1996 - Nummer 212 - maart 1996 by Faculty Association Sefa

Summer Travel Bursaries who are going places Are you planning to travel this summer? If you are a University student not yet in your final year, Shell may want to give you fI1.000,- to help you on your way. Interviews will be held in late April or May. Why not complete an application form which can be obtained from your study association? The deadline for sending in application forms is 29th March. Shell International B.V., Recruitment Division, Postbus 162 2501 Den Haag. Nederland Tel: (070) 377 8015

Rostra Economica Nummer 212 Maart 1996

Inhoud Amsterdamse Congresvveek 'Poor mexico, so far from God and so close to the United States'

M erijn Rengers

Ecologische economie Drs B. Baarsma

Een nieuw paradigma in de mi li euecono mie

Wanneer de geest nog kneedbaar is Olav VeLthuis

Redadioneel Zo, OIT IS OUS HEY BEROEMOE WRlTERSBLOC. Eo dan te bedenken cIat zo een reclactioneeltje tocb at puw op clriebonderd woorden komt. Stel je je cIat eena won drieb6nderd woorden! Eo nooit luijg je in de WIlIlclcI...... te horen: 'Gob, wat ecn verrassend rcdac:tioneeltje was clad' Het is cen ondankbare task! Miuchien helpt het om cen stukje over te nemen van cen mederedacteur die aI iets bad vCftOnnen, ik cheer: 'Ieder jur opnieuw kijk ik er naar ait ••• ' Obnec, dat mocht Diet. Dan maar de rest van de redactic pvraapI. Rodrigo bccft toch nooit lut van dit lOOn cDende: 'Ebm, eeeeb, nec, DOGit Jut van, cigenIijk, wei, chm. Gczcik ook aIlemaall' Ha, daar is Jcuica, die wcct altijd wei wat leuJw 'Weet je WIlt het is met die strellkippen... Zc snappen de Fabcltjcskrant niet, bijvoorbeeld.•.' Douwedanl Douwe: 'Boeit Dietl Hop! Hahaha. •• GcweIdigl' HidcW Hidde: 'Nee?' AIs je de theorieboeken erop nasiaat dan moet het redaaioneel de inhoud _rpvcn en de Dog tastendc Iczcr aaa bet handje vuerea ala cen fragiel parkietje dat de wcg nur de kooi Inrijt is. Ooit em vcrbcnbord ... zica dat behaIve voor 1os10pendc parkietcn wunchawt YOGI' oftntCbade Maic:aneal Nee? McrijD Ileapn wei, en die bccft zija

emt

In memoriam Prof. dr Jo van Stuijvenberg Drs R. C. W van der Voort

Onderneming en internet

Hans Lingeman

Th e Rostra guide co th e incernet parr II

De vernieuwing van de Zweedse verzorgingsstaat H er einde van her 'sociale paradij s'

johan van der Luge 6- Edwin Peek

Holland Casino Cas h Cow mer maarschappelijk risico

M arieke Blom 6- Paul Kra£1n

vcroDtwaarditPaI

OYCI' de bypocrisie van bet Amerikuase immigratiebclcid 'ftII zieb

afaac:hrcvea. middcls Rules of Engagement Fabeltjeskrant Stufi Biblinfo

Rodrigo Altamirano j essica du Marchie Sarvaas Douwe Douwes Olav Velthuis 6- Hans L ingeman

De VIAE naar Praag Toekomstverwachtingen

j essica du Marchie Sarvaas

Fac-nieuws Roetersstraat 11

Hans Lingeman

em schape aaaIyae

van dit beIcicL Oazc pecIagogisc:h correspoadcat Olav Velthais faat vcrvo.... zien dat de ecoaomUche ideein van hckeade ecoao....co 'VOOrai bet pwolg zijD vu tranmatilche crvariagca ill bUll je..... Eea grollclige cursu zakeadoen op Interaet 'NIl de hand van H .... 'wired' Lingeman vormt de 0.,..... 'ftII de hoofdmoot van dit Dammer, aamclijk cIc nnede Amstcrdamsc Coapennck, met ala oDdcrwerpcn: commcrcH!le dienstvcrlcaing. interact merchandizing, empowerment en de tockomst van de arbeidsmarkt. In het midden van dcze Rostra vindt de gc1ntcresseerde inlcidcade artikelen over de coagresscn, informatie over de sprekers en de programma's van de congresdagcn.

H.L EN R.A.

â&#x20AC;˘

e(\

efOleuWil)

Zaden , ze hebben alles in zich om uit te groeien rut iets groms . Maar potelltie aileen is niet voldoende. Z onder vruchtbare bodem en een frisse wind , die zorgt voor rranspon, gcbellrt cr niets. W at voo r zaden geldt, geldr ook voor het bedrijf. Binnen Philips staat frisse wind voor ruimre voor initiarief, ondernemerschap en nieuwe ideeen. O nmisbaar om In een zeer concurrerende markt sliccesvol te zijn . Een vruchtbare bodem voor jonge academici en HBO'ers mer hetlef om af en toe een storm te veroorzaken. Neem voor meer informatie conract op mer:

Philips PmoneelZilken, postblt>' 80003, 5600 jZ Eindhoven.

Way

PHILIPS

In een van de eerste afleveringen van CAMU, de nieuwe columnreeks op de voorpagina van de Volkskrant, schreef brompot Jan Mulder over 'de ergste aller popsterren', Bono Vox van U2. A1s ik het me goed herinner in navolging van echte journalisten ben ik lui, dus ik heb geen zin om het na te zoeken - hakte Mulder in op het optreden van Bono tijdens de uitreiking van de MTV Music Awards, waar Bono het niet kon nalaten het Parijse publiek toe te voegen wat voor een idioot ze als president hadden gekozen. Het was een slechte start van Mulder, want ik was erg gegriefd door deze aanval op de schrijver van nummers als One, New Year's Day en nog veel meer zeer mooie nummers. Iemand die zulke nummers schrijft kan toch niet 'erg' zijn? Maar ja, over smaak en het gebrek daaraan vah niet te rwisten, en ook ik moet af en toe mijn blik afwenden bij het zien van Bonomet-zonnebril. Maar waarom is Bono dan de ergste aller popsterren? Er lopen meer popsterren rond met foute zonnebrillen en te steakke glimbroekjes, dus dat za! wei niet de reden zijn. Ik denk zelf dat het komt doordat Bono en U2 in hun muziek en in hun publieke optreden alrijd panij hebben gekozen. Bono en de zijnen lijken elke gelegenheid aan te grijpen om hun mening te laten horen over welke misstand dan ook, en kiezen daarbij altijd partij voor wat in de jaren zeventig nog politiek correct was: voor de katholieken in Noord-Ierland, tegen de apartheid, en nu dus weer tegen de kernproeven van Chirac. In de tijd dat politiek correct zijn nog betekende dat je links moest zijn, werd een houding als die van U2 in goed Frans aangeduid met de term (politiek) engagement. Het woord betekent op zich niet veel meer dan partij kiezen, maar heeft een bijkIank van 'de steijd aangaan ', je ergens in begeven. Mag dat nog? Gebeurt dat nog? De hele discussie over het aI dan niet bestaan van de 'generatie Nix' gaat over de vraag of mensen van onze generatie zich nog ergens voor inzetten, nog partij kiezen, zich in de strijd begeven. De coryfeeen uit de revolutionaire beweging van de jaren zestig weten het zeker: onze generatie doet nix en wil nix (Nee, dan die hero'ische Maagdenhuisbezetting! Dar waren nog eens tijden!). Maar ooze generatie mag ook nix. De Muur is immers gevaUen en de ideologieen zijn dus dood, dus er is he!emaal geen strijd meer waar onze generatie zich in zou moeten begeven. Vechten voor een socialistische samenleving is tach iets anders dan vechten tegen de verlaging van de basisbeurs. Er is geen strijd, dus iedereen die waar dan ook actie voor of tegen voert is een geitenwoUensokkenneuroot die niks beter te doen heeft. Vandaar dat Jan Mulder even namens geheel politiek correct Nederland moest optreden tegen de anachronistische geluiden van de heer Vox (Heeft Bono Vox zich eigenlijk wel veranrwoord voor zijn daden tijdens de Koude Oorlog?).

