Hus hjå Hans Gjesme, Myndir 1 2019, Sogn Kunstsenter by Sogn og Fjordane Kunstmuseum

HUS HJÃ&#x2026; HANS GJESME S O G N

K U N S T S E N T E R

2019

MYNDIR Nr. 1, 2019 Skriftserie frå Sogn og Fjordane Kunstmuseum Postboks 663 6804 FØRDE

SOGN OG FJORDANE KUNSTMUSEUM SOGN KUNSTSENTER

www.sfk.museum.no Framsidebilete: Hans Gjesme, Huset, 1920, akvarell, GJS-1409 Redaktør: Ingrid Norum Tekst: Ingrid Norum Foto: Ingrid Norum og Jens Hauge Kart: Frå Alfred Espe og Kåre Hovland, Lærdal bygdebok III Heim og ætt, 1994, s. 105 Papir omslag: 300 g Multi Offset Papir innmat: 170 g Multi Offset Opplag: 100 Layout og grafisk produksjon: Rein Design AS, Førde

HUS HJÅ HANS GJESME VERK FRÅ SAMLINGA

15. juni–11. august 2019

Vi har teke eit djupt dykk i samlinga etter Hans Gjesme (1904–1994), for å sjå korleis han skildra hus dei stadane han budde gjennom eit langt liv. Vi har fått ramma inn eit titals bilete og desse vert no synt fram for første gong, i utstillinga i dei to låge utstillingssalane. Når ein ser gjennom bileta av hus, kjem det raskt for ein dag at hovudmotivet var heimgarden Uppigarden på Voll i Lærdal, og særleg den delen av tunet som var hans revir; kårhuset, stabburet, vedahuset og frukthagen. Den tidlegaste daterte skildringa av Voll er frå 1917. Då var Hans Gjesme 13 år. Om ein vitjar tunet i Uppigarden, slår det ein at Gjesme ikkje gjekk mange metrane frå husveggen før han sette ned staffeliet og byrja å måle. Han måla Lærdalslandskap med utgangspunkt i husa i tunet, i alle himmelretningar. Favorittvinkelen hans var mot fjellet Hynjahovden som «stengjer» Lærdalen mot aust. Dette motivet skildra han ofte; både frå bakkenivå og frå det austvende rommet i andre etasje i huset sitt. Husa er ikkje alltid skildra i sin heilskap, men er ofte med i ytterkanten av bileta, anten for å skape ein målestokk i landskapet, eller omvendt; landskapet vert ein kontekst for husa. Nokre av bileta av kårhuset kan sjåast som «portrett» av heimen. I desse er heile huset skildra frå nordaust mot sørvest eller nordvest mot søraust slik at ein ser huset i «halvprofil». Nokre av dei er lyse og detaljerte og syner ein velstelt heim med rik blomsterflor rundt. Andre, seinare bilete av kårhuset er meir utflytande og symbolladde. Dei er frå tida etter 1971 då Gjesme kom att frå det lange opphaldet ved Gaustad sjukehus. Det flotte og høgreiste hovudhuset med to fulle etasjar, er òg ofte med i måleria frå Uppigarden. På Skigrov, oppe på Tynjaåsen bygde Hans, faren og antakeleg broren Olav opp ei lita steinhytte i tuftene etter ein støl som hadde lagt der. I følgje dei som kjende Gjesme vart dette «slottet» hans, og ein kan sjå i Gjesmesamlinga at han skildra den vesle steinbua både i måleri og etsing. Hans Gjesme var oppteken av hus og arkitektur òg andre stader han vitja og budde. Vi finn skildringar av Borgund Stavkyrkje, andre tun i Lærdal, faren sin heimgard i Flåm, antakeleg bakgarden der han budde på hybel på Kampen i Kristiania i 1923, utsikta mot gata frå Hôtel Isis i Latinerkvarteret i Paris i 1925, utsikta frå Mundal hotell mot grenda i Fjærland i 1926, gamle hus og kyrkja på Røros i 1948, ymse hus og gardar på Austlandet, ulike utsyn over Oslo by, og av dei ulike bygningane ved Gaustad sjukehus i perioden 1955 til 1971. Kurator: Ingrid Norum, konservator ved SFKM

I dei nordvende bileta er utsynet mot Nerigarden på Voll og fjellet Kvitaberg i bakgrunnen. Det skjedde ein del forandringar i tunet på Voll under utskiftingane som var ferdige i 1959. Dei som budde i Sjurstova eller på «Midvoll» i midten, måtte flytte ut av tunet.1 Det vesle kvite huset med dei to grøne dørene som er med i fleire av måleria, vart reve, antakeleg etter at storebroren Olav Gjesme døde i 1970. Stabburet til Gjesmefamilien er ofte med, og nokre gonger òg det gamle kvernhuset til Uppigarden som står om lag 150 m sør for tunet.

