كه‌می‬ ‫كردوه‌‌و سوێندمان‬ ‫خواردووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێمه‌ ده‌نگامن به‌م‬ ‫حكومه‌ته‌ نه‌داوه‌‌و‬ ‫ناكرێت وه‌كو‬ ‫حكومه‌تی شه‌رعی‬ ‫مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫بكرێت"‬

‫پشتبه‌سنت به‌ ڕای فه‌رمی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫شورای هه‌رێم‌و وه‌زیری داد ده‌ڵێت‬ ‫"حكومه‌ته‌كه‌ كاربه‌ڕێكه‌ر نیه‌‌و تا‬ ‫ته‌شكیلی حكومه‌تی نوێ ته‌واوی‬ ‫شه‌رعیه‌تی هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫به‌اڵم دكتۆر شێركۆ حه‌مه‌ ئه‌مین‬ ‫خولی‬ ‫په‌رله‌مانتاری گۆڕان ل ‌ه‬ ‫چواره‌می په‌رله‌مان ده‌ڵێت "په‌رله‌مان‬ ‫دانیشتنی یه‌كه‌می كردوه‌‌و سوێندمان‬ ‫خواردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ ده‌نگامن به‌م‬ ‫حكومه‌ته‌ نه‌داوه‌‌و ناكرێت وه‌كو‬ ‫حكومه‌تی شه‌رعی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫بكرێت"‪ .‬هه‌روه‌ك وتیشی "پێویسته‌‬ ‫به‌زووترین كات سه‌رۆكایه‌تیه‌ك بۆ‬ ‫په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرێت‌و حكومه‌تی‬ ‫تازه‌ پێكبهێرنێت"‪ .‬به‌ پێچه‌وانه‌ی‬ ‫بۆچوونی په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارتی‬ ‫به‌ڕای دكتۆر شێركۆ‪ ،‬وه‌اڵمه‌كه‌ی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی شورا باس له‌وه‌ده‌كات‬ ‫كه‌ حكومه‌ت كار به‌ڕێكه‌ره‌‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌كی تر وته‌بێژی حكومه‌تی‬ ‫هه‌رێم سه‌فین دزه‌یی له‌ لێدوانێكی‬ ‫بۆ میدیا هه‌ڕه‌شه‌ی له‌وانه‌ كرد كه‌‬ ‫حكومه‌تی ئێستا به‌ كاربه‌ڕێكه‌ر‬ ‫ناو ده‌به‌ن به‌وه‌ی "به‌رپرسیاریه‌تی‬ ‫یاساییان ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر"‪.‬‬ ‫گۆران ئازاد په‌رله‌مانتاری یه‌كێتی‬ ‫ده‌ڵێت "ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی شورا‬ ‫وتویه‌تی مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ حكومه‌ت‬ ‫كاربه‌ڕێكه‌ر نیه‌‪ ،‬چونكه‌ والیه‌تی‬ ‫تازه‌ ده‌ست به‌كار نه‌بووه‌‪ .‬راسته‌‬ ‫په‌رله‌مانتاران سوێندیان خواردووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫والیه‌تی تازه‌ ئه‌وكاته‌ دروست ده‌بێت‬