aI die uitkeringen immers niet opbrengen. Rationeel gezien mag meevoelen met anderen aileen als het ons niet in de weg zit in ons steeven naar welvaan. Ik ben ongelooflijk politiek correct, dus het journaal wordt door mij bekeken met gepast cynisme. Aardbeving in China met honderden doden? Ach gut, wat zielig nu. Even wat geld storten op het speciale gironummer en dan lekker overschakelen naar Beverly Hills 90210 . De laatste keer dat ik mezelfbetrapte op medegevoel bij het zien van het nieuws was geloofik bij de Bijlmerramp. Maar daar heb ik een rationele verkIaring voor. Ik kon de brand vanuit mijn Diemense flat namelijk nog net zien. Het idee dat op drie kilometer afstand mensen in brand stonden bracht dit nieuws letterlijk dicht bij mijn bed. Sorry hoor. Twee weken na het verschijnen van de genoemde CAMU zag ik voor het eerst het nummer Miss Sarajevo van de groep Passengers. Voor de duidelijkheid: de leden van Passengers zijn de leden van U2, voor de gelegenheid aangevuld met die veel te populaire Luciano Pavarotti. Miss Sarajevo gaat over een Miss-verkiezing op het hoogtepunt van de oorlog in Bosnie. In de clip is behalve de genoemde Miss-verkiezing ook een aantal beelden van voor hun leven rennende mensen en kapotgeschoten gebouwen te zien. Niets nieuws onder de zon dus, want met dit soon beelden zijn we nu aI jaren doodgegooid. T och heb ik de eerste paar keren dat ik die clip zag uitgebreid zitten grienen voor de buis. Ook de single, die ik dus gelijk maar heb gekocht, wordt niet met droge ogen ontvan gen. A1s ik dat aan iemand vene! krijg ik prompt weer een brok in m'n keel, en ik zit nou al rwee weken te zwoegen op dit stuk om over te brengen waarom dat zo is. De tekst van het nummer is ten hemel schreiend simpel. Elk vers begint met 'Is there a time to .. .' . Is er een tijd om een jurk te kopen, is er een tijd voor East 17, is er een tijd om Miss Sarajevo te zijn . Is er een tijd om te leven als ieder ander als je midden in de helleeft, is de boodschap. Kan dat wei , is de vraag. Ja het kan: 'Here she comes/ yeah, still around/ here she comes/ ta take her crown.' In de clip zie je dan Miss Sarajevo een beetje ongelovig, maar tach duidelijk dolgelukkig lachen naar het publiek. Ze is eigenlijk niet mooi, heeft eigenlijk te vee! make-up op, het zou je buurmeisje kunnen zijn. Zo'n griet op zo'n scootertje, de hele tijd bezig met haar uiterlijk, het tegenovergestelde van wat je eigenlijk mooi vindt. Ze is zo doorsnee als wat, en dolgelu.kk.ig op een plaats waar je voelt dat dat eigenlijk niet kan, op een tijdstip waarop geluk nier op zijn plaats lijkt. Ze is mens op een onmenselijke plaats in een een onmenselijke tijd, dat zie je aan haar lach en in haar ogen. Maar ze is mens. Zij en de mensen om haar he en pakken dan een spandoek waarop staat: 'DON'T LET THEM KILL US'. De clip eindigt met beelden van granaatinslagen en lichtspoormunitie op zoek naar een doel.

Rules of Engagement Rodrigo Altamirano

Aangezien ik zelf ongelooflijk politiek correct ben - ik studeer niet voor niers economie, en ik heb zelfs op D66 gestemd - kan ik een flink eind met de redenering van Mulder meegaan. Ook ik hou nier van mensen die hun mening rechtscreeks uit de een of andere ideologie lijken re halen, aI weren hoe de vork in de steel zit voordat ze er ooit ze!f over nagedachr hebben. Ik sluit zelfs niet uit dat de heer Vox inderdaad zo iemand is die zo druk is mer het schrijven van muziek dar hem de tijd ontbreekt om ze!f na te denken, en dus leentjebuur speelt bij mensen als Gerry Adams of een of andere Greenpeace-hotemetoot. Rationeel gezien - en dat is de norm - is politiek engagement een excuus om nier zelf na te hoeven denken. Nadenken is de norm. Hoe zit her dan met gevoel? Mag dat dan nog? Eigenlijk niet. Meevoelen met uitkeringsrrekkers, de medestudent wiens huur nier door pa en rna wordt beraald, vluchrelingen die echt tragedies achrer de rug hebben en niet terugkunnen, dar mag eigenlijk allemaal niet meer. Her is slechr voor her funcrioneren van onze economie. Wij kunnen

'1-"

miil a r:t"U!96-"'-;'

Nieuws doer je pas war als je ziet dar her over mensen gaat. Nier over 'doden' of 'gewonden ', maar over mensen. Mensen die inderdaad niet vee! meer willen dan kIeren kopen, naar Easr 17 luisteren en foromode! worden. Die die kIeren willen kopen om er goed uit te zien voor een mogelijke geliefde, die naar East 17 luisreren omdat aile reksren over liefde en rdaries gaan, korrom, mensen die vooral op zoek zijn naar gevoe!ens, die hun gevoelens met anderen willen delen. Die mensen , of ze nu worden gerubriceerd onder 'doden', 'gewonden', 'uirkeringsrrekkers' of 'asielzoekers' willen nier veel anders dan jij of ik. Je kunt als het ware mer ze meevoelen. Kun je het eigenlijk wei maken om dar niet te doen? Bono Vox is de ergste aller popsterren.

'Poor Mexico , so far from God and so close to the United States' Merijn Rengers

De meer dan 3000 kilometer lange grens tussen Mexico en Amerika is meer dan een willekeurige afscheiding tussen twee buurlanden. Het is het verschil tussen arm en rijk. tussen illusie en desillusie. Maar de grens is vaak zelf ook een iIIusie. die niet bestaat voor Amerikaanse bedrijven en al roepen de Republicans nog zo hard- ook niet voor de meeste immigranten. Een artikel over de harde werkelijkheid van het leven on the edge in NoordMexico en de hypocrisie van Californie. de rijkste staat van Amerika.

'Tijuana is cool, a lor of fun.' Amerikaanse

het is veel te gcvaarlijk om op een zesbaans

jongeren vinden de Mcxicaanse grensplaats

wcg achter Mexicam:n aan te gaan rennen.

in het uiterste noordwcsten van Mexico fan -

Ook in Tijuana zijn de soms leve nsgevaar-

tastisch. Geen drinking age, het is er goed-

lijke stunts die de illcgale immigranren han-

koop en op de avenida de b revolu cion, de

teren goecl re zien. Op bcpaalde plekken

aan roeristen voorbeho uden hoofdstraat van

langs de metalen muUt die langs de grcns

Tee-Jay, kun je gewoo n naar de Mac Do-

loopt zitten groepcn mensen re wachtcn: op

nalds. De farmacias advencn:n met mans-

cen stansein , op her mOment dar de bewa-

hoge letters voor Prozac en in Amerika verbo-

king even vcrslapt. Hier is het vooral cen

den dieetpillen en rop lcssbars en gokhall en

kwcsrit: van vastho lld cndheid. Want na de

comp leteren het krankzinnige straatbeeld.

muur moetcn ook nog de mer radars en pa-

Wic van Amerika naar Mexico wi l, wo rdt

rrouilles volgesro uwde heuvels in Amerika

gem srrobreed in de weg gelegd. Een draaid-

ges lechr worden. Wie daar gcsnapt word[ en

cur door en je staat in Mexico. Dc andere

[erug ovcr de gre ns gezet en kan het daarna

kant op, dat is de kUllSr; al volstaat het vaak

opnicuw proberen.

om er Amerikaans uit te zien en met een Amcrikaanse

paspoort of een

greencard

Daarnaast kun jc jc over de grens laten smokkelen. Voor 7.O ' n .300 dollar wordt je w nder

(wcrkvergunning) te zwaaie n. Maar wic nier de juiste papieren heeft, moet improviscrcn. Voor hen is Tijuana cen

tllS-

senstop op weg naar her beloofdc land aan de andere kanr van de metalen muur die vanaf de

kust

veertien

Pas op, overstekende Mexicanen

kilometer landinwaarts

loopt. Gcl ukszuekers , seizoc narbeiders en bedelaars clustcren samen . Amerib lonkl en

problemen in L.A. a(gncr. En wie familie

wie handig is, komt de grens wei over. Want

hecft in de Stares en ccn aanra l peso's om de

Cal ifornic was ooit Mexicaans en kan nog

Mexicaanse bureaucratic re olicn, heeh her

steeds niet 'I.ondcr Mexico.

nog ccnvoudigc r, omdar jt: dan een tocrisn.:nvisum klint aanvragcn . Eenmaal binnen kun

Getting there

jc altijd nog beslui[cn om [c blijvcn.

