Rechar Jmara 15

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪ )٢٠٢١/٤/٢٠( -‬ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫یەکى ئایارمان لە پێشە‬

‫لە هەرێمێکى بچووک و چەوساندنەوەیەکى گەورەدا‪ ،‬تەنیا خۆڕێکخستن و خەباتمان گەرەنتى داهاتوومان دەکات‬ ‫گۆشەیەک لە ناڕەزایەتییە‬ ‫کرێکارییەکانی جیهان‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬کامەران ئەحمەد‬

‫کۆچی گەنجان و هۆکارەکانی لە‬ ‫کوردستان‬ ‫دلۆڤان جوتیار‬

‫بێبــارانی و کێشـەی ئاو و‬ ‫دەرھاویشتەکانی‬ ‫کامەرانى مامە عەلە ڕەش‬ ‫سەروتار‬ ‫سادق عزیز‬

‫ئاساییش و وەهمەکانى ئاشتى‬

‫شــەوی چوارشــەممە ‪١٤‬ی نیســان فڕۆکەخانــەی نێودەوڵەتــی‬ ‫هەولێــر لــە ڕێــگای فڕۆکەیەکــەی بێفڕۆکەوانــی ‪ TNT‬کــراو کــە‬ ‫ئاراســتەی بنکــەی هێزەکانــی هاوپەیمانــان لەنــاو فڕۆکەخانــە کــرا‪،‬‬ ‫کرایــە ئامانــج‪ .‬لــە مــاوەی چــوار مانگــی ڕابــردوودا ئــەم هێرشــە‬ ‫دووەمیــن هێرشــی مووشــەکی‌یە کــە ئەکرێتــە ســەر فڕۆکەخانــەی‬ ‫هەولێــر‪ ،‬کــە ســەرەتا لــە شــەوی ‪ ١٥‬لەســەر ‪١٦‬ی شــوباتی‬ ‫ڕابــردوودا بــە چەنــد مووشــەکێک کرایــە ئامانــج‪ .‬بەرپرســە‬ ‫حکومییەکانــی هەرێــم و ســەرکردەکانی پارتــى دیموکراتــی‬ ‫کوردســتان ڕســتەوخۆ پەنجــەی تۆمەتیــان ئاراســتەی میلیشــیا‬ ‫توندڕەوەکانــی حەشــدی شــەعبی کــرد کــە لــە پشــتی ئەنجامدانــی‬ ‫هێرشــە مووشــەکییەکانەوە بــن‪.‬‬ ‫ئەم هێرشــە بەردەوامانە ســەرباری هاتووهاواری دەســەاڵتدارانی‬ ‫هەرێــم‪ ،‬ڕەنگدانــەوەی شکســتی حکومەتــی نێوخۆیی‌یــە‪،‬‬ ‫نــەک تەنهــا لــە ڕووی بەڕێوەبردنــی کۆمەڵــگای کوردســتان و‬ ‫دابینکردنــی ژیــان و نــان بــۆ هاواڵتیانــی کوردســتان‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫بێتوانایــی و شکســتییەتی لــە دابینکردنــی ئەمــن و ئاســایش و‬ ‫ســەالمەتی بــۆ هاواڵتیــان و پارێزگاریکردنیــان‪ .‬لــە ڕێــگای‬ ‫ســتراتیژە سیاســی‪ ،‬ســەربازی و ئابووری‌یەکانــی حکومەتــە یــەک‬ ‫لــە دوای یەکەکانــەوە‪ ،‬و لێكهەڵپێکــران لەگــەڵ پالنــە نێوخۆیــی‌‬ ‫و هەرێمییەکانــی هێــزە بۆرژوازییــە ناوچەیــی و جیهانییەکانــەوە‬ ‫فاکتەرێکــی ســەرەکی لــە ناجێگیریــی ناوچەیــی‪ ،‬ئاســایش و‬ ‫ســەالمەتی گیانــی هاواڵتیــان‪ ،‬هاوشــان لەگــەڵ برســیکردنی‬ ‫ملیۆنەهــا و بێبەریکردنیــان لــە ســەرەتایی‌ترین پێداویســتییەکانی‬ ‫ژیــان و خزمەتگوزارییــە مرۆیــی و تەندروســتییەکان کردووەتــە‬ ‫قوربانــی مانــەوەی دەســەاڵتی سیاســی خۆیــان و کەمینەیەکــی‬ ‫مشــەخۆر لــە ســەرمایەدارانی کوردســتان‪.‬‬ ‫ئــەم هێرشــە تەنهــا بــە دوای چەنــد ڕۆژێکــی کــەم لــە ڕازیبوونــی‬ ‫پەرلەمانــی عێــراق لــە بودجــەی ســاڵی ‪ ،٢٠٢١‬و لــە ســایەی‬ ‫توندبوونــەوە و هەڵکشــانی گــرژی و ڕووبەڕووبوونەوەکانــی‬ ‫ئەمریکا‪-‬ئێــران لــە ناوچەکــەدا‪ ،‬دێــت‪ .‬ئــەم ناکۆکــی و گرژییانــە‬ ‫پێیــان ناوەتــە قۆناغێكــی تــازە لــە هەڵکشــان‪ ،‬ڕووبەڕووبوونــەوە‬ ‫و ژمارەیــان‪ .‬لــە کاتێکــدا کــە دامــەزراوی ئەتۆمیــی نەتەنــزی ئێــران‬

‫دووچــاری هێرشــێکی ئەلکترۆنــی بــووەوە کــە بــووە تەقینەوەیەکی‬ ‫مــەزن لــە تێکشــانی تەواوەتیــی سیســتمی وزەی نیوخۆیــی‬ ‫کــە دەســتەبەری پیتاندنــی یۆرانیــۆم ئــەکات‪ ،‬کــە هەندێــک لــە‬ ‫چاودێــران پێیانوایــە ئێــران النــی کــەم ‪ ٩‬مانــگ کاتــی ئەوێــت بــۆ‬ ‫چاککردنەوەی زیانەکان و ســازکردنەوەی ناوەندەکە‪ .‬ئەم گورزە‬ ‫لــە دامــەزراوی ئێــران بــە هێرشــێکی مووشــەکی (کــە پێئەچێــت‬ ‫و بــۆ یەکــەم جــارە) لــە الیــەن حووســیەکانی پشــتگیرکیکراوی‬ ‫ئێرانەوە بۆ ســەر دامەزراوەیەکی نەوتی ســعودی و پێشــکەوتنی‬ ‫هێزەکانیــان ڕووەو مەئریــب وەاڵم درایــەوە‪ .‬هاوشــان لەگــەڵ‬ ‫بانگــەوازی بردنــە ســەری ئاســتی پیتاندنــی یۆرانیــۆم بــە ڕێــژەی‬ ‫‪ %٦٠‬لــە دەماودەمــی چاوەڕوانیــی وتووێژەکانــی ڤییەنــا‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە ســیماکانی ناکۆکییــە سیاســی و ئابووریی‌یەکانــی‬ ‫قــەوارە ســەرمایەدارییەکانی ئەمــڕۆ لــە جیهــان و ناوچەکــەدا‬ ‫بــە تایبــەت بریتی‌یــە لــە چەنــد الیەنەیــی و ناوچەییبوونــى‬ ‫ناکۆکییــەکان‪ .‬هەمووشــتێک ئەکەنــە ناوەنــدی ناکۆکــی و قەیــران و‬ ‫ئامانــج لــە هەڵکشــان و ڕووبەڕووبوونــەوە‪ ،‬و لــەم ڕاســتایەدا بــێ‬ ‫لەبەرچاوگرتنــی ســەرەتاییترین مــۆراڵ بــە هەمــان ئاســت هەمــوو‬ ‫بەهــا مرۆیــی‌ و گیانییــەکان فەرامــۆش ئەکــەن‪ .‬ئەمانــە چەنــد‬ ‫ڕووبەڕووبوونــەوەی قێــزەون و پووچــن‪ ،‬و لەســەر بنەمایەکــی‬ ‫ڕێکــوڕەوان یــان هێڵێکــی ڕاســت ڕوونــادەن بەڵکــو لەگــەڵ‬ ‫چوونەپێشــەوە لــە شــوێنێکدا چــاو لــە پاشەکشــە لــە شــوێنێکی‬ ‫تــر ئەکەیــن‪ .‬بــۆ نموونــە بڕیــاری کشــاندنەوەی ســوپای ئەمریــکا‬ ‫لــە ئەفغانســتان تاکــو ســێپتەمبەری ئەمســاڵ بەزینێــک نییــە بــە‬ ‫مانــای تایبەتــی وشــەکە بەڵکــو ئەبێــت لــە ســەرجەم ئــەو ئاڵوگــۆڕە‬ ‫سیاســی و نێونەتەوەیی‌یانــە و ڕۆڵــی ئەمریــکا لــە وێنەکێشــان‬ ‫و گۆڕینــی ڕێــڕەوەکان لــە پێنــاو بەرژەوەنــدی ســتراتیژی‬ ‫خۆیــدا چاویــان لێبکەیــن و لێ‌یــان تێبگەیــن‪ .‬پێکهەڵپژانــی هێــزە‬ ‫بۆرژوازییــە جیهانییــەکان لــە ســایەی قەیرانی ئابووری و سیاســی‬ ‫ســەرمایە لەســەر ئاســتی جیهــان‪ ،‬گەورەکردنــی ئــەم وەرەمــی‬ ‫شــێرپەنجەیەی قەیرانــی ســەرمایەداری جیهانیــی لــە ڕووی‬ ‫شــێوەوە (ناڕێکوپێکــی) و لــە ڕووی ناوەرۆکــەوە (پەیوەندییــە‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و ســیاییەکانی ســەرمایەداریی هاوچــەرخ) کردووەتــە‬ ‫ڕاســتییەکی واقعــی و مــاددی‪.‬‬

‫چاوپێکەوتن لەگەڵ زانا عوسمان‬ ‫دەربارەى کتێبێکى گرنگ‬ ‫تاوتوێ لەگەڵ محمد حسێندا‬ ‫دەربارەى دراوى دۆالر و دینار‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬

‫ئاراس سەعید‬

‫ژن کوژەکان کێن‪،‬‬ ‫یان کێن ژن کوژەکان؟‬

‫‪7‬‬

‫تاهیر حاجی حەسەن‬

‫‪6-7‬‬

‫مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫چەمکی «نامۆبوون»‬

‫کلینیکى رێچار و‬ ‫گۆشەى بەرەو ڕووناکى‬

‫‪2‬‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫ئەزموونی کرێکاری‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫گۆشەیەک لە ناڕەزایەتییە کرێکارییەکانی جیهان‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬کامەران ئەحمەد‬ ‫بەریتانیا‬ ‫ســەدان کرێــکاری کۆمپانیــای دلیڤــەری دلیڤــەرۆ(‪ )Deliveroo‬کــە‬ ‫ســەرقاڵی گەیاندنــی خواردەمەنیــن بــە مــااڵن و شــوێنەکانی کار لــە‬ ‫ڕۆژی ‪٧‬ی نیسانی ‪ ٢٠٢١‬لە پێناو چوونەسەری کرێ‪ ،‬باشترکردنی‬ ‫هەلومەرجــی خۆپارێــزی کارکردنیــان‪ ،‬و بەرهەمەنــد بــوون لــە مافــە‬ ‫ســەرەتاییەکانی کرێــکاران‪ ،‬لــە هــەر یــەک لــە شــارەکانی لەنــدەن‪،‬‬ ‫یــۆرک‪ ،‬شــیفیڵد‪... ،‬هتــد لــە بەریتانیــا دەســتیان دایــە مانگرتــن‪.‬‬ ‫بڕیــار وایــە هەمــان چاالکــی بــۆ زامنکردنــی خواســتەکانی کرێــکاران‬ ‫لــە هەریــەک لــە والتانــی تــری وەک فەرەنســا‪ ،‬هۆڵەنــدا‪ ،‬ئوســترالیاش‬ ‫بەڕێــوە بچێــت‪ .‬مــاوەی چەندیــن مانگــە بزووتنەوەیەکــی بەربــاو‬ ‫بــۆ ناســاندنی کرێکارانــی دلیڤــەری وەک کرێکارانــی فەرمــی هەیــە‬ ‫تــا بێبــەش نەبــن لــە مافەکانیــان و مافــی خۆڕێکخســتن و ئــەو‬ ‫دەســتکەوتانە هەبێــت کــە کریکرانــی گرێبەســت ل ـێ‌ی بەهرەمەنــدن‪.‬‬

‫لە کاتی پەتای ڤایرۆسی کۆرۆنادا دەوڵەمەندەکان‬ ‫دەوڵەمەندتر و هەژارەکانیش هەژارتر بوون‬ ‫بــە پــێ‌ی دوایــن راپۆرتــی فۆربیــس لــە هەفتــەی یەکەمــی مانگــی‬ ‫ئاپڕڵــدا ســەرجەم ســامانی بلیۆنێــرەکان لــە ســاڵی پــاردا بــە ڕێــژەی‬ ‫‪ %٦٠‬هەڵتۆقیــوە‪ .‬لــە ‪ ٨‬تریلیــۆن دۆالرەو بــۆ ‪ ١٣١‬تریلیــۆن دۆالر‪.‬‬ ‫ســەرباری قووڵترکردنــەوەی قەیرانــی ئابــوری سیاســی و ئابــوری‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری بووەتــە ئازارکێشــانی ملیۆنەهــا خەڵــک و‬ ‫گیانلەدەســتدانی زیــاد لــە دوو ملیــۆن و نیــو مــرۆڤ‪.‬‬ ‫ژمــارەی ملیاردێــرەکان لــە ‪ ٦٦٠‬ملیاردێــرەوە بــوون بــە ‪٢٧٧٥‬‬ ‫ملیاردێــر‪ .‬جێــف بیــزۆس خاوەنــی ئەمــازۆن ســامانەکەی بــڕی ‪١٧٧‬‬ ‫ملیــار دۆالرە‪ ،‬ئیلــۆن موســک لــە دەســتەی بەرێوەبــەری تێســا‬ ‫ســامانەکەی ‪ ١٥١‬ملیار دۆالرە‪ ،‬کە تەنها لە ســاڵی پاردا ســامانەکەی‬ ‫‪ ١٣٠‬ملیــار دۆالری چووەتــە ســەر‪ .‬بــە پلــەی ســێهەم بێرنــارد‬ ‫ئارنۆڵــت خاوەنــی کۆمپانیــای ‪ LVMH‬ی فەڕەنســی ســامانەکەی‬ ‫‪ ١٥٠‬ملیــار دۆالرە‪ ،‬دواتــر بێــڵ گەیتــس ی مایکۆســۆفت ‪ ١٢٤‬ملیــار‬ ‫دۆالرو مــارک زوتەربێرگــی فەیســبوکیش ‪ ٩٧‬ملیــار دۆالر‪ .‬مــارک‬ ‫تەنهــا لــە ســاڵی پــاردا ‪ ٥٠‬ملیــار دۆالر ســامانەکەی زیــادی کــردووە‪.‬‬ ‫زیادبوونــی ســامانی ملیاردێــرەکان لــە کاتێکدایــە کــە تەنهــا‬ ‫لەدەســتدانی کاتەکانــی کارکــردن لــە ســاڵی ‪٢٠٢٠‬دا چــوار هێنــدەی‬ ‫ئــەو ڕێژەیەیــە کــە لــە قەیرانەکانــی ســاڵی ‪٢٠٠٩‬دا دەرکەوتــن‪.‬‬ ‫ســەرباری نەمانــی چەندیــن پیشــە و پەککەوتنیــان و زیادبوونــی‬ ‫ڕێژەکانــی برســیەتی و هــەژاری لــە ڕاددەبــەدەر‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی ‪ ١٥‬دۆالر لە کاتژمێرێکدا‬ ‫ســەدان کرێکارانــی فاســت فــوودی (‪KFC)، (McDonald›s)،‬‬ ‫‪ )(Wendy›s)، (Burger King‬لــە ســاڵی ‪ ٢٠١٢‬لــە نیویــۆرک‬ ‫دژ بــە کەمــی کــرێ و هەلومەرجــی کارکــردن دەســتیان کــرد بــە‬ ‫زنجیرەیەک ناڕەزایەتی و مانگرتن بۆ چوونەســەری هەقدەســتەکان‬ ‫و باشــترکردنی هەلومەرجــی کارکــردن‪ .‬ئەمــڕۆ داخــوازی ‪ ١٥‬دۆالر‬ ‫لــە کاتژمێرێکــدا بــە ئەندازەیــەک پــەرەی ســەندووە کــە لــە شــەش‬ ‫واڵت و زیــاد لــە ‪ ٣٠٠‬شــاردا پــەرەی ســەندووە‪.‬‬ ‫ئێســتا بزووتنەوەکــە نــەک تەنهــا لــە دەوری کرێکارانــی فاســت فــوود‬ ‫چڕبووەتــەوە بەڵکــو واوەتــر تەشــەنەی کــردووە بــۆ کرێکارانــی‬ ‫خزمەتگــوزاری نێــو مــاڵ‪ ،‬بەخێوکەرانــی منــدااڵن‪ ،‬مامۆســتایانی‬ ‫چاودێــری منــداڵ‪ ،‬کرێکارانــی چاودێریــی بەتەمــەن و پەککەوتــە‪،‬‬ ‫کرێکارانــی فڕۆکەخانــە‪ ،‬شــارەوانی‪ ،‬خواردنگــە و چەنــد کەرتــی‬ ‫خزمەتگــوزاری تــر‪ .‬خواســتی زیادکردنــی کــرێ نــەک هــەر بووەتــە‬ ‫داخوازییــان بەڵکــو بووەتــە هــۆکاری گردبوونــەوەی کرێکارانی کەرتە‬ ‫جیــاوازەکان و پیکهێنانــی دەیــان ڕێکخــراو لــەو پێنــاوەدا‪ .‬بەرێخســتنی‬ ‫ســەدان نارەزایەتــی و مانگرتنــی کرێکارانــی‪ .‬ئــەم خواســتە ئێســتا‬ ‫جێکەوتەیــە و تەنانــەت لــە دوایــن هەڵبژاردنەکانــی ئەمریــکادا‬

‫حزبەکانــی بۆرژوازیشــی ناچــار کــردووە بــاس لــە ڕەوایەتــی خواســتە‬ ‫بکــەن و وەک چەکێــک لــە هەڵبژاردنــەکان دژی یــەک بــەکاری بهێنــن‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە کرێکارانــی ناســراوی ئــەو بزووتنەوەیــەک ئالڤــن‬ ‫مەیجــەرە(‪)Alvin Major‬ە‪ .‬لــە چەندیــن چاوپێکەوتنــدا باســی‬ ‫ســەرەتاکانی بەرزکردنــەوەی ئــەو داخوازییــە ئــەکات کــە لــە‬

‫نۆڤەمبــەری ‪٢٠١٢‬دا دەســتیپێکردووە‪ .‬ئالڤــن تەنهــا ‪٧،٢٥‬‬ ‫دۆالری(حــەوت دۆالر و ‪ ٢٥‬ســەنت) بــۆ هــەر کاتژمێرێــک‬ ‫وەرگرتــووە و بــە ناچــاری هەفتانــە ناچــار نزیــک بــە ‪ ٨٠‬ســەعات‬ ‫کاری کــردووە تــا بتوانێــت بژێــوی خێزانەکــەی دابیــن بــکات‪ ،‬زۆر‬ ‫ئەســتەم بــووە بــۆ ئەلڤــن هەفتانــەی چــاوی بــە کوڕەکــەی و ســێ‬ ‫کچەکــەی بکەوێــت‪ ،‬لــە چاوپێکەوتنێکــدا تەنانــەت بــاس لــە ئەرێنیــی‬ ‫دەرکەوتنــە ســەرەتاییەکانی نیشــانەی شــێرپەنجە لــە ژنەکەشــیدا‬ ‫ئــەکات‪ .‬ئالڤــن بــاس لــەوە ئــەکات بــۆ یەکــەم جار لــە ژیانیدا بەشــدایی‬ ‫گردبوونەوەیەکــی کرێــکاران ئــەکات و لەوێــدا هەســت بــەوە ئــەکات‬ ‫تەنهــا نییــە! بەڵکــو ژمارەیەکــی زۆری وەک ئەویــش هەمــان کــرێ‌ی‬ ‫کــەم وەرئەگــرن‪ .‬ئالڤــن ئەڵێــت لــەو گردبوونەوەیــە بڕیارمــان دا کــە‬ ‫چیتــر بێدەنــگ نەبیــن و دەســت بدەینــە مانگرتــن‪.‬‬ ‫«لــە بەرەبەیانێکــی نۆڤەمبــەردا زۆر ئەترســام‪ ،‬لەوانەیە سەرزەنشــت‬ ‫بکرێــم لــە الیــەن بەڕێوەبــەرەوە‪ ،‬لەوانەیــە لەســەر کارەکەنــم دەر‬ ‫بکرێــم و ئــەوەی ئێســتاش هەمــە لەدەســتی بــدەم گــەر بەشــداری‬ ‫مانگرتنەکــە بکــەم‪ ،‬بــەاڵم هەســتم بــەوە ئەکــرد کــە هیــچ بژاردەیەکــی‬ ‫تــرم نییــە و ئەبێــت ئــەم دەرفەتــە لــە دەســت نــەدەم‪ .‬کاتێــک کرێکاران‬ ‫گردئەبوونــەوە و ژمارەمــان زیــادی ئەکــرد‪ ،‬ترســەکانم وردە وردە‬ ‫ڕەوینــەوە و بــە دەنگــی بــەرز هــاوارم کــرد» ئێمــە ناتوانیــن بــە‬ ‫‪ ٧،٢٥‬دۆالر بژیــن! ئێمــە ناتوانیــن بــە ‪ ٧،٢٥‬دۆالر بژیــن!»‪ « ،‬بیرمــە‬ ‫کــە هەســتم بــە بەهێزیــی ئەکــرد‪ ،‬کــە گــۆڕان ئیمکانــی هەیــە‪ ،‬ئێمــە‬ ‫لەگــەڵ کرێکارانــی تــر لــە فاســت فوودەکانــی ماکدۆناڵــد‪ ،‬وێندیــس‪ ،‬و‬ ‫بەرگەرکینــگ گردببووینــەوە و ناڕەزایەتیمــان دەرئەبــڕی»‪.‬‬