‫پارتی "كاربه‌ڕێكه‌ر نیه‌‌و شه‌رعیه‌تی‬

‫كه‌ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ده‌سنیشان‬ ‫بكرێت‪ ،‬به‌اڵم په‌رله‌مانی ئێستا بێ‬ ‫سه‌رۆكایه‌تیه"‪ .‬ئازاد پێیوایه‌‪ ،‬ئه‌نجومه‌نی‬ ‫شورا بیڵێت یا نا‪ ،‬له‌ ڕووی واقیعیه‌وه‌‬ ‫حكومه‌تی ئێستا كاربه‌ڕێكه‌ره‪ ‌،‬چونكه‌‬ ‫وه‌ك خۆی وتی "له‌كوێدا حكومه‌تی بێ‬ ‫ڕه‌قیب هه‌یه‪ ،‬ئه‌و حكومه‌ته‌ خاوه‌نی‬ ‫ڕه‌قیب نیه‌‌"‪ .‬وتیشی "ئه‌گه‌ر كاربه‌ڕێكه‌ر‬ ‫نیه‌‪ ،‬با بودجه‌ بنێرێته‌ په‌رله‌مان"‪.‬‬ ‫به‌اڵم په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارتی پێیوایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وان كاری چاودێری خۆیان ده‌كه‌ن‌و‬ ‫ده‌ڵێت "راسته‌ ناتوانین وه‌كو پێویست‬ ‫چاودێری بكه‌ین تا سه‌رۆكایه‌تی‬ ‫داده‌نرێت‪ ،‬به‌اڵم كاری خۆمان هه‌ر‬ ‫كردووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر شتێك به‌هۆی نه‌بوونی‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانه‌وه‌ نه‌مانتوانی‬ ‫بیكه‌ین‪ ،‬ئه‌وا دوای پێكهاتنی‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ین"‪.‬‬ ‫وتیشی "دانه‌نانی سه‌رۆكایه‌تی‬ ‫په‌رله‌مان‪ ،‬خه‌رقێكی په‌یره‌وی ناو‌خۆی‬ ‫په‌رله‌مان بوو هه‌موو حیزبه‌كانی‬ ‫ناو په‌رله‌مان كردیان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ش‬ ‫له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گشتی بوو‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ده‌بێت ڕێكه‌وتن له‌ نێوان كوتله‌‬ ‫سیاسیه‌كان هه‌بێت‪.‬‬ ‫ماوه‌ی مانگێك زیاتره‌‪ ،‬گفتوگۆ له‌‬ ‫نێوان پارتی‌و حیزبه‌كانی تر ده‌ستی‬ ‫پێكردووه‌‪ ،‬بۆ پێكهێنانی حكومه‌تێكی‬ ‫بنكه‌ فراوان‪ ،‬به‌اڵم تاكو ئێستا جگه‌‬ ‫له‌ ڕه‌زامه‌ندی مه‌بده‌ئی الیه‌نه‌كان‪،‬‬ ‫شتێكی تر ڕأنه‌گه‌یرناوه‌‪ .‬به‌ڕای‬ ‫هه‌ندێك په‌رله‌مانتاریش‪ ،‬پێده‌چێت‬ ‫چه‌ندین مانگ بخایه‌نێ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫گۆڤارێکی سیاسی گشتییە‬

‫بڕیاریشی هه‌یه‌"‬ ‫دكتۆر شێركۆ وتی "له‌ كابینه‌ی سێی‬ ‫حكومه‌ت كه‌ پارتی‌و یه‌كێتی خاوه‌نی‬ ‫كورسی ته‌واو بوون‌و ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫خۆی یه‌كال كردبۆوه‌ كه‌ نایه‌ته‌ ناو‬ ‫حكومه‌ت‪ ،‬ئینجا زیاتر له‌ سێ مانگ‬ ‫زیاتری خایاند‪ ،‬له‌و باوه‌ڕه‌دام ئه‌مجاره‌‬ ‫چه‌ندین مانگ بخایه‌نێت‌و دواجاریش‬ ‫خه‌ڵك تێیدا زه‌ره‌ر ده‌كات"‪.‬‬ ‫به‌هه‌مان شێوه‌ په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی یه‌كێتی‬ ‫پێیوایه‌ به‌م شێوه‌ كاركردنه‌ بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومه‌ت‪ ،‬كاتێكی زۆری ده‌وێت‌و‬ ‫وتی "به‌م ساردوسڕیه‌ كار بكرێت‪،‬‬

‫«دانه‌نانی‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‬ ‫په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫خه‌رقێكی‬ ‫په‌یره‌وی نا ‌وخۆی‬ ‫په‌رله‌مان بوو‬ ‫هه‌موو حیزبه‌كانی‬ ‫ناو په‌رله‌مان‬ ‫كردیان»‬