Langs de sndwcg van l.os Angeles naar San

Zolang de weivaan in Amcrika zo veel hoger

D iego sraat een un iek vcrkcersbord. Het lijkt

is dan in haar buu rland , zu ll en de immigran -

e'e n bectjc op her overstekend-wi ld hord. f en

ren blij ve n komen. f30vendi en maakt Amc-

hbuw bord met een witte srree p door drie

rib dankbaar gebruik van de ro csrroom van

ren nende Fopperjes, man, vro uw en kind.

gocdkopc,

Pas op, ovc rsrckend e M exican cn , wil het

bcidskrachren. Oat !<an niemand vcrhindc-

hardwcrkcnde Mexicaansc ar-

bord zeggeo .

ren, ook de Repub likeinen niet. C arlos Mon-

Aan de andere kant va n de freeway, de enige

sivais, een bekende Mex icaanse columnist en

goedc vcrbinding van cle Mcxicaanse grens

essay ist schetst het als volgr: ' V crgclekcn mcr

naar de bcloofde srad LA., is ee n controle-

waar ze va ndaan komen zijn de tvlcxicaansc

post van de border-parrol. Doc grcnspolirie

barrios (ac hterbuurtcn , MR)

heeft in de grensrcgio vcrregaandc bevoegd -

ghetto's van wdvaart . De menscn hebben

in de

heden en stopr icdcrccn die er ve rdacht (La-

hun eerste levensbehoeften en ner even iers

tijns -Amcrikaans) uir'l.iet. Sommigc illegalen

meCf en in die extra bezit liggen de worrels

springen dan uir de aura of vrachtwagen

van de immigratie.' Ameri ka heefr cen magi-

waarin zij vervoerd worden en rcnnen de

schc klank in Mexico: 'Wie vroeger vooruit

freeway over, regen het vcrkcer in. De bor-

wilde komen, moderncr w ilde leven , gi ng

der-patrolbar zc gaan. Oat zijn orders, want

naar Mexico

it)'. NlI, gevoed door de media

mÂŽ~l1mÂŁ ECONOMI CA

en de verhalen van geslaagdc immigranren die terugkeren naar hun geboortestreek, wil iedereen naar de Verenigde Staten.'

Paranoia Hoewd de Verenigde Staten bij uitstek een land van immigranren is, wardt de legale en illcgale immigratie uir arme landen zoals Mexico mer de nodige argwaan bckeken. Goedkope reroriek van canservarief Amcrika heeft met name de Republikeinse partij geen

windeieren gelegd, nier aileen op narionaal niveau, maar ook in veel sraren. In Californie was

Rcpublikcinse

gouverneur

Perc

Wilson vmig jaar de architect van de vcdbcsproken proposition 187, een door een referendum bckrachtigde resolmie die illcgalen en hun kindercn elk recht op staatssteun , onderwijs en gezondh eidszorg omzegt (zie inzct) .

Mexicaanse Bouwvakker kust het vrijheidsbeeld

palen zij in grnre mate de polirieke agenda,

domsprogramma's en tegelijkertijd her verla-

wdat te vrezcn valt dat dcze kortzichtige po-

gen van de bclasringen voor de modale en ho-

litiek binnenkort realiteit worde

gere inkomcns. Deze oplcving van conservatisme bcnadrukt

Tegelijkertijd circulcren in hcr door Rcpu-

De aanval ap de recemc immigranten past bovendicn hclcmaal in her srramien van her

de eigen verantwoordelijkheid op een manie r

blikeinen gedomincerde Huis van Afgevaar-

in de batste vcrkiezingen zo succesvolle

die srerk doet denken aan een 1ge eeuwse va-

digden talloze immigratiebeperkende plan-

'Comracr with America', dat Newr Gingrich

nen. Dc legale immigrarie moet omlaag, de border-patrol moel mer nog eens zovccl dui-

aan cen poliriek momcmum hielp. De be-

riant van her kapitalisme. 'Iede r voor zich en God voor ons allen,' lijkt het devics. M~nsen

langrijkste onderdclen van dit gcloofschrift

zijn in de Republikeinse wercld verantwoor-

zcnd man worden uirgebreid, illcgalcn kun-

zijn: to balance the budget, het wegwerken van het financicringsrekort van de Ameri-

delijk voor hun eigen problcmcn en moeten

kaame overheid in zevcn jaar, het terugdrin-

nen onder gccn beding blijven, korrom: een

her dan ook maar zelf zien tc rnoicn - zie de

zondebok lijkt gevonden. En door de grore meerderheid van de Republikeinen in de Sc-

gen van de rol van de federale overhcid, het

enorme bezuinigingen op de toch al karige sociale zekerheid. Het is ook dczl' verharding

naar en in her Huis van Afgevaardigden, bc-

af~bnken

van het polirieke debat, die de vluchtclingen

van bijsrands-, ziekte en ouder-

Proposition 187 Pete Wilson, republikeinse gouverneur van Californie en gerespecteerd lid van de Grand Old Party dacht in de voetsporen van een van zijn voorgangers te kunnen treden . Hij stelde zich, net als Ronald Reagan die ook het hoogste ambt in de Golden State bekleed had, kandidaat voor een tree hoger; president van de Verenigde Staten. Wilson, die de naam had een gematigd republikein te zijn, had de afgelopen jaren goede sier gemaakt met een aantal stevige wetten, met name op het gebied van de misdaadbestrijding, de onttakeling van de AI路 firmallve Action (positieve discriminatie van minderheden) en de immigratie: Hij hoopte dat hij met de in een referendum bekrachtigde Proposition 187 bij zijn partijgenoten in de rest van de VSook de naam van een sterke en krachtdadige politicus kon vestigen. In Proposition 187 ontzegt Californie aile illegale immigranten elk recht op onderwijs en gezondheidszorg. Scholen of ziekenhuizen worden verplich t iedereen om identiteitsbewijzen te vragen en als het vermoeden bestaat dat iemand illegaal in de Verenigde Staten verblijft, dienen deze instanties af te zien van hulp of scholing en dit te rapporteren aan de immigration-office. En daar stond Pete, pronkend met zijn nieuwe imago als hardliner, voor het Statue of Liberty in New York om zijn net aangekondigde nomina tie luister bij te zetten. Dit terwijl het vrijheidsbeeld toch het symbool bij uitstek is van aile Europese immigranten die berooid en vaak wanhopig naar het Amerikaanse continent trokken omdat daar meer kansen waren dan waar ze vandaan kwamen. De op de strak geregisseerde bijeenkomst niet gestelde vraag rees dan ook wat nu het verschil was tussen de Europese settlers van het eerste uur en de recente immigranten. Want ook de Mexicanen verla ten hun geboortestreek niet uit luxe, net als de lerse immigranten na de Great Famine in lerland in de 1ge eeuw niet uit rijkdom met duizenden de oversteek maakten. In de grote campagne om Proposition 187 te ondersteunen wees Wilson en zijn