‫کرێکاران دژ بە ناتەندروستبوونی‬ ‫هەلومەرج و شوێنی کارکردن ناڕازین‬ ‫زیــاد لــە هــەزار کرێــکار لــە نوســینگەی ســەرەکی دامــەزراوی‬ ‫(‪ ) )DVLA‬لــە سوانســی(وێڵز‪ ،‬بەریتانیــا) ‪ ،‬کــە دامەزراوەیەکــی‬ ‫دەوڵەتــە بــۆ چاودێریکردنــی بنکــەی زانیــاری شــوفێران و بنکــەی‬ ‫زانیــاری بارهەڵگــرەکان لــە ســەرجەم بەریتانیــا‪ ،‬لــە ڕۆژی ‪٦‬ی‬ ‫ئاپڕڵــەوە بــۆ مــاوەی چــوار ڕۆژ دەســتیان دایــە مانگرتــن‪ ،‬بــە تایبــەت‬ ‫دوای ئــەوەی لــە مــاوەی ڕابــردوودا النــی کــەم ‪٦٠٠‬کرێــکاری‬ ‫تووشــبوو بــە ڤایرۆســی کۆرۆنــا لــەو دامەزراوەیــە تۆمارکــران‪.‬‬ ‫کرێــکاران خوازیــارن کەلوپــەل و کەرەســتەی خۆپارێزیــی زیاتــر‬ ‫دەســتەبەر بکرێــت و بــوار بــۆ کارکردنــی زیاتــر لــە ماڵــەوە بــە‬ ‫کرێــکاران فەراهــەم بکرێــت‪ ،‬هەروەهــا زیاتــر بایــەخ بــە پاکوخاوێنــی‬ ‫شــوێنکارکردنی کرێــکاران بدرێــت کــە ماوەیەکــە پشــتگوێ خــراون‬ ‫لــە الیــەن خاوەنکارەکانــەوە‪.‬‬ ‫کرێــکاران ڕایانگەیانــدووە کــە مامەڵــەی خاوەنــکارەکان لەگــەڵ‬ ‫کرێــکاران لــەم پەیوەنــدەوەو فەرامۆشــکردنی داخوازییەکانیــان‬ ‫جێــگای شــەرمەزارییە‪.‬‬

‫ئەمازۆن جارێکی تر مافەکانی کرێکاران پێشێل ئەکاتەوە‬ ‫ئەگەرچــی ســامانی خاوەنــی ئەمــازۆن جێــف بیــزۆس لــە کاتــی‬ ‫پەتاکــەدا بێئەنــدازە هەڵکشــاوە بــەرەو ‪ ١٧٧‬ملیــار دۆالر بــەاڵم‬ ‫هەلومەرجــی کارکردنــی کرێــکاران و مافەکانیــان لــە کۆمپانیــای‬ ‫ئەمــازۆن جێــگای شــەرمەزارییە‪ ،‬و هــەر مــاوە جارێــک ڕووبــەڕووی‬ ‫ڕەخنــە و ناڕەزایەتــی ئەبێتــەوە‪.‬‬ ‫لــە کۆتایــی مانگــی مارســی ‪٢٠٢١‬دا لەســەر بانگــەوازی یەکێتــی‬ ‫کرێکارانــی خزمەتگــوزاری ڤێــردی کرێکارانــی کۆگاکانــی ئەمازۆن لەســەر‬ ‫ئاســتی ئەڵمانیــا بــۆ مــاوەی چــوار ڕۆژ مانگرتنیــان ڕاگەیانــد ‪ ،‬کرێــکاران‬ ‫خوازیــاری چوونەســەری هەقدەســتەکانیانن‪ .‬ئەمــە بەشــێکە لــە زنجیــرەی‬ ‫ناڕەزایەتییــەکان لــە کۆگاکانــی ئەمــازۆن لــە سەرتاســەری جیهــان‪.‬‬ ‫ســەرۆکی یەکێتی‌یەکــە ڕایگەیانــد‪ »:‬ئەمــازۆن لــە کاتێکــدا لــە‬ ‫ســەردەمی پەتاکــەدا ســامان دروســت ئــەکات بــەاڵم ئەبێــت هەڵهاتــن‬ ‫و خۆدزینــەوە لــە مافەکانــی کرێــکاران ڕابگیرێــت‪ ».‬قازانجەکانــی‬ ‫ئەمــازۆن لــە پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــادا بێئەنــدازە هەڵکشــاون‬

‫بەهــۆی چوونەســەری خواســتی داواکردنــی کااڵ لــە ڕێــگای‬ ‫ئینتەرنێتــەوە‪.‬‬ ‫کرێکارانی کۆچکردوو دوای مانگرتنەکەیان ئاهەنگیان گێڕا‬ ‫پــاش ڕاگەیاندنــی بودجــەی ‪ ٢٠٢١‬لــە نیویــۆرک لــە ڕۆژی‬ ‫چوارشــەممە ‪٧‬ی ئاپرڵــی‪ ، ٢٠٢١‬دەیــان کرێــکاران مانگرتــوو لــە‬ ‫خــواردن کــە لــە ‪١٦‬ی مارســەوە دەســتیان پێکردبــوو کۆتایی‌یــان‬ ‫پێهێنــا و لەگــەڵ ســەدان کرێــکاری تــردا کەوتنــە ئاهەنــگ گێــڕان‪ .‬بــە‬ ‫هــەزاران کرێکارانــی کۆچکــردوو و بــێ دۆکیومێنــت کــە لــە پالنــی‬ ‫هاوکارییەکانــی بودجــەدا هیــچ جێگایەکیــان بــۆ نەکراوەتــەوە‪ ،‬ببــووە‬ ‫جێــگای ناڕەزایەتــی و بێــزاری هــەزاران کرێــکار و خەڵکــی کــەم‬ ‫دەرامــەت‪ .‬لــە ‪ ١٦‬ی مارســەوە دەســتیان بــۆ جێکردنەوەیــان لــە‬ ‫هاوکارییەکانــی دەوڵەتدایــە مانگرتــن لــە خــواردن ‪.‬‬ ‫کوشتارگەی وێستگەی کارەبای بەنشکهالی لە بەنگالدش‬ ‫ڕۆژی شــەممە ‪١٧‬ی ئاپڕڵــی ‪ ٢٠٢١‬پــاش ناڕەزایەتــی دەربڕینــی‬ ‫هــەزاران کرێــکار لــە وێســتگەی کارەبــای بەنشــکهالی ئوپازیــا‬ ‫لــە خــوارووی بەنــگالدش ســەبارەت بــە دواکەوتنــی مووچــەو‬ ‫مافــە داراییەکانــی تــری دەرماڵــە و هاوکاتیــش لەگــەڵ خواســتی‬ ‫زیادکردنــی مووچەکانیــان لێکهەڵپــژان لــە نێــوان کرێــکاران لــە الیــەک‬ ‫و هێــزی پۆلیــس و ئاسایشــی وێســتگەکە پێکــەوە ڕوویــدا‪ ،‬بــە پـێ‌ی‬ ‫زانیارییەکانــی ڕۆژنامــەی دەکا‪-‬تریبیــون تاکــو ئێســتا زیــاد لــە ‪١٥‬‬ ‫کرێــکار برینداربــوون و النــی کــەم پێنــج کرێــکاری تــر بــە گوللــەی‬ ‫هێزەکانــی پۆلیــس گیانیــان لەدەســتداوە‪.‬‬ ‫ناڕەزایەتییــەکان ڕۆژێــک پێشــتر(هەینی) دەســتیان پێکــردووە و‬ ‫دەســتەی نوێنەرایەتــی کرێــکاران بــۆ جێبەجێکردنــی خواســتەکان‬ ‫لەگــەڵ بەڕێوەبەرایەتــی وێســتکە ماوەیەکــە لــە کۆبوونــەوەدان و‬ ‫پــاش نەگەیشــتە هیــچ دەرئەنجامێــک و بــۆ باڵوەپێکردنــی کرێــکاران‬ ‫لــە الیــەن پۆلیــس وهێــزی ئاسایشــیپارێزی وێســتگەکەوە پەالمــار‬ ‫و بــەر تەقــە ئەدرێــن‪ .‬ژمارەیــەک لــە دانیشــتوانی ناوچەکــە کــە‬ ‫پێئەچێــت کەســوکاری کرێکارانــی کارکــردووی وێســتگەکە بــن‬ ‫بەشــداری ناڕەزایەتییەکانیــان کــردووە‪.‬‬ ‫پرۆژەکــە هێشــتا لەژێــر دامەزراندندایــە لــە الیــەن دوو کۆمپانیــای‬ ‫چینــەوە بــە بــڕی ‪ ٢،٤‬ملیــار دۆالر ســەرمایەگوزاری تێــدا ئەکرێــت‪.‬‬ ‫پرۆژەکــە – دوویەکــەی ‪ ٦١٢‬مێــگا وات‪ -‬ئەبوایــە لــە ســاڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫بکەوتایەتــە کار بــەاڵم لــە دیســەمبەری ‪ ٢٠٢٠‬پــاش پێبژاردنــی‬ ‫دواکەوتــن بــە دوو کۆمپانیاکــە دەســت بەکارکــردن تێیــدا کراوەتــەوە‬ ‫و بڕیــار وایــە لــە مــاوەی دووســاڵی داهاتــوو بــە تەواویــی ئامــادە‬ ‫بێــت‪.‬‬ ‫تــا ئێســتا پێنــج کرێــکاری گەنــج بــە ناوەکانــی ئەحمــەد ڕەزا ‪١٨‬ســاڵ‪،‬‬ ‫ڕۆنــی حوســەین ‪٢٢‬ســاڵ‪ ،‬شــوڤۆ ‪٢٤‬ســاڵ‪ ،‬محمــد ڕاهــات ‪ ٢٤‬ســاڵ‪،‬‬ ‫ڕەیحــان ‪ ٢٥‬ســاڵ بوونەتــە قوربانــی پەالمــاری تەقــەی پۆلیــس‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫کۆچی گەنجان و هۆکارەکانی لە کوردستان‬ ‫دلۆڤان جوتیار‬ ‫بــە پێــی ئامــاری نەتــەوە یەکگرتــوەکان لــە مــاوەی ‪ ٦‬ســاڵی‬ ‫ڕابــردوودا لــە عێــڕاق و کوردســتان (‪ )٤٥٤،٤٤٤‬کــەس کۆچیــان‬ ‫کــردووە و بــە پێــی تازەتریــن ئامــاری فەرمــی تەنیــا لــە ســاڵی‬ ‫ڕابــردوودا لــە هەرێمــی کوردســتان نزیکــەی (‪ )٠٥،٤٤٤‬کــەس‬ ‫کۆچیــان کــردووە بــەرەو ئەوروپــا‪ ..‬کــە ئەمــە ژمارەیەکــی هێجــگار‬ ‫زۆرە بــۆ هەرێمێکــی پێنــج ملیــۆن کەســی‪.‬‬ ‫پرســی کۆچکردنــی گەنجــان ئەوەنــدە جدییــە کــە پەرلەمــان و‬ ‫حکومــەت چەندیــن کۆبونەوەیــان لەســەر کــردووە بــۆ تاوتوێکــردن‬ ‫و دۆزینــەوەی چارەســەر بــەاڵم وەک هەمیشــە بــێ چارەســەر و‬ ‫بــە کراوەیــی ماوەتــەوە‪ !..‬بــۆ دیاریکردنــی هــۆکارەکان پێویســتە‬ ‫کۆچکــردن دابــەش بکەیــن بەســەر دوو کاتــی جیــاواز‪ ..‬پێــش‬ ‫ئازادبوونــی کوردســتان لــە ژێــر دەســتی بەعــس و دوای ئــازاد‬ ‫بوونــی‪ ..‬پێــش ئازادبوونــی کوردســتان زۆرینــەی ئەوانــەی کۆچیــان‬ ‫دەکــرد هۆکارەکــەی یاخیبــوون بــوو لــە ڕژێمــى بەعــس و هەندێکیان‬ ‫بــۆ پاراســتنی گیــان و ســەالمەتی خۆیــان لــە شــەڕ لــە زێــدی خۆیــان‬ ‫کۆچیــان دەکــرد‪ .‬بەشــێکی تریــان بــۆ گەیاندنــی دەنگــی کــورد بــوو‬ ‫بــە جیهانــی ڕۆژئــاوا‪ .‬ئەڵبــەت لــەم قۆناغــەدا کۆچکردنــەکان تەنهــا‬ ‫بــۆ ئەوروپــا نەبــوون و بەشــێکیان بــۆ واڵتانــی دەوروبەریــش بــوو‪..‬‬ ‫لــە دوای ئازادبوونــی کوردســتانیش لێشــاوێکی تــری کــۆچ دەســتی‬ ‫پێکــرد؛ هــۆکاری ئــەم کۆچــە نەبوونــی خزمەتگــوزاری و شــەڕی‬ ‫ناوخــۆ و قەیرانــی دارایــی بــوو کــە پشــکی شــێری ئــەم کۆچــەش‬ ‫بــەر گەنجــان دەکــەوت بــە ئومێــدی ژیانێکــی گەرەنتــی کــراو و‬ ‫بێتــرس ڕوویــان کــردە ڕۆژئــاوا‪ ،،‬لێــرەدا ‪ ٣‬هــۆکاری ســەرەکی بــاس‬ ‫دەکەیــن کــە پشــکی شــێریان هەیــە لــەم دۆزەدا‪..‬‬

‫‪ .١‬هــۆکاری سیاســی‪ :‬ســەقامگیرنەبوونی بــاری سیاســیی واڵت و‬ ‫ملمالنێــی بــەردەوام و بوونــی گەندەڵییەکــی زۆر لــە دامــەزراوەکان‬ ‫هۆکارێکــی ســەرەکین چونکــە بوونەتــە هــۆی نەمانــی ئینتیمــای‬ ‫نیشــتیمانی و دروســت بوونــی ئــەو هەســتە الی گەنــج کــە ئــەوان‬ ‫لــە واڵتــی خۆیــان نیــن‪ ،‬بەڵکــو وەک بێگانەیەکــن و ناتوانــن لێــرە‬ ‫ژیانێکــی خــۆش و ئــارام دەســتەبەر بکــەن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬هــۆکاری ئابــوری‪ :‬زۆربوونــی پیشــەگەری بیانــی لــە بازاڕەکانــی‬ ‫کوردســتان و نەمانــی هەلــی کار لــە دامــەزراوە حکومــی و‬ ‫ناحکومییــەکان بــووە هــۆى دروســت کردنــی ئاســتەنگ لەبــەردەم‬ ‫بەشــداری کردنــی گەنجــان لــە کاری سیاســی و قەیرانــە یــەک لــە دوای‬ ‫یەکەکانیــش تادەهــات دەبوونــە هۆکارێکــی دیکــەى بەهێــز لــەم بــارەوە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬دابونەریتــی کۆمەڵــگا‪ :‬کۆمەڵــگای کــوردی مەحکــوم کــراوە‬ ‫بــە دابونەریتێکــی دینــی و پیاوســاالری و خێڵەکــی کــە کۆمەڵێــک‬ ‫پێــوەری ناتەندروســتی ئەخالقــی ســەپاندووە بەســەر تاکەکانــدا‪ ،‬بــە‬ ‫پێچەوانــەی ئەوروپــا کــە ئازادییەکــى ڕێژەیــی دراوەتــە تاکــەکان‪.‬‬ ‫لەبــەر ئــەوە ئەوانــەی لــە دابونەریــت ڕادەکــەن دەبینیــن کێشــەی‬

‫مادییــان نیــە و هۆکارەکانــی ژیانیــان دابینکــراوە بــە زیــادەوە و‬ ‫بەشــێکیان مناڵــی بەرپــرس و دەوڵەمەندەکانــن بــەاڵم ئــەوان لــە نــاو‬ ‫ئــەو هەمــوو شــتەی هەیانــە تەنهــا ئازادییــان نییــە لەبــەر ئــەوە بــۆ‬ ‫پڕکردنــەوەی ئــەم بۆشــاییە کۆچدەکــەن‪..‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەم لێشــاوانەش کــە دەڕۆن ئەوروپــا کارئاســانیان بــۆ‬ ‫دەکات و پێداویســتەکانیان بــۆ دابینــدەکات و ســوود لــە تواناکانیــان‬ ‫وەردەگیرێــت و دەســت و هێــزى کاری واڵتەکانیــان پــێ پــڕ‬ ‫دەکەنــەوە کــە ئەمــەش بــە پێچەوانــەی واڵتــی ئــەم ناوچەیــە کــە نــەک‬ ‫ناتوانــن ســودی لــێ ببینــن‪ ،‬بەڵکــو ئاســتەنگ و تەگــەرەش دەخەنــە‬ ‫بەردەمیــان و ناهێڵــن گەشــە بکــەن و بچنــە پێشــەوە‪.‬‬ ‫لــە جاڕنامــەی مافەکانــی مرۆڤیشــدا هاتــووە کــە‪ :‬هەمــوو کــەس‬ ‫مافــی هەیــە لــە هــەر جوگرافیایــەک نیشــتەجێ ببێــت کــە دەیەوێــت‬ ‫و مافــی خۆیەتــی داوای مافــی هاواڵتیبــوون بــکات و ببێتــە هاواڵتــی‬ ‫ئــەو جوگرافیایــە‪ ..‬ئــەم دەســتکەوتە لــە مێژینەیــەى بزووتنــەوە‬ ‫ناڕازییەکانــى ئەوروپــا و ڕۆژئــاوا وایکردووە تا ئێســتاش ســەرنجى‬ ‫زۆرێــک لــە گەنجانــى ئــەم ناوچەیــە بــەالى خۆیــدا ڕابکێشــێت‪.‬‬

‫بێبــارانی و کێشـەی ئاو و دەرھاویشتەکانی‬ ‫کامەرانى مامە عەلە ڕەش‬ ‫لــە مێــژووی مرۆڤایەتیــدا کارەســاتی سروشــتی وەک ‪:‬بومەلــەرزە‬ ‫و وشکەســاڵی و باڵوبوونــەوەی نەخۆشــینەکان ھەر وەك؛‬ ‫قەیرانــە ئابــوری و کۆمەاڵیەتییەکانــی نێــو سیســتەمی چینایەتــی‬ ‫ســەرمایەداری جارجــارە بەرۆکــی کۆمەڵگــە دەگــرن‪ .‬ئــەوە‬ ‫ئەرکــی دەســەاڵتە کــە خــۆی بــۆ ھەمــوو ئەگەرێکــی نەخــوازراو‬ ‫ئامــادە کردبێــت‪ ،‬تــا بــە کەمتریــن زیــان و تێچــوو لــە کارەســات و‬ ‫قەیرانــەکان دەربــازی ببێــت‪.‬‬ ‫ئایــا دەســەاڵت لــە کوردســتاندا چــی بــۆ ئــەم مەبەســتە کردووە؟‬ ‫باســی بەرەنــگاری بومەلــەرزە و پەتــای کۆرۆنــا و دەیــان‬ ‫جــۆری ســیل و ســەرەتان و پیســبوونی ژینگــە و قەیرانــە‬ ‫ئابورییــەکان ناکــەم !ئەچمــە ســەر بابەتێــك کــە لــە ســێکتەری‬ ‫نــەوت گرنگتــرە و ئەویــش ئــــــاوە‪ ،‬بــە بۆچوونــی زۆرێــك لــە‬ ‫پســپۆڕان و کارشناســان کێشــە و ملمالنــێ و جەنگــەکان‬ ‫لەســەر دابەشــکرنی ئــاو و ڕەھەنــدە جیاوازەکانــی دەبێــت‪ .‬بــا‬ ‫بزانیــن حکومەتــی ســی ســاڵەی ھەرێمــی کوردســتان بــۆ ئــەم‬ ‫ئەگــەرە نەخــوازراوە لــەم بــوارەدا چــی بــۆ ھاونیشــتمانیان و‬ ‫پاراســتی ســەرچاوە ئاوییەکانــی کوردســتان کــردووە‪ ،‬کــە‬ ‫ژیــان و گوزەرانــی ھەمــوو خەڵکــی لــە ســەر بەنــدە‪ ،‬ھەموومــان‬ ‫ئاگاداریــن لــە ســاڵی ‪ ١٩٩٨‬وە وشکەســاڵی و بێبارانــی ڕووی‬ ‫لــە کوردســتان کــردووە و بــا بزانیــن حکومەتــی ھەرێمــی‬ ‫کوردســتان لــەم بیســت و ســێ ســاڵەدا چەنــد بەنــداوی بــۆ‬ ‫گلدانــەوەی ئــاو دروســت کــردووە؟ چەنــد کانــاڵ و کانــی و‬ ‫کارێــزی لێــداوە؟‬

