işçi-köylü
40
22 Kasım-5 Aralık 2002
11
Hak ve özgürlükler ancak mücadele ile kazan›l›r Toplant› ve gösteri yürüyüflü hakk› kamuoyu önünde kapsaml› olarak tart›fl›lmamas›na ve hatta gündem dahi yap›lmamas›na ra¤men, gerek yasalafls›n gerek tasar› olarak kals›n hemen hemen her demokratikleflme paketinin bir parças› olarak kalm›flt›r. 2911 say›l› yasa 1983 y›l›nda kendinden önce yürürlükte bulunan 171 say›l› yasa yerine Askeri yönetim döneminde yürürlü¤e girmifltir. 2911 say›l› yasan›n selefi olan 171 say›l› yasa ile aras›nda birkaç nokta d›fl›nda fark yoktur; fakat bu birkaç nokta yasan›n ruhunu tamamen de¤ifltirmifltir. Yasan›n genel gerekçesi “bir konuyu halka anlatmak, o konu hakk›nda halk› ayd›nlatmak, o konuyu halka benimsetmek, kamuoyu oluflturmak maksad›yla toplant› ve gösteri yürüyüflleri yapmak en temel haklardand›r” düzenlemesini içerir. Toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenleme hakk› düflünce özgürlü¤ünün bir yans›mas›d›r. Yasan›n 2002 y›l›nda yap›lan de¤iflikliklerden önceki 9. maddesine göre, tertip heyetinde yer alacaklar›n toplant›n›n düzenlenece¤i yerde sürekli ikametgâhlar›n›n var olmas› ve bu hali belgelendirmeleri gerekiyordu. Yasan›n 9. maddesinde dile getirilen sürekli ikametgâh kavram›ndan ne anlafl›lmas› gerekti¤ini yasan›n ne surette uygulanaca¤›n› gösteren yönetmelik aç›klamaktayd› “en az alt› ayd›r toplant› ve gösteri yürüyüflünün yap›laca¤› yer s›n›rlar› içinde ikamet etmek”. Yani bir konuyu halka anlatmak, halk› aydanlatmak için o halk›n bulundu¤u il s›n›rlar› içinde en az alt› ay yaflamak zorunlu idi. Yani ‹stanbul’dan Türkiye’nin herhangi bir flehrine giderek bir toplant› tertip etmeden evvel orada alt› ay yaflamak gerekmekteydi. Bu koflul ‘sadece sar›fl›nlar toplant› ve gösteri yürüyüflü yapabilir’ koflulu kadar hukuka uygundur. Öz-
gürlükler hukukuna hakim prensipler olan “k›s›tlamalar›n istisna olmas›, serbestinin esas olmas›, hakk›n özüne dokunulamamas›, devletin hakk›n kullan›lmas›n›n temini bak›m›ndan pozitif yükümlülük alt›nda bulunmas›” vb. bak›m›ndan zorunlu ikamet flart›n› ele ald›¤›m›zda amaç net olarak ortaya ç›kar: ‘Direkt olarak ba¤c›y› dövmek’ temel bir demokratik hakk› tamamen hukuka ayk›r› suni gerekçelerle daraltmak. Toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenleme hakk›n›n fiili niteli¤i ‘kargafla yaratma’ olarak de¤erlendirilmekteydi ve afl›r› lüks olarak kabul edi-
p›lmas› gerekirken, 1983 y›l›nda yürürlü¤e giren 2911 say›l› yasa ile bu süre 72 saate ç›kar›lmaktayd›. Fakat nihayet 2002 y›l›nda yap›lan de¤iflikliklerle bu süre tekrar 48 saate indirilmifltir. Bu kesindir “halka duyurulmak istenen hususun aciliyeti, kendili¤inden ortaya ç›kmas›” istisna olarak kabul edilmemifltir. Yasas›n›n as›l anti-demokratik özelli¤i ise 10. ve 20. madde düzenlemelerinden kaynaklanmaktad›r. 10. madde “istisnalar hariç her türlü toplant› ve gösteri yürüyüflü yasan›n 9. maddesi gere¤ince oluflturulacak tertip heyeti taraf›ndan toplan-
sohbet niteli¤indeki konuflmalar, spor karfl›laflmalar›, kanun, gelenek ve göreneklere göre kendi kural ve s›n›rlar› içinde kalmak kofluluyla yap›lacak olan tören, karfl›lama ve u¤urlamalar. Bu toplant›lar›n 2911 say›l› yasan›n d›fl›nda tutulmas›n›n hangi k›staslara tabi tutuldu¤u genifl bir de¤erlendirmeye konu olabilir. Fakat dikkatten kaçmamal›d›r ki bir toplant›n›n örne¤in bir dü¤ünün kendi kural ve s›n›rlar› içinde kal›p kalmad›¤›n›n tespiti son derece keyfi de¤erlendirmelere aç›kt›r. Bir cenaze töreninin kendi kural ve s›n›rlar› içinde kal›p kalmad›-
