Krzysztof Korda
Republika Gniewska 1919-1920 Po 123 latach niewoli, 11 listopada 1918 roku, proklamowano państwo polskie. Niestety, nie było w nim wówczas Pomorza Gdańskiego, Wielkopolski i Śląska. Wielkopolska w roku 1919, zaś Śląsk w latach 1919-1921 wywalczyli niepodległość drogą zbrojną. Przygotowania do powstania trwały także na Pomorzu. Sygnałem do rozpoczęcia walk miał być przyjazd wojsk Hallera do Gdańska. Niestety nie dopuszczono do tego, a wojska przyjechały do Polski w 1919 roku koleją, z pominięciem Pomorza. Tymczasem w dniu 12 listopada 1918 roku powstał w Poznaniu Tymczasowy Komisariat Naczelnej Rady Ludowej. Najważniejsze zadanie Komisariatu polegało na reprezentowaniu spraw wszystkich Polaków zamieszkałych na terenach należących do państwa niemieckiego oraz doprowadzenie do utworzenia Naczelnej Rady Ludowej1. Na Pomorzu powstawały rady na każdym szczeblu, we wszystkich miejscowościach. Począwszy od rad wiejskich (często były to rady parafialne), które obejmowały kilka wsi. Nadrzędną jednostkę stanowiły rady powiatowe, w skład których wchodzili przedstawiciele rad wiejskich. Najwyższą instancją w systemie Polskich Rad Ludowych na Pomorzu był Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Królewskie, Warmię i Pomorze z siedzibą w Gdańsku2. Entuzjazm, który się wytworzył po podpisaniu rozejmu zawieszającego działania na frontach I wojny światowej spowodował, że także na ziemi gniewskiej zwoływano wiece polskie. W efekcie tych działań na ziemi gniewskiej także zawiązała się Polska Rada Ludowa. Wcześniej rady powstały w okolicznych miejscowościach: Tczewie, Pelplinie, Świeciu i Starogardzie (Gdańskim). Termin „Republika Gniewska” pojawił się w publicystyce historycznej po drugiej wojnie światowej. W Archiwum Państwowym w Toruniu3 znajduje się 1
2
3
A. Gulczyński, Poznański Sejm Dzielnicowy, czyli uwag kilka o korzeniach parlamentaryzmu odradzającej się Polski, [w:] Naczelna Rada Ludowa 1918-1920, Kronika Miasta Poznania, nr 4, 1998, s. 10. Znajduje się tam szerszy opis genezy powołania Naczelnej Rady Ludowej, który ja jedynie sygnalizuję. O funkcjonowaniu Podkomisariatu NRL na Pomorzu i o sytuacji w latach 1918-1920 w rozprawie Mieczysława Wojciechowskiego, Powrót Pomorza do Polski 1918-1920, Warszawa – Poznań – Toruń 1981. Archiwum Państwowe w Toruniu (dalej: APT), Towarzystwo Badania Historii Ruchu Niepodległościowego na Pomorzu (dalej: TBHRNnP), Materiały dotyczące ruchu niepodległościowego na Pomorzu, sygn. 3 (dalej: sygn. 3), s. 133-138v. Znajduje się tam relacja Jana Brochońskiego pt. Tajna Organizacja Wojsk Polskich i Straży Ludowej w Gniewie rok 1919/1920 zapisana 12 kartach. Autor opisuje tam okres 1919-1920 oraz zamieszcza wykaz 317 nazwisk członków Straży Ludowej na ziemi gniewskiej.
159