Nerigarden, Voll, 1920-1955, olje på lerret, GJS-0141

Mot Kvitaberg, 1920-1955, olje pĂĽ huntonitt, GJS-0449

Faren i tunet, 1920-1949, olje pĂĽ lerret, GJS-0614

Voll, 10. juli 1917, blyant pĂĽ papir, GJS-1511.7a

Grova og drivhuset, ant. 1917, blyant pĂĽ papir, GJS-1511.4c

Favorittvinkelen til Gjesme frå Uppigarden var mot fjellet Hynjahovden som «stengjer» Lærdalen mot aust. Dette motivet skildrar han ofte; både frå bakkenivå og frå det austvende rommet i andre etasje i huset sitt. Her hadde han sett inn eit takvindauge mot nord etter at han kom heim frå studiane i Kristiania og Paris i 1925. Det ga han meir dagslys ovanfrå når han sto og måla utsikten framfor vindauget mot aust. Takvindauget vart tetta att etter at Gjesme kom att frå Gaustad i 1971.2 I dei austvende bileta er eit lite gult hus i nabotunet alltid med. Det er eit viktig kompositorisk element i bileta, og syner den mektige naturen i Lærdal i forhold til dei små menneska som bur der. Gjesme skildrar dette utsynet til fleire årstider, og både om morgonen, med ei skarp, klar sol midt i mot og om kvelden, med sola frå vest som lyser opp Hynjahovden. Han lagde òg ein nydeleg akvarell av same utsyn måla om natta i måneskin.

Interiør, ca. 1930-tal, olje på lerret, GJS-0160

Utan tittel, utan år, olje på huntonitt, GJS-0342

Utan tittel, ant. 1920-tal, olje på lerret, GJS-0086

FullmĂĽne i aust, 1920, akvarell, GJS-1404

Solskinnsdag, 1920-1955, olje pĂĽ lerret, GJS-0282

Voll, 24.juli 1917, blyant pĂĽ papir, i GJS-1513.

Utsyn mot aust, 1920-tals, blyant pĂĽ papir, i GJS-1523

Husa i tunet er ikkje alltid skildra i sin heilskap, men er ofte med i ytterkanten av bileta, anten for å skape ein målestokk og ramme for landskapet, eller omvendt; landskapet vert ein kontekst for husa. Her ser vi utsynet mot søraust, mot Råken, Bøahovden og Kaldras. Gjesme har måla motivet både med formiddagssola midt i mot og med kveldssol frå vest øvst i fjella. Under fjellet ser vi tuna på Grøte. Mellom husa til Gjesme er det antakeleg tanta Brita Voll (1864–1945) vi ser. Ho tok over hushaldet for Gjesmefamilien etter at søstra hennar Elsa (1868–1905), mor til Hans Gjesme, døydde då han var eitt år gamal.