liyordu. Her türlü engelleme ve k›s›tlama bu mant›k bak›m›ndan zorunlu görünmekteydi. 171 say›l› yasa böyle bir düzenlemeyi içermiyordu. 171 say›l› yasaya göre belli koflullara sahip olan herkes istedi¤i yerde (ilde) toplant› veya gösteri yürüyüflü tertip edebilirdi. 2911 say›l› yasa bak›m›ndan “bildirim rejiminin” uygulanaca¤›n› belirtmifltik. Bu bildirimin toplant›n›n yap›laca¤› tarihten 1961 y›l›nda yürürlükte olan 171 say›l› yasaya göre 48 saat önce ya-
t›n›n yap›laca¤› tarihten 48 saat önce mahallin en büyük mülki amirine yap›lacak bir bildirimin ard›ndan düzenlenebilir” demektedir. Bu madde gere¤ince bidirim yap›lmadan düzenlenen toplant› ve gösteri yürüyüflü bafllad›¤› andan itibaren yasa d›fl› say›lmaktad›r. Yasan›n öngördü¤ü istisnalar bilimsel, ticari ve ekonomik içerikli olmak kofluluyla flirketler, meslek kurulufllar› taraf›ndan yap›lacak kapal› salon toplant›lar›, cumhurbaflkan›, bakan, milletvekillerinin halkla yapacaklar›
¤›n› tespit de zorluk arz eder. Ceza hukukuna hakim prensiplerin bafl›nda suçun maddi ve manevi unsurlar› ile önceden belli olmas› gelir. Bir cenaze töreninin dini usullere göre icra edilmesi zorunluluk de¤ildir. Farkl› usullerin uygulanmas› da mümkündür. Bu hal söz konusu oldu¤unda cenaze töreninin kendi s›n›rlar› içinde kal›p kalmad›¤› tart›flmas› bafllat›labilir ve ortaya flu soru ç›kar; Bir cenaze töreninin kendi kural ve s›n›rlar› içinde kal›p kalmad›¤›n› kim belirleyecek? Din adamlar›
m›? Cenaze töreni icra edilen kimse diyalektik materyalist dünya görüflünden biri ise ne olacakt›r? Bu düzenleme ile ortada suç olmad›¤› halde mevcut egemen siyasi anlay›flla çeliflen herhangi bir toplant› keyfi olarak yasa kapsam›na çekilerek yarg›lama konusu haline getirilebilmektedir. Bir dü¤ün, bir cenaze töreni bir karfl›lama amaç haz›rl›k, icra ve sona erme safhalar› bak›m›ndan siyasi bir gösteri niteli¤i arz etmese dahi sadece siyasi (yasalara göre suç teflkil etmedi¤i halde) bir renk içermekle yarg›lama konusu haline getirilebilmektedir. Yasan›n as›l problemli noktas› da yani usulüne uygun bildirim yap›lmamas› sebebiyle toplant›n›n yasad›fl› kabul edilerek düzenleyenlerin ve kat›lanlar›n cezaland›r›lmas› halinin yasa bak›m›ndan en yayg›n ve genel geçer kabul edilmesidir. Son dönemlerde yarg›tay bu yasaya ayk›r›l›klar› “demokratik hakk›n kullan›m›” olarak de¤erlendirmeye bafllam›flt›r. Yani de¤ifliklikler de bu problemi ortadan kald›rmam›flt›r. Dikkat çekici noktalardan biri yarg›lanan kimselerin inatla ve inançla gerçeklefltirdikleri toplant› veya gösteri yürüyüfllerini savunmalar› halinde mahkemelerin de bu tav›rdan etkilenmeleridir. Yani bir kifli söyleyince de¤il ama topluca söylenince etkili oluyor. Sonuç itibar›yla demokratik bir hak olan toplant› ve gösteri yürüyüfl hakk› kullan›ld›kça sahiplenildikçe geniflleyecek, gürbüzleflecek gerçek niteli¤ine kavuflacakt›r. Bu kazan›m da ne parlamento taraf›ndan, ne de baflka yasa koyuculardan gelecektir. Bu kazan›m kitleler taraf›ndan bizzat kendileri taraf›ndan, kendilerini hakk›n nesnesi haline getirerek elde edilecektir.