‫چەنــدە ڕێگاوبــان و ئــاوی بــۆ‬ ‫جوتیــاران و ئاژەڵــدارەکان مســۆگەر‬ ‫کــردووە؟ نــەك ھەر ئــەم کارانــەی‬ ‫نەکــردووە بگــرە پیالنــی دوژمنــە‬ ‫دەرەکییــەکان بــۆ داڕمانــی ھەمــوو‬ ‫ســێکتەرە گرنگــە ژیارییــەکان وەك‪:‬‬ ‫پــەروەردە و تەندروســتی و ســەرچاوە‬ ‫سروشــتییەکان و ئاسایشــی خــۆراك و‬ ‫ئاسایشــی گشــتی جێبەجــێ کــردووە‪.‬‬ ‫ھەر وەك ئەبینیــن ســەرەڕای‬ ‫بێموچەیــی و لێبڕیــن ‪ ،‬لــە ئەنجامــی‬ ‫بێبارانــی و وشکەســاڵی و بێباکــی‬ ‫کاربەدەســتانی حیزبــی و حکومــی‪،‬‬ ‫خەڵــك بــە تایبــەت جوتیــاران و‬ ‫ئاژەڵــدارەکان بــە چ دۆخێکــی ســەخت‬ ‫و دژواردا گــوزەر دەکــەن‪ .‬ئەمــە لــە‬ ‫کاتێکدایــە ‪ ،‬کــە ھەندێــك ھەلپەرســت‬ ‫و بەرژەوەندیخــواز سوئیســتیفادە لــە‬ ‫دۆخەکــە دەکــەن و قەدەغــەی پاکــش‬ ‫و پــوش و پاوەنەکانیــان لــە ئاژەڵــی‬ ‫گوندەکانــی خۆیــان کــردووە و ھەمــان‬ ‫پــوش و پــاوەن کــە موڵکــی گشــتین بــە‬ ‫گەرمیانییــەکان دەفرۆشــن‪.‬‬

‫شــارەکەمان (کــەالر)‪ ،‬شــارێکی ســەوزە‪ ،‬سرووشــتەکەی ڕەنگینــە‪،‬‬ ‫تکایــە ئەمــە بووەســتێنن‪ ،‬ئیــدارەی شــار پێویســتە ئەمــە بووەســتێت‪.‬‬ ‫(ئەمــە پۆســتى یەکێکــە لــە گەنجانــى شــارى کــەالر کــە داوا لــە‬ ‫دەســەاڵتى ناوخۆیــی شــارەکە دەکات وێرانبــوون و تێکدانــى‬ ‫سرووشــتە ســەوز و ڕەنگینەکــەى ناوچەکــە و ڕووبــارى ســیروان‬ ‫بوەســتێنن کــە هێرشــێکى دڕندانــەى ســەرمایەدار و سیاســییەکانى‬

‫ناوچەکەیــە و چەنــد دەیەیەکــە نابەرپرســیارانە خەریکــە هەرچــى‬ ‫ئــاوى پــاک و سروشــتى جوانــى ناوچەکــە هەیــە نەیهێڵــن)‪.‬‬ ‫وێنــەکان ڕووبــارى ســیروانە لــە مــاوەى ‪ ١٠‬ســاڵدا گیــراون و‬ ‫بــە ڕوونــى هێرشــە مەترســیدارەکانى ســەرمایە دەبینرێــت‪ .‬تــا‬ ‫ئێســتا ئەمــە هەڵمەتێکــە زۆرتــر لــە سۆشــیال میدیــادا دەرکەوتــووە‬ ‫و ڕەنگیداوەتــەوە و لێرەبــەدوا گرنگــە ببێتــە هێــز و فشــارێکى‬ ‫کۆمەاڵیەتــى بەهێــز‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫گفتوگۆ‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫چاوپێکەوتن دەربارەى کتێبێکى گرنگ‬ ‫یەکێــک لــە کتێبــە گرنگــەکان کــە لــە مــاوەى ڕابــردوودا لــە زمانــى‬ ‫ئینگلیزییــەوە وەرگێــڕدرا بــۆ زمانــى کــوردى‪ ،‬کتێبــى (لەبــارەی‬ ‫ئابوورییــەوە بــۆ کچەکــەم دەدوێــم؛ کورتەیــەک لــە مێــژووی‬ ‫ســەرمایەداری) بــوو کــە نووســەرەکەى یانیــس ڤارۆفاکیســە و‬ ‫لەالیــەن زانــا عوســمان وەرگێڕانــى بــۆ بــۆ کــوردى بــۆ کــراوە‪ .‬بــە‬ ‫گرنگمانزانــى لــە ڕێگــەى چەنــد پرســیارێکەوە لــە وەرگێــڕ‪ ،‬ئــەم‬ ‫کتێبــە زیاتــر بــە خوێنەرانــى ڕێچــار بناســێنین‪.‬‬ ‫(لەبــارەی ئابوورییــەوە بــۆ کچەکــەم دەدوێــم؛ کورتەیــەک لــە‬ ‫مێــژووی ســەرمایەداری) ناونیشــانى کتێبــە وەرگێڕاوەکەتانــە‪.‬‬ ‫بۆچــى دەســتتان بــۆ وەرگێڕانــى ئــەم کتێبــە بــرد؟‬ ‫زانــا عوســمان‪ :‬لــە ڕاســتیدا ســەرەتا بــە نیــازی وەرگێــڕان کتێبەکــەم‬ ‫نەخوێنــدەوە‪ ،‬بــەاڵم کاتێــک کتێبەکــەم تــەواو کــرد بڕیــاری‬ ‫وەرگێڕانیــم دا‪ .‬ئەویــش هــەم لەبــەر گرنگــی ناوەڕۆکــی کتێبەکــە و‬ ‫هەمیــش لەبــەر شــێوازی نووســینی کتێبەکــە‪ .‬ناوەڕۆکــی کتێبەکــە‬ ‫کورتەیەکــی چــڕ و پوختــی مێــژووی ئابووریــی ســەرمایەدارییە‬ ‫هــەر لــە ســەرەتاکانییەوە تــا ئێســتا و قســەکردنە لەســەر‬ ‫ئەگەرەکانــی داهاتــووی مرۆڤایەتــی لــە ســایەی ســەرمایەداریدا‪.‬‬ ‫شــێوازی نووســینی کتێبەکــەش بــە زمانێکــی ڕوون و ســادە و‬ ‫تێکەڵکردنــی باســەکەیە بــە ســینەما و ئەدەبیــات و نووســەر لــە‬ ‫ڕەوتــی باســەکەیدا لەڕێــگای شــیکردنەوە چەندیــن فیلــم‪ ،‬ڕۆمــان ‪،‬‬ ‫ئەفســانە و شــانۆنامەوە قۆناغــە جیاوازەکانــی مێــژووی مرۆڤایەتــی‬ ‫و چەمکــە ئابــووری و سیاســییە ئاڵۆزەکانمــان بــۆ ڕوون دەکاتــەوە‪.‬‬ ‫کتێبەکــە هــەم بــۆ ئــەو کەســانەی پێشــیینەیەکیان لــە بــواری‬ ‫ئابووریــدا نییــە شــیانی تێگەیشــتنە و هــەم بــۆ ئەوانــەی خوێنــەری‬ ‫ئــەو بــوارەن شــتی نــوێ و سەرنجڕاکێشــی تێدایــە‪ .‬نووســەری‬ ‫کتێبەکــە یانیــس ڤارۆڤاکیــس لــە ئێســتادا ئەندامــی پەرلەمانــی یۆنانــە‬ ‫و یەکێکــە لــە دەنگــە چــاالک و ڕەخنەگرەکانــی یەکێتــی ئەوروپــا‬ ‫و کتێبەکانــی بــۆ چەندیــن زمــان وەرگێــڕدراون و نووســین و‬ ‫چاالکییەکانــی ســەرنجی کەســانی وەک ســاڤۆی ژیــژەک و نــوام‬ ‫چۆمســکییان بــەالی خۆیــدا ڕاکێشــاوە‪ .‬شــایەنی باســە ئــەم کتێبــە بــە‬ ‫مۆڵەتــی فەرمیــی نووســەر لەالیــەن (وەشــانخانەی پەیــک)ەوە چــاپ‬ ‫و بــاو کراوەتــەوە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬یانیــس ڤارۆفاکیســى نووســەرى کتێبەکــە بــۆ (کچەکــەى)‬ ‫و بەتایبــەت لەبــارەى (ئابورى)یــەوە دەدوێــت؛ ئەمــە بۆچــى‬ ‫دەگەڕێتــەوە؟‬ ‫زانــا عوســمان‪ :‬ســەبارەت بــە ئاڕاســتەکردنی ناونیشــانی کتێبەکــە‬ ‫بــۆ کچەکــەى بــۆ ئــەوە دەگەڕێتــەوە کــە ڕۆژێــک کچەکــەی لێــی‬ ‫دەپرســێت‪« :‬بابــە‪ ،‬ئــەم هەمــوو نایەکســانییە بــۆ؟» و یانیســیش‬ ‫لــە وەاڵمــدا ئــەم کتێبــە دەنووســێت بەشــێوازێک کــە کچێکــی الو‬ ‫بتوانێــت لێــی تێبــگات و لــە نــاو ئاڵۆزییەکانــی زانســتی ئابووریــدا‬ ‫ون نەبێــت‪ .‬نووســەر لــە ڕێــگای کتێبەکەیــەوە ئــەوە بــە کچەکــەی‬ ‫دەڵێــت کــە بــۆ وەاڵمدانــەوە ئــەو پرســیارە دەبێــت لــە زۆر شــتی‬ ‫تــر تێبگەیــن کــە ئابــووری گرنگترینیانــە‪.‬‬ ‫ئابووریــش شــتێکی دابــڕاو و ســەربەخۆ نییــە‪،‬‬ ‫بەڵکــو لــە پەیوەندییەکــی تووندوتۆڵدایــە بــە‬ ‫کایەکانــی تــرەوە‪ ،‬بــە تایبــەت سیاســەتەوە‪.‬‬ ‫کتێبەکــە دەیەوێــت بڵێــت کــە هەمــوو‬ ‫بڕیــارە گرنگەکانــی کۆمەڵگــە پەیوەســتن بــە‬ ‫ئابوورییــەوە‪ ،‬بۆیــە گــەر بمانەوێــت شــتێک لــە‬ ‫کۆمەڵگــە بگۆڕیــن یــان قســەیەکی گرنگمــان‬ ‫لەســەر بابەتەکانــی ڕۆژ هەبێــت دەبێــت لــە‬ ‫ئابــووری بگەیــن‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬گرنگــى مێــژوو بــۆ تێگەشــتن‬ ‫لــە ئێســتامان چییــە‪ ،‬بەتایبــەت لــەوەدا‬ ‫کــە نووســەر پێــش ئــەوەى شــتێک‬ ‫لەبــارەى ئێســتاوە بڵێــت دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫ڕابــردووە؟‬ ‫زانــا عوســمان‪ :‬بەوپێیــەی مــرۆڤ لەنــاو‬ ‫ســاتێکی مێژوویــی دیاریکــراودا لەدایــک‬ ‫دەبێــت و گــەورە دەبێــت و هــۆش و بیــری‬ ‫شــکڵ دەگرێــت‪ ،‬زۆرینــەی کــەس وای دەبینــن‬ ‫کــە پێکهاتــە ئابــووری و کۆمەاڵیەتــی و‬ ‫سیاســییەکانی ئــەو ســاتە بــۆ هەمیشــە هەبوون‬ ‫و بــۆ هەمیشــەش دەمێننــەوە‪ .‬لەڕاســتیدا ئــەم‬ ‫بۆچوونــەش لەخــۆوە وا بەربــاو نییــە‪ ،‬بەڵکــو‬