enorme campagnestaf er vooral op dat de immigranten buitensporig veel gebruik maakten van Amerikaans overheidsgeld en zo de belastingcenten van 'echte Amerikanen ' opaten. Het beeld van de frauderende en calculerende immigrant bleek ook in Californie sterk en de bevolking schaarde zich in meerderheid achter het voorstel. Deze beeldvorming berust echter bijna altijd op anekdotisch bewijs; iedereen kent wei verhalen over buitenlanders die zeven uitkeringen trekken, geweldadige Latino-gangs of Mexicanen die subsidies over de balk smijten. Wilson gooide nog eens olie op het vuur door de 'kosten van illegalen' met veel bombarie in de publiciteit te brengen. Qe manier waarop hij aan deze bedragen kwam, is tekenend voor de manier waarop het debat gevoerd is. Wilson schatte (en dat deed hij -tegen zijn politieke kleur in- niet conservatief) het percentage illegale immigranten in Californie. Vervolgens voerde hij ditzelfde percentage van de overheidsuitgaven op als kosten van de illegaliteit. Opnieuw wijst een nuchtere kijk op de feiten echter in een andere richting. IIlegalen produceren namelijk ook. Bovendien maakten zij al weinig gebruik van al deze voorzieningen, was de bijstand niet toegankelijk voor buitenlanders en is ook het beroep van immigranten op de gezondheidszorg vee I lager dan voor de andere groepen. Proposition 187 is daarmee opnieuw een voorbeeld van paniekvoetbal en kortzichtige politiek. Gebaseerd op verkeerde veronderstellingen en berekeningen en niet in overeenstemming met het veri eden van Amerika of de huidige realiteit. En Pete? Na nog geen 4 maanden gooide hij de handdoek alweer in de ring en daar zal geen Mexicaan een traan om laten. Behoorlijke oplossingen lijken nog steeds ver weg, maar met Wilson in het Witte Huis was het er zeker niet beter op geworden.

010-4074370 De top. Niets meer en niets minder

kunde, maar die er ook op andere gebie-

zoeken wij. Academici die een kei zijn in

den bovenuit steken. Voel jij je aan-

hun studie bedrijfseconomie of bedrijfs-

gesproken, bel dan bovenstaand

nummer voor een informatiepakket.

ill MORET ERNST & YOUNG A CCOUNTANTS

wichrigheid in her Amerikaanse

e n mi gram cn parren specl r. D e polirici, die zich maar al re graag

beleid ren op zich(e van haa r

alie rren rege n Washin gron en

widerbuur. In her kader va n de

be nad rukke n dar her po lirieke

NAFTA

esrab lishmen r re vc r van de wer-

Free Trade Associarion , her

kel ij khe id afsraa t, hebbe n o p her

overkoepelende vrijhandelsvcr-

geb ied va n d e immi gra tie za nd

drag voor her Amerikaanse co n-

(de

North-Atl anric

in hun oge n.

rinenr) is immers afges proken

Te n ccrsre is her vo lledig o nmo-

dat er in principe geen belem-

gel ijk o m deze vorm van mig ra-

meringen meer bes raa n in de

ri c tegen te gaan . De grens rus-

mobilireir va n goederen, dien-

se n A mer ika en M ex ico is mee r

sren en produktiefacto rcn.

dan 3000 ki lome ter lang en her

H er blijkr inmiddels dar de p ro-

is onmogelijk en ook zee r in effl -

dukti efactor ka piraa l inde rdaad

cienr om alles en iederccn di e de

buirengewoo n mo bi e! is. Aa n

grens passee rr sreeds re o nder-

de Mex icaanse kant va n de

2Oeken . Bovendien w ilen im-

grens zi jn rall oze m aquil adoras

migra nren al rijd bli jven probe-

ontstaa n. Di e zij n vee1al door

re n voet aan de gron d re krijgen

Amerik anen o pgeze rre bed rij-

in her la nd va n de on begre nsdc

ven die de arbcidsinrens ieve ge-

mogel ij kheden . D e rijkdom van

deelren van her prod ukrieproces

de Verc nigdc Sraren is onge-

van Amerikaa nse goederen ver -

kend en za l alrijd b lij ve n schitte-

zorgen. Deze rall oze kle in e en

ren aa n de M ex icaa nsc ho rizo n.

grore bedrijven m ake n da n k-

D aarnaasr is her maar zee r de

baar gcbruik van d e rela ti ef lage

vraag of de im m igra nren inder-

lonen in M exi co. Tn deze be-

d aad de bro n zi jn va n 2Ovee1

drijf)es wo(dr ee nvo udig en on -

kwaad . Srerker nog, in rca lireir

gesch.oold wcr k verricht , met

levc rcn vccllcgale en ill egalc m i-

name asse mbl age va n compu-

granren een esse nri ele bi jd rage

ters en e!c krro n ica. Daarnaast

aan her fu ncri o neren va n de

srrij ken ook sreeds meer grore

huid ige Amerikaa nse eco nom ic.

Am eri kaa nse en Japanse bedrij ven

Back to reality Ca lifo rni e is in feite juisr afhanke!ijk van de

l.A., de 8eloolde Stad

ce nre im migran ten zijn name! ijk bijn a alrijd

nee r in

de Mex icaanse

grenss rreek . D e d aar geasse mbleerd e produk -

bere id om zee r hard rc we rken; zij beg innen

ren wo rden bijn a all emaa l in de Verenigde

gro re hoevee lheid M ex icaa nse arbeidskrach-

op nul en hebbe n eige n lij k oo k wein ig keus.

S(aren ve rkochr. D eze vo rm va n produce re n

ren. Vee l va n her 7.Oge naamd e blue collar

D e Ame rikaanse co nsume nt blij fr ook ni et

is ook doo r de Amerikaa nse o ve rheid ge pro-

werk wo rdr nameli j k doo r M ex icanen en an-

mer lege lla nde n ac hter; vee l produ kre n en

pagec rd . M en hoo pre d ar de beschi kbaarheid van ba nen aa n d e Mex icaa nse ka nr va n de

de re migra nren gedaa n. D e landbouw, de

grens immigranren 'aa n de goede kanr

sc hoonmaa ksecror, vee l ruini ersbedrijven en de fas r-food in dus rrie rere n o p deze arbeiders. O o k komen de m ees re oppasse rs (nann y's) uir Larijns-Ame rikaanse landen. Vee! Ameri-

Ieder voor zich, en God voor ons allen

ka nen rea li se ren zich nier dar her fei t dar ee n

'lO U

houden ' . Maar de produkriefac ro r a rbeid blij kr als puntje bij paa\rje kom ( dui de!ijk nier m obie! te zijn, renminsre nier offi cieel. H oewel d uidelijk de afhankelijkheid va n m et name Cal i-

Big-M ac me nu slechts $2,99 kosr, voora l re danken is aa n de M ex icaa nse arbeidsk rachren

die nsten zijn dankzij de im migrante n on -

fornie van deze additione le arbcid kan wo r-

di e zich voo r datze lfde bed rag ee n uur la ng in

voors relbaar goed koop. Te goed koo p waar-

den aangeroond, lijkr de houding va n veel

de ' keuken' in her zweer werke n. En als ze

schijnli jk, maar dar bestaa r n icr in her aa rd s

Amerikanen zich juisr te verha rden ren op-

doo r Beve rl y H ill s rijd en o m ee n glimp va n

co nsumenre nparadi js.

ziehre van de immigranren. En her zijn juis t

de gro re srerren op re va nge n, va lr her ze niet

Bove ndien vo rmen de C hica no's (s paanss pre-

derge lijke onevenwichrigheden

o p dar zij ail een maar spaa nss prekende ruin-

ke nd e Am eri kane n) langza merhand ce n gro re

mi sch beleid, die de immi gra ri esr rom en en

in eco no-

man ncn zien en ncrgc ns cen ho r-s ho r.

en hech(c subgroep in d e Amerik aa nse sa-

menso nrerendc gcvolgen d aarva n in de hand

D e co nsranre roes rroom van lega le en ill ega le

menl ev in g. So mmi ge M cx icaanse fa milies

we rken. Am erika en M ex ico zijn er vee! mee r

im m igran ren zo rgr ervoo r d ar her loonn ivea u

wonen al ge ncrari es lang in Ca lifo rni e, vee!

bij gebaa r o m ook de m o bilireir va n arbe id op

o ngeke nd laag blijfr, re rwijl de morivarie va n

lange r d an de meesre huidige bewo ners en er

ce n behoo rlij ke mani er re rege!e n. AJl een d an

de wer kn emers wei hoog is en d aar profircren

zijn vee! gebi eden, m er name in zu id -C alifo r-

kan ook het ka piraa l effi cienr gca ll oceerd

prod uce nren en co nsum enren va n. D e pro-

ni e, waa r de Mex ica nen d e groorsre erni sc he

wo rden e n kan er gezocht wo rden naar o pl os-

du ce nrcn kun nen tc alle n t ijd en purren uir

groc p vormen .

sin ge n voor d e o ncvenw ichrigheden langs de

ee n leger va n gemorivee rde arbeiders. Re-

Tege lijkertijd is cr een me rkwaardige o neven-

grens.