Kveld i tunet, 1920-1945, olje på lerret, GJS-0135

Kveldssol, 1920-1955, olje pĂĽ lerret, GJS-0018

Formiddag i tunet, 1920-1945, olje pĂĽ lerret, GJS-0032

Kårhuset til bruk nr. 1 på Voll, nemnd som nystue i eit brev frå 1863, var Gjesme sin heim frå han vart fødd. Mor hans, Elsa Voll, var dotter i hovudhuset på Voll og gift med Knut Gjesme (1861–1949) frå Flåm. Broren Olav var 5 år eldre enn Hans, og dei hadde ei søster som heitte Guri. Ho døydde berre 3 år gamal, same året som Hans vart fødd. Då Elsa døydde året etter, vart Knut aleine med sonene på eitt og seks år. I 1907 tok søstra til Elsa, Brita, over eigarskapen til og hushaldet i kårhuset. To dødsfall i den vesle familien på to år må ha vore særs tøft for dei som var att. Knut var lærar og brukte i tillegg kåreigedommen «Grovaåkeren» til bærdyrking. Han selde bær og saft. «Grovaåkeren» har sidan heitt «Gjesmehagen».3 Hans var med i bærplukkinga, men hadde elles hus, mat og utstyr hos faren.4 Knut Gjesme betalte òg for studietida i Kristiania og studiereisa til Paris. Nokre av skildringane av kårhuset kan sjåast som «portrett» av heimen. I desse er heile huset skildra frå nordaust mot sørvest eller nordvest mot søraust slik at ein ser huset i «halvprofil». Nokre av dei er lyse, fargerike og detaljerte og syner ein velstelt heim med rik blomsterflor rundt. Andre, seinare bilete av kårhuset er meir utflytande og symbolladde. Dei er frå tida etter 1971, då Gjesme kom att frå det lange opphaldet ved Gaustad sjukehus og strevde med skjelvingar som gjorde det vanskeleg å måle. Gjesme hadde eit atelier5 søraust for grova ved huset som naboen Vegard Voll og barndomsvenen Karl Sanden var med og bygde på 1940-talet. Det var eit firkanta rom på ca. 30m2. Medan Gjesme var på Gaustad byrja det å forfalle og det lak inn vatn. Noko av det første han gjorde då han kom heim i 1971 var å rydde ting frå atelieret og inn i kårhuset, men mange verk var øydelagde. Atelieret vart reve kring 1990. Vi har ikkje klart å finne landskapsskildringar kor det er med, så det kan hende at Gjesme såg på det som eit framandelement i tunet.

Vårdag, 1925-1955, olje på lerret, GJS-0149

Huset, ant. 1920-tal, olje pĂĽ lerret, GJS-0545

Huset, 1973, olje pĂĽ lerret, GJS-0936

Det flotte og høgreiste hovudhuset med to fulle etasjar, er ofte med i måleria frå Uppigarden. Det var opphavleg bygt av Hans Lem som hovudhus på Frønningen gods i 1745. Anders Person Eri Voll kjøpte huset der det stod, reiv det ned, rodde det til Lærdalsøyri, fekk det frakta til gards og sett opp på Voll om lag 1900. Huset var altso nytt i tunet då Gjesme vart fødd. I dei sørvende skildringane til Gjesme ser vi ofte hovudhuset, Tynjaåsen og munningen til Tynja dalen i bakgrunnen. Dei sistnemnde var inngangsportalar til Gjesme sine kjæraste motiv; Tynja dalen med sine støylsvollar og ulike fjellformasjonar, utsynet frå Tynjaåsen mot Lærdalen og området kring Skigrov. Voll hadde vår- og hauststøl i Tynjadalen i sameige med dei andre bruka i grenda. Fjellstøylen deira var på Breisete øvst i nabodalen Erdal, vest for Skigrov, også i sameige. Stølsdrifta på dette bruket tok slutt om lag 1930.6

Uppigarden mot Tynjaåsen, 1920-1955, olje på lerret, GJS-0154

Hovudhuset på Voll, 1927, blyant på papir, i GJS-1517

Aprildag, 1920-1955, olje på lerret, GJS-0098

Utsynet frå vestover frå Voll er litt sjeldnare blant motiva, kanskje av di driftsbygningen frå 1920 «stengjer» mot landskapet den vegen. I 1965 vart denne òg utvida.7 Vi ser at i nokre tilfelle har Gjesme gått austover frå tunet for å skildre heile garden eller berre hovudhuset mot vest. I eit par av bileta skildrar han òg driftsbygningane på nært hald.