‫بەشــی زۆری دەزگا پەروەردەییــەکان مرۆڤــەکان بــەو جــۆرە بــار‬ ‫دەهێنــن‪ .‬بــەاڵم ڕاســتییەکە ئەوەیــە کــە ســەردەمی ئێســتامان هیــچ‬ ‫نییــە جگــە لــە ئەڵقەیــەک لــە زنجیرەیەکــی دوورودرێــژی مێــژووی‬ ‫مرۆڤایەتــی و بەبــێ تێگەیشــتن لــە ئەڵقەکانــی تــری ئــەو زنجیرەیــە‬ ‫مەحاڵــە لــە ئێســتامان تێبگەیــن و بتوانیــن بــە ئاڕاســتەیەکی‬ ‫باشــدا ئاڕاســتەی بکەیــن‪ .‬هەمــوو دەزگا و پێکهاتــە بنەڕەتییەکانــی‬ ‫ئێســتای مرۆڤایەتــی کــە وەک هەمیشــە‪-‬هەبوو دەردەکــەون‪ ،‬وەک‬ ‫زمــان‪ ،‬ئایــن و پیاوانــی ئاینــی‪ ،‬تەکنەلۆژیــا‪ ،‬دەوڵــەت‪ ،‬ســووپا‪،‬‬ ‫ئابــووری و پــارە‪ ،‬پــەروەردە و زانســتی مۆدێــرن‪ ،‬دەزگاو‬ ‫پێکهاتــەی زۆر نوێــن و مرۆڤایەتــی لــە بەشــی زۆری مێــژوودا‬ ‫بەبــێ ئەوانــە ژیــاوە‪ .‬لــە ئێســتادا ئــەو پێکهاتــە و دەزگایانــە هەمــوو‬ ‫ژیانــی ئیمــە جڵــەو دەکــەن‪ ،‬بۆیــە بەبــێ ســەردەرکردن لــەو دەزگا‬ ‫و پێکهاتانــە و تێگەیشــتن لــە چۆنیەتــی ســەرهەڵدانیان مەحاڵــە‬ ‫لــە ئێســتامان تێبگەیــن یــان بتوانیــن بەشــێوەیەکی تەندروســت‬ ‫گۆڕانــکاری تێــدا بکەیــن‪ .‬گــەر ئێمــە تێگەیشــتین کــە دەزگاگەلــی‬ ‫بەهێــزی وەک دەوڵــەت و ســووپا بەرهەمــی هەلومەرجێکــی‬ ‫دیاریکــراوی مێژوویــن و لــە چۆنییەتــی کارکردنیــان گەیشــتین‪،‬‬ ‫ئــەوا باشــتر دەتوانیــن مامەڵەیــان لەگەڵــدا بکەیــن و خەبــات بــۆ‬ ‫باشــتربوونیان ســەر ڕێ بخەیــن‪ .‬لــەم ســۆنگەیەوە‪ ،‬کتێبەکــە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ســەرەتاکانی گەشــەکردنی زمان و کشــتوکاڵ الی‬ ‫مــرۆڤ و لێکەوتەکانــی ئــەو دوو قەڵەمبــازە گرنگــەی مرۆڤایەتــی‬ ‫دەگێڕیتــەوە و ئاشــنامان دەکات بــە ســەرەتاکانی کەڵەکەبوونــی‬ ‫ســەرمایە و درووســتبوونی دەوڵەتــەکان و ســووپاکان و ئایینــە‬ ‫ڕێکخــراوەکان‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا دەتوانیــت تیشــک بخەیتەســەر بەشــێک لــە‬ ‫تــەوەرە ســەرەکییەکانى نێــو کتێبکــە پەیوەســت بــە کۆمەڵــگاى‬ ‫ســەرمایەداریی ئێســتاوە؟‬ ‫زانــا عوســمان‪ :‬کتێبەکــە لەبــری وشــەی ســەرمایەداری وشــەی‬ ‫«کۆمەڵگــەی بەبازاڕکــراو» بــەکار دەهێنێــت‪ .‬واتــا کۆمەڵگەیــەک کــە‬ ‫یاســاکانی بــازاڕ یاســای ســەرەکی و زاڵــی کۆمەڵگــەن و تــەواوی‬ ‫پەیوەندییەکانــی تــر بــە پەیوەندییــە کۆمەاڵیەتییەکانیشــەوە دەچنــە‬ ‫پەراوێــزی یاســا و پەیوەندییەکانــی بــازاڕەوە‪ .‬واتــە چیرۆکــی‬ ‫ســەرمایەداری چیرۆکــی گۆڕینــی کۆمەڵگــەی مرۆڤایەتییــە لــە‬ ‫کۆمەڵگەگەلێکــەوە کــە تێیــدا بــازاڕ بەشــێکی بچــووک و پەراوێــزی و‬ ‫ئامرازییــە بــۆ کۆمەڵگەگەلێــک کــە خۆیــان دەبنە بــازاڕ و چاالکییەکانی‬ ‫بــازاڕ گرنگتریــن چاالکییەکانــی کۆمەڵگــەن و لــە ئامــرازەوە دەبنــە‬ ‫ئامانــج‪ .‬لــە ئێســتادا خەریکــە کۆمەڵگــەی مرۆڤایەتــی بەتەواوەتــی‬ ‫دەبێــت بــە بازاڕێکــی گــەورە و هەمــوو شــتەکانی تریــش بــە‬ ‫مرۆڤیشــەوە دەبنــە کااڵیــەک لــەو بازاڕەدا‪ .‬ئەمــەش دۆخێکی هێناوەتە‬ ‫ئــاراوە کــە کتێبەکــە بــە «دژیەکییــە مەزنەکــە» ناودێــری دەکات‪.‬‬ ‫واتــە لەالیــەک خۆشــگوزەرانی و ژیانێکــی شــاهانە بــۆ کۆمەڵێــک و‬ ‫لەالیەکــی تــرەوە نەبوونــی نــەداری و کولەمەرگــی بــۆ کەســانێکی تــر‪،‬‬ ‫لــە ئاســتی گشتیشــدا کارەســەتە ژینگەیــی و مرۆییــەکان‪ .‬نووســەر‬ ‫لــە ڕێــگای نموونەیەکــەوە مەترســیداریی بەبازاڕبوونــی کۆمەڵگــە و‬ ‫عەقڵیەتــی بازاڕگــەرا دەخاتــە ڕوو‪ :‬گریمــان دەریاچەیەکمــان هەیــە‬ ‫و دانیشــتوانی کەنــاری دەریاچەکــە خاوەنــی ‪٤٩٪‬ی پشــکەکانی ئــەو‬ ‫دەریاچیــەن و کەســێکی تریــش کــە لــە شــوێنێکی دوور لــە دەریاچەکە‬ ‫دەژی خاوەنــی ‪٥١٪‬ی پشــکەکانی ئــەو دەریاچەیەیــە‪ .‬ئیســتا گریمــان‬ ‫وەبەرهێنانــی پڕۆژەیــەک لــە دەریاچەکــەدا دەبێتــە هــۆی قازانــج بــۆ‬ ‫خاوەنەکانــی دەریاچەکــە و داهاتــی دەریاچەکــە زیــاد دەکات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە هەمــان کاتــدا ئــەو پڕۆژەیــە ئاســتی ئــاوی دەریاچەکە زیــاد دەکات‬ ‫و ئەمــەش بێگوومــان دەبێتــە کارەســات بــۆ دانیشــتوانی کەنــاری‬ ‫دەریاچەکــە کــە خاوەنــی ‪٤٩٪‬ی پشــکی دەریاچيکــەن‪ .‬بــەاڵم کێشــەکە‬ ‫ئەوەیــە بڕیــاری کۆتایــی ســەبارەت بــە وەگەڕخســتنی پڕۆژەکــە الی‬ ‫ئەو کەســەیە کە خاوەنی ‪٥١٪‬ی پشــکەکانە و بە بەرزبوونەوە ئاوی‬ ‫ڕووبارەکــە نــەک هیــچ زیانــی پــێ نــاگات بەڵکــوو قازانجیــش دەکات‪.‬‬ ‫واتــە کارەســات و ماڵوێرانــی دانیشــتوانی کەنــاری دەریاچەکــە دەبێتە‬ ‫قازانــج و ســەرمایە بــۆ کەســەکەی تــر‪ .‬لــە ئێســتادا ئــەم عەقڵیەتــە‬ ‫قازانجپەرســتە عەقڵیەتــی زاڵــە و بڕیــاردەری کۆتاییــە لــە جیهانــدا‪.‬‬ ‫کتێبەکــە زۆر مەترســی تــری ئــەم عەقڵیەتــەی نــاو ســەرمایەداری‬ ‫لــە ئێســتادا دەخاتــە ڕوو‪ ،‬بەتایبــەت پەیوەســت بــە تەکنەلۆجیــا و‬ ‫پێشــکەوتنە تەکنەلۆجییەکانــەوە کــە تــا بێــت دەســەاڵتداران و خــاوەن‬ ‫کۆمپانیــا گــەورەکان لــە خەڵکانــی تــر بــێ منــەت دەکــەن و خەریکــە‬ ‫دەســتی کاریــی مرۆیــی لــە بەشــێکی زۆری بازاڕەکانــدا دەکەنــە‬ ‫دەرەوە و بــە ڕۆبۆتــی گوێڕایــەڵ جێگایــان دەگرنــەوە‪ .‬لــە ئێســتادا‬ ‫مرۆڤــەکان ناچــارن دەســت لــە خەونەکانــی خۆیان هەڵبگــرن و لەباتی‬ ‫ئــەوەی ببنــە ئــەو مرۆڤــەی خۆیــان دەیخــوان ببنــە ئــەو کرێــکارەی‬ ‫بــازاڕ پێویســتی پێیەتــی‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬گرنگــى ئــەم کتێبــە بــۆ کۆمەڵــگاى‬ ‫کــوردى لەچیدایــە؟‬ ‫زانــا عوســمان‪ :‬لــە ئێســتادا کۆمەڵگــەی کــوردی‬ ‫خەریکــە بــە شــێوەیەکی خێــرا لــە کۆمەڵگەیەکــی‬ ‫نەریتییــەوە دەگۆڕێــت بــۆ کۆمەڵگەیەکــی‬ ‫ســەرمایەداری و کۆمپانیاکانــی کەرتــی گشــتی‬ ‫خەریکــن دەســت دەگــرن بەســەر ســەرجەم‬ ‫کایەکانــدا و کەرتــی گشــتی خەریکــە تــەواو‬ ‫الواز دەبێــت و تــەواوی کۆمەڵگــە دەکەوێتــە بــەر‬ ‫بەزەیــی تەماحــی قازانجپەرســتیی خاوەنکۆمپانیا‬ ‫و ســەرمایەدارەکانەوە‪ .‬لەڕێــگای کەناڵــە‬ ‫تەلەفزیۆنییــەکان و تــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانــەوە‬ ‫کــە لەالیــەن خــودی ئــەو کۆمپانیایانــەوە بەڕێــوە‬ ‫دەبرێــن و پاڵپشــتی دەکرێــن خەڵکــی ئامــادە‬ ‫دەکرێــن تــا ئــەم گۆڕانکارایانــە وەک پێشــکەوتن‬ ‫و بەمۆدێرنبــوون ببینــن و لــە مەترســییەکانی‬ ‫تێنەگــەن‪ .‬ئــەم کتێبــە هــاوکاری خوێنــەر دەکات‬ ‫تــا لــە لێکەوتــە سیاســی و کۆمەاڵیەتییەکانــی‬ ‫ئــەم گۆڕانکارییــە ئابووریــە تێبــگات‪ .‬بێگوومــان‬ ‫پشــتر کاری بــاش لــەم بــوارەدا نووســراوە و‬ ‫وەرگێــڕدراوە‪ ،‬بــەاڵم جیــاوازی ئــەم کتێبــە لــە‬ ‫زمانــە ڕوونەکــەی و شــێوازە نایابەکەیدایــە لــە‬ ‫خســتنەڕووی بابەتەکانــدا‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫تاوتوێ‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫«ئیتر پێویست ناکات لە بەرزبوونەوەی دۆالر بترسین»‬ ‫محمــد حســێن پســپۆڕى بــوارى ووزە و ئابــورى‪ ،‬لــە ئەکاوتنــى‬ ‫فەیســبووکى خــۆى بــە ناونیشــانێکى سەرنجڕاکێشــەوە‪ ،‬وتارێــک‬ ‫باڵودەکاتــەوە وەک لــە وێنەکــەدا هاتــووە‪ .‬لەبــەر ناونیشــان و‬ ‫ناوەڕۆکــى نوســینەکە‪ ،‬بــۆ زیاتــر ڕوونکردنــەوە‪ ،‬ڕێچــار بــە‬ ‫پێویســتیزانى چەنــد پرســیارێکى ئاڕاســتە بــکات بــۆ تاوتوێــی‬ ‫زیاتــرى ئــەو پرســە‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬ئایا مەبەستت لەو ناونیشانە چییە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬لــە راســتیدا ئــەو نوســینەم بــۆ ئــەوە نەبــوو کــە‬ ‫ببێتــە وتــار‪ ،‬وەک ئاگادارکردنەوەیــەک لــە ئەکاونتەکــەی خــۆم باڵوم‬ ‫کــردەوە‪ ،‬دواتــر چەنــد کەنــاڵ و دەزگایەکیــش (بــە سوپاســەوە) الی‬ ‫خۆیــان باڵویــان کــردەوەو ئیتــر بوو بــە بابەتێکــی رۆژنامەوانی‪ .‬ئەم‬ ‫پرســە دارایــی و ئابوریانــە بــە بابەتــی ئاوا کــورت و رۆژنامەگەریانە‬ ‫بــاش رون ناکرێنــەوە‪ ،‬یــان ئەگــەر بیشــکرێنەوە‪ ،‬لــە راســتیدا مــن‬ ‫بــاش نیــم لــە گەیاندنــی ئــەوەی کــە پێویســتە لــەم دەرفەتــە کورتــەدا‬ ‫بوترێــت‪ .‬مــن تێبینــی دیاردەیــەک‪ ،‬یــان گەمەیەکــی کــۆن (بــەاڵم‬ ‫هێشــتا بــەردەوام) م دەکــرد کــە ئامانــج لێــی پڕکردنــی گیرفانــی‬ ‫چەنــد بەرپــرس و خــاوەن بەرژەوەندییــەک بــوو لەســەر حســابی‬ ‫گیرفــان و بەرژەوەنــدی زۆرینــەی خەڵکــی عێــراق‪ ،‬بۆیــە مەبەســتم‬ ‫بــوو بــەو خێرایــی و ســادەییە هێنــدەی پێــم دەکرێــت خەڵکــی لــێ‬ ‫ئــاگادار بکەمــەوە‪ .‬بــە کورتــی گەمەکــە بریتیــە لــە دروســتکردنی‬ ‫هەڵمەتێکــی میدیایــی و قۆرغــکاری بــۆ گرانکــردن و‬ ‫دواتریــش هەرزانکردنــی بەهــای دۆالر بەرامبــەر دینــاری‬ ‫عێراقــی‪ .‬بــەم هۆیــەوە چەنــد بانــک و کۆمپانیایەکــی‬ ‫تایبــەت قازانجێکــی زۆر دەکــەن‪ ،‬بــەاڵم بــە زۆری خەڵکــی‬ ‫عێــراق (ئەوانــەی کــە ســەرچاوەی بژێوییــان بــە دینــارە)‬ ‫زیــان دەکــەن‪ .‬بــەم هەڵمەتــە دەیانویســت خەڵــک بترســێنن‬ ‫لــەوەی کــە بەهــای دۆالر روو لەبەرزبوونەوەیــە‬ ‫بۆئــەوەی خەڵــک دینارەکانیــان بــە پەلــە بگۆڕنــەوەو‬ ‫هێنــدەی تــر بەهــای ئاڵوگــۆڕ بــەرەوە ناســەقامگیری‬ ‫بــەرن‪ .‬بەهــۆی ئەمەشــەوە نرخــی کااڵو شــمەکەکان لــە‬ ‫بــازاڕدا بــە رادەیەکــی زیاتــر گــران دەبێــت‪ .‬لــەو دۆخانــەی‬ ‫کە ترس و نیگەرانی دەســتەجەمعی هەاڵوســان دروســت‬ ‫دەکــەن‪ ،‬بــەالی زۆرەوە ڕێــژەی هەاڵوســانی راســتەقینە‬ ‫زیاتــرە لــەوەی بــە هــۆی کەمبونــەوەی بەهــای دینــارەوە‬ ‫دروســت دەبێــت‪ ،‬النــی کــەم تــا ماوەیــەک‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬کــە بــاس لــە بانکــە ئەهلــى و تایبەتییــەکان‬ ‫دەکەیــت لــە وتارەکەتــدا‪ ،‬دەڵێیــت ئــەو بانکانــە‬ ‫لەالیــەن سیاســییە دەســەاڵتدارەکانەوە قۆرخکــراون‪ .‬ئایا‬ ‫مەبەســتت لەمــە چییــە و مەترســییەکانى چیــن؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬زۆر بەســادەیی‪ ،‬لــە عێــراق و‬ ‫کوردستانیشــدا زۆر زەحمەتــە بانکێکــی ئەهلــی‬ ‫بدۆزیتــەوە کــە ســەرکردەی یەکێــک لــە حیــزب و گــروپ‬ ‫و الیەنــە سیاســی و چەکداریــەکان لــە پشــتیەوە نەبێــت‪.‬‬ ‫ئــەم سیاســیانە یــان خۆیــان راســتەوخۆ لەپشــت بانکەکانــەوە‬ ‫وەســتاون‪ ،‬یــان بانکەکانیــان ناچارکــردووە خۆیــان بدەنەپاڵیــان بــۆ‬ ‫ئــەوەی بتوانــن بــەردەوام بــن و کار بکــەن‪ .‬ئەمــە دەرهاویشــتەی‬ ‫ئــەو قۆرغکاریەیــە کــە بــازاڕو ئابــوری عێــراق و کوردســتانی‬ ‫جڵەوکــردووە‪ .‬کێشــەو گرفتــی ئــەم قۆرغکاریــە زۆرە بــەاڵم‬ ‫ئــەوەی لێــرەدا پێویســتە بــاس بکرێــت نەهێشــتن والوازکردنــی‬ ‫رکابــەری پێشکەشــکردنی خزمەتگزاریــە لــە نێــوان بانکەکانــدا؛ کاری‬ ‫بانکەکانــی کورتکردۆتــەوە بــۆ سیســتەمی ئاڵوگۆڕکردنــی دراو‬ ‫نــەک پێشکەشــکردنی خزمەتگــوزاری دارایــی بەپێــی ســتانداردەکانی‬ ‫ئەمــڕۆ‪ .‬ئــەوان بــۆ ئەوەی قازانج بکــەن ناچارنین خزمەتگوزاریەکی‬ ‫بــاش پێشــکەش بکــەن و ژمــارەی بەکارهێنەرەکانیــان زیــاد بکــەن‪.‬‬ ‫بــۆ نمونــە لــە عێراقــدا زیاتــر لــە ‪ ٧٠‬بانکــی کەرتــی تایبــەت هەیــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تــا ئێســتاش خەڵــک پشــت بــە دووکانــی حەواڵــەی دراو‬ ‫دەبەســتێت بــۆ ئاڵوگــۆڕی بازرگانــی‪ .‬لــە پێــچ و کەلەبەرەکانــی‬ ‫ماڵەکانیانــدا پارەکانیــان دەشــارنەوە نــەک لــەم بانکانــەدا بیخەنەگەڕ‪.‬‬ ‫بــە کورتــی ســێکتەری بانکــی لــە عێراقــدا زۆر دواکەوتووتــرە لــە‬ ‫هەمــوو واڵتانــی دراوســێ ئەگەرچــی ژمــارەی بانکەکانمــان زۆر‬ ‫زیاتــرە‪ .‬ئەمــە بــۆ وایــە ؟ چونکــە هــەر سیاســیەک هەوڵیــداوە‬ ‫بانکێــک بــۆ خــۆی دروســت بــکات تــا ســود وەربگرێــت لــە پرۆســەی‬ ‫گۆڕینــەوەی دۆالر بــە دینــار لــە ڕێــگای بانکــی ناوەنــدی عێراقــەوە‪.‬‬ ‫ئەرکــی بانکــی ناوەنــدی عێراقــە دۆالر بــە دینــار بگۆڕێتــەوە‪ .‬بانکەکە‬ ‫لــە رێــگای چەنــد بانکێکــی کەرتــی تایبەتــەوە ئەمــە دەکات‪ ،‬لــەو‬ ‫بانکانــەی کــە پشــتیان هەیــە (ئەگــەر بــە زمانــی شــەقام قســە بکەیــن‪).‬‬

‫ئــەو بانکانــەی کــە دەرفەتــی ئــەم ئاڵوگۆڕەیــان پێــدراوە دۆالر بــە‬ ‫نرخــی فەرمــی (‪ ١‬دۆالر بەرامبــەر ‪ ١٤٥٠‬دینــار) دەکــڕن و دەبێــت‬ ‫بــە ‪ ١٤٦٠‬دینــار بیفرۆشــنەوە بــە خەڵــک‪ .‬بــەاڵم کاتێــک کــە لــە ڕێــگای‬ ‫پەرلەمانتارەکانیــان و میدیاکانیانــەوە هەڵمەتێــک دەســتپێدەکەن بــۆ‬ ‫ئــەوەی دۆالر بگەیەنــن بــە ‪ ١٤٩٠‬دینــار‪ ،‬ئــەوکات بــڕی قازانجەکانــی‬ ‫ئــەوان زیــاد دەکات‪ ،‬ئاســتی ئاڵوگــۆڕ لــەم پرۆســەیەدا هەمیشــە بــە‬ ‫ملیــۆن و ملیــارە‪ .‬وەک لــە وەاڵمــی پرســیاری یەکەمــدا رونمکــردەوە‪،‬‬ ‫کاریگەریــە راســتەقینەکانی ئــەم دۆالرگرانکردنــە بــۆ خەڵــک زیاتــرە‬ ‫لــەو بــڕەی کــە پێویســتە هەبێــت‪ .‬بــۆ نمونــە کۆتایــی ســاڵی رابــردوو‪،‬‬ ‫بەهــای دینــاری عێراقییــان دابەزانــد بــە ڕێــژەی کەمتــر لــە ‪،%٢٣‬‬ ‫بــەاڵم نرخــی هەندێــک لــە مــادە خۆراکیــەکان بــە رادەی ‪%٣٥‬‬ ‫و زیاتریــش بــەرز بویــەوە‪ .‬ئیتــر ئەمــە بەشــێکە لــەو گەمــەی‬ ‫کۆنترۆڵکردنــی دارایــی و ئابــوری عێــراق لــە الیــەن سیاســیەکانەوە‬ ‫مەیســەری کــردووە‪ .‬ئــەو سیاســیانەی خاوەنــی بانکەکانــن‪ ،‬هــەر‬ ‫خۆیــان میدیــاو پەرلەمانتــارو حیــزب و حکومــەت وبازاڕیشــان‬ ‫بەدەســتەوە یــەو‪ ،‬هەمــووی دەخەنــە گــەڕ بــۆ ئــەوەی بەهــای دۆالرو‬ ‫دینــار بــەو شــێوەیە بــەرزو نــزم بکەنــەوە کــە قازانجــی زیاتــر بــۆ‬ ‫ئــەوان مســۆگەر دەکات‪ .‬خۆشــبەختانە بانکــی ناوەنــدی عێــراق‬ ‫هێنــدە توانــاو دۆالری لەبەردەســتدایە کــە نەهێلێــت بەهــۆی ئــەم‬ ‫گەمەیــەوە نرخــی دۆالر زۆر بەرزبکرێتــەوە هەمیشــە نزیــک لــە‬ ‫نرخــە فەرمیەکــەی دەمێنێتــەوە‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬بەڕێزتــان دەڵێــن پێویســت نــاکات لــە بەرزبوونــەوەى دۆالر‬ ‫بترســین! بــەاڵم بەرزبوونــەوەى دۆالرمــان بــە چــاوى خۆمــان بینــى‬ ‫و زیانێکــى گــەورەى گەیانــدووە بــە ژیانــى خەڵــک‪ ،‬لــە هەمانکاتــدا‪،‬‬ ‫سیاســی و ســەرمایەدارەکان قۆرخکارییەکــى گەورەیــان کــردووە و‬ ‫قەیرانــە ئابوورییەکــەش هێشــتا چارەســەر نەبــووە‪ .‬کەواتــە‪ ،‬خەڵک‬ ‫چــۆن نەترســێت کــە تــا ئێســتاش باجــى ئــەو ئاڵوگــۆڕە دەدات؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬مــن تــێ ئەگــەم لــە ئێــوە‪ .‬راســتە بەهــای دیناریــان‬ ‫دابەزانــد و بــە گشــتی زیانێکــی زۆری کوتوپڕیــان گەیانــد بــە هەمــوو‬ ‫ئــەو کەســانەی کــە داهاتەکانیــان بــە دینــارە‪ ،‬زۆرینــەی دانیشــتوانی‬ ‫عێــراق‪ .‬ئەمانــە توانــای کڕینیــان بــە رادەی ‪ %٢٣‬کەمکرایــەوە بــە‬ ‫تەنهــا بــە یــەک بڕیــار‪ .‬بــەاڵم ئەمــە یەکجــار رویــدا و تێپــەڕی‪ .‬بانکــی‬ ‫ناوەنــدی عێــراق لــە چەندیــن بۆنــە و لــە زمانــی چەنــد بەرپرســێکیەوە‬ ‫رایگەیانــدووە کــە ئــەوان پشــتگیری ئــەم نرخــەی ئێســتای دینــار‬ ‫دەکــەن و ئیتــر داینابەزێنــن لــەوە زیاتــر‪ .‬هــاوکات بەرزبوونــەوەی‬ ‫بەهــای نــەوت و پێنوێنیەکانــی ئاســتی هەنــاردەو هاوردەکــردن لــە‬ ‫عێراقــدا پێمــان دەڵێــت کــە تــەرازووی بازرگانــی نــەک هــەر بــەرەو‬ ‫هاوســەنگبوونەوە دەچێــت‪ ،‬بەڵکــو لــە راســتیدا عێــراق دەرفەتــی‬ ‫دەبێــت لەمــەوال بــڕی یەدەکــی دراوە بیانیەکانیشــی زیاتــر بــکات‪.‬‬ ‫بــە کورتــی‪ ،‬هیــچ نیگەرانیــەک نیــە بــۆ دابەزینــی زیاتــری بەهــای‬ ‫دینــار‪ .‬هەمــوو ئــەو گۆڕانکاریــە بچوکانەیــش کــە لــە نرخــی دینــاردا‬ ‫رویــداوە تــا ئێســتا بەشــێکە لــەو دینامیکیەتــە سیاســی و داراییانــەی‬ ‫گەندەڵــی لــە پرۆســەی ئاڵوگــۆڕی دۆالر بــە دینار دروســتی کردووە‪.‬‬ ‫مــن باســی ئەمــڕۆ دەکــەم و دەڵێــم بــە پێــی حســاباتە دارایــی و‬