â&#x20AC;˘

Een nleuw para drs B. Baarsma

De flUidige milieu-economie staat nog srijf van de

In dit artikel wordt ingegaan op een betrekkelijk nieuwe ontwikkeling binnen milieueconomie, namelijk de ecologische economie. Dit paradigma is aan het begin van de jaren '70 ontstaan als reactie op de alom aangehangen neoklassieke economische theorie. Ecologische economen richten hun kritiek voornamelijk op het idee van relatieve schaarste, de onvolledige werking van het prijsmechanisme en de nadruk die neoklassieken leggen op het marktmechanisme als allocatie-instrument.

neoklassieke

invloeden.

Neoklassieken

zien

ml-

lieuproblemen vedal als het gevolg van onge-

namclijk

prijsde schaarste. Met andere woorden, mi-

schaarste heefr bem:kking op de schaarsheid

relatieve

schaarste.

Relatieve

lieuproblemen zijn effecten van handelingen

van cen bepaalde natuurlijke hulpbron (bijv.

die buiren de marh om, dat wilzeggen onge-

'link) ren opzichre van een andere hulpbron

prijsd, de produktievoorwaarden of her wel-

of ren opzichte van dezelfde hulpbron maar

vaartspeil van andere huishoudingen be'in-

dan van een andere ([ague) kwaliteit. De op-

vloeden. De ongeprijsde effecten worden dan

lossing voor relatieve schaarstc is subsritutie.

ook exrerne effecren genoemd. De oplossing

Door de roenemende schaarsre van een hulp-

voor milieuproblcmen ligt volgens neoklas-

bron zal de prijs crvan srijgcn en wilen an-

sieke economen in het prijzen van de on ge-

dere, minder schaarsc en minder dure bron-

prijsde schaarste via her marktmechanisme,

nen worden gebruike. Zo kan het gebruik van

oftewe\ in het internaliseren van de externe

'link vervangcn worden door cen goedkoper

effecren. Ir wordr een moneraire waarde be-

en minder schaars meraal.

paald

voor

verschillende

milieugoederen

Dc ecologische economic gaar uit van absoOnder absolure schaarste

waarvoor ror dan roe geen marh en dus geen

lure schaarste.

prijs besrond. Door her prijzen van de onge-

wordt verstaan de schaarsheid van natuurlijke

prijsde schaarste zal, volgens de neoklassieke

hulpbronnen in hee algemeen, de schaarsheid

economen, de schaarste verdwijnen.

van

Hier zal worden aangegeven waarom de eco-

schaarsre neemr toe als de bcvolkingsomvang

uleieme

middelen.

De absolute

logische economen het nier eens zijn met

roencemr of als de consumprie per hoofd van

de'le visie en wilen revens hun oplossings-

de bevolking srijgr. De'le vorm van schaarsre

richringen beschreven worden. Uireraard kie-

!<an niee worden opgclosr. De voorraad zink

zen nier aile ecologische economen voor de-

is beperkr, en ook de voorraad van evel1tucle

zdfde oplossingen; sommigen zijn extremcr

vervangende metalen is absoluue beperke.

in hun kririek op de neoklassieke economic

Subseicueie kan uireindclijk dus geen soclaas

dan anderen. Volgens mij ligt het nur va n de

bicden.

ecologische economic niet eens zozeer in de

Als we uiegaan van relarieve schaarsee lijken

spccifieke oplossingen die ze voorstel len,

subsriruties van rdarief sch aa rsc goederen of

maar meer in het alrernatieve denkl<ader dar

bronnen wei in voldoende mate een oplos-

zij schept. De alleenheerschappij van de

sing ee kunnen bieden voor milieuproble-

I1CO-

doorbroken en te-

men. Volgens de ecologische economen is dar

kortkomlngen van deLe theorie komen dui-

eehter schijn. Ten eerste is her lang nier aleijd

klassieke rheorie wordt

7.0

delijk aan her lichr.

mogelijk om een subsriruur re vinden omdar

De kritiek van de ccologische economen op

de benodigde rechnologie nog nicr onrwik-

de neoklassieken is in drie caregorieen in rc

keld is of niet kan worden. Zo is er nog geen

relarievc

subsricuur voor fossicle brandsroffcn, bijvoor-

schaarste, de onvolledige werking van her

bceld omdar de rechnologic rond kernenergie

prijsmechanisme en de nadruk op her markt-

nog nier ver genoeg onrwikkeld is. Ten

mechanisme als allocatiemechanisme.

rweede mocr bedachr worden dar bij substi-

Relatieve schaarste

andere schaarse voorraden onvermijdelijk is.

Allereersr hebben ecologische economen kri-

Her aanwenden van rechnologischc innova-

her cennaal stcllen

van

rurie een zekere mate van afwenreling naar

riek op her begrip schaarste zoals her door

ties is immers gcbaseerd op her gebruik van

neo-klassieke economen gehanreerd wordr,

veelal uirputbare grondsroffen en kan leiden

illÂŽ~ECONOMICA [j'ill&

r ror ee n grorer beslag op de

chanisme als instrumenr bij uirsrek. Door

institutionele benadering ook duidelijk naar

opslagcapacireit van

het doorrckenen van de juiste prij zen zal via

voren.

het

milieu. Voor ke rn energie

een substituti e proces de schaa rste en da ar-

Tegen over de neoklass ieke oplossing van het

andere

her

met de milieuproblematiek verdwijnen . De

prijzen van mili cugoederen (in de vorm van

materiaal

ura-

achterliggende gedachte is dat indien een na-

bijvoorbecld heffingcn, compcnsaties of vcr-

nium nodig en kernafval

tuurlijke hulpbron schaars wordt, de prijs zal

handel bare emissierechten) berogen ecolo-

kan niet verwerkt worden

srijgen. Encrzijds zal dir de producenre n

gisch econornen dat een drieral insrituties

onder

schaarsc

waa rdoor

het 7.ich op-

(}}omerCi ~. UDStitUtie als

prikkelen om tec hnologi sch onderzoek rc

noodzakclijk zijn om het ideaal van ee n ste-

verrichten naar substirutiemogelijkheden

ady state economy ror srand re brengen. Her

oplos-

voor d e oude, duurdere hulpbron. Voor de

betrefr een insriturie om de omvang van de

sing van de ene vorm van

neoklass iekcn staat vast dar d eze substiturie

bevolking re stabiliseren, een insrirutie om de

schaarste roepr zo wee r an-

a.ltijd techni sc h mogelijk za l zijn. Anderzijds

voorraad vervaardigde produktcn consrant te

derc sc haa rste op en is dus

zal de vraag naar de oude hulpbron afnem en

houd en en om her gebruik en de verwerking

nict eeuwig mogelijk . De

doordat de prijs ervan is gesregen. Er zal zo

van grondstoffen binnen ecologische grenzen

aanbud van en vraag naar het substituut ont-

te houden, en tenslone een instirutie om de

ac htergrond van deze redenering is gelegcn in de alom geldende

staan.

inkom enso ngelijkh eid aan te pakken. De in-

hoofdwerten van d ~ thermodynamica.