Haustkveld, ca. 1940-1950, olje på lerret, GJS-0099

Utan tittel, 1920-1955, olje på kartong GJS-0059

Utan tittel, utan år, olje på lerret, GJS-0097

På Skigrov (1240 moh), oppe på Tynjaåsen bygde Hans, faren og antakeleg broren Olav på midten av 1920-talet opp ei lita steinhytte i tuftene etter ein støyl som hadde lagt der. I minneordet til Gjesme skreiv Jens Hauge: «Ei lita steinbu høgt til fjells vart slotten hans. Dit for han òg i tankane etter at han ikkje lenger makta å gå den bratte vegen.»8 Ein kan sjå i Gjesmesamlinga at han skildra den vesle steinbua både i måleri, etsing og akvarell, i tillegg til mange andre ulike utsyn frå høgfjellet. Før han vart lagt inn på Gaustad var han oppe på Skigrov så ofte han kunne. På den 5 timer lange turen opp Tynjaåsen hadde han med seg målesaker og proviant, slik at han kunne vere der opp til ei veke om gongen og gå i fjellet. Gevær måtte han òg ha med for å skyte rype, men òg grunna eit bjørnetrekk i området. I 1928 vart det skutt ein bjørn i Tynjadalen. I 1994 konstaterte ordføraren at «Hytta er ikkje i sin beste stand og kan trengja litt restaurering …»9 Det førte til at steinhytta og stien opp dit vart restaurert på dugnad av entusiastar i bygda, med økonomisk støtte frå kommunen. Vegard Voll rydda den attgrodde stien, medan kultur etaten og Oddkjell Bosheim skilta 16 gamle stadnamn langs stien. I 1996 vart den restaurerte stølsvegen til Skigrov innvigd.10 Det vart òg laga eit eige hefte om stien og stadnamna.11 I 2019 kan vi sjå at Skigrov framleis er eit mykje nytta turmål og at stølsvegen dit ligg som turforslag på ut.no.12 Steinhytta, 1925, etsing på papir, GJS-1022

Steinhytta på fjellet, 1920-1955, olje på lerret, GJS-0422

Utsyn frå steinhytta, 1925-1955, akvarell, GJS-utan nr. 3

Ruinane på støylsvollen Lauvane er motiv i fleire av Gjesme sine måleri og teikningar. Den er den høgast liggande støylstufta i Lærdal kommune og ligg på om lag 1485 moh i høgfjellet søraust for Voll. Den høyrer til nabogarden Grøtte og var i bruk fram til 1904. I måleriet gjev Gjesme oss ei litt romantisk skildring av støylen med den draktkledde kvinna i høgre biletkant, medan Gjesme skildrar den meir sakleg og enkelt i teikningane. Det er skrive ned eit segn om Lauvanestøylane: «Tussen som drakk av butten (Lærdal) Bestemor såg ofte både bjørn og huldrer. Huldrekyrne var blå og hadde ikkje rove. I stølsbua var eit lite rom som dei kalla mjølkerommet. Her låg osten og mognast. Den tid hadde dei ikkje seperator. Men mjølka stod i store, vide trekar. Så tok dei av fløyten, syrna han og kinna smør. Av skummamjølka laga dei kvitost og av mysa kokte dei prim og brunost. Ein dag opna ho døra til mjølkrommet, og der stod ein liten huldrekall i blå vest og drakk luvedrykk av mjølka.»13

Gamal støl (ant. Lauvadn), 1920-1955, olje på lerret, GJS-0948

Lauvadn, 1920-1955, blyant på papir, GJS-0892

Denne vesle blyantskissa er frå fjellgarden Gjesme i Flåm der far til Hans, Knut Gjesme (1861–1949) vaks opp. Hans Gjesme har antakeleg teikna den ved ei vitjing på heimgarden til faren. Når ein søkjer opp garden på internett så finn ein artikkel om den eldgamle spøkelsesgarden Gjesme. I 2007 vart den teken over av Kjetil Moberg frå Bergen som byrja å restaurere den etter mange års forfall. Han seier til NRK at ei lita jente og ein eldre kar går att på garden. «Du ser skuggar som passerer og når du er i stova, kjenner du at du ikkje er åleine.»14

Gjesme, ant. før 1920, blyant på papir, GJS 1511.10

Tidleg på 1920-talet gjekk Gjesme på Pola Gauguin (1883–1961) sin målarskule i Stortingsgata 20 i Kristiania, som han dreiv frå 1917 til 1924.15 Dei var 9-10 studentar, fleire av dei kvinner. Gauguin skreiv til Knut Gjesme om sonen si utvikling: «Hans Gjesme har vært min elev i sæsongen 20-21, da han kom til mig ung og kunstnerisk helt umoden og nu i sæsongen 22-23. Jeg har saaledes haat lejlighet til at se hvorledes hans talent har utviklet sig. Og det er baade med og overraskelse og glæde at jeg har vært vidne til det alvor og den energi som Gjesme har lagt i sit arbeide og den raske utvikling hans talent har hat. Baade hans talent og hans kunstneriske vilje er av saa stor interesse, at det vilde være baade ret og rigtig at han fik anledning til et mere omfattende studium av kunsten. Jeg mener her særlig ved en studierejse til utlandet. Frankrige eller Italien.»16 I studietida hos Gauguin budde Gjesme på hybel på Kampen. Kampen var ein trehusforstad som vaks fram etter 1859. I 1878 vart den ein del av Kristiania. Året etter brende ein del av trehusbusetnaden, og vart erstatta av murgardar. Gamle trehus utgjer likevel ein stor og karakteristisk del av busetnaden på Kampen. På 1920-talet var det så mange kommunistar som budde på Kampen, at staden fekk kallenamnet «Petrograd». Kanskje er denne vesle skissa frå den bakgarden Gjesme budde i? Eller er den frå enda eldre delar av hovudstaden? Varsamt skildrar han eit lite barn framfor skeive gamle trehus med valma tak og bindingsverk. Ein høg og stor stige bak barnet fangar blikket vårt og vert eit slags uromoment i biletet.