‫بیرکارییــەکان‪ ،‬بەهــای دینــار دانابەزێــت‪ ،‬چونکــە بانکــی ناوەنــدی‬ ‫دەتوانێــت رۆژانــە هێنــدە دۆالر بخاتــە بــازاڕەوە کــە زیاتــر بێــت‬ ‫لــەو خواســتەی لەســەری هەیــە‪ .‬ئەمــە راســتیەکی ماتماتیکــی روت و‬ ‫ســادەیە‪ .‬راســتە قەیرانــە ئابوریەکــە هێشــتا چارەســەر نەبــووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەیــان پرســێی گەورەتــرو ئاڵۆزتــرەو تەنهــا دەرهاویشــتەی نرخــی‬ ‫ئاڵوگــۆڕی دینــار نیــە‪ .‬زۆر شــتی تــر هەیــە کــە دەبێــت بکرێــت بــۆ‬ ‫تێپەڕاندنــی قەیرانــە ئابوریەکــە‪ ،‬هــەرە لەپێشــترینیان چاکســازیەکی‬ ‫بونیــادی کــۆی گشــتی سیســتەمە ئابوریەکــەی عێراقــە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئێــوە دەڵێــن کــە پێویســت نییــە چیتــر خەڵــک بترســێت‬ ‫چونکــە دۆالر لــە بەرزبوونــەوەدا نییــە‪ .‬بــەاڵم بــە ڕاســتى‬ ‫موچەخــۆران و خەڵکــى چینەکانــى خــوارەوە و ناوەڕاســتى کۆمەڵــگا‬ ‫چــاوى لــە دابەزینــى دۆالرە نــەک بەرزبوونــەوەى‪ .‬ترســە گەورەکــە‬ ‫ڕێــک لــە دڵــى ئێســتادایە کــە دۆخــى ئــەو چینانــە و مووچەخــۆران‬ ‫بەهــۆى بەرزیــی بەهــاى دۆالرەوە زۆر خراپــە‪ .‬بۆچوونتــان؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬ئــەوەی کــە خەڵــک دەیەوێــت جیــاوازە لــەوەی‬ ‫کــە بەرپرســان و کاربەدەســتانی دەوڵــەت دەیانەوێــت‪ .‬لەراســتیدا‬ ‫نــەک هــەر جیــاواز بەڵکــو ناکــۆک و دژ بــە یەکیشــن لــەم پرســەدا‪.‬‬ ‫ســاڵی رابــردوو حکومەتــی عێــراق پــرۆژەی ریفۆرمــی ئابــوری و‬ ‫دارایــی وباڵوکــردەوە‪ ،‬ئــەوەی کــە بــە وەرەقــەی ســپی (‪White‬‬ ‫‪ )Paper‬ناودەبــرا‪ .‬لــەم پالنــە چاکســازیخوازەدا باســی زۆر‬ ‫هەنــگاوی پێویســت کرابــوو بــۆ ئــەوەی ناهاوســەنگی‬ ‫و ناماقوڵیەکانــی ئابــوری عێراقــی پــێ چــاک بکرێنــەوە‪،‬‬ ‫یەکێــک لەوانــە کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار بــوو‪.‬‬ ‫لەنــاو ئــەو دەیــان ڕێگەچارانــەی لــە پرۆژەکــەدا‬ ‫هاتبــوو‪ ،‬بەرپرســانی دەوڵــەت هیچیــان جێبەجــێ‬ ‫نەکــرد جگــە کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار‪ .‬چونکــە‬ ‫هەنگاوەکانــی تــری چاکســازی توشــی بەریەککەوتنــی‬ ‫دەکــردن لــە گــەڵ حیــزب و میلیشــیا و ســەرکردە‬ ‫چــەک بەدەســتەکان‪ ،‬یــان بندیــواری حیزبــەکان؛ بــەاڵم‬ ‫کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار تەنهــا لــە دژی زۆرینــە‬ ‫هــەژارو نارێکخراوەکــە بــوو کــە هیــچ میکانیزمێکــی‬ ‫بەرگریکریــی و لۆبیکردنیــان نیــە‪ .‬هەڵبەتــە دەبێــت ئــەو‬ ‫راســتیە بوترێــت کــە بەهــای پێشــووی دینــاری عێراقــی‬ ‫شــتێکی ئاســایی نەبوو‪ ،‬ئەوە بەهای راســتەقینەی دینار‬ ‫نەبــوو لــە ئەنجامــی ئالوگــۆڕە بازرگانیــەکان و جوڵــەی‬ ‫بــازاڕ‪ ،‬بەڵکــو بەهایەکــی فوتێکــراوی قەبەکراووبــوو بــە‬ ‫زەبــری داهاتــی نــەوت‪ .‬کــە داهاتــی نــەوت کەمبویــەوە‪،‬‬ ‫دەبوایــە بــە ناچاریــش بەهــای دینــار کەمبکرایەتــەوە‪.‬‬ ‫تــا ئێــرە ئاســاییە بــە پێــی لۆجیکــی ئابــوری و دارایــی‬ ‫گشــتی‪ .‬بــەاڵم ئــەم کەمکردنەوەیــە بەشــێوازێکی هەڵــەو‬ ‫لــە کاتێکــی هەڵــەدا کــرا‪ .‬پێویســت بــوو بــە شــێوەیەکی‬ ‫خــاوو پلەبەنــد (تەدریجــی) بوایــە تــا خەڵــک بیتوانیایــە‬ ‫لەگەڵــی رابێــت‪ .‬دەبوایــە دوای رســتێک چاکســازی‬ ‫ئیــداری و سیاســی راســتەقینە بوایــە بــۆ باشــکردنی‬ ‫دۆخــی کارو بــازاڕو بژێــوی خەڵــک‪ ،‬نەک هــەروا بەیەک بڕیار ‪%٢٣‬‬ ‫بەهــای دینــار دابەزێنیــت لــە کاتێکــدا خەڵکــی عێــراق بــۆ زۆرینــەی‬ ‫پێداویســتیەکانی ژیانــی رۆژانەیــان پشــت بــە هــاوردەی واڵتانــی‬ ‫دراوســێ دەبەســتن‪ ،‬لــە تەماتــەو خەیــارەوە تــا دەگاتــە گوێزانــی‬ ‫مــوو البــردن‪ .‬مــن وتــم ئیتــر دینــار لــەوە زیاتــر دانابەزێــت‪ ،‬ئەمــە‬ ‫بڕیــاری بانکــی ناوەندیــە و هەمــوو ئاماژەکانیــش لــە بــازاڕی نــەوت‬ ‫و تــەرازووی بازرگانــی عێــراق و هێوربوونــەوەی پەتــای کۆرۆنــا‬ ‫بەهــۆی دەســتەبەربوونی ڤاکســینەوە پێمــان دەڵێــت کــە دۆخەکــە‬ ‫وردەوردە بــەرەو باشــبوون دەڕوات‪ ،‬النــی کــەم لەمــە ناخۆشــتر‬ ‫نابێــت‪ .‬مــن ئەزانــم زیاتــر لــە ‪ ١٢‬ملیــۆن کــەس (‪%٣١‬ی دانیشــتوانی‬ ‫عێــراق) کەوتوونەتــە ژێــر هێڵــی هەژاریــەوە بــە پێــی ئامارەکانــی‬ ‫وەزارەتــی پالندانــان‪ .‬ئەمــە هــەر تەنهــا ژمــارە نیــە‪ ،‬بەڵکــو نەهامەتــی‬ ‫و برســێتی و روبەڕووبونــەوەی چەندیــن کێشــەی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و تەندروســتی و ئەمنیشــە بــۆ تــەواوی واڵتەکــە‪ .‬دۆخەکــە هەتــا‬ ‫بڵێــی نیگەرانکــەرەو قابیلیەتــی بەردەوامــی نیــە بــێ کێشــەو فــەوزای‬ ‫سیاســی‪ .‬منیــش وەک تــۆ دەڵێــم ترســەکە لێرەدایــە‪ .‬ئــەم هەژارانــە‬ ‫هــەروا بــە ئاشــتی دانانیشــن لــە پشــتی مۆبایلــە زیرەکەکانیانــەوە‬ ‫تــا لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتیەکانــدا جنێــو بــە سیاســیەکان بــدەن‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫خۆپیشــاندان دەکــەن وەک ئەوانــەی لــە ئۆکتۆبــەری ‪ ٢٠١٩‬کردیــان‬ ‫بــۆ ڕوخاندنــی تــەواوی رژێمــە سیاســیەکەی بەغــدا‪ .‬هــەر هیچیشــان‬ ‫پــێ نەکرێــت دەبنــە چەکــداری میلیشــیاکان و الیەنگــری گورپــە‬ ‫تونــدڕەوەکان‪ .‬هەمیشــە لینکێکــی بەهێــز هەیــە لــە نێــوان هــەژاری‬ ‫و سیاســەتی رادیکااڵنــە‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫چەمکی «نامۆبوون»‬

‫بەبــێ تێگەشــتنی چەمکــی نامۆبــوون ئەســتەمە‬ ‫لــە مــرۆڤ و چاالکییەکانــی و پەیبــردن بــە هێــزە‬ ‫خودییەکانــی مــرۆڤ و کردەکانــی تێبگەیــن‪ .‬چەمکــی‬ ‫«نامۆبــوون» واتــا‪( :‬مــرۆڤ لــە پڕۆســەی تێڕامــان‬ ‫و درکپێکردنــی جیهــان و دەوروبــەر‪ ،‬خــۆی وەکــو‬ ‫ســوبکتێکی چــاالک نابینێتــەوە)‪.‬‬ ‫لــە ڕوانگــەی سۆســۆلۆجیاوە ئــەم چەمکــە بــەم شــێوەیە‬ ‫پێناســەکراوە‪ :‬نامۆبــوون بریتییــە لــە تواندنــەوە و‬ ‫پاکتاوکــردن و کۆتایــی هێنــان بــە پەیوەندییەکانــی تــاک‬ ‫لەگــەڵ ئەوانــی تــردا‪.‬‬ ‫ئــەم چەمکــە پێــش بەکارهێنانــە فەلســەفییەکەى بــەو‬ ‫مانــا و دەلەتــە دەربــڕاوە‪ ،‬کــە پڕۆســەیەکە مــرۆڤ‬ ‫تێیــدا نامــۆ دەبێــت‪ .‬هەریــەک لــە (مارکــس و هیــگڵ‬ ‫و فیۆربــاخ) بــە چــڕی لەســەر چەمکــی نامۆبــوون‬ ‫وەســتاون‪ ،‬تێڕوانینــی هەرســێکیان بــۆ چەمکــی نابــوون‬ ‫لــە یەکتــرەوە نزیکــە بــەاڵم ئــەم چەمکــە لــەالی مارکــس‬ ‫دەگات بــە لووتکــە‪ .‬لــە دیــدی ئــەم ســێ فەیلەســوفەوە‬ ‫«نامۆبــوون» بــە واتــای دابڕان یــان جیابوونەوەی تاک‬ ‫لــە دەورووبەرەکــەی دێــت‪ ،‬کــە بەهــۆی گەشــەکردنی‬ ‫سیســتەمی ســەرمایەدارییەوە دروســت دەبــن‪.‬‬ ‫«هیــگڵ» لــە کتێبــی «مێــژووی فەلســەفە»دا‪ ،‬بــەم‬ ‫شــێوەیە لەبــارەی نامۆبوونــەوە دەنووســێت‪( :‬ئــەوەی‬ ‫ئــاوەز خــۆى بــۆ دەکوتێــت بەدیهێنانــی بۆچــوون و‬ ‫ئەندێشــەکانێتی بــەاڵم لەمیانــەی ڕاپەڕاندنــی ئــەم‬ ‫کارەدا‪ ،‬خــوودی ئــەم ئامانجــە لەڕوانینیــدا لەبیــردەکات‬ ‫و شــانازی بەنامۆبوونــی خۆیــەوە دەکات‪ ،‬کــە لــە‬ ‫جەوهــەری دایــەو خــۆی پێــوەی دەنازێــت‪ ، ).‬کەواتــە‬ ‫لــە ڕوانگــەی هیگڵــەوە ســتراکتۆری نامۆبــوون لەســەر‬ ‫بناغــەی جیــاوازی بــوون و جەوهــەر ڕاوەســتاوە‪.‬‬ ‫چەمکــی نابــوون الی هێــگڵ لــە قۆناغــی دەوڵــەت‬ ‫نەتــەوەدا دەگاتــە لووتکــە‪.‬‬ ‫پوختــەی تێڕوانینــی هیــگڵ لــە کتێبــی «فیمینۆلۆژیــای‬ ‫ڕوح» دا‪ ،‬نامۆبوونــی مرۆڤــە لــە کۆنتێکســتە‬ ‫فەلســەفییەکەیدا‪ ،‬وەکــو پڕۆســەیەکى پلــەدارە بــۆ‬ ‫توانــەوەی «مــن» لەنێــو ئەویتردا‪ .‬ئەو‪ ،‬واتــا «ئەویتر»‪،‬‬ ‫تەنهــا لــە تێگەشــتنێکی فەلســەفییانەی بــۆ دەرەوەی‬ ‫«مــن» کــورت نابێتــەوە‪ ،‬بەڵکــو لــە شــتێکی دەرەوەی‬ ‫منــدا ســنوردار دەبێــت‪ .‬وەکــو‪ :‬کار‪ ،‬یــان ڕیالیتــی‬ ‫ژیانێکــی کاریگــەری بــە هەژموونــی ئامڕازەکانــی‬ ‫مۆنۆپۆڵکردنــی دەســەاڵت لــە ڕووی سیاســی و‬ ‫کلتوورییــەوە‪ ،‬کــە بەهــۆی سیاســەتی بەکاربردنــی‬ ‫بەرفــراوان‪ ،‬یــان ئایدۆلۆژیایەکــەوە پاڵپشــتی دەکرێــت‪،‬‬ ‫تاوەکــو زەمینــەی ســەپاندنی هەژموونــە زەمینییەکــەی‬ ‫بەهێــزەوە لەڕێگــەی دامــودەزگای دەوڵەتــی مۆدێرنــەوە‬ ‫بڕەخســێنی‪ ،‬ئەمــەش لەڕێگــەی ڕیــکالم و میدیــاوە‪ ،‬تــا‬ ‫دەگاتە سەرخان و دامەزراوە دەستورییەکان جێبەجێ‬ ‫دەکات کــە لەشــێوەدا جیــاواز و لــە ســتراکتۆردا یەکــن‬ ‫و ئامانجیــان تۆکمەکردنــی هەژموونــە فەرمییەکــەی‬ ‫دەوڵــەت و بەردەوامــی پێدانــی دەبێــت‪.‬‬ ‫بەکارهێنــای چەمکــی «نامۆبــوون» لــەالی کاڕڵ‬ ‫مارکــس لــە ڕووی دەستنیشــانکردنەوە خــاوەن‬ ‫ڕەهەندێکــی دەروونیــی ژیــاری قووڵــە و لــە بۆچوونــی‬ ‫هیگڵــەوە نزیکــە‪ ،‬لــەو شــڵەژانە ئۆنتۆلۆژییــەی نیــوان‬ ‫ســوبێکتی ســڵەژاو و ڕیالیتــی ڕۆژانــە و ژیاریانــەش‬ ‫نزیکــە‪ ،‬ئەمــەش بەهــۆی ئــەو هۆشــیاری و ئاگاییــەوە‬ ‫ســەر هەڵــدەدات کــە لەگــەڵ ڕیتــم و بــاوەڕی گشــتیی‬ ‫کۆمەڵــگا ناگونجێــن‪« .‬مارکــس» لــە دەستنیشــانکردنی‬ ‫چەمکــی «نامۆبــوون»دا ڕەهەندێکــی پێشــینەیی هەیــە‪،‬‬ ‫دواتــر لــە دەستنووســە ئابورییەکانیــدا دەردەکەوێــت‪.‬‬ ‫مارکــس ڕوانگــە و دەاللەتێکــی ئابورییانــە بــەم چەمکــە‬

‫سەرچاوەکان‬

‫ئەریک فرۆم‪ :‬بە ناوی ژیانەوە ‪ /‬و‪ :‬ئازادی بەرزنجی‬ ‫واڵتــەر بنیامیــن‪ :‬ســەرمایەداری وەکــو ئاییــن ‪ /‬و‪ :‬پێشــڕەو‬ ‫محمــد‬ ‫هیگڵ‪ :‬میژووی فەلسەفە ‪ /‬و‪ :‬عیرفان مستەفا‬ ‫عەال طاهر‪ :‬قوتابخانەی فرانفۆرت ‪ /‬و‪ :‬ئسماعیل کوردە‬

‫کلینیکی ڕێچار‬

‫ئاراس سەعید‬

‫دەبەخشــێت و دەڵێــت‪ :‬کۆمەڵــگای ســەرمایەداری‪،‬‬ ‫کرێــکار لــە بەرهەمــی کارەکــەی نامــۆ دەکات و دەیکاتــە‬ ‫باردۆخــی پێشــبڕکێی ئاڵــۆز‪ ،‬لەگــەڵ ئــەو دەوروبــەرەی‬ ‫کــە بەرژەوەندییەکانیــان هاوبەشــن‪ .‬تێڕوانینــی‬ ‫مارکــس لــە هێگڵــەوە نزیکــە‪ ،‬چەمکەکــە بــە هەمــان‬ ‫جیاکردنــەوەی ســوبێکت و ئۆبێکــت بــارگاوی بــووە‪.‬‬ ‫ڕوونتــر جیاکردنــەوەی جەوهــەر و بابــەت‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫دەبێتەهــۆی ئــەو دابڕانــەی «کار» لــە «بەرهــەم» کــە‬ ‫سیســتەمی ســەرمایەداری نــەک کرێــکار لــە بەرهەمــی‬ ‫کارەکــەی دادەماڵێــت‪ ،‬بەڵکــو لەمرۆڤبوونیشــی‬ ‫دادەماڵێــت‪« .‬مارکــس» تەنهــا الیەنێکــی نابۆبوونــی‬ ‫مــرۆڤ لــە سیســتەمی ســەرمایەداریی هاوچەرخــدا‬ ‫دەستنیشــان دەکات‪ ،‬کــەوا ئامێــر و سیســتەمی‬ ‫بەرهەمهاتــوو هەوڵــی بەکااڵکردنــی هۆشــیاریی و‬ ‫چاالکییەکانــى مــرۆڤ دەدات‪.‬‬ ‫نمونەیەکــی گشــتی بــۆ تێگەشــتن لــە چەمکــی نابۆبــوون‬ ‫دەهێنینــەوە‪ ،‬ئەویــش چەمکــی پارەیــە الی «واڵتــەر‬ ‫بنیامیــن» هەرچەنــدە واڵتــەر بنیامیــن لەســەر چەمکــی‬ ‫نابــوون ڕانەوەســتاوە‪ ،‬بــەاڵم تێڕوانینەکانــی بــۆ چەمکی‬ ‫«پــارە» لەنێــو سیســتەمی ســەرمایەداریدا هۆکارێکــە‬ ‫بــۆ تێگەشــتنمان لــە چەمکــی «نابــوون»‪.‬‬ ‫واڵتــەر بنایامیــن دەڵێــت‪ :‬لــە سیســتەمی ســەرمایەداریی‬ ‫هاوچەرخــدا پــارە وەکــو خــودا‪ ،‬لــە چەشــنی ئایینــە بــت‬ ‫پەرســتییەکاندا‪ ،‬دەپەرســترێت‪ ،‬واتــا مــرۆڤ دەبێتــە‪،‬‬ ‫دروســتکراوی شــتێک کــە خــۆی دروســتی کــردووە‪،‬‬ ‫واتــا مــرۆڤ نامــۆ دەبــێ لــە خــودی خــۆی و ئــەو‬ ‫شــتەی دروســتکراوی خۆیەتــی‪ .‬بــە قەولــی «هێــگڵ»‬ ‫بابــەت لــە دژی خــۆی دەوەســتێتەوە و نامــۆ دەبێــت لــە‬ ‫جەوهــەری خــۆی‪.‬‬ ‫ســەرمایەداری لــە شــێوەی ئایینــدا‪ ،‬مــرۆڤ تووشــی‬ ‫پەراوێزبــوون دەکات لــە ڕێگــەی تاوانبارکــردن‬ ‫و پێدانــی قــەرزەوە‪ ،‬مــرۆڤ لەژێــر ســایەی ئــەم‬ ‫سیتســتمەدا‪ ،‬بــە درێژایــی ژیانــی دەبێــت خەریکــی‬ ‫عیبادەتکــردن بێــت بــۆ دانــەوەی قەرزەکانــی‪ ،‬چەشــنی‬ ‫ئاییــن‪ ،‬تەنهــا نوخبەیەکــی قەشــە و پیاوانــی ئایینــی لــێ‬ ‫ســودمەندن‪ ،‬واتــا نوخبــەی خاوەنــی ئاڕاســتەکەری‬ ‫ئابــوری و خاوەنــی بنەماکانــی بەهەرمهێنــان لــە ڕێگــەی‬ ‫کەڵەکەکــردن و زیــادە بەهــاوە‪ ،‬ســودمەندی ســەرەکین‪.‬‬ ‫بۆیــە مــرۆڤ دەبــێ بــەردەوام تێبکۆشــێت بــۆ دانــەوەی‬ ‫قــەرز و بەدەســتهێنانی بەهەشــتی ســەرمایەداری‪،‬‬ ‫ئەویــش لــە ڕێگــەی لەخــۆ [خۆنامبــۆن] و پەرســتنی‬ ‫پــارەوە‪.‬‬ ‫وەکــو ئایینــی جولەکــە فۆڕمــی خــودا لــە بااڵتریــن‬ ‫جەوهــەرەوە دادەبەزێــت بــۆ ســکەی پــارە‪ .‬لــەم‬ ‫سیســتمەدا‪ ،‬مــرۆڤ چەمکــی شــادی و ئومێــد‬ ‫لەدەســت دەدات‪ ،‬ســەرمایەدار بــۆ دابینکردنــی‬ ‫ســەرمایەگوزارییەکەی پێویســتی بــە قــەرزە‪ ،‬هەمــوو‬ ‫مرۆڤایەتــی دەکەونــە ژێــر بارێکــی گرانــی تاوانــەوە‪،‬‬ ‫جگــە لــە کەمینەیەک کە ئاڕاســتەکەری بــازاڕ و خاوەنی‬ ‫بنەماکانــی بەرهەمهێنانــن‪ ،‬مــرۆڤ چەشــنی کۆیلــە‪،‬‬ ‫ڕۆبــۆت‪ ،‬کار دەکات‪ ،‬تــا ســەرمایەی پێغەمبەرانــی‬ ‫ئاینەکــە‪ ،‬کەڵکەبێــت لەســەر هێــز و بــازووی چینــی‬ ‫کارکــەر‪.‬‬ ‫جۆرێکــی تــر لــە «نامۆبــوون» لــە ســمبولکردنی کااڵ‬ ‫و کەلوپەلــەوە دروســت دەبێــت‪ .‬ئەویــش «مارکــس»‬ ‫بــە چەمکــی فیتیشــزم گوزارشــتی لێکــردووە‪.‬‬ ‫ســەرخانی سیاســی لــە ڕێگــەی دامــەزراوە سیاســی‬ ‫و کلتورییەکانــەوە‪ ،‬بەهــۆی میدیــا و ڕیکالمــەوە خاڵــە‬ ‫الوازەکانــی دەرونــی مــرۆڤ دەدۆزنــەوە و هەوڵــەدەن‬ ‫بــۆ دروســتکردنی مرۆڤــی «پاســیڤ و کااڵگــەرا»‪.‬‬

‫گۆشەیەکی تەندروستیی تایبەتە‪( ،‬د‪.‬ھەڤین کمال شاهـ محمد)‪،‬‬ ‫پسپۆڕی بێھۆشکاری و ئازارشکاندن‪ ،‬دەینووسێت‬