‫چه‌ندین مانگی تر حكومه‌ت‬ ‫پێكناهێرنێت‪ ،‬چونكه‌ هێشتا مه‌سه‌له‌‬ ‫جدییه‌كان قسه‌ی له‌سه‌ر نه‌كراوه‌"‪.‬‬ ‫خۆشناو به پێچه‌وانه‌ی په‌رله‌مانتاره‌كانی‬ ‫تر ‌ گه‌شبینی خۆی پیشانده‌دا‌و ده‌ڵێت‬ ‫" كاری باش كراوه‌‌و لیژنه‌ی پێكهێنانی‬ ‫حكومه‌ت‪ ،‬كه‌ نێچیرڤان رابه‌رایه‌تی‬ ‫ده‌كات‪ ،‬به‌رده‌وامه‌ له‌ دیداره‌كانی‬ ‫له‌گه‌ڵ حیزبه‌كان‌و له‌ماوه‌یه‌كی كه‌می‬ ‫داهاتوو‪ ،‬حكومه‌ت پێكده‌هێرنێت"‪.‬‬ ‫بۆ وه‌رگرتنی دۆكومێنته‌كانی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫شورا‪،‬ده‌توانن له‌م لینكه‌ وه‌ریبگرن‬ ‫‪http://sbeiy.com/Detail.‬‬

