PUTOPIS
157 / 158
prosvjeta
Svaka čast Sarajevu, ali da je Sofija imala svog Bregovića gdje bi joj bio kraj.
2. DVA AZIJSKA BRATA Pičim kroz Bulevar cara Jovana Asena II, ali ne žurim i ne idem nigdje konkretno, pa se uvlačim u poprečne uličice. Mnogo mi se sviđaju imena ulica: Modesta Musorgskog, Viktora Igoa, Leonarda de Vinčija, Avicenina. Ima nešto veličanstveno u ovoj prigodnoj aproprijaciji evropske kulture: ruski kompozitor, francuski pisac, italijanski slikar i paradigmatični renesansni čovjek, mavarski filozof; jedan je pravoslavac, jedan musliman, dvojica su katolici, a svi su dio bugarske kulture, samim tim što su dio svjetske kulture. To je ono kao kad je Borhes govorio Argentincima da im pripada cjelokupna Zapadna kultura.
Među svim srpskim piscima, ispade Nušić najbolja poveznica sa susjednim narodima. Nušiću niti ko osporava srpstvo (mada je bio Cincar), niti bilo kom smeta. U Sarajevu se onaj dio bošnjačke elite koji se gadi Andrića, u posljednje vrijeme kune u Nušića Bješe li ono da je Sabato govorio o argentinskoj usamljenosti? Ljudi su došli iz drugog svijeta, s drugog kontinenta i sačuvali jezik. Na argentinski način su u Evropi usamljeni Mađari. Došli su iz Azije, sačuvali svoj jezik i tako i poslije hiljadu godina čuvaju neku staru odavno nestalu kulturu. Bugari su kao i Mađari došli iz Azije, ali su se lijepo – slavenizovali. Prihvatili su slavenski jezik, no znači li to da su manje usamljeni? Možda je to the usamljenost, kad si drukčiji, a hoćeš to da sakriješ. Zamisli dvojicu braće; odlaze, recimo, iz Bosne za Njemačku kad jedan ima devet, a drugi jedanaest godina. Ovaj mlađi se potpuno germanizuje, govori njemački bez akcenta, izbjegava da pred drugim ljudima uopšte pominje porijeklo. Stariji njemački govori kao karikaturalni gastos, napija se redovno uz Sinana Sakića, druži se samo s „jugosima“. Prvi je Bugarska, drugi je Mađarska; ne bih se ja usuđivao da nagađam koji je usamljeniji. U samom Bulevaru cara Jovana Asena II malo duže zastajem kraj istoimene osnovne škole koja me mnogo podsjeća na jugoslovenske osnovne škole te pored bioskopa Кино Влаикова, prozvano po ženi koja ga je osnovala Mariji Vlaikovoj, rođenoj u Bitolju, nepoznate godine, učiteljici i dobrotvorki, trećoj ženi mnogo poznatijeg Todora Vlaikova čiji je praunuk diplomata Radko Todorov Vlaikov koji je trenutno bugarski ambasador u – Beogradu! Mali svijet.
3. NUŠIĆ I VAZOV U Bulevaru patrijarha Evtimija, na broju 14, ugledam najprije poznat (auto)portret. To je Branislav Nušić?! Da, to je restoran koji se zove „Нушич“ i u kom se prodaje srpski roštilj, štono ovdje kažu србска скара. Šta ti je soft power, razmišljam opet. Kako bi se mogao zvati bugarski restoran u Beogradu kad bi postojao? Eventualno „Hristo Stoičkov“. Ko je uopšte bugarski Nušić, ko je njihov najvažniji dramski pisac iz druge polovine devetnaestog i prve polovine dvadesetog vijeka. U stanu imam neke publikacije o bugarskoj književnosti, neke kao istorijske preglede. Površnim listanjem ne nalazim da je Nušiću neko jako blizak. Jedino što mi bar malo liči je Иван Вазов, mada je on, rekao bih, Bugarima važniji nego Nušić Srbima. Vazova (1850. – 1921.) zovu „ocem bugarske književnosti“, po njemu se zove Narodno pozorište u Sofiji. Ima i neku međunarodnu težinu, po njemu se zove jedna ulica u Bratislavi. Prevodili su ga i kod nas, ali teško mogu da zamislim da se neki restoran u Beogradu zove „Vazov“ (mada je dobro ime). Među svim srpskim piscima, ispade Nušić najbolja poveznica sa susjednim narodima. Nušiću niti ko osporava srpstvo (mada je bio Cincar), niti bilo kom smeta. U Sarajevu se onaj dio bošnjačke elite koji se gadi Andrića, u posljednje vrijeme kune u Nušića. Koliko im je Andrić islamofob, toliko im je Nušić islamofil. Igra se Nušić normalno u hrvatskim kazalištima. Petrit Imami je pisao o Nušićevom susretu sa Isom Boljetincem, a generalno mi se čini da sam čitao kako je iz albanske perspektive upravo Nušić onaj među klasičnim srpskim piscima koji im je, kad je o odnosu sa Albancima riječ, najmanje sporan. Nije Nušić toliko poznat kao kafanski tip, ali krstio je lokale svih vrsta: od kafića („Nušić) i kluba („Ben Akiba“) u Beogradu, do roštilj-restorana u Sofiji. Povodom stotinu i sedamdesete godišnjice Vazovljevog rođenja, u parku pored pozorišta koje nosi njegovo ime otvorena je izložba u organizaciji Gradske biblioteke u Sofiji. Panoi koji čine izložbu protežu se duž jedne staze u parku, ali barem u ovom trenutku se ne čini da privlače preveliki interes. Gledam te stare fotografije, reprodukcije, mape i kratke natpise i kao da pratim film u fast forwardu. Dvije scene naročito pamtim. Vazovljev roman „Pod jarmom“ smatra se najvažnijim klasičnim djelom bugarske prozne književnosti, a njegov prevod na engleski izišao je prije originala. Znao je čovjek još onomad važnost velikih jezika. Ovaj roman je pedesetih godina prošlog vijeka prvi put ekranizovan, a u toj filmskoj adaptaciji se, još kao mala djevojčica, prvi put pred kamerama ukazala Silvi Vartan. Biće da je tek autosugestija, ali čini mi se da iz kafića pokraj obližnje Gradske galerije, čujem pjesmu: L’amour c’est comme une cigarette Ça brûle et ça monte à la tête Quand on ne peut plus s’en passer Tout ça s’envole en fumée L’amour c’est comme une cigarette Ça flambe comme une allumette Ça pique les yeux ça fait pleurer Et ça s’envole en fumée
49