‫خۆکوژی‬

‫ئەو دیاردەیەی ڕۆژانە ڕوو لە زیادبوونە‬ ‫ســااڵنە نزیکــەى (‪ )٨٠٠‬ھەزار کــەس لــە جیھانــدا کۆتایــی بــە ژیانــی خۆیان دەھێنن‪،‬‬ ‫ھەر حاڵەتێکــی خۆکوشــتن تەنیــا ژیانــی کەســێک کۆتایــی نایــەت بەڵکــو کاریگەرییەکــی‬ ‫ڕاســتەوخۆی ھەیــە لەســەر خێــزان و کۆمەڵــگا و واڵتــەکان‪ ،‬ئەویــش بــەھۆی ئــەو‬ ‫کاریگەرییــە درێژخایەنانــەی دروســتی دەکــەن لەســەر کەســوکار و دەورووبەریــان‬ ‫لــەدوای خۆیــان ‪.‬‬ ‫خۆکــوژی لــە ھەمــوو تەمەنەکانــدا ڕوودەدات‪ ،‬بــەاڵم دووەم ھۆکاری مردنــە لــە نێــوان‬ ‫تەمەنــی (‪ )٢٩-١٥‬ســاڵیدا لــە ئاســتی جیھانــدا‪ ،‬ھەرچەنــدە ئەمــە ئــەوە ناگەیەنێــت کــە لــە‬ ‫مرۆڤــی پێگەشــتوودا ڕوونــادات بــەاڵم ڕێژەکــەی لــە گەنجــدا زیاتــرە ‪.‬‬ ‫لەساڵی ( ‪) ٢٠١٦‬دا زۆرترین ڕووداوەکانی خۆکوشتن لە وواڵتە ھەژار و مامناوەندەکان‬ ‫بــوو لــە ڕووی ئابوورییــەوە کــە بــە ڕێــژەی ‪ ٪٧٩‬بــوو‪ ،‬بــەاڵم ئەمــەش ئــەوە ناگەیەنێــت کــە‬ ‫لــە وواڵتــە دەوڵەمەندەکاندا ڕوونادات ‪.‬‬ ‫بەرامبــەر ھەر حاڵەتێکــی خۆکــوژی چەنــدەھا ھەوڵدانیــش ھەیــە بــۆ خۆکــوژی کــە لەوانەیە‬ ‫ســەرنەگرێت و شکســت بهێنێــت و ھەمیشــە ئــەو کەســانەی خۆشــیاندەکوژن پێشــتر‬ ‫ھەوڵــی شکســتخواردوویان ھەبــووە‪.‬‬ ‫کێن ئەوانەی دووچاری خۆکوژی دەبنەوە؟‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی پەیوەندییەکــی بەھێــز ھەیــە لــە نێــوان خۆکــوژی و شــڵەژان و تێکچوونــی‬ ‫بــاری دەروونیــدا (بەتایبەتــی خەمۆکــی و ئــەو نەخۆشــییە دەروونیانــەی لــە ئەنجامــی‬ ‫ئالوودەبــوون بــە دەرمانــی بێھۆشــکەر و خواردنــەوە کحوولیــەکان دروســت دەبــن) بــە‬ ‫تایبەتی لە وواڵتە ھایالیف و دەوڵەمەندەکان‪ ،‬بەاڵم ئێســتاکێ زۆربەی حاڵەتی خۆکوژی‬ ‫و کۆتایھێنــان بــە ژیــان لــە ئەنجامــی شکســت‪ ،‬یاخــود ھەندێــک کێشــەی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و ئابــووری و نەمانــی توانــا بــۆ بــە ڕەنگاربوونــەوەی دژواری و ئاســتەنگیەکانی ژیــان‪،‬‬ ‫یاخــود ھەندێــک نەخۆشــی و ئــازاری درێژخایــەن ڕوودەدەن ‪.‬‬ ‫بڕێکجــار شــەڕ و ناکۆییــەکان و و توندوتیژیــی و خراپــی مامەڵــە و یاخــود لــە دەســتدانی‬ ‫کەســە نزیکــەکان و تەنیایــی و ھەســتکردن بــە نامۆیــی ھۆکارێکــی ســەرەکین بــۆ‬ ‫خۆکوشــتن و کۆتایــی ھێنــان بــە ژیــان ‪.‬‬ ‫ڕێــژەی خۆکوشــتن لەنــاو توێــژە چەوســێنراوەکان و بێھێزەکانــی کۆمەڵــگا زیاتــرە بــە‬ ‫بــەراوورد بــە توێژەکانــی دیکــە‪ ،‬ئەوانــەی ھەســت بەجیاوازبــوون دەکــەن لەکۆمەڵــگا بــۆ‬ ‫نموونــە (ئــاوارەکان ‪ ،‬غەریبــەکان ‪،‬ھۆمۆسێکســواڵەکان‪ ،‬نێرەموکــەکان‪ ،‬زیندانیــەکان‪ ،‬یــان ھەر‬ ‫کەســێک ھەســت بــە جیاوازبــوون دەکات و کۆمەڵــگا مافــی خــۆی ناداتــێ و قبووڵیــان نــاکات) ‪.‬‬ ‫ڕێگاکانی خۆکوژی چین ؟‬ ‫لە ‪ ٪٢٠‬ی حاڵەتەکانی خۆکوشــتن بەھۆی خواردنی ژەھر و دەرمانەوەیە‪ ،‬خۆھەڵواســین‬ ‫و خۆســووتاندن و بەکارھێنانــی چــەک ڕێگایــی تــرن بــۆ خۆکوشــتن‪ ،‬لــە ھەنــدێ الدێ و‬ ‫شــوێنە کشــتوکاڵییەکاندا خواردنــی ئــەو دەرمانانــەی بەکاردەھێنرێــن بــۆ قەالچۆکردنــی‬ ‫مــار و مێــروو ڕێگایەکــی تــرە بــۆ خۆکــوژی ‪.‬‬ ‫زانینــی زۆرتریــن ڕێــگا باوەکانــی خۆکــوژی کایەیەکــی گرنگــە بــۆ ڕێگــری لــە کــردەی‬ ‫خۆکــوژی و قەالچۆکردنــی ‪.‬‬ ‫چۆن خۆمان و دەورروبەرمان دەپارێزین لە دیاردەیی لەخۆکوژی ؟‬ ‫خۆکــوژی یەکێکــە لــە کێشــە گەورەکانــی تەندروســتی کۆمەڵــگا‪ ،‬کۆمەڵگایەکــی تەندروســت‬ ‫لــە ڕووی دەروونــی و کۆمەاڵیەتییــەوە بێگومــان ڕێــژەی خۆکــوژی تیــا کەمتــرە لــە‬ ‫کۆمەڵگایەکــی شــپرزە و ناجێگــر لــە ڕووی دەروونــی و کۆمەاڵیەتییــەوە ‪.‬‬ ‫ڕێکخــراوی تەندروســتی جیھانــی(‪ )WHO‬لــە ســاڵی ‪ ٢٠١٤‬دا یەکــەم ڕاپۆرتــی خــۆی‬ ‫بــە ناونیشــانی (خۆپاراســتن لــە خۆکــوژی ‪ ..‬زەرورەتێکــی جیھانییــە) باڵوکــردەوە‪ ،‬بــە‬ ‫مەبەســتی زیادکردنــی ئاگاییــی بەرامبــەر زیانەکانــی خۆکــوژی و ھەوڵــدان بــۆ خۆکــوژی‪.‬‬ ‫ھەروەھا بــۆ ئــەوەی خۆپاراســتن لــە خۆکــوژی بکاتــە ســەرەکیترین بەرنامەکانــی‬ ‫بــۆ ل (‪)٨‬‬ ‫ڕێکخراوەکــە‪ ،‬ڕاپۆرتەکــە ھانــی وواڵتــە جیــاوازەکان دەدات و‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫گەنجان‬

‫‪7‬‬

‫ژن کوژەکان کێن‪ ،‬یان کێن ژن کوژەکان؟‬

‫تاهیر حاجی حەسەن‬ ‫بۆچــی ژن کــوژی لــە ســنوری خۆبەڕێوەبەریــی ڕۆژئــاوای‬ ‫کوردســتان‪ ،‬بوونىنیــە؟ ئاخــۆ هۆکارەکــەی بــۆ خــودی‬ ‫هێزەکانــی پەیــەدە و ئەنجومەنــە خۆبەڕێوەرییەکــەى‬ ‫دەگەڕێتــەوە لــە ڕێکخســتنی کۆمەڵگــە و هاوســەنگی و‬ ‫پێکەوەژیانــی نێــوان ژن و پیــاو‪ ،‬لــە ڕێکخســتنیاندا یــان‬ ‫هــەر خــودی کۆمەڵگــەی ڕۆژئــاوای کوردســتان لــە ئاســت‬ ‫گەشــەی کۆمەڵگــەی پێگەیشــتویدان و‪ ،‬ئامادەنیــن یــان هــەر‬ ‫بڕوایــان بەمەســەلەی ژن کــوژی نیــە؟‬ ‫لــە هــەر کۆمەڵگەیەکــدا‪ ،‬جــۆری دەســەاڵت و ئــەو‬ ‫هێزانــەی لەنێــو مەیدانــی سیاســیدان‪ ،،‬لەالیــەک بەرپرســن‬ ‫لــە ژیانــی کۆمەڵگــە و لەالیەکیتریشــەوە‪ ،‬واقعیەتێــک‬ ‫نیشــان دەدات لــەوەی ئــەو دەســەاڵت و حزبانــە‪ ،‬تــا چ‬ ‫ئاســتێک لەپێنــاو بەرژەوەندیبەرژەوەندییــە زیندووەکانــى‬ ‫کۆمەڵگــەدا هەڵدەســوڕێن‪ ،،‬دەردەخــات‪ ..‬بێگومــان‪ ،‬خەڵکــی‬ ‫ڕۆژئــاوای کوردســتانیش‪ ،‬لــە ئەســتێرەیەکی جیــاواز نیــن‬ ‫و دانیشــتوی نێــو ئــەو جەنگەڵســتانەن کــە لــە واڵتانــی‬ ‫ڕۆژهەاڵتــدا بونیــان هەیــە‪ ،‬ئــەوە ئاســتی بەرپرســیارێتی‬ ‫و ئاســتی ئــەو ســتراتیژە مرۆییــە جیاوازەیــە کــە خــودی‬ ‫هێــزە خۆبەڕێوەبەرییەکــەى ڕۆژئــاوای کوردســتان‬ ‫هەیانــە و ئیشــیان لەســەر ڕێکخســتنێکی دور لــەو‬ ‫ڕێکخســتنە بــاوەی ناوچەکــە هەیــە‪ ،‬دەســت پێکــردووە‪.‬‬ ‫هەربۆیەشــە‪ ،،‬کۆمەڵگەیــان زینــدوو کردۆتــەوە و وایــان‬ ‫لێکــردووە لەســەر پێــی خــۆی بووەســتێت لــە زۆرتریــن‬ ‫بــوارەوە‪ ،‬هــەر لــە ڕێکخســتنی بەرهەمهێنانــەوە تــا دەگاتــە‬ ‫ڕێکخســتنی کۆمەڵگــە لــە بــوارە یەکســانیخواز و ئــاکاری و‪،‬‬ ‫پەروەردەکردنێکــی مرۆییانــەی گــەورە‪ ،‬کــە هــەر تــاک و‬ ‫کۆیــەک پێکــەوە‪ ،‬هەڵســوڕانەکانیان لــە پێنــاو بەرژەوەندیــی‬ ‫گشــتیدا بێــت‪ ،‬نــەک لەپێنــاو هەژمونــی دەســتە و تاقمێکــدا‪.‬‬ ‫ئــەم جیاوازیــە گەورەیەشــە‪ ،‬ئاســتی خەمخــۆری ئــەو هێــزە‬ ‫نیشــان دەدات لــە نــاو کۆمەڵگەکەیــدا و لــە ناوچەکــە و‬ ‫گشــت جیهانیشــدا‪ .‬ئــەو ڕەنگڕێژییــە جیاوازەیــان دەبینرێــت‬ ‫لەچــاو هەلومــەرج و بارودۆخێکی مەرگەســات ئاســاییژیان‬ ‫الی زۆرینەکــە و ئــەو شــێوە ژیانــە شاهانەیەیشــی الی‬ ‫چینــە کەمایەتیــە دەســەاڵتدارەکە بونــی هەیــە لــە واڵتانێکــدا‬ ‫لــەو ناوچەیــەن‪..‬‬ ‫بەپێچەوانــەوە‪ ،،‬ژن کــوژی لــە باشــوری کوردســتان کــۆی‬ ‫دڕندایەتــی مێژوویشــی تێپەڕانــدوە و لــە ســەرەتای هاتنــی‬ ‫ئەحزابــی شــاخاوی بــەرەی کوردایەتــی‪ ،‬کــە پێکهاتبــون‬ ‫لــە هەژمونــی‪ ،‬هــەردو یــان ســێ و‪ ،‬چەنــد بنەماڵەیــی بــۆ‬ ‫نێــو شــارەکان لــە بەهــاری ســاڵی ‪١٩٩١‬ەوە‪،‬یەکــەم ئیــش‬ ‫دەســتیان بــۆ بــرد ژن کــوژی بــوو‪ .‬ئەوەیــش ڕەنگدانــەوەی‬ ‫کــۆی مێــژووی شــاخی ئەحزابــی دەرەبــەگ‪ ،‬بــۆرژوازی‬ ‫کێویانــەی کــوردی ڕادەگەیانــد‪.‬‬ ‫لــە مــاوەی ســی ســاڵی دەســەاڵتدارێتی هەژمونــی ئەحزابــی‬ ‫کوردیــدا‪ ،‬ڕەنگــە بــۆ ژمارەیــش زەحمــەت بێــت بــۆی‪،‬‬ ‫ئیتــر ببێتــە ســەرگەورەیەک تــا ڕێــژەی کوشــتنی ژنانــی‬ ‫پــێ بناســرێتەوە‪ ،،‬بەردەوامــە‪ .‬ئــەو ژن کوژییــە گەورەیــە‪،‬‬ ‫پەرچەکردارەکــەی لــە کوێــوە ســەرچاوە دەگرێــت؟‬ ‫ئاخــۆ هــۆکاری دواکەوتویــی کۆمەڵگــە و نەریــت و‬ ‫فەرهەنگەکەیەتــی؟ گەروایــە‪ ،‬بۆچــی لــە ســەردەمی ڕژێمــی‬ ‫بەعســدا‪ ،‬ژن کــوژی یــان هــەر نەبــو‪ ،‬یــان زۆر زۆر الواز‬ ‫بــوو؟ بێگومان‪،‬کۆمەڵگــە ڕەنگدانــەوەی ئــەو هەلومــەرج‬ ‫و بارودۆخانــەی لەســەر دەبێــت کــە لــە چۆنیەتــی‬ ‫ڕێکخســتنەکەیدا‪ ،‬ڕەنــگ دەداتــەوە‪ .‬ئاســتی شــێوازی‬ ‫بەرهەمهێنــان و ئاســتی کرانەوەیــەک کۆمەڵگــە بــەرەو‬ ‫ڕوی بوویەوە‪،‬کۆمەڵگــەی دابەشــکرد‪ ،‬لەســەر بەرەیەکــی‬ ‫کۆنەپارێــزی پیاوســاالریی ئاینــی و بەرەیەکیشــی خســتە‬ ‫نێــو ئامانــج و داخوازیــەک بــازاڕ و کەرتــی تایبــەت ئیشــی‬ ‫لەســەر دەکــرد‪.‬‬ ‫دەســەاڵتی ناســیۆنالیزمی کــوردى‪ ،‬بــۆ خــۆی‪ ،،‬لەســەر‬ ‫هــەردوو بەرەکــە ئیشــی کــردووە و کۆمەڵگــەی خســتە‬

‫نێــو گێژاوێکــی قورســی واوە‪ ،‬کــە ڕاســت و چەپــی خــۆی‬ ‫نەناســێت‪.‬‬ ‫بــەرەی ئەحزابــی ئیســامی سیاســی‪ ،‬ڕەنگدانەوەکــەی و‬ ‫پاڵپشــتەکەی‪ ،‬هــەر پەیوەســت بــوە بــەو ملمالنێیانــەی دو‬ ‫حزبــی ســەرەکی و بچوکــەکان لەونێــوەدا پێــوەی ســەرقاڵ‬ ‫بــون‪ ،‬بێگومــان ملمالنێکانیــان لەپێنــاو هەژمونــی تاکــڕەوی‬ ‫و داگیرکردنــی کــۆی ســامانی گشــتی و هەژمونــی بــێ‬ ‫ڕێکخســتنی بــازاڕی کەرتــی تایبەتیــان بــووە و بێجگــە لــەو‬ ‫ڕۆڵــە‪ ،‬بــێ مانــا و ناپەروەردەییانــەی میدیــای هــەردو بــەرە‬ ‫ئیشــی لەســەر دەکــەن‪ ،‬مەخابــن ژن‪ ،‬ئیتــر لــە هیــچ یــەک لەو‬ ‫دو بەرەیــەدا مرۆڤێکــی ئــازاد و خــاوەن خــۆی نیــە‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫مرۆڤێکە لە ئامرازێک زیاتر نیە و لەهەردوو بەرەکەیشــدا‪،‬‬ ‫هــەم کەنیــزەک و کۆیلەیــە و هــەم بــۆ ســەرمایەگوزاری‬ ‫پــڕ لەشــەوق و ڕەونەقــە بــۆ بــازاڕی دەســەاڵتدارانی‬ ‫خــاوەن ســەرمایە و کااڵ زۆرو زەبەالحەکــەی لــە دەرەوە‬ ‫بــۆی هــاوردە دەکــەن‪ .‬جــا لێرەدا‪،‬ئــەوی بــرەو پەیــدا‬ ‫دەکات‪،‬بێمێشــکەکانی نێــو هەژمونــی پیــاو ســاالری گەنــدەڵ‬ ‫و داوێــن پیــس و پــڕ لــە کەپتــە جۆراوجۆرەکانــن‪ ،‬چونکــە‬ ‫ئــەو توێــژە پیــاو ســاالرە ژن کوژانــە‪ ،‬هــەردەم هیدایــەت‬ ‫لــە دەســەاڵتەوە وەردەگــرن‪ ،،‬کاتێــک دەبینــن‪ ،،‬دەســەاڵت‪،‬‬ ‫بێدەنگــە و بۆڵــە بۆڵەکانــی ئەســڵ نیــن و نابێتــە ڕێگــر‬ ‫لەبــەردەم ئــەو دڕندایەتیــەدا ئیتــر‪ ،‬ژن کــوژان و دیــاردەی‬ ‫خۆکوشــتنی ژنــان بــرەوی زیاتــر پەیــدا دەکات‪.‬‬ ‫بیرمــان نەچێــت‪ ،‬زۆری ژن کــوژەکان و ژنــە بــە‬ ‫قوربانیکــراوەکان بــە شــێوەیەکى گشــتى لەنێــو چینــە‬ ‫چەوســاوە هــەژار کراوەکــەدان و ســەر بــەو چینــە و‬ ‫توێــژی وردە بۆرژواکانــن‪ .‬ئەوەیــش ڕەنگدانــەوەی ئــەو‬ ‫نایەکســنیخوازە گەورەیــە‪ ،‬کــە دەســەاڵت و چینــی بــۆرژوا‬ ‫ناسیۆنالیســت ‪ -‬ئاینی‪،‬کــوردی بەرهەمهێنەریەتــی‪.‬‬ ‫بریــا پیــاوی کــورد ببوایەتــە مرۆڤ؟ بریــا ژنان لەنێو دنیای‬ ‫کۆنەپەرســتی و دنیــای بــازاڕدا خۆیــان بدۆزیایەتــەوە و‬ ‫چیتــر ملکەچــی نێــو ئــەو دوو جیهانــە بۆگەنــە نەبونایــە و‬ ‫پەروەردەکەیــان هەڵنەگرتایــە!‬ ‫ئاخــۆ کــێ هەیــە لــە مرۆڤــی ئێمــە لەنێــو دنیــای ژن کوژیــدا‬ ‫تاوانبــار نەبێــت‪ ،‬وا ئــەو بەربەریزمــە بــۆ چرکەیەکیــش‬ ‫نەیتوانــی گشــت کۆمەڵگــە پێکــەوە ڕاچەڵەکێنێــت و ببێتــە‬ ‫بونێــک بــۆ کۆتایهێنــان بــە ژن کــوژی!!؟ چەنــد مایــەی‬ ‫شــەرمە کاتێــک بڵێیــن کۆمەڵگەیــن و لەوالیشــەوە‪ ،‬ژن‬ ‫کــوژی لــە پێکدادانــی ســەیارەکان زیاتــر بــووە کــە ڕۆژانــە‬ ‫گوێبیســتی دەبینیــن و دەیبینیــن و دەزانیــن چەندێــک‬ ‫دەمــرن و هێشــتا دەڵێــن؛ قــەزا و قــەدەرە و خــودا ڕۆژی‬ ‫تــەواو کــردون!؟ بەڕاســت ئێمــەی دانیشــتووانىهەرێمی‬ ‫کوردســتان چ جــۆرە مرۆڤێکیــن؟‬ ‫ئایــن و پیاوانــی ئاینــی دەڵێــن؛ ئێمــە بێبەریــن لــە کوشــتنی‬ ‫ژنانــدا!‬ ‫نەریت دەڵێت؛ من بێبەریم لە کوشتنی ژناندا!‬ ‫کلتــور و پــەروەردە دەڵێــت؛ مــن بێبەریــم لــە کوشــتنی‬ ‫ژنانــدا!‬ ‫دەســەاڵت و حــزب و بــازاڕ و کۆمپانیاکانیــان‪ ،‬دەڵێــن؛ ئێمــە‬ ‫بێبەریــن لــە کوشــتنی ژنانــدا!‬ ‫ئاخــۆ تەنهــا پیاوســاالری‪ ،‬بەرپرســە لەنێــو ئــەو پرســەدا؟‬ ‫گــەر وایــە‪ ،‬کام یــەک لەوانــەی ســەرەوە ئامــاژەم پێــداون‪،‬‬ ‫لــە دەرەوەى هەژمونــی پیــاو ســاالریدان؟‬ ‫یــان دەشــڵێن پیاوســاالری و کــۆی ئــەو چەمــک و ئایدیایانە‬ ‫هــۆکار نیــن و ژن کــوژەکان تەنهــا لــە ئەســتۆی مرۆڤــە‬ ‫پەراوێــز خــراوەکان و الت و ســەر ســەریەکانن‪ ،،‬هــۆکار‬ ‫چیــە وا ئــەو کۆمەڵگــە و دەســەاڵتە وەک زۆرینەیەکــی‬ ‫ڕەهــا ناتوانێــت بەســەر ئــەو توێــژە پــەروەردە شکســت‬ ‫خواردوانــەدا‪ ،‬زاڵ بێــت‪ ،،‬یانــی ئــەو توێــژە پەراوێزخــراوەی‬ ‫وەک بڵێیــن‪ ،،‬بەرپرســن لــە کوشــتنی ژنانــدا‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ڕاســتییەکەى وانییــە و ڕێــک پێچەوانەکــەى ڕاســتە‪.‬‬ ‫ژن کــوژەکان کــۆی دەســەاڵت و ئــەو بەرژەوەندیــە‬ ‫چینایەتیــە‪ ،‬کــورت بینەیەتــی لەنێــو دنیــای تــااڵن کردنــی‬ ‫ســامانی گشــتی کۆمەڵگە‪ ،‬لەشــێوازە جۆراو جۆرەکانیەوە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەو کۆیــە لــە کۆمەڵگــە‪ ،‬کــە ئــاوا پرســێکی تراژیــدی‬ ‫نــاکات بەپرســی خــۆی تــا کۆتایــی بــەو مێــژووە ڕەشــەی‬ ‫بهێنێــت! ئەمەیــە بەرپرســە گشــتیەکان لەنێــو ئــەو فەزایــەی‬ ‫ژن کــوژی و دەســت بردنــی ژنــان بــۆ خۆکوشــتن لێــی‬ ‫بەرپرســیارن‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫هه‌نگاوێك به‌ره‌و ڕوناكی‬