‫‪aspx?id=26162&LinkID=4‬‬

‫هەڕەشە‌و‬ ‫گومان‌و‬ ‫پرسیار‬ ‫كاوە محەمەد‬

‫‪kawamuhamad@yahoo.com‬‬

‫بكەری هێرشە تیرۆریستییەكانی كەركوك دیارن كە گروپی قاعیدە‌و بەعسییەكانن‪ ،‬بەاڵم بكەری رووداوەكانی كوشنت‌و‬ ‫تەقەكردن لەسلێامنی‌و هەولێر نادیارن‌و تا ئێستا هیچ سەرەداوێك كەشفنەكراون‪ .‬ئەوەی لەكەركوك روودەدات‪ ،‬پێشبینیكراو‌و‬ ‫چاوەڕوانكراوە بەحوكمی ئەوەی لەناوخۆ‌و دەوروبەریدا رەگەزەكانی تیرۆر‌و توندوتیژیی بوونیان هەیە‪ ،‬بۆیە با مێژوو‌و‬ ‫جوگرافیا شایەدی كوردستانیبوونی بدەن‪ ،‬بەاڵم لەرووی ئەمنییەوە تا ئێستا درێژكراوەی بەشە عەرەبییەكەی عیراقە نەك‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ .‬ئەگەرچیهێزە ئەمنییەكانی بەدەست كوردەوەیە‌و لەژێر فەرمانی دەسەاڵتی هەرێم دەرناچن‪ ،‬بەاڵم واقیعە‬ ‫ئەمنییەكەی واقیعێكی شڵەژاو‌و نائەمینی عیراقییە‌و هەموو رۆژ‌و سەعاتێكی‪ ،‬هەموو گەڕەك‌و شەقامێكی لەژێر رەحمەتی‬ ‫تەقینەوە‌و پەالماردان‪ .‬لەبەرامبەر ئەوەدا هەرسێ شارەكەی هەرێم خاڵین لەو رەگەزانەی لەبەشەكانی دیكەی عیراقدا هەن‌و‬ ‫بەرهەمهێنەری تیرۆر‌و تۆقاندنی رۆژانەن؛ رەگەزی شەڕی تایەفی‌و ئۆپۆزسیۆنی چەكدار‌و ئیسالمیی توندڕەو‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫رووداوێكی كوشنت‌و تەقەكردنلەسلێامنی یان لەهەولێر زیاد لەپرسیار‌و گومانێك هەڵدەگرن‌و لەفراوانرتین پانتاییشدا دڵەڕاوكێ‬ ‫دەخەنەوە‪ .‬بەتایبەتیش كە وەك ئەوەی ئێستا لەحاڵەتێك‌و دووان دەردەچێ‌و دەبێتە دیاردە؛ رۆژێك تەقە لەخاوەنی كەناڵێكی‬ ‫ئاسامنی دەكرێ‌و بریندار دەكرێ‪ ،‬رۆژێكی دیكە گەورە پاسەوانی سەرۆك كۆمار لەناو ماڵەكەیدا دەكوژرێ‪ ،‬دواتر دوو ئۆتۆمبێلی‬ ‫سەربازیی بەبۆمب دەتەقێرنێنەوە‌و دوو ئەفسەر بریندار دەكرێن‪ ،‬ئینجا لەكەالر رۆژنامەنووسێكی ئازای وەك (كاوە گەرمیانی)‬ ‫لەناو حەوشەی ماڵەكەی خۆیدا‌و لەبەردەمی دایكیدا تیرۆر دەكرێ‪ .‬لەهەولێر بەرپرسێكی زۆر نزیك لەراوێژكاری ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی هەرێم بەمردوویی لەشوقەیەكدا دەدۆزرێتەوە‪،‬پێشرتیش بەرپرسی كامیرای چاودێریی ئاسایشی هەولێر بەكوژراویی‬ ‫دەدۆزرێتەوە‪.‬ئەمانە رووداگەلێكن ناكرێ وەك زەنگێكی مەترسیدار لێیان نەڕوانرێ‌و بەخەمساردیی‌و خوێنساردییەوە مامەڵیان‬ ‫لەگەڵدا بكرێ‪ .‬ناشكرێ گۆڕەپانی ملمالنێی سیاسیی هێزەكانی پێ گەرمكرێ‪ ،‬چونكە ئەمە پرسێكی تەواو نیشتیامنییە‌و نابێ‬ ‫بەش بەش بكرێ‌و بۆ پارچەی بچووكی لۆكاڵیی‌و حزبیی وردبكرێتەوە‪.‬دەبێ بەجدی بەدوای بكەرەكاندا بگەڕێین‌و بپرسین؛‬ ‫بۆ لەمكاتەدا‌و دوای هەڵبژاردنەكان ئەو رووداوانە روودەدەن ؟ بۆچی زۆربەی رووداوەكان پرۆفیشااڵنە دەكرێن‌و هیچ جێ‬ ‫پەنجەیەكی تاوان لەدوای رووداوەكاندا بەجێنامێنێت ؟ بۆچی زیاتر بۆنی ئەوە لەرووداوەكان دەكرێ كە پەیوەندییان بەدەستی‬ ‫ناوخۆییەوە هەبێ نەك دەرەكی ؟ بۆچی رسوشتی ئەنجامدانیان وەك ئەوانەی كەركوك‌و بەشە عەرەبییەكەی عیراق نییە‌و‬ ‫تیرۆرێكە كە ئامانجەكەی زۆر دیاریكراو‌و ئاراستەكراوە‪ ،‬نەك مەبەسەت هەر تەقینەوە‌و خستنەوەی زۆرترین ژمارەی قوربانی‬ ‫بێت ؟ دەبێ تا چەند پەیوەندی بەملمالنێی ئەو جەمسەرە پارەدار‌و خاوەن بەرژەوەندییانەوە هەبێ كە لەدنیای سیاسەتەوە‬ ‫هاتوونەتە دەرێ‌و لەسایەی گەندەڵیی سیاسیشدا گەشەیان كردووە ؟ئەی دەبێ هەندێكیان بۆ شاردنەوە‌و شونبزركردنی چەند‬ ‫سەرچاوەیەكی نهێنییی گەورە نەبن كە گومان لەرازگرییان دروست بووبێت وكەسانێك هەبن تەنیا كوشتنیان بەچارەسەر‬ ‫بزانن ؟‌و ‪...‬تاد‪.‬‬ ‫لەراستیدا ئەگەر بەوردی دووراییەكانی ئەو رووداوانە لەبەرچاوبگرین‌و بزانین چ هەڕەشەیەك دەكەنە سەر ئەمن‌و ئەمانی‬ ‫هەرێمەكەمان‪ ،‬ئەوا دەبێ ئەم پرسیارانە‌و هیدیكەش بكرێن‌و هەوڵی بەدەستخستنی وەاڵمەكانیان بدرێ‪ ،‬بۆئەوەی سەرەداوەكان‬ ‫چەند سەخت‌و پەنهان بن‪ ،‬بدۆزرێنەوە‌و رێگە لەوە بگیرێت ئەو زنجیرە هەڕەشەئامێزە درێژەی هەبێ‌و بەرە بەرە جیاوازییە‬ ‫ئەمنییە بەرچاوەكەی نێوان هەرێم‌و بەشەكانی دیكەی عیراق نەهێلێ یان كاڵی بكاتەوە‪.‬چونكە تا ئێستا زۆربەی شەڕەكامنان‬ ‫بەكارتی ئەمنییەت كردووە‪ ،‬جا كە ئەویشامن لەدەست بچێت‪ ،‬چیامن بۆ دەمێنێتەوە شانازیی پێوە بكەین‌و خۆمانی پێ‬ ‫هەڵكێشین ؟‪.‬‬

‫‪50‬‬

51

52