“Bij mensen met een doodswens is de gedachte aan de dood niet een opkomende gedachte die weer voorbijgaat.”
hem verleidt om toch wat te eten. Hij krijgt een nieuwe taak van de God die hem opnieuw zin in het leven geeft. Dat is vaak ook de visie die wij als hulpverleners hebben op ernstig psychisch lijden. Het is tijdelijk; er is altijd licht aan het einde van de tunnel. Maar de Bijbel bevat nog een verrassende andere kijk op de zelfgekozen dood. Minder bekend dan het verhaal van Elia is het verhaal van Simeon. In het Nieuwe Testament in het Lucasevangelie kunnen we in Lucas 2:25-35 zijn verhaal vinden. Simeon is een vrome rechtvaardige man uit Jeruzalem die niet mocht sterven totdat hij de Messias zou zien. Toen hij in de tempel Jezus in zijn armen nam, begon hij God te loven: “Laat uw dienstknecht gaan in vrede, want mijn ogen hebben Uw heil gezien, dat Gij bereid hebt voor het aangezicht van alle volken.” Waar Simeon voor leefde, is vervuld. Hij maakt de keuze om te willen sterven. Hoewel er in het verhaal niet vermeld wordt wanneer en hoe Simeon sterft, maakt hij voor zichzelf duidelijk een keuze. Daar staan dus in de Bijbel twee verhalen tegenover elkaar. Toch is het verhaal van Elia bekender geworden dan dat van Simeon. Dat heeft deels te maken met de interpretatie die sinds de middeleeuwen in het christendom is gaan gelden: de mens wikt en God
24 | TCC Magazine
beschikt. We beschikken dus niet over het moment van sterven; dat recht heeft alleen God en die visie is stevig verankerd geraakt in ons gedachtegoed. Jezelf van het leven benemen was zelfs zo taboe dat bijvoorbeeld de katholieke kerk het uitdrukkelijk verbood dat ‘zelfmoordenaars’ op een katholieke begraafplaats begraven mochten worden. De visie van de katholieke kerk rondom zelfgekozen levenseinde is pas in de late middeleeuwen definitief veranderd. In 1177 werd door een Parijse Prior de term suicida geïntroduceerd. Onze voorouders in het pre-christelijke tijdperk keken volstrekt anders tegen een zelfgekozen levenseinde aan. In het Germaanse geloof werd zelfgekozen dood als een eervolle dood gezien. Een belangrijk aspect van de verering van Odin was het offeren door ophanging of worging. Er werd gedacht dat een zelfgekozen levenseinde door ophanging een snellere weg naar het Walhalla was. Van de Grieken weten we, verrassend maar waar, dat Aristoteles bijvoorbeeld een zelfgekozen levenseinde, hekousios thanatos, afwees, terwijl in Griekenland in die tijd een zelfgekozen dood gezien werd als een middel om de eer van jezelf of je familie te redden. De bekendste zelfdoding in het Oude Griekenland was die van Aias. Hij was na Achilles de op een na grootste held van Troje. Volgens Griekse traditie mocht hij na het overlijden van Achilles zijn wapens krijgen. Echter Odysseus wist met list en bedrog het voor elkaar te krijgen dat hij de wapenuitrusting van Achilles kreeg. Voor Aias was dat een zeer groot gezichtsverlies. Hem restte niets anders dan zichzelf in zijn eigen zwaard te storten. Voor de Grieken is hij een schoolvoorbeeld geworden van een eerzaam man. In Athene werd daarom één van de tien districten naar hem vernoemd. De Romeinen hadden het over een mors voluntaria, een vrijwillige dood. Daar was een zekere vorm aan verbonden; gif of zichzelf verhangen
gold als een laffe daad. Een echte man deed het met een steekwapen. De bekendste waren Cato Minor, de grote filosoof Seneca en Lucretia. Cato Minor liep in zijn eigen zwaard en reet zijn wond, nadat zijn bedienden het hadden gedicht, met zijn blote handen weer open. Seneca kreeg van keizer Nero het bevel om zich om te brengen. Hij bereidde zijn einde zorgvuldig voor. Hij liet zich de aderen aansnijden door een medicus. Lucretia bracht zichzelf om omdat haar eer was geschonden. Nadat zij over de schanddaad aan haar echtgenoot en vader had verteld en hun opdroeg haar te wreken, pleegde ze zelfmoord met een mes dat ze onder haar kledij verborgen had gehouden. Wat is een doodswens? Bij mensen met een doodswens is de gedachte aan de dood niet een opkomende gedachte die weer voorbijgaat. Het is een gedachte die blijft hangen; weken, maanden, soms jaren en die aldoor concretere vormen aanneemt. De dood wordt steeds meer als een oplossing ervaren voor de obstakels waarmee iemand in zijn leven wordt geconfronteerd, voor het ”aan het leven” lijden, voor het fysieke, psychische, mentale en emotionele lijden, voor de machteloosheid, het gevoel van onvermogen, het gevoel niets waard te zijn, niets te bieden te hebben, niet over het geestelijk en gevoelsmatig instrumentarium te beschikken om zich in het leven te handhaven. Soms betreft het ook een signaal naar de omgeving - ze hebben mij in de steek gelaten -, of moet het worden opgevat als symptoom voor de angst voor de toekomst of als symptoom van een loodzware depressie die maar niet overgaat. Een doodswens is niet aan leeftijd gebonden. Bij jonge mensen treedt de wens vooral op in de puberteit. Onder invloed van hormonen verandert het lijf van een kind heftig en kunnen er diverse psychische aandoeningen ontstaan. Anorexia en boulimia bijvoorbeeld. Maar ook kan zich een doodswens ontwikkelen. Soms ontstaat dat naast een (ernstige)