‫حسێن عه‌لی شه‌ریف بە چیرۆكەكانی ئازارە‬ ‫بە سوێكان دەنوسێتەوە‬

‫ئەگەر ئەمە تۆبیت‪ ،‬ئەی ئەوەی تر کێیە؟!‬ ‫مــەال نەســرەدین دوو کیلــۆ گۆشــت ئەکڕێــت و بــە منداڵێکــدا ئەینڕێتــەوە بــۆ‬ ‫ماڵــەوە‪ .‬کاتێــک برادەرەکانــی ئەزانــن‪ ،‬ئــەڕۆن بــۆ مــاڵ مــەال نەســرەدین و بــە‬ ‫ژنەکــەی ئەڵێــن‪ :‬مــەال نەســرەدین ناردوینــی بــۆ گۆشــتەکە‪ ،‬ئەویــش گۆشــتەکەیان‬ ‫پێئــەدات‪.‬‬ ‫ئێــوارە کــە مــەال نەســرەدین ئەگەڕێتــەوە بــۆ ماڵــەوە‪ ،‬بــە ژنەکــەی ئەڵێــت ئــەو دوو‬ ‫کیلــۆ گۆشــتە بهێنــە بــا بیبیرژینیــن!‬ ‫ژنەکەشــی کــە ئەزانێــت پەنــی داوە و خەڵەتێنــراوە‪ ،‬ئەڵێــت‪ :‬مــەال گیــان وەاڵ پشــیلەکە‬ ‫هــەردوو کیلــۆ گۆشــتەکەی خوارد!‬ ‫مــەال نەســرەدینیش تەرازویــەک ئەهێنێــت و پشــیلەکە ئەکێشــێت‪ ،‬ئەبینێــت وەزنــی‬ ‫پشــیلەکە دوو کیلــۆی تــەواوە!‬ ‫ڕوو ئەکاتــە ژنەکــەی و ئەڵێــت‪ :‬باشــە ئــەوە زانیــم ئەمــە دوو کیلــۆ گۆشــتەکەیە‪ ،‬ئــەی‬ ‫پێــم بڵــێ پشــیلەکەم کوا؟!‬ ‫لــە ژیانــی زۆرینەمانــدا نیوەیــەک دیــار نیە‪ ،‬هەمیشــە ئــەوەی نیشــانی ئەدەین ڕویەکە‬ ‫و ڕوەکــەی ترمــان ونــە‪ ،‬ئــەوەی قســەئەکات کەســێکە و ئــەوەی هەڵســوکەوت‬ ‫دەکات کەســێکی تــر!‬ ‫ئەگــەر ئەمــە تۆیــت کــە هەمیشــە وێــردی ســەر زارت ئایــات و زیکــرە ‪ ،‬ئــەی‬ ‫ئــەو کەســە حەرامخــۆرە دەســتبڕە کێیــە کــە ســەد ســوێندی درۆ لــە دوکانەکەیــدا‬ ‫ئەخــوات؟‬ ‫ئەگــەر ئەمــە تۆبیــت کــە لەبەرانبــەر ژنانــی خەڵکــی تــردا کەســێکی مۆدێــرن و‬ ‫ئازادیخوازبیــت و هەمیشــە بەبــااڵی ئازایەتــی و جلــە ناســکەکانی ژنانــدا هەڵئەدەیــت‪،‬‬ ‫ئــەی بێزەحمــەت ئــەوە کێیــە کــە ناهێڵێــت ژنەکــەی خــۆی لەهیــچ وێنەیەکــدا‬ ‫دەربکەوێــت‪ ،‬ئــەی ئــەو کەســە کێیــە کــە کــەس نازانــێ ڕەنگــی روخســاری ژنەکــەی‬ ‫چۆنــە!‬ ‫ئەگــەر ئەمــە تۆبیــت کــە بــاس لــە خۆشەویســتی نیشــتیمان ئەکەیــت و هەمیشــە‬ ‫باســی نیشــتیمان پــەروەری ئەکەیــت‪ ،‬ئــەی ئــەو کەســە کێیــە کــە دەبــەی ئاوەکــەی‬ ‫لەســەر جــادە فڕێئــەدات و هەمیشــە گڵۆپەکانــی ماڵــەوەی بــە رۆژ داگیرســاوە و لــە‬ ‫ســەیارە لێخوڕینــدا هەمیشــە ئەیەوێــت زوتــر بــگات!‬ ‫ئەگــەر ئەمــە تۆیــت کــە ئازادیخوایــت و بــەدوای یەکســانیدا ئەگەڕێێــت‪ ،‬ئــەی ئــەوە‬ ‫کێیــە کــە هەتــا ئێســتاس دژی بەشــودانی ئــەو کچــەی کــە کوڕێکــی بێگانــەی‬ ‫خۆشویســتوە!‬ ‫باشــە ئــەوە زانیمــان ئەمــە تۆیــت کــە نوێژەکانــت بەبــێ جەماعــەت ناکەیــت‪ ،‬بیســت‬ ‫ڕۆژ بــەر لــە مانگــی ڕەمــەزان لــە فەیســبوکدا پۆســتەری اللهــم ابلغنــا ڕمظــان‬ ‫دائەگریــت‪ ،‬ئــەی ئــەوە کێیــە کــە ئیشــی ڕەش ئــەکات و فێــڵ لــەو دەوڵەتــە ئــەکات کــە‬ ‫تییــادا ئــەژی وجێگــەی کردۆتــەوە‪.‬‬ ‫ئــەوە زانیمــان ئەمــە تۆیــت کــە بــاس لــە ئــازادی بیــر و بــاوەڕ ئەکەیــت‪ ،‬ئــەی ئــەوە‬ ‫کێیــە ڕۆژانــە جنێــو بــە بیــر وبــاوەڕی ملیۆنەهــا ئینســان ئــەدات‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئــەوە تۆیــت لــە کاتــی دڵداریــدا کێــوی بێســتون بــۆ شــیرین هەڵئەکۆڵیــت و‬ ‫ئەبیــت بــە مەجنونــی لەیــا‪ ،‬ئــەی ئەوەیــان کێیــە دوای ســاڵێک لــە هاوســەرگیری‬ ‫تاقەتــی وەاڵمدانــەوەی یــەک پرســیاری ژنەکــەی نیــە و ســەری زمانــی و بنــی‬ ‫زمانــی باســی ژنــی دووهەمــە!‬ ‫دەی ئەگــەر ئــەوەش تۆیــت کــە لەکاتــی دەســتگیرانداریدا هێنــدە نــەرم و نیــان و‬ ‫لەســەرخۆیت کــە ئەبێــت چوارجــار قســەکەت پــێ دووبــارە بکرێتــەوە بــۆ ئــەوەی‬ ‫لێــێ تێبگەیــت‪ ،‬ئــەی ئــەوە کێیــە هــەر کــە شــویکرد ئیتــر ئەبێــت بــە جەنــگاوەرە ژنــە‬ ‫ڤایکینگــەکان لــە کاتــی هێرشــکردن بــۆ ســەر ناوچــە ســنورەیاکانی ئینگالنــد وقســەی‬ ‫ئاســاییش بکەیــت‪ ،‬لەگەڕەکــی ئەودیــو گوێیــان لەدەنگتــە!‬ ‫ئەگــەر ئەمــە ئێــوەن کــە لــە فەیســبوک وســناپ وئینســتاگرام‪ ،‬هەمیشــە دەســتتان‬ ‫لەملــی یەکدایــە و نــان ئەکــەن بەدەمــی یەکتریــەوە و رۆمانســیەتتان لێئەبارێــت‪ ،‬ئــەی‬ ‫بێزەحمــەت ئەوانــە کێــن ڕۆژانــە دەنگــی شــەڕ و هەرایــان ئەگاتــە ماڵەکانــی گــەڕەک!‬ ‫ئەمــە منــم کــە باشــترینم‪ ،‬دڵســۆزترینم‪ ،‬نیشــتیمانپەروەرترینم‪ ،‬ئــەی ئــەوە کێیــە‬ ‫خراپیــەکان ئەنجــام ئــەدات و موچــەی بندیــواری حــەرام وەرئەگرێــت و بەبــااڵی‬ ‫زاڵمــدا هەڵئــەدات!‬ ‫ئەگــەر ئــەوە تۆیــت کــە دژی گەنــدەڵ و بکــوژ و ببڕەکانــی ئــەم نیشــتیمانەیت‪ ،‬ئــەی‬ ‫ئــەوە کێیــە کــە لەخــوار قاچــی مەســئولێکەوە دائەنیشــێت و لــە رۆژی دەنگدانــدا بــە‬ ‫دیــواردا هەڵئەزنێــت؟!‬ ‫کێ لە ئێمە خۆیەتی؟‬ ‫کەواتە ئەمەی دیارە و ئەڵێی خۆمم‪ ،‬ئەی ئەوەی تر کە دیار نیە کێیە؟!‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬ ‫تەواوکەری بابەتی (مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین)‬

‫تەواوکەری بابەتی (خۆکوژی)‬ ‫یارمەتییــان دەدات بــۆ پێشخســتن و بەھێزکردنــی ئــەو‬ ‫ســتراتیژیانەی بەکاردێــن بــۆ خۆپاراســتن لــە خۆکــوژی و‬ ‫بەرھەڵســتیکردنی ‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوەی خۆکــوژی یەکێکــە لــەو دەردە کۆمەاڵیەتییانــەی‬ ‫کــە دەتوانیــن خۆمــان بپارێزیــن لێــی و بەرھەڵســتی کەیــن‪،‬‬ ‫بــە بەکارھێنانــی ھەندێــک ڕێــگا و ســتراتیژی جیــاواز کــە لــەم‬ ‫خااڵنــەدا خــۆی دەبینێتــەوە‬ ‫‪ .١‬دوورخســتنەوەی ئــەو ئامرازانــەی بەکاردەھێنرێــن لــە‬ ‫کاتــی خۆکــوژی دا وەکــو (چــەک و تەقەمەنییــەکان‪ ،‬دەرمــان‬ ‫و ژەھرەکان)‬ ‫‪ .٢‬بەکارھێنانــی کەناڵەکانــی ڕاگەیانــدن و سۆشــیاڵ میدیــا بــۆ‬ ‫ھۆشــیارکردنەوەی خەڵــک و کۆمەڵــگا بەرامبــەر زیانەکانــی‬ ‫خۆکــوژی بــۆ تــاک و خێــزان و کومەڵــگا‪ ،‬و ھوشــیارکردنەوەی‬ ‫خێــزان و قوتابخانــە و ناوەندە پەروەردەییەکان بۆ ناســینەوەی‬ ‫تاکــی خۆکــوژ ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬بەکارھێنانــی سیاســەت و ســتراتیژیی ھەمەجــۆر بــۆ‬ ‫کەمکردنــەوەی بەکارھێنانــی مــاددەی ھۆشــبەر و کحوولیــەکان‬ ‫بەڕێژەییەکــی زۆر و دوورکەوتنــەوە لــە ئالوودەبــوون‬ ‫بەدەرمانــی پزیشــکی ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬دەستنیشــانکردن و چارەســەرکردن و الواندنــەوەی‬ ‫پێشــوەختی ئــەو کەســانەی خەمۆکــی یــان کێشــەی دەروونیــان‬ ‫ھەیــە ‪ ،‬یاخــود ئالــوودەن بــە مــاددەی ھۆشــبەر‪ ،‬یــان کێشــەی‬ ‫ســۆزداری قــوڵ یاخــود کۆمەاڵیەتیــان ھەیــە یاخــود ئەوانــەی‬ ‫نەخۆشــی موزمــن و ئــازاری بەردەوامیــان ھەیــە‪ ،‬وەھەوڵ دان‬ ‫بــۆ چارەســەرکردنی کێشــەکانیان لــە الیــەن ڕێکخــراوو کەســی‬ ‫پرۆفیشــناڵی تایبــەت بــەو بــوارە ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬کردنــەوەی خولــی تایبــەت و پڕۆفیشــناڵ بــۆ ڕاھێنانــی‬ ‫تاکەکانــی کۆمەڵــگا بــە گشــتی و کارمەنــدی تەندروســتی بــە‬ ‫تایبەتــی بــۆ ناســینەوەو دەستنیشــانکردنی تاکــی خۆکــوژ و‬ ‫ھەوڵ دان بــۆ ڕێگریکــردن لێیــان ‪.‬‬ ‫‪ .٦‬گرنگیپێــدان و ئامۆژگاریکردنــی ئــەو کەســانەی ھەوڵــی‬ ‫شکســتخواردوی پێشــتری خۆکوژیــان ھەیــە ئەویــش لــە الیــەن‬ ‫کەســانی پرۆفیشــناڵ و تایبــەت بــەو بــوارە ‪.‬‬

‫بۆچى خۆکوژ داوای یارمەتی ناکات؟‬ ‫کێشــە دەروونیــەکان و کۆمەاڵیەتیــەکان و جیاوازییــەکان‬ ‫ھەمیشــە شــەرمەزاری دروســت دەکــەن بــۆ تــاک لــە کۆمەڵــگادا‪،‬‬ ‫ھەر بۆیــە مــرۆڤ کەئــەو جــۆرە کێشــانەی دەبێــت ناتوانێــت‬ ‫بوێرانــەو ئازادانــە دژ بــە کۆمەڵــگا بوەســتێت و حــەزوو و‬ ‫ئــارەزووە ڕاســتەقینەکانی خــۆی دەرببڕێــت و باســی بــکات‪،‬‬ ‫ھەر بۆیــە الی ئاســتەمە کــە داوای یارمەتــی بــکات ‪ ،‬وە بــەو‬ ‫شــێوەیەش ئــەو یارمەتییەیــان دەســتناکەوێت کــە پێویســتیانە ‪.‬‬ ‫بابەتــی خۆپاراســتن لــە خۆکــوژی ھەتــا ئێســتاش لەزۆربــەی‬ ‫وواڵتەکانــدا چارەســەر نەکــراوە بــەھۆی نەبوونــی ھوشــیاری‬ ‫تــەواو لەســەر گرنگــی و ترســناکی بابەتەکــە‪ .‬تــا ئێســتاش‬ ‫باســکردنی خۆکــوژی و ئینتیحــار لەھەنــدێ وواڵتــدا بابەتێکــی‬ ‫نەخــوازراوە ‪.‬‬ ‫ژمارەیەکــی کــەم لــە وواڵتانــی جــیھان توانیویانــە پاراســتن لــە‬ ‫خۆکــوژی بکــەن بــە ســتراتیژیەکی گرنــگ لــە نێــوان ســتراتیژییە‬ ‫یەکەمینەکانــی ژمارەیەکــی کــەم لــە وواڵتانــی جــیھان‬ ‫توانیویانــە پاراســتن لــە خۆکــوژی بکــەن بــە ســتراتیژیەکی‬ ‫گرنــگ لــە نێــوان ســتراتیژییە یەکەمینەکانــی بــواری تەندروســتی‬ ‫تــاک کەژمارەیــان تەنیــا (‪ )٣٨‬وواڵتــە لــەھ ەمــوو جیھانــدا‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی خۆکــوژی و ئینتیحــار لــەم ســااڵنەی کۆتاییــدا‬ ‫بەڕێژەیەکــی زۆر زۆر زیادیکــردووە لــە کۆمەڵگایــی عێراقــی‬ ‫بــە گشــتی و کۆمەڵگایــی کوردواریــی بــە تایبەتــی‪ ،‬بــەاڵم بــە‬ ‫داخــەوە نەعێــراق نــە کوردســتان یەکێــک نیــن لــەو( ‪ )٣٨‬واڵتــەی‬ ‫ســتراتیژی تایبەتیــان ھەیــە بــۆ قەالچۆکــردن و خۆپاراســتن لــە‬ ‫دژی دیاردەیــی خۆکــوژی ‪ .‬دیاردەیــی خۆکوشــتن و ئینتیحــار‬ ‫دیاردەیەکــی زۆر ئاڵــۆز و گرێــدارە پەیوەنــدی ڕاســتەوخۆیی‬ ‫ھەیــە بــە تەندروســتی دەروونــی تــاک و کۆمەڵــگا ‪ ،‬بۆیــە‬ ‫ڕێگریکــردن لێــی و پاراســتنی تاکەکانــی کۆمەڵــگا لێــی کارێکــی‬ ‫نیشــتمانییە و زەرورەتێکــی حەتمییــە و ئەرکــی سەرشــانی‬ ‫ھەمــوو کۆمەڵگایــە ‪.‬‬