Dit prijsmechanisme werkt echte r in onvol-

strumenten die worden voo rgesteld o m deze

De eerste hoofdwet van de thermodynamica

doende mate, aangezien slcc hts een van de

institutics vornl te geven zijn verhand elbare

zegt dat er in een gcsloren sys reem bij rrans-

rwee functies van prijzen naar behoren werkt.

geboortcrechten, uitpurtingsquota, hoeveel-

formatieprocessen van energie geen energie

Prij zen zijn enen.ijds een in strument om

heidsres tricties, en minimale en max imal e be-

ve rloren gaar. Energie blijft altijd behoud en;

prikkels aan economischc subj ecten te geven

grenzingen aan persoonlijk bezit en inkomen.

her gaar aileen over van de ene ene rgievorm

en anderzijds een instrument om informati e

De ecologische economische oplossing gaat

in de andere. Volgcns de ecologisc he econo-

over schaarste re verst rekken. D e prikkel-

dus uir van absolute hoevee lheidsgrenzen die

men hebben de meesre ecunomen de srrek-

functie van prijze n werkt in voldoende mate,

aan het economische systeem moeten worden

king van de eers te weI' van de thermodyna-

maar volgens de ecologische economen werkt

opgelegd. Binnen die hoevee lheidsgrenzen

mica tegenwoordig wel begre pen. Zo worden

kan her prijsm echanisme overigens wei ee n

in hed endaagse produktiefuncties niet meer

rol spelen.

aileen de factoren a rbeid en het beperktc begrip kapitaa l opgenomen, maar ook de factor natuurlijke hulpbronn en . De grenzen die de

Substitutie is niet tot in het oneindige mogelijk

rweede hoofdwet aan ee n ieder en dus ook

onbeperkt en dus is intern alisering van ex-

aan economen oplegr, worden echter nog ni ct vaak beg repen door eco nomen. De

Directe regulering Korrom, subsrirutiemugclijkheden zijn nler tern e effecten nier genoeg. D e rnarkt legt

de functie van schaarste-informatie niet. Er

geen absolute grenze n op aan her doen en la-

rweede hoofdwet van de thermodynamica

wordt daardoor gee n rekening gehouden mer

ten van subjectcn, zodat dergelijke grcnzen in

srelr dat elke transformatie van energie ge-

ecologische grenzcn. Prijzen geven aileen re-

de vorm van exogeen, door ecologen en an dere wetenschappers bepaaJde en door poli-

paard gaar met kwaliteitsverlies van energie

latieve schaarste weer (een prijs zegr namelijk

van een geconcentreerde, bruikbare vorm

aJleen wat ten opzichte van andere prijzen),

tici vastgestelde, hoevcel heidsresrricries aan

naar een diffuse, onbruikbare vorm. Deze

en kunnen dus geen oplossing bieden voor de

de markt moeten worden opgelegd. Er is di-

wet hee t oak wei de 'wet van de toenemende

absolure schaarste. Her is immers onmogelijk

recte regulering nodig waarbij de overheid

enrropie', waarbij enrropie wil zeggen wan-

om de relatieve prijzen van aile milieugoede-

rechtstreeks ingrijpt door het opleggen van

orde of warmteverlies. Door het verbranden

ren in het algemeen te verhogen. Indien we

normen en en wann ee r deze nicr worden na-

van aardoli e neemt bijvoorbeeld de enrropie

dit roch zouden proberen, wordt slechts het

geleefd eve nrueel sancries. Mer behulp van

roe: bruikbare energie wordt bij verbranding

absolute prijspeil verhoogd en zal inAatie en

vergunningen en geen verbodsbepalingen

omgezer in onbruikbare warmte. Zo wordt

nier de gewensre substiturie het resultaar zijn.

bij

aJle economische acriviteiten energie

kunnen zo fysieke gren zen worden opgelegd aan het economisch verkeer. Binnen die

(maar ook materialen) in een mindel' bruik-

Het marktmechanisme

bare vorm omgezer, en neemt de enrropie

Tenslorte is er kritiek op het neoklassieke ver-

n isme op een efficicnte wijze leiden tot een

dus. Substitutie impliceert altijd vervanging

trouwen in her markrmechanisme als beste

optimale allocatie van hulpbronn en.

van de ene hulpbron met lage enrropie door

en enige aJiocariemiddei. Hier wordt duide-

De neoklassieke economische oplossing hoeft

de andere hulpbron met lage entropie. De

lijk dar de ecologische benadering een insti-

nier geheel te worden ui[geschakeld, maar

hoeveel heid lage enrropie is ec hter beperkr en

tutionel e achtergrond heefr. N er als binnen

moer wei binnen bepaalde grenzen worden

er is gee n substituut voor lage entropie. Lage

de instirutionele eco nomie gaar ook de eco lo-

geplaatst. Grenzen die niet in de economi-

enrropi e is dus schaars in absolute zin. M et

gische eco nomie ervan uit dar allerlei poli-

sche analyse zijn opgenomen , doordat de

andere woorden, substitutie is nier ror in het

tieke en

wetten van de thermodynamica worden ver-

oneindige moge lijk.

grote rol spelen bij de oprelling van individu-

maatschappelijke instituries een

grenzen kunnen het markten prijsm echa-

waarloosd.

ele belangen. D e ongesroorde werking van de

Het prijsmechanisme

markt aileen is niet voldoende. Bij de oplos-

Ecologische economen hebben revens kritiek

singen voor de milieuproblematiek die de

op de neo klassieke nadruk op her prijsme-

ecologische economi e aandraagt, komt deze

maart 1996

Barba ra Baarsma is AI O bij de vakgroep SM M/EGI

Wanneer de geest • nog kneedbaar IS Olav Velthuis Lawrence Summe rs, Ha rvard -p rofessor en

had moere n gesch iedcn om ve ra ndering aa n

vo o rm alig Wereld ba n k-ropma n, wcrd eni ge

rc bre ngen in Su mme rs' voorbesremmi ng als

rij d gelede n in ernsrige ve rl ege nheid gcb rachr

markri deo loog.

roen cen in formele noririe van zij n h<lnd uitlekre naa r d e pers:

'.1 ust berween

Economel1 zijn saaie mensen. Dat merk je aan allerlei dingen, maar zeker ook aan de hoeveelheid biografische gegevens die in de loop der jaren over hen is opgetekend. Een el1keling als Keynes daargelaten weet geen enkele econoom zijn leven op gedrukt papier vereeuwigd. En toch, het leven van de gemiddelde econoom kan misschien niet wedijveren met dat van een doorsnee soap-star, op zijn minst bieden biografische gegevens over de jeugd van onze vakbroeders een goed aanknopingspunt voor een speculatieve theorie. Ik verwacht enkele regelmatigheden bloot te leggen die het keuzegedrag waar de economische wetenschap zo verzot op is, enigszins beperken.

Spiege/bee/d

you an d me,

sho uldn'r rhe World Ban k be encouraging

H er sociale sp iegelbeeld va n Su m m ers' libe-

mo re mi gration of th e dir ry indus t ries ro ri1e

rale predesti nat ie is James T obin , in 1982

Low Developed Co untri es?' Aa n d e econo -

winn aar va n de Nobelp ri js voo r de eco no m ie.

m ische rheor ie in haar mees r ra uwe gedaante

T obi n groeide op tijdc ns rhe G rear Depres-

onrlee nde Su mme rs d rie a rgum enren voor

sion in Amer ika, me t als gevo lg d a r de d oe l-

deze d u ivelse sugges ri e: I. Voor ZQver verv ui-

treffen dhe id waa rmee Roosevelrs N ew D ea l-

ling leidr rot een hoge r sterfrec ij fe r, ·z.ij n ver-

politick de econo mi sche ma laise verzach rre,

vuilend c in dus t riee n in onrwikkcl ingsland en

in her geheugen van de jonge Tob in werd ge-

op h un plaa ts aan gez.ien de economische

grifd. Daarbij mogen we na tLIu rlijk n iet d e

waarde va n een men selijk [eve n d aa r ger ing is.

ro l va n de moeder vergeren in d e vormin g

2 . Verv uili ng is her minsr merkbaa r daa r waa r

va n de jongeli ng; we lnu, T ob ins mod er was

de lu c hr nog he r schoons r is, en dar is in de

acri ef als soc iaa l we rker, e n brac hr her lo r van

Derde Werel d. 3. Ee n schoo n m il ieu wo rdr

de have-no ts in zijn nabijheid . Nog voor T o-

d oo r wesre rl inge n m er een hoog in kome n be-

bin zelf oo k m aar een verm oed e n had ooi r in

ter op zij n waarde geschat d<l n in o nrwi kke-

de econo mische wete nsch ap re rechr te ko-

lings lande n, waar de bevolking eerst nog

men , sron d ec n va n zij n eco nomische inzich -

maar ee ns in zij n dagelijke levensbehoefren

ren al vas t: de overheid d raag r ee n socia Ie ver-

moer 'l ie n re voorzien. Dus, waar wach ten we

an rwoo rde lijkheid en besc hikr over de in stru -

nog o p? Dc on bed oclde p ublikatie va n deze no ririe in 'T he Economis r' m aakre een go lf va n verontwaa rdiging los. T e rech r? Wie iets mee r weer ove r Sum m ers ' achrergrond za l zijn oordeel

