Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Μέσα σ’ αυτούς τους καιρούς των αποφάσεων, και η τέχνη είναι υποχρεωμένη να αποφασίσει…. Μπέρτολτ Μπρέχτ Η εμπορευματοποίηση της τέχνης στερεί από την τέχνη τον πραγματικό της ρόλο: να εκφράζει την κοινωνική συνείδηση, να είναι μέσο επικοινωνίας. Η εμπορευματοποίησή της σημαίνει και συνθήκες ανελευθερίας για τους καλλιτέχνες και το έργο τους. Το καλλιτεχνικό έργο, προκειμένου «να περάσει» στο κοινό ουσιαστικά, αλλά άτυπα, «λογοκρίνεται». Ζητούμενο του συστήματος είναι ο πολίτης «καταναλωτής» και όχι ο πολίτης-δημιουργός, ο σκεπτόμενος, με κριτικό πνεύμα . Σχετικά με την Ε.Ε., από το 2003 συζητήθηκε η άρση των περιορισμών που ισχύουν για την τέχνη στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, γιατί η Ε.Ε. προσβλέπει στην ενίσχυση της Πολιτιστικής Βιομηχανίας που θα φέρει μεγαλύτερα κέρδη και αυτό μπορεί να το πετύχει με την αποϊδεολογικοποίηση ή αλλοτρίωση του έργου τέχνης και την ενσωμάτωσή του στο σύστημα. Στην Ελλάδα, το ΥΠΠΟ προωθεί την Ευρωπαϊκή στρατηγική για ενιαία πολιτιστική ταυτότητα, ώστε να υπηρετείται η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά που θέλει έναν πολιτισμό ταυτισμένο απολύτως με την βιομηχανία παραγωγής και διακίνησης οπτικοακουστικών ειδών. Ανησυχούν για τις αντιθέσεις που εκφράζουν οι λαοί σε επιλογές της Ε.Ε. και θέλουν με την ενιαία συνείδηση να προωθήσουν έναν πολιτισμό για τη χειραγώγηση, την ενσωμάτωση, την πολιτική και κοινωνική αποχαύνωση των λαών της Ευρώπης. Επιδιώκουν να πνίξουν τα κύρια στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού κάθε χώρας, τα στοιχεία των
ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3
10
αγωνιστικών παραδόσεων των λαών. Να καταπνιγούν αρχές και μηνύματα που δεν υποτάσσονται στην Ε.Ε. του κεφαλαίου και σε μία ευρωπαϊκή «ταυτότητα» κοσμοπολίτικη και ιμπεριαλιστική. Και για να διαμορφωθεί μία ενιαία κοινωνική συνείδηση πρέπει να υποταχθούν ή να περιθωριοποιηθούν οι καλλιτέχνες. «Γιατί ο ρόλος του καλλιτέχνη στον αγώνα για έναν ανώτερο πολιτισμό, για μία άλλη κοινωνία του μέλλοντος είναι απαραίτητος και ουσιαστικός. Γιατί οι καλλιτέχνες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αισθητικής που δεν έχει χάσει ακόμα την αξία της, για όσους έχουν υψηλά κριτήρια και υψηλή εκτίμηση στον άνθρωπο και τη συμπεριφορά του. Γιατί το μέτρο ισχύει, ακόμη, για όλους όσους θέλουν να μετράνε σωστά την αξιοπρέπεια.» Απόσπασμα από την ομιλία του Νίκου Αντωνάκου, για τον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη. Βλέπουμε ότι η σήψη του καπιταλισμού και οι επιπτώσεις της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης εκφράζονται και στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού, στο ίδιο το περιεχόμενο των τεχνών, ενώ έχουν συνέπειες και στη ζωή των καλλιτεχνών, αλλά και στη δυνατότητα των εργαζομένων να απολαμβάνουν τον πολιτισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μονοπώλια αρχίζουν να κυριαρχούν σε όλους τους τομείς. Ήδη έχουν παρθεί μέτρα όπως συμπαραγωγές κρατικών δομών με ιδιώτες (Λυρική Σκηνή με Μέγαρο Μουσικής ), έλεγχο του χώρου της Μουσικής από τα μεγαθήρια Ωνάση-Νιάρχου, συγκέντρωση σκηνών και θεάτρων στην ΕΛΘΕΑ (Ελληνική Θεαμάτων), δρομολογήθηκαν ήδη ο νόμος για τον κινηματογράφο, που είναι ένα ακόμη χτύπημα στην Ελληνική παραγωγή ενώ έχουμε το κλείσιμο εκδοτικών οίκων και η συγκέντρωσή τους
σε μεγαλύτερους, ενώ δεν δίνονται κρατικές επιχορηγήσεις ούτε στο Εικαστικό Επιμελητήριο που συμπλήρωσε 60 χρόνια ενεργούς δραστηριότητας και το οποίο ιδρύθηκε από το Ε.Α.Μ. και βάση νόμου δεν έχει διορισμένο Δ.Σ. από την εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά είναι αιρετό από τους καλλιτέχνες. Ο «Καλλικράτης» γίνεται το όχημα για παραπάνω περιορισμό και εμπορευματοποίηση πολιτιστικών δομών, επηρεάζει πλήθος καλλιτεχνών που εργάζονται στους Δήμους, οδηγεί σε κλείσιμο των ΔΗΠΕΘΕ και των καλλιτεχνικών εργαστηρίων Εικαστικών Τεχνών και σταματούν δραστηριότητες ουσιαστικές για τους δημότες. Έτσι η ζωή της συντριπτικής πλειοψηφίας των καλλιτεχνών δυσκολεύει. Η ανεργία γιγαντώνεται, η μαύρη εργασία γίνεται καθεστώς και φουντώνει η ετεροαπασχόληση. Η απαγόρευση των αυξήσεων από κυβέρνηση και εργοδότες χτυπάει τους μισθωτούς του χώρου. Η κατάργηση και των τελευταίων δικαιωμάτων (οι τιμητικές συντάξεις των εικαστικών περιορίστηκαν στις 8 κάθε χρόνο και έγινε άρση των βαρέων και ανθυγιεινών στους μουσικούς) φέρνει σε απόγνωση πλήθος καλλιτεχνών. Η αντιλαϊκή πολιτική έχει αντανάκλαση και στο επίπεδο του καλλιτεχνικού έργου καθώς κυριαρχούν φθηνές παραγωγές-ριάλιτι στην τηλεόραση, υποκουλτούρα, ζωγραφική και βιβλίο-φασόν με στοιχεία λαϊκισμού και αποπροσανατολισμού από τα προβλήματα της καθημερινότητας και χωρίς ποιότητα στην Αισθητική. Στο περιεχόμενο της τέχνης κυριαρχεί το περιθώριο, η απογοήτευση, η ειδική περίπτωση όταν πρόκειται για ωμή τέχνη-προπαγάνδα του συστήματος. Στα κόμματα του κεφαλαίου, ο πολιτισμός είναι μέσο για την προσέλκυση τουρισμού, μηχανισμός για την επιβολή της