Bakgård Kristiania, 1923, kolstift på papir, GJS-00905

Kristiania, 1920-talet, blyant på papir, i GJS-1514

Byprospekt frå Kristiania, 1920-1923, blyant på papir, i GJS-1524

I Norsk Kunsthistorie skriv Gunnar Danbolt om dei unge norske kunstnarane etter første verds krigen: «Dersom dei ønskte å utvikle seg som kunstnarar, hadde dei ikkje andre alternativ enn å reise ut. Det innebar på den tida berre éin ting: Paris.»17 I midten av februar 1925 reiste difor Gjesme dit, til liks med mange andre. Dei første to månadene gjekk han for det meste og kikka i Louvre og andre museum. Han skrytte av all den gode, gamle kunsten, men virka skuffa over at det ikkje var noko særlig nyare fransk kunst utstilt. Han skreiv mange gonger at han ikkje fekk måla noko særleg, og at han sakna å ha eit atelier. Det verkar òg som han sakna å måle utandørs, men etter kvart slo han seg til ro med at det kunne han gjere når han kom heim.18

Gjesme budde på Hotel Studia20 og på Hotel Isis21 i Latinerkvarteret sør for Seinen. I Gjesme samlinga har vi funne dette nydelege, men skada, byprospektet i pastell. Motivet og stempla på baksida av arket; «Papier velours pour le Pastel» og «Fournitures Générales pour le dessin G. ROYER, PARIS 54, Rue de Seine», tyder på at pastellen er teikna frå Hotel Isis og ut mot gata i Paris i 1925. Pastellen er i so fall eit av få verk vi kan stadfeste til Paris. Det kan ha samanheng med det Gjesme skreiv til faren: «Det skal bli bra å koma heimatt å få byrja å gjere noko, for her vert det ikkje so mykje, eg har måla det eine etter det andre på eitt lerett. Men det har forresten ikkje so mykje å sei om eg ikkje får gjort noko større, berre eg lærer noko.»22

Utsyn frå hotell, Paris, 1925, pastell, GJS-001241

Våren 1926 fekk Gjesme sin far, Knut, eit brev frå Olaus Dahle (1847–1939): «Jau det har seg so, at kona mi er i Bergen (3 av døtrene mine og) og der haa dei vore sta aa set vestlandsmaalarane sitt kunstsjaa. Kona mi let vel yver bileti som son din hev maala. Og so skriv ho: «No maa du skriva til Gjesme og be han telja son sin til aa ta ein tur til Fjærland aa maala.» Det er det som er erendi mi med dette brevet. Her er nok av motiv aa finna. […] Ja, ja me pla ha god plass fyrstande paa sumaren og me skal koma av det med prisen.»23 Olaus var direktør for Hotell Mundal i Fjærland som han hadde bygd i lag med kona Brita (1860– 1936) og svigerbrørne Mikkel, Per og Johannes Mundal i 1891. Olaus hadde vore lærar i Lærdal og Brita var biletvevar og hadde gått på kurs i biletvev hos Randi Blehr der i 1889. Arkitekten bak Hotell Mundal var Peter Andreas Blix (1831–1901) som og har teikna Fleischer’s hotell på Voss. Hotellet er bygt i sveitserstil og er mellom anna utstyrt med eit staseleg verandabygg i det eine hjørnet. Hotellet vart i 1938 overteke av son til Olaus, Sigurd Dahle (–1957). Under krigen måtte han arbeide som kraftingeniør i Øvre Årdal, då det var vanskeleg å drive hotell.24 Eit brev frå september 192625, og fleire portrett og landskap i Gjesmesamlinga, fortel oss at Gjesme reiste til Fjærland den sommaren. Seinare brevveksling syner at Gjesme heldt kontakt med familien Dahle i mange år. I denne sarte akvarellen har Gjesme skildra bygda Fjærland nord over mot Flatbreen, sett frå den midtre verandaen på hotellet. Litt av det staselege tårnet rammar inn motivet til venstre og eit tre gjer det same til høgre. Utsnittet er uvanleg og er med på å skape stor djupne i biletet frå nær til fjern.