Ach, zoon, aanstellers zijn het.

wcHich r n uancere n . Summe ts lijkr her libe rale d e n ken haasr ge nctisch m eegegcven. Zijn be ide o ude rs 'l.ij n eco-

menten om de eco nomie, waa r nod ig, b ij re

noo m en onder z ijn ooms bevinden zich d e

spr ingen. Dir prc-we rensc happelijk inzichr

gev ie rde economen Paul Samuelson en Kennerh

Arro w. D aarnaasr leek her h u isdijk

zou vuder rij pen rijde ns T obi ns economi sche vo nning op de u nive rsiteir, die o p dat

klimaa r waaron de r Summe rs opgroeide in

mome nr, eind jarcn derri g, in de ba n was va n

aile opzichre n op een marin on d er vollcdig

de id eeen van Key nes. Als voo(Oaams re expo-

vrije med ed inging. Aan her begin va n de

nent van de Keynesiaanse rrad irie in de Ver-

wee k kregen ail e gezinsleden de ka ns blokke n

enigd e Sraten, hecfr Tob in zi jn ge hele ver-

relev isiekijktij d te kopen op een fi crieve vei-

dere leve n een lans gebroken voor overheids-

lin g. N aar jc lievelin gsprogra mm J kijken was

ing rij pen .

mer andere woo rden ail een mogcl ij k, jndien

To bin en Su m ill e rs, twee losse voorbeelden,

je voo raf de rcchren had wcren rc bemac hr i-

m aa r daarmee ho udr d e gedach re ngan g n icr

gen. Toc n d e vader des huizes op ee n gegeve n

op; d e mijne nier, in ieder geval. Want wie

mo me nt voor he r kij ke n va n zijn favori ere

d urfr er va n roeva l te spreke n d ar de soc iaa l-

derecrive n ier ge noeg k.i jkrijd b lee k re 11eb-

d emocrari sche econoo m John Kennerh Ga l-

be n , s[O rrte he r sysreem in . Ner echr. Zo ver-

brai th afkolllsrig is uir cen gezin waarin her

liepe n vele activire iren in h uizc Su m mers via

politick acri visme va n d e vad er een srempel

her fict ieve m arkrmecha ni sm e. Een wonde r

drukre op her gezinsleve n, en vraagsru kken

m®~L1m~ ECONOMICA

ding en evenmin via een krachrige empirische bew ijsvoe ring. Mogen uie deze kone Ievensschcrsen en wijze opmerkinge n conclusies geerokken worden? 'v;fetenschappelijk is hee nacuurlijk om'erancwoord, maar de vcrlciding is te groot. Wane war is hier de feieelijkc inzee? De licfdesbaby van de cconomische wcrcnschap: vrij keuzegedrag! Als de gepresencecrde bevi ndingcn zich lare n generaliseren, dan moeeen we nog maar eens hard na gaan denken over die zoge-

naamde kcuzcgcdrag. Want als blijke dae cen econoom niee eens ee n vrijc kClIze maakr voor zijn cigen vak, laar seaan hee weeenschappelijke paradigma van waaruir hij opcreere, hoe kan een econoom dan nog lange I' volhollden dae menscn voondllrcnd vrij e

Ontkennen heeft . geen Zln.

kCllzes maken' In feire zijn vele keuzes schijn: kneedbaar als d e geesr in de jonge jarm is, worden porenr iele keuze mogdijkheden in cen vroeg sradium geelimineerd, en wei door de beroemde eries van opvoeding, erfelijkheid en milieu. Nacuurlijk, hee is een cliche, maar aan economen bn je her nicr vaak gcnoeg ve nellcn. En dan zwijg ik nog over de invloed die charismaeische docenten kunnen hebben op de prillc scudenr economie. SllIimerr in iedere propaedeusescudenr n iee ee n becrje de ecol1omisc hc gees e van Rick van der Ploeg) Je kune nll nog ecgen spurrercn dar de eegengeseclde gedacheengang eveneens navolgbaar is: juise omdar je ollders seeeds weer aan rafel van sociale ongerechrigheid her hoofdgcrcchr

oud is, en de jongema n in hee leven aldus een

begi n nen o ver rech rvaard igheid , wi I jc lekkcr

van de maairijd vormden? Of dar 20wel Mil-

harde leerschool vindt, seaat zijn larere keuze

veel geld verdienen een kosre van de armen;

(On Friedman als George Seigler, beiden neo-

voor hee neo kJassicke paradigma war mij be-

jllise om dar je vriendjes allemaal economic

klassiek en beide n goed voor een Nobelprijs,

trefe goeddce ls vast.

gaan sruderen, ga je zelf roch maar eens bij

afkomseig zijn uie een immigranee ngezin, dar

kunsegeschiedenis kijke n; juise omd ae Van

in Amerika hee hoofd boven warer probeerd e

Liefdesbaby

d e r Ploeg hamen op de rationele verwachrin-

ee houde n in de handel? Weinig inbccldings-

SpeculaeicP Ja, naeullrlijk, maar ik bevind

gen eheorie, krijg je er cen nacuurlijkc afkee r

vcrmogen is nodig om d e afgcmeecn gesprek-

mij in hee gocde gezclschap van cnkele gc-

van. Maar ook dan ben jc nog vcr verwijderd

ken voor d e geese ee hakn die's avonds aan

kerde med esra ndcrs. Professor Van Sinderen

van hee maken van een vrije keuze; door jc cr-

eafel gevoerd werden; als vader al voor de

bijvoorbedd , benadrukce in zijn inaugurele

eegen af ee zeetcn, gedra ag jc je nog sreeds als

avondmaalrijd rhuis kon zijn, naruurlijk.

rede voor de lee rs(Oei economische polieiek

ccn slaaf van je eigen omgeving. Hee is een

- ' D e werkloosh eidscijfers z.ijn weer geseegen,

aan de Erasmus Universircir hoc bclangrijk

beeeje als een Fre udiaanse analyse: geef je we

papa.'

ineu'ieic, cigen ervaring, afkomse, opvoeding,

dae je een dominanre moedcr hebr gehad,

- 'Ach, zoon, aansrellers zijn hec. Werk is er

en gevoele ns van rcchrvaardigheid zijn in dc

dan is dar na(uurlijk 20; oneken je, dan heb je

aleijd. Wic 'lOeke, u] vinden, en wie niee

vorming van her economisch denken. Later

zeker een dominanre moeder gehad, wane

vinde, mOe( beeer 2Oeken.' Enzovoon.

valt deze vooringenomen kennis er nier meer

dan probeer je de gedachre aan haar re onder-.

Als zijn vader vervolgens overlijde op hee mo -

uir ee slaan; niee door middel van observaeies

dwkken. Je ziee hee, onrkennen heefc geen

mene dat Friedm an nog maar vijfeien jaar

die regcnspreke n , niet mer cen gcdegen opl ei-

zIn.

In memoriam Prof.dr Jo van Stuijvenberg

(1915 -1996) drs R.C.W. van der Voort zijn voorgangers rreffe n we illusrere namen als N.W. Posrhumus, een del' stichters va n onze faculreir en

1.J. Brugmans aan.

Prof. van

Sru ijvenberg nam inrensief dee! aan her universirairc besruur: hij was lid van ralloze commiss ies en zar ook in de Univers irei tsraad.

)0 van Sruijvenberg was econoom en vanuir d eze ach rergrond beoefende hij ook de economische geschiedeni s. Kennis van het begrippenapparaar del' econom ische wercnschap, de rh eo tie en de starisr iek , achrte hiJ ononrbeerl ijk om mer vruchr economische verschijnse len uir her verleden re kunnen verk laren. Vanuit deze opvaning publiceerde hij ee n omvangrijk werenschappelijk werk, waarvan onderde len nog sreeds hun acrualireit voor onderwij s en onderzoek bcvcsrigen . In dezc 'l in was Jo van SruiJvcn bcrg ook cen belangrijk vernieuwer van zijn vakge bied. De hoogleraar was ook 'leer geJiefd bij zijn srudenren: 2ijn onder路 wiJs was a lrij d sprankel e nd en inspirerend. De keuze van de onderwerpen s prak de srudenten aan. Zij n ond erwijs vormde een belangrijke aanv lllling op her vaak absrracre karakrer van her curri culum. Her droeg in belangrijke mare bij aan jllisr de vorming va n de srudenre n. Dir laarste aspect kwa m vooral ook rot uirdrukking in de srudiereizen die we jaarlijks organisee rden. In her kader van een overzichrsco llegc be rreffende he r onrsraan van de modern e economische samenleving pasre een bezoek aan Vlaanderen e n Brabant. Jaarlijks rrokken we in gehuurde bu sjes naar Brugge, Ge nr en Anrwerpen. Een bewek aan her Lam Gods van Jan van Eyck in d e 5inr Baafs karhedraa l vormde voor de srudenren ee n hoogrepunt, als hun hoogleraar ee n bezi elende ex pJicari e hieJd. In Brugge genoren we van her Middeleeuws cenrrum en aan her cind van de dag, rrokken we n3ar Balegem , om de enige nog werkende landbouwsrokerij va n Van Damme re bczoe ken. Dir bezoek vic! in her kader van de indu stride arch eo logie, maar vormde door zijn

Op vrijdag 5 januari, Iuttele dagen voor hij tachtig jaar zou zijn geworden, overleed na een Iangdurige ziekte in zijn woonplaats Bussum Jo van Stuijvenberg. Jo van Stuijvenberg was hoogieraar in de economische geschiedenis van September 1967 tot zijn emeritaat in november 1984.

aard een wel kome overgang naar vrol iJ ker dim ens ies. Gee n e nkele hoogl e raar in de fa c lllreir zerte zich op deze manie r voor de vorming van de srlld enre n in. Jo was toen al de zesrig gepassec rd. AJ s blijk van erkenning en dankbaarheid , organiseerde de sruden路 ren bij 'lijn eme ritaat een gro re srudiere is naar Vlaanderen e n de Bourgogne, daarbij in gedachre hOlldend hoezee r deze rwee gebieden in eco nomisch en cu ltured opzichr in de vijfrie nd e eeuw ver-

In deze periode was hij ook direcrclif van her Ncdcrlands Econo-

bonde n waren.

misch Hisrorisch Archic f en van de Economischc Hisrorisch e Bibliorh ee k. Bij zijn emeriraa r z ijn arc hief en bibliorhcek in her In-

M e[ Van Stllijve nberg verliest de faculreir een markanr hoogleraar

rcrnarionaal Insriruu r voor Sociale Geschiedenis ge'inregreerd.

in de cconomisc he geschiedenis, die vee! heeft bij gedrage n aan de

Van Sru ijvenbe rg was voom hoogleraar economische geschiedenis

vo rming van de studenren .

aan Hogeschool in Ronc rdam geweesr en had hcr lecro raat in her coope rari eweze n bezet.

De leersroel die van Sruijve nberg be-

kleedde, behoorde ror de meesr pres rigieuze in N ederland. Onde r

Ro d

v~tn

ckr Voorr is docc: nr cconomischc gcschicdcni s bij de v;tkgroep Algl:mcnc

Economic

m庐~um拢 ECONOMICA

U begint dit Jaar uw loopbaan en bent Vctst van plan

sollicitatieprocedures, aanvangssalarissen en de kansen

de hoogste regionen te berelken i Dan kunt u niet

en risico's van het zelfstandig ondememerschap. Het

zonder het Intermedialr Jaarboek 1996. De carri ere-

boek kost normaal f 55,- Maar u krijgt het ~rati s als u

gids voor academici en HBO'ers. Nergens vindt u lO'n

binnenkort afstudeert in een economisch/bedli jfs-

compleet overzicht van de arbeidsmarkt voor hoger

kundige, technische, Juridische, agrarische, exacte of

opgeleiden. A ile (240) toonaangevende bedriJven en InSteliingen wedij-

(bedrijfsgerichte) gedragswetenschap. Academici vinden het boek in het

veren om uw aandacht met presentatles van hun doelstellingen en car-

LoopbaanadviescentllJm of de Infotheek De enige tegenp restatie die wij

rieremogelijkheden. En op ruim honderd pagina's wordt u een helder en

vragen: dat u een bon invult en uw collegekaart toont. HBO'ers krijgen

diepgaand inzicht verschaft in onderwerpen als loopbaanplanning,

het boek via de studentendecaan. Nog vrage n? Bel dan 020-4875878.

intermediair jaarboek 1996. Daar begint uw carriere.

The Rostra guide to the Internet part II

onder emi g en Internet Hans Lingeman

Naast de wetenschappelijke functie van het Gopher netwerk, is Internet lange tijd de speeltuin geweest van de computerhobbyist. Sinds de software toegankelijker is - zowel de verkrijgbaarheid, de installatie op de computer als het gebruik hiervan is eenvoudiger geworden - en het aantal gebruikers nog elke dag toeneemt, oefent het net een steeds groter wordende aantrekkingskracht uit op ondernemingen. Zij moeten hierbinnen een plaats weten te vinden. Dat is geen gemakkelijke opgave: het leven in de zogeheten virtuele wereld is minstens zo gecompliceerd als in de ' echte' wereld.

Sch rijven ovcr inrerncr is niel siml'd. T<:n

World Wide Web

eersre notm ik de ogcnschi jnlijkc warbocl

Dc Illccstc gcbruikers van inrernet werken

van kabclrj cs, sJrclli erverhindi ngen en rde-

mer het Wo rld \X/ide \'Veb. Het web wordr

foonlijnrjcs die her net vorm gevcn. Dan l.ijn

vaak vaward mer her net. Laat ik beginn en

cr "I die verschillendc compu[crs (mijn he-

m<:t dlliddijkhcid: hcr nl'L is de fYsick c strUC-

mel , hoevccl verschi ll ende computers be. (aan

tulH. H et wcb is echrcr niers met r dan een

er eigenlijk?) die mer elkaar wi llen comlllllni-

abstra ctl: , d enkbeddige oll1geving 01' her in -

ceren 01' cen gcb ruikcrsvricndclijke w ij 7.~ . De

rernet! Een ander verschil tussen het ncr en

gebrllikersgrocp, grorcndeels bes.aand!: uir

hel web is dat het nct eigenlijk 'uit l. ichzeW is

hoog opgckide mensen , vond hel bli jkbaar

ontstaan ell dat her web is onrworpcn.

nog niet ingcwikkeld geno<:g en hceJt daar-

Waarom I ~g ik dir uir? Hl't World Widl' W eb

naaSt eige n Icefcodes olHwikkdd. II1ll'rI1(:t

is de dOlllinantc om gcving waa nnce op inter-

heefr daarom het alleenrccht 01' de lild,

net wordr gecommunicc<:rd . G<:brll ikcrs w i-

mulri narionaal. mlll ri raciaal. mul ti cu l rllr~c1,

len l: r nicr wakkcr van liggen, maar voor on-

mulrifunction<:c1 en keIlt geen toe1.ichtholl-

dern cmer.s is her cen bela ngrijk onderschcid.

deL Alles mag, all es kan: hl't bn - mCl gevod

Voor ondcrnemers die 'on line' gaan,

voor cufcll1isll1c - een wl'reld apart gc noemd

de bcperkingcn van her World \'Vide W eb de

worden, t en vern: planeer voor somrnigcn,

grenzcn V()fm cn va n hun mogel ijkh edcll.

'loU II en

her thuisbnd voor an cl eren. Vasr staat dal de laatsce grocp stccds grorcr wordt. Toch zijn veel aaIlta l mcnsen n icr 01' de hoogrc van de relev3mc kenmerken van het grootsrc ei cctwnische ncrwcrk. Z ij wetcn van imcrn('[ ni l:( met'r dan dat her uit vedkle llri ge plaatjcs bc-

Voor de nozem lijkt het net een winkeltje om de hoek met lekkers

staat. M cr een enkd c ll1uisklik wordt geoordecld: het beeld vcrdwijm voor hun ogen om

D e gcbruiknsvricