ANALOG ELEKTRONİK - II
Kaplan
4.5 TRİYAK VE DİYAK Triyak, slikon kontrollü redresör grubuna dahil bir devre elemanıdır. Triyak, gerçekte çift yönlü bir SCR'dir ve SCR'den yararlanarak geliştirilmiştir Endüstriyel uygulamalarda ve güç kontrolünde çok kullanılır. Alternatif akım ve gerilim beslemeli güç kontrolleri triyakın en önemli uygulama alanlarıdır. Diyak ise çift yönlü tetikleme diyotu olarak tanımlanır. SCR sınıfına dahil aktif bir devre elemanıdır. Bu bölümde aşağıda belirtilen sıra içerisinde bu devre elemanlarını tüm yönleri ile tanımlayıp çeşitli uygulamalar gerçekleştireceğiz. • • • • • • •
Triyak’ın Yapısı ve Sembolü Triyak’ı Tetikleme Yöntemleri Triyak Karakteristikleri Triyak Parametrelerinin Tanıtımı Diyak Diyak’ın Akım/Gerilim Karakteristikleri Triyak ve Diyak Uygulamaları
Triyak’ın Yapısı ve Sembolü Önceki bölümde SCR'nin nasıl yapıldığını görmüştük. Bilindiği gibi SCR dört adet P ve N eklemlerinin bir araya getirilmesinden oluşmuştu. Triyak da benzer şekilde beş adet P ve N ekleminin bir araya getirilmesi ile yapılır. Triyak’ın genel yapısı, tristör eşdeğeri ve şematik sembolü şekil-4.23’de sırayla verilmiştir. Triyak iki yönlü bir SCR gibi çalışır ve simetrik yapılı aktif bir devre elemanıdır. Triyak; tıpkı SCR gibi tetikleme sinyallerinin kontrolü altında, büyük gerilim ve akımları kontrol etmekte kullanılır. Anot-1, Anot-2 ve geyt olmak üzere üç adet terminale sahiptir. Geyt, tetikleme terminalidir. A1 N
A1
A1
N P
G
P N
G
G
N A2
A2
A2
a) yapısı
b) SCR eşdeğeri
c) sembolü
Şekil-4.23.a.b.c Triyak'ın yapısı, SCR eşdeğeri ve şematik sembolü Triyak, alternatif akımda alternatif sinyalin tam saykılında (00-3600) faz kontrolü yapabilir. Bu ise ideal bir güç kontrolü demektir. Güç kontrol elemanı olarak triyak kendisine eşdeğer olan röle ile karşılaştırıldığında yüksek hızı ve ekonomikliği ile daha avantajlıdır. Ayrıca triyak’ın röle gibi kontakları olmadığından sessiz çalışır ve herhangi bir ark oluşturmaz. Triyak; aydınlatma ve ısıtma sistemlerinde, motor devir ve hız kontrol devrelerinde güvenle kullanılır. Simetrik bir devre elemanıdır. Bu nedenle minimum distorsiyon altında AC
95