‫بەشێک لە ژمارەکانی پێشووتری ڕۆژنامەی ڕێچار‬

‫ســەرزەمینە مــژدەدراوە دەکرێــت‪ ،‬ئــەوا هــەم هاتنەبــوون و هــەم‬ ‫لەناوچوونیشــى مێژووییــە و دەکرێــت وەکچــۆن بــە شــێوەیەکى‬ ‫مێژوویــی بەدەســتبهێنرێت‪ ،‬هــەر بــەو شــێوەیەش لەناوبچێــت‪.‬‬ ‫بۆیــە‪ ،‬هەوڵــى بەردەوامــى مــرۆڤ بــۆ خەباتکــردن لەپێنــاو‬ ‫دەستخســتنى و پاراستنیشــیدا ئەرکــى خــودا و مەســیح نییــە‪،‬‬ ‫بەڵکــو ئەرکــى نــەوە یــەک لــەدواى یەکەکانــە‪.‬‬ ‫کاتێــک وەک ڕەخنەیەکــى ناونشــینى ئاینــى لــە هــەوڵ و‬ ‫وتارەکانــى لوســەر کینــگ دەڕوانیــن‪ ،‬ئــەوا ئــەو کات خەبــات و‬ ‫ملمالنێکــەى باشــتر دەبینیــن لەبــەر ڕۆشــنایی ئــەو ئامانجانــەى‬ ‫کــە هەڵیگرتــووە‪ ،‬بەتایبــەت لــە گۆشــەنیگاى ئازادییەکــى‬ ‫کۆمەاڵیەتیــدا چونکــە ئــەو کاتــەى خــودى ئایــن و بڕوادارێتــى‬ ‫ئاینــى و دواکەوتوێتییــە کلتــورى و سیاســییەکانى دەبــن بــە‬ ‫ڕێگــر لەبــەردەم ئازادییــە دەســتەجەمعییەکەى مرۆڤــدا‪ ،‬ئــەوا‬ ‫تاکــە بــڕوادارەکان دەتوانــن ئــەو ســنوورانە تێبپەڕێنــن و‬ ‫دەســتبگرن بــە خەباتێکــى نوێتــرەوە بــۆ پاراســتن و شــەڕکردن‬ ‫لەپێنــاو ئامانجــە بــااڵ هاوبەشــەکاندا‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬یەکێــک لــە‬ ‫ئاســتەنگە گەورەکانــى لوســەر کینــگ ئەوەبــوو کــە پێیوابــوو‬ ‫مــرۆڤ ناتوانێــت بەســەر نامۆبوونــى خۆیــدا زاڵبێــت و بەمــەش‬ ‫ڕزگارییــە بااڵکــە لەناودەچێــت‪ .‬بــەاڵم خەباتــى دواتــرى کۆمەڵــگا‬ ‫دینــدارەکان لــە بردنەپێشــتى بزووتنــەوەى مافــە مەدەنییــەکان‬ ‫و شۆڕشــە مەزنەکانــدا لــەدواى لوســەر کینــگ خۆیــەوە بــۆ‬ ‫گەشــتن بــە ژیانێکــى هەمیشــە باشــتر‪ ،‬ئــەو ڕوانگەیــەى لوســەر‬ ‫کینــگ ڕەتدەکاتــەوە‪ .‬بۆیــە یەکێــک لــە ڕەخنــە بــە زەبرەکانــى‬ ‫هێــگڵ ئەوەیــە کــە ئەگــەر بزووتنــەوەى ڕزگاریــی سیاســی بــۆ‬ ‫دەرچــوون لــە کۆتوبەنــدى پاشــکۆیەتى پەیوەســتبکرێتەوە بــە‬ ‫بڕوادارێتیــی ئاینییــەوە‪ ،‬ئــەوا ئــەو بزووتنەوەیــە بــە ئاگاییــە‬ ‫خەمگینەکەیــەوە دەتلێتــەوە و ناتوانێــت بــە ســەمەرە بــگات‪.‬‬ ‫کــە پێکــڕا ڕەخنەکــەى هێــگڵ دەبێتــە ڕەخنەیــەک لــە تیۆلۆژیــاى‬ ‫سیاســی وەک ئاگاییەکــى خەمگینــى تەســلیمبوو بــە بڕوایەکــى‬ ‫ئاینــى نامێژویــی کــە بریتییــە لــە ڕزگارنەبــوون لــە نامۆبــوون و‬ ‫دەستنەگەشــتن بــە دواڕزگاریــی کۆمەاڵیەتــى هەمــوو مرۆڤایەتــى‪.‬‬ ‫ئــەوە بــوو لــە کۆتاییــدا هێــگڵ گەشــت بــەو بڕوایــەى کــە تاکــە‬ ‫دینــدارەکان ناتوانــن زاڵبــن بەســەر ئــەو ئاگاییــە خەمگینــەدا کــە‬ ‫ئەمــەش پەیوەســتە بــە دەزگاییبوونــى تیۆلۆژیــاى سیاســییەوە‬ ‫چونکــە ئیتــر لێــرەوە ئــەم دەزگایانــە کۆنتڕۆڵــى نــۆرم و‬ ‫بڕوادارێتییــە ئاینییــەکان دەگرنــە دەســت بەتایبــەت لــە لــە کەنیســە‬ ‫و مزگەوتوکانــدا‪ .‬بۆیــە‪ ،‬دەرئەنجــام‪ ،‬پێێوایــە ئــەوەى ئــەم ڕێگرییە‬ ‫تێکدەشــکێنێت و دەگات بــە ئاگایــی و زانینــى موتڵــەق و ڕەهــا‬ ‫فەیلەســووفە چونکــە چیتــر فەیلەســووفان پەیــڕەوى لــە نۆرمــە‬ ‫بەدەگاییبــووەکان ناکــەن و خۆیــان بــە ســەرچاوەى نۆرمــەکان‬ ‫دەزانــن‪.‬‬ ‫ئــەم دەرئەنجامــەى هێــگڵ وادەکات ڕێــگاى ڕەخنەکــەى مارکــس‬ ‫لــە فەیلەســووفان ڕوونتــر ببێتــەوە کاتێــک دەڵێــت فەیلەســووفان‬ ‫تــا ئێســتا جیهانیــان لێکداوەتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئیتــر کاتــى گۆڕینیەتــى‪.‬‬ ‫ڕەخنەکــەى مارکــس پێــش هــەر شــتێک لەوەیــە کــە تیــۆر لەنــاو‬ ‫مێشــکى فەیلەســووفاندا ناتوانێــت بمانگەیەنێــت بــە ڕزگارى‬ ‫و دەبێــت زانینــى ڕەهــا ببێتــە دەســتکەوتێکى پراکتیکــى ئــەو‬ ‫چینانــەى کــە دەچەوســێنرێنەوە نــەک بــە تەنیــا فەیلەســووفان‪.‬‬ ‫بــەاڵم ڕۆڵــى هێــگڵ لــە کردنــەوەى ئــەم دەرگایــەدا بــۆ ڕوانیــن‬ ‫و تێــزە شۆڕشــگێڕییە پراکتیکییەکانــى مارکــس‪ ،‬پێگەیەکــى‬ ‫ســەنتراڵى هەیــە چونکــە هــەر ئــەو دەرئەنجامــەى هێگڵــە کــە‬ ‫مارکــس دەیگەیەنێــت بــەو بڕوایــەى کــە ڕزگاریــی و ئازادیــی‬ ‫تەنیــا ئــەو کات ئیمکانــى هەیــە کــە واقیعییــە و مــرۆڤ ئــەو کات‬ ‫ئــازاد دەبێــت کــە هەمــوو مرۆڤــەکان ئــازاد دەبــن‪.‬‬ ‫بۆیــە ڕزگاربــوون لــە ئاگاییــە خەمگینەکــەى ئاییــن پەیوەســتە بــە‬ ‫زاڵبــوون و ڕزگاربــوون لــە سیســتمى ســەرمایەدارى چونکــە ئــەو‬ ‫سیســتمە سیاســی و کۆمەاڵیەتییــەى کــە بــرەو بــە نامۆبوونــى‬ ‫ئایینــى و ئاگایــی خەمگینــى ئایینــى دەدات‪ ،‬ســەرمایەدارییە‪.‬‬ ‫دەرئەنجــام‪ ،‬هــەر ڕەخنەیەکــى ناونشــین لــە ئاییــن و ئاگاییــە‬ ‫خەمگینــە نامۆکــەر و پاشــکۆکەرەکەى و بەســتنەوەى بــە‬ ‫ڕزگارییەکــى خودایــی و ئاســمانییەوە‪ ،‬پەیوەســتە بــە ڕەخنەیەکــى‬ ‫چاالکانــەى پراکتیکــى سیســتمى ســەرمایەدارییەوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪9‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫ژمارە‪ )١٥( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢١/٤/٢٠( -‬‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫‪9‬‬ ‫ژمارە‪)١٥( :‬‬

‫سێ شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢١/٤/٢٠‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫کۆتایی‬ ‫وەک‬ ‫لــە ســەرێکەوە تادێــت کۆمەڵــگا‪ ،‬ئایدۆلۆژییتــر لــە قاڵبدەدرێــت‬ ‫و کەناڵیــزە دەکرێــت؛ لــەو سەریشــەوە‪ ،‬تــا دێــت نا‪-‬سیاســیتر‬ ‫بەرهەمدەهێنرێتــەوە‪ .‬پێدەچێــت ئەمــە یەکێــک بێــت لــە پرســە هەرە‬ ‫گرنگــەکان بــۆ ئاوڕلێدانــەوە لــە کۆمەڵــگاى کــوردى و عێراقیــدا‪،‬‬ ‫بەتایبــەت لــە گۆشــەنیگای ئــەو پرســیارەى کــە چــۆن دەکرێــت‬ ‫ئایدۆلۆژیــا و سیاســەت وەک دوو جەمســەرى ناهەوســەنگ لــە‬ ‫کاردا بــن‪ .‬ئــەو تــەوەرەى لێــرەدا ئــاوڕى لێدەدەینــەوە‪ ،‬ڕەخنــەى‬ ‫ئایینــە لــە دونیابینــى مارکــس و هێگڵــەوە لــە خوێندەوەکانــى‬ ‫مارتــن هوگلەنــدەوە لــە کتێبەکەیــدا بــە ناونیشــانى (ئــەم ژیانــە)‬ ‫لــە باڵوکــراوەى ســاڵى ‪ ،٢٠١٩‬کــە توانــى خەاڵتــى ڕێنــێ وێلێــک‬ ‫بباتــەوە‪.‬‬ ‫هوگلەنــد بــڕواى وایــە کــە ئازادیــی کۆمەاڵیەتــی‪ ،‬بااڵتریــن فۆرمــى‬ ‫باشــە و فەزیلەتــە؛ بەمهۆیــەوە‪ ،‬دەگات بــەو دەرئەنجامــەى کــە‬ ‫ئامانجــە ئاینییــەکان‪ ،‬لەودیــو ئــەم بوونــە کۆمەاڵیەتییەمــان و‬ ‫دۆخــى ماتریالیــی بوونمانــەوە لێرە‪ ،‬دەپوکێنــەوە؛ چونکە دەخرێنە‬ ‫خزمەتــى بوونێکــى لێــرە نەبــووەوە و پەیوەندیــی بــە ڕزگاریــی‬ ‫مرۆڤــەوە لــەم جیهانــەدا نامێنێــت‪ .‬هۆگلەنــد لــەم کتێبەیــدا‪ ،‬پێیوایــە‬ ‫ماڕکــس وەاڵمــى تــەواوى ئــەوە بــە شــێوەى ئارکومێنــت ناداتــەوە‬ ‫کــە بۆچــى لــە ڕەخنەکەیــدا دەربــارەى ئاییــن‪ ،‬ڕاســت و دەقیقــە‪.‬‬ ‫لەگەڵیشــیدا‪ ،‬ئــەو بوونیادانــە دەستنیشــان دەکات کــە ڕەخنەکــەى‬ ‫ماڕکــس لــە بــڕواى ئایینــى دەکاتــە ڕەخنەیەکــى ڕزگاریخوازانــە‪،‬‬ ‫هەروەهــا بونیــادى جیهانبینییــە علمانییــە ئاســمانییەکەى هێــگڵ‬ ‫ڕووندەکاتــەوە‪ .‬لەبــەر درێژیــی ئــەم خوێندنەوەیــە‪ ،‬تــەوەرى‬ ‫یەکەمــى باســەکە لــە ژمــارەی ڕابــردوودا تەرخــان کــرا بــۆ‬ ‫مارکــس و ئــەم تــەوەرە لــەم ژمارەیــەدا تەرخانکــراوە بــۆ هێــگڵ‪.‬‬ ‫هێــگڵ پێیوایــە یەکێــک لــە الیەنــە ســەنتڕاڵ و گرنگەکانــى ئاییــن‬ ‫ئەوەیــە کــە وەک کردەیەکــى کۆمەاڵیەتــى پەیــڕەوى لێدەکرێــت‪.‬‬ ‫لەمــەدا مەبەســتى لەوەیــە کــە کۆمەڵێــک نــۆرم و ترادیســیۆنى‬ ‫هاوبــەش و پێکەوەیــی لەنێــوان تاکەکانــدا دروســتدەبێت لەبــارەى‬ ‫چاکە و دادپەروەرییەوە کە ســەرەنجام تێگەشــتنێکى هاوبەشــیش‬ ‫لەنێوانیانــدا چێــدەکات‪ .‬ئەمــەش وادەکات پەرســتن پێکیــان‬ ‫ببەســتێتەوە و فۆرمێــک لــە ژیانێکــى ڕۆحییــان پێدەبەخشــێت کــە‬ ‫وایــان لێــدەکات یەکتــر بــە بەرپرســیار بزانــن لەبەرامبــەر یەکدیــدا‪.‬‬ ‫بەمــە دەگوترێــت ‪ ،nirvana‬بــە واتــاى ڕۆشــنگەرییەکى ڕۆحــى‪،‬‬ ‫کــە هەرچەنــدە تاکــەکان ملکەچــن بــە کۆمەڵێــک داب و نەریــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە هەمانکاتــدا‪ ،‬بڕوادارێتیــی ئاینــى دەبێتەهــۆى ڕێزگرتــن‬ ‫لــەو بەهایانــەى پەیوەســتن بــە ئاشــتى و چاکــە و عەدالەتــەوە یــان‬ ‫بــە خودایەکــەوە کــە خولقێنــەرى ترانســێندەنتاڵى ئــەو بەهایانــە‪.‬‬ ‫بەمهۆیــەوە‪ ،‬تێگەشــتنى بــڕوادارە ئایینییــەکان لــە خۆیــان ناکــۆک‬ ‫دەبێــت لەگــەڵ چاالکییــە کردەییەکەیاندا چونکــە ئۆبێکت (بابەت)ى‬ ‫خۆتەرخانکردنەکەیــان کۆمەڵگایــە‪ ،‬ئەویــش بەوپێیــەى کــە بابەتــى‬ ‫پەرســتن و بڕوادارێتییەکەیــان دابــڕاو نییــە لــە کــردە گشــتییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکــەى خەڵــک و کۆمەڵــگا کــە پێکیــان دەبەســتێتەوە‪.‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین‬

‫سەرەتا‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫دواالپەڕە‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫ئاوڕێک لە کتێبەکەى مارتن هوگلەند‪ ،‬لەپێناو ئێستابینییەکدا‬ ‫بەشى دووهەم و کۆتایی‬

‫بــۆ نموونــە‪ ،‬ســیانەییەکەى مەســیح‪( :‬خــودا‪ ،‬ئاماژەیــە بــۆ نــۆرم و‬ ‫بەهــا بــااڵکان)‪( ،‬مەســیح‪ :‬ئاماژەیــە بــۆ بەرجەســتەبوونى کــردە و‬ ‫پراکتیســى پەرســتن و چاالکییــە هاوبەشــە ئاینییــەکان)‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫(ڕۆحــى پیــرۆز‪ ،‬ئاماژەیــە بــۆ بــە دەزگاییبوونــى مەســیحییەت لــە‬ ‫فۆرمــى دروســتبوونى کڵێســەدا کــە ڕیالیزەبوونــە دەزگاییەکــەی‬ ‫مەســیحیەتە)‪.‬‬ ‫یەکێکیتــر لــە پایــە بەهێزەکانــى ڕەخنەکــەى هێــگڵ لەوەدایــە‬ ‫کــە بــڕوا ئایینییــەکان تەنیــا وەک پرســى ئایینــى ناهێڵێتــەوە و‬

‫دەیانگۆڕێتــە ســەر گوزارشــت و پێناســەى فەلســەفى و علمانــى‪.‬‬ ‫ئەگەرچــى بــڕوادارن پێیانوایــە کــە بەرجەســتەبوونى خــودا لــە‬ ‫مەســیحدا دابەزینــى خودایــە وەک قۆناغێکــى ڕاگــوزەر لــە‬ ‫کاتیبــوون و ســنوردارێتییەوە بــۆ ناکۆتــا‪ ،‬بــەاڵم هێــگڵ پێیوایــە‪،‬‬ ‫بــە پێچەوانــەوە‪ ،‬هــەر جــۆرە فۆرمێکــى بەرجەســتەبوون و‬ ‫زیندوبوونــەوە دەبێــت لەنــاو مێــژوو خۆیــدا لەدایــک ببێــت و‬ ‫هــەر لەنــاو مێژووشــدا کۆتایــی پێبێــت و بمرێــت‪ .‬لێرەوەیــە کــە‬

‫گرنگــە نــۆرم و بەهاکانیــش لەنــاو مێــژووەوە ســەردەربهێنن‬ ‫و هــەر وەک ئۆبێکتــى مێژووییــش لەنــاو پراکتیــک و دۆخــە‬ ‫ماتریالییەکانــدا بمێننــەوە‪.‬‬ ‫پەیوەندیــی نێــوان ڕەخنــەى ئاییــن و ئیمکانى ڕزگاریی لەم کتێبەدا‬ ‫زۆرتــر لەســەر دەرکەوتنــى ماتــن لوســەر کینــگ دەوەســتێت‪.‬‬ ‫خاڵــى ســەرەکییش لــەم پەیوەندییــەدا پەیوەســتە بــە پراکتیــک و‬ ‫وتــارە ئاینییەکانــى مارتــن لوســەرەوە بەتایبــەت کاتێــک وەک‬ ‫چاالکوانێکــى سیاســی دەردەکەوێــت‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬لــە وتارەکانیــدا‬ ‫بانگەشــەى ئەمــە دەکات‪( :‬گــەردوون بــە زانینێکــى پــاک و بێگــەرد‬ ‫ڕێنوێنــى دەکرێــت‪ ،‬ئــەو بوونــەى کــە خۆشەویســتییە ناکۆتــا و‬ ‫بێســنوورەکەى هەمــوو مرۆڤایەتــى لەئامێــز دەگرێــت‪ ،‬ئــەو خــودا‬ ‫ئەبەدییــەى کــە توانــاى پاراســتنمانى هەیــە بــە هەمــوو ئــەو‬ ‫ســەرچاوانەى پێیبەخشــیوین)‪.‬‬ ‫لــە گۆشــەنیگاى هێگڵــەوە ئــەو تێڕوانینانــەى لوســەر کینــگ‬ ‫دەبێنــە ئاگایــی خەمگیــن‪ .‬ئــەم چەمکــەى هێــگڵ زۆرینــەى فۆرمــە‬ ‫جیاوازەکانــى بڕوادارێتیــی نــاو مەســیحیەت لەخۆدەگرێــت چونکــە‬ ‫هەڵگــرى توخــم و ڕێگرێکــى نێگەتیڤــە لــە ڕزگارییــە مێژووییەکــەى‬ ‫مــرۆڤ لەســەر دەســتى خــۆى چونکــە هەمــوو شــتێک تەســلیمى‬ ‫موتەعــال و خودایەکــى بــااڵ دەکات‪ .‬بۆیــە هێــگڵ ڕەخنــەى‬ ‫کۆتــادارى و ســنوردارێتییەکەى مــرۆڤ دەکات لەنــاو ژیانــدا‬ ‫کــە تەنیــا هێــز و بوونــى ناکۆتــاى بریتییــە لــە خــودا و خــوداى‬ ‫مەســیحیەت‪ .‬لێــرەوە‪ ،‬ئــەم پاشــکۆیەتییەى مــرۆڤ بــە خــودا و‬ ‫ئیالهیاتــى بــااڵ‪ ،‬مــرۆڤ دەکات بــە بوونێــک بــە ئاگایــی خەمگینــەوە‬ ‫کــە نامۆیــە بــە هێــز و توانــاى خــۆى و داماڵــراوە لــە ڕزگارى و‬ ‫ئازادیــی کۆمەاڵیەتــى‪.‬‬ ‫بۆیــە تەنیــا ئیمکانێــک لــە تێگەشــتنى ڕزگاریخوازانــە لــە وتارەکانى‬ ‫لوســەر کینــگ پشــت بــە تێگەشــتن و لێکدانــەوەى سیاســییانە‬ ‫و ماتریالیانــە دەبەســتێت‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬کاتێــک لوســەر کینــگ‬ ‫دەڵێــت‪ :‬خــودا ئەمرمــان پێــدەکات هاوکاریــی هــەژاران بکەیــن‬ ‫لــە ڕزگارکردنــى خۆیانــدا‪ ،‬ئــەوا لێــرەدا مەبەســتەکە زۆرتــر‬ ‫ڕزگارییەکــى مێــژووی و کۆمەاڵیەتییــە‪ .‬بــە تێگەشــتنە هێگڵییەکــە‪،‬‬ ‫کاتێــک خــودا دەبێتــە ناوێــک لەپێنــاو ڕزگارییــەک بــۆ ژیانێکــى‬ ‫کۆمەاڵیەتــى‪ .‬بەتایبەتتریــش کاتێــک لوســەر کینــگ بانگەشــەى‬ ‫ئــەوە دەکات کــە هاتنــى لــۆرد یــان مەســیح‪ ،‬وروژاندنــى وێنایەکــى‬ ‫سەروسروشــتى نییــە بەڵکــو بانگەوازێکــە بــۆ پەیوەســتبوونمان‬ ‫بــە ئازادییەکــى کۆمەاڵیەتییــەوە‪ .‬هەروەهــا بانگەوازەکــەى لوســەر‬ ‫کینــگ بــۆ (خاکــى مــژدەدراو) کورتنابێتــەوە لــە بەهەشــت یــان‬ ‫ئۆرشــەلیمدا بەڵکــو ئاماژەیــە بــۆ ئــەو شــوێنەى کــە دەکرێــت‬ ‫مــرۆڤ تێیــدا ئازادانــە و ســەربەرزانە و بــە دادپەروەرییــەوە تێێــدا‬ ‫بــژى چونکــە وێنایەکــە بــۆ ڕزگارییەکــى دەســتەجەمعى کــە تەنیــا‬ ‫ئیمکانــى هاتنەبــوون و هاتنەدییەکــەى لــە ڕێگــەى هەوڵــە مرۆییــە‬ ‫مێژوویەکانــەوە ســەردەگرێت‪ .‬کاتێکیــش وەک پرســێکى مرۆیــی و‬ ‫بــۆ ل (‪)٨‬‬ ‫مێژوویــی تەماشــای ئــەو خــاک و‬