Utsyn frå Hotell Mundal, 1926, akvarell på papir, GJS-1387

Denne skildringa av Tønjum kyrkje, er eit av Gjesme sine største og flottaste måleri, men vart likevel ikkje spent opp på blindramme og ramma inn før etter han var død. Kyrkja er frå 1832 og er soknekyrkje for Tønjum sokn og hovudkyrkje i Lærdal prestegjeld.26 Kyrkja ligg om lag 600 meter frå Voll gard og Gjesme har teke turen opp på haugen vest for kyrkja for å få eit godt utsyn over kyrkja, delar av gardstunet på Tønjum og dalføret austover med Hynjahovden i enden. Noko som ser ut som tvillingar i framgrunnen, og eit menneske på vegen gjennom tunet, er med på å gje oss ei kjensle av perspektiv og storleik. Det er sommar og sola står på i frå sør og skapar skarpe skuggar i biletet. Det er antakeleg ein søndag i kyrkjetida Gjesme skildrar, då vi kan sjå folk innanfor gjerdet på veg inn i kyrkja.

Tønjum kyrkje, ant. 1920-tal, olje på lerret, GJS-0415

I september 1948 reiste Gjesme på ein studietur til Røros. Røros bergstad vart anlagt i 1646 og mykje av det gamle preget var framleis intakt av di Riksantikvaren frå 1920-talet av arbeidde med å ta vare på sentrale delar av bymiljøet. No er heile bykjernen med barokkkyrkja «Bergstadens Ziir» frå 1784 og slagghaugane verna, og i 1980 kom Bergstaden med på UNESCO si verdsarvsliste.27 Ikkje rart at Røros var ein stad Gjesme ønskte å sjå med eigne auge. Gjennom brev til faren får vi innblikk i kva han tenkte: «Ja no er eg her på Røros. […] I dag har eg rusla rundt og sett meg om, og det er ein interessant liten by, med masse gamle hus. Kyrkja er ein praktbygning. Gjennom byen renn ei elv, og her er svere slagghaugar, som dei har smelta malmen or, smeltehytta viser til høgre på biletet. Omlandet er noko flatt, med åsar langt borte, so soli glar ikkje før i 7 tidi, og det er fint ver her no.»28 I eit seinare brev fortel han at det ikkje berre er han som er der i kunstnarleg ærend: «Det har vore mange målarar her i sommar, so Røros er vist i skotet.»29 I Gjesmesamlinga finn vi mange skildringar frå Rørosopphaldet både i måleri, kolstift og farge stift. Ein kan sjå at Gjesme har vandra rundt for å observere det gamle bymiljøet frå ulike vinklar, men kyrkja er alltid med, sjølv i skissa kor han har flytta seg lenger opp og bort frå sentrum synast kyrkja og ei pipe så vidt over ein slagghaug.

Røros kyrkje, 1948, olje på lerret, GJS-0950

Skisse frå Røros, 1948, kolstift på papir, GJS-0801

Skisse frå Røros, 1948, blyant på papir, GJS-1339

Hans Gjesme vart lagt inn på Gaustad sjukehus i Oslo i 1955 grunna psykisk sjukdom. Han vart ikkje skriven ut att før i 1971, men etter dei første vanskelege åra var han frisk nok til at han fekk komme og gå som han ville. Han måla, vitja slekt og vener på Austlandet og gjekk på utstill ingar.30 Arkitekturen på Gaustad er imponerande og har tydelegvis gjort eit sterkt inntrykk òg på Gjesme. Sjukehuset opna i 1855 som Noregs første sinnsykeasyl og var planlagt etter modell av utanlandske institusjonar. Bygningskomplekset vart teikna av arkitekt Heinrich Ernst Schirmer og er rekna som eit av dei viktigaste arkitektoniske arbeida i Noreg på 1800-talet. Det var det første i Norge ført opp i upussa tegl og var sett saman av seks pasientfløyer og andre bygningar som fyrhus og forvaltarbustad, gruppert omkring den store portbygningen med det karakteristiske tårnet.31 I eit intervju i 1991 sa Gjesme: «Heile tida budde eg på eit tremanns-rom i lag med to andre. Det var kjekke karar og eg fekk stå på badet og måle».32 Pasientbygningane var delt inn etter kjønn, betalingsevne og mental tilstand. Gjesme skildra portbygningen frå fleire vinklar, fyrhuset, forvaltarbustaden, den spesielle fasaden på pasientbygningane, parken og utsikta frå rommet med eit tre framfor enden på nabopasientbygningen gjennom alle årstidene. Nokre av motiva frå Aust landet er antakeleg òg frå nærområdet kring Gaustad. Sjukehuset låg landleg til på 1950-talet, og både Vestre Sogn gartneri og Solvang kolonihage låg eit steinkast unna.

Gaustad, 1963, olje på lerret, GJS-0661

Parken, pasientbygning og gartneri, Gaustad, 1955-1971, kolstift p책 papir, GJS-skissebok utan nr.

Hus om natta (ant. forvaltarbustaden p책 Gaustad g책rd), 1955-1971, olje p책 lerret, GJS-0245

Gaustad, 1960, blyant pĂĽ papir, GJS-skissebok utan nr.

Treet og nabopasientbygningen, Gaustad, kolstift pĂĽ papir, 1955-1971, i GJS-01512

HANS GJESME - LIVSLØP 1904 Hans Gjesme vert fødd 11. mai på Uppigarden på Voll i Tønjum krins 1905 Mora døyr. Brita moster tek etter kvart over det daglege ansvaret for heimen 1920 Elev ved Pola Gauguins malerskole i Kristiania sesongane 1920/21 og 1922/23 1925 Studieopphald i Paris frå februar til juni. I lære hjå André Lhote ein månad 1926 Debuterer på Vestlandsutstillinga med to bilete. Deltek på utstillinga «Vestlandsk og trøndersk kunst» i Trondhjems Kunstforening. Innkjøpt av Trondhjems Kunstforening. Arbeider på Hotell Mundal i Fjærland om sommaren etter invitasjon frå hotelleigar Olaus Dahle. 1927 Separatutstilling i Bergens Kunstforening i november, 30 måleri 1928 Separatutstilling i Trondhjems Kunstforening i mars, 32 bilete. I april vert den same utstillinga vist i Stavanger Kunstforening. Vinteren etter bur han i Østre Aker og Oslo og får rettleiing av professor Axel Revold ved Statens kunstakademi. Han planlegg ei praktutgåve av Draumkvedet. 1929 Deltek på Vestlandsutstillinga 1930 På etterjulsvinteren stiller Gjesme ut ca. ti bilete i ein kunsthandel i Oslo 1931 Draumkvedet-boka vert refusert av Noregs Boklag, den økonomiske risikoen er for stor. Om hausten separatutstilling i Bergens Kunstforening. 1932 Bilete på «Bergensmalernes utstilling», Vestlandsutstillinga og Statens Kunstutstilling – Høstutstillingen. Gjesme syner interesse for gipsstøyping. 1937 Deltek på Vestlandsutstillinga med ei gipsbyste 1939 Separatutstilling i Bergens Kunstforening i april, 40måleri 1941 Deltek på Vestlandsutstillinga 1942 Med på Unges utstilling i Kunstnernes Hus. Innkjøpt av De Heibergske Samlinger – Sogn Folkemuseum. I mai har Gjesme oppdrag i Øvre Årdal. I september bur han ved Gjøvik. 1945 Brita moster døyr 1948 Studietur til Røros 1949 Faren døyr 1951 Separatutstilling i Bergens Kunstforening i september, 31 arbeid. Pastellar, teikningar, akvarellar, skulpturar. 1955 Innlagd på Gaustad 20. desember. Diagnose: Paranoid schizofreni. 1970 Broren døyr. Gjesme dreg heim på ferie i august. 1971 Nye Lærdalsopphald i juni og august. Endeleg utskriven frå Gaustad i september. 1977 Separatutstilling Kunstnernes Hus i april/mai, 60 måleri. Same utstilling synt i Lærdal i oktober. 1983 Separatutstilling i Lærdal i juni 1993 Lærdal kommunes kulturpris 1994 Hans Gjesme gjev kunstverka sine til Lærdal kommune. Tre veker seinare, 29. mars, døyr han. 1998 Gjesmegalleriet i Lærdal opnar 19. juni 2004 Jubileumsutstillinga «Hans Gjesme – landskap og portrett», Gjesmegalleriet. Boka Hans Gjesme – landskap og portrett vert gjeven ut på Skald forlag. 2006 Utstillinga «Dialog mellom fjell» – eit møte mellom kunstnarane Marianne Heske og Hans Gjesme, Gjesmegalleriet 2007 Utstillinga «Måleri og sjukdom», Gjesmegalleriet 2008 Utstillinga «Motiv frå Lærdal», Gjesmegalleriet 2011 Sogn Kunstsenter – Gjesmesamlinga opnar 3. juni 2012 Utstillinga: «Hans Gjesme – målaren frå Lærdal», Sogn kunstsenter 2015 Utstillinga «Fellesrom» - Lærdalslandskap hos Hans Gjesme og Jens Hauge, Sogn kunstsenter 2017 Utstillinga «Hans Gjesme og årstidene», Sogn kunstsenter 2019 Utstillinga «Hus hjå Hans Gjesme» i dialog med utstillinga «Hemmelege hus – Veslemøy Sparre Jansen»

Henrik Lund, Portrett av Hans Gjesme, ant.1920-1923, olje på plate, GJS-0960

SLUTTNOTER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Intervju med Vegard Voll av Herman Starheimsæter, 19.06.2003. Informasjon om takvindauget frå intervju med Vegard Voll av Herman Starheimsæter, 19.06.2003. Informasjon om Voll frå Alfred Espe og Kåre Hovland, Lærdal bygdebok III Heim og ætt, 1994, s. 103. Jan Nyberg, «Kunstnar Hans Gjesme», Bergens Tidende, 09.02.1991. Informasjon om atelieret frå Vegard Voll intervjua av Herman Starheimsæter, 19.06.2003. Informasjon om Voll frå Alfred Espe og Kåre Hovland, Lærdal bygdebok III Heim og ætt, 1994, s. 95. Alfred Espe og Kåre Hovland, Lærdal bygdebok III Heim og ætt, 1994 Jens Hauge, «Minneord over Hans Gjesme», Sogn Avis, 15.04.1994. Ordførar Hans A. Tønjum i «Restaurerer hytta til Hans Gjesme», Sogn Avis, 17.08.1994. Kai Martin Brekke, «I Gjesme sine fotspor», Sogn Avis, 04.09.1996. «Velkomen til Tynjaåsen, Ein tur i Hans Gjesme sine motiv», hefte, Lærdal kommune, 1996. https://ut.no/turforslag/1113322/tur-til-skigrov-og-hans-gjesmehytta og den litt kortare https://ut.no/turforslag/1112225/fottur-til-badnestein. Nedskrive av Velgjerd Starheimseter. Bestemora som var fødd i 1854, var budeie på Grøttestølane Lauvane. Innsamla av Torbjørn Røberg i åra 1994, 1995 og 1998. (http://segner.no/?sid=1796) Oddleif Løset, «Kjetil kjøpte spøkelsesgard», NRK, 02.12.2007. Store norske leksikon, «Pola Gauguin» Brev frå Pola Gauguin til Knut Gjesme, 01.06.1923. Gunnar Danbolt, «Periferi og sentrum», Norsk Kunsthistorie, Oslo, 2001, s. 276-77. Brev frå Hans Gjesme til Knut Gjesme, i perioden 25.02.- 26.05.1925. Académie André Lhote, 18 rue d’Odessa, nær Montparnasse stasjonen. Dreve av Lhote frå 1925-1962. https://andre-lhote.org/academie I «Boulevard 84 Germain», Brev frå Hans Gjesme til Knut Gjesme, 16.02.1925. Jan Nyberg, «Kunstnar Hans Gjesm e», Bergens Tidende, 09.02.1991. Brev frå Hans Gjesme til Knut Gjesme, 18.05.1925. Brev frå Olaus Dahle til Knut Gjesme, 17.03.1926. www.allkunne.no om Hotell Mundal, Brita og Olaus Dahle. Brev frå Olaus Dahle til Hans Gjesme, 17.09.1926. https://leksikon.fylkesarkivet.no om Tønjum kyrkje. Store norske leksikon, «Røros». Brev frå Hans Gjesme til Knut Gjesme, Røros 08.09.1948. Brev frå Hans Gjesme til Knut Gjesme, Røros utan dato 1948. Herman Starheimsæter, i Hans Gjesme, Landskap og portrett, 2004, s. 34. Store norske leksikon, «Gaustad sykehus». Jan Nyberg, «Kunstnar Hans Gjesme», Bergens Tidende, 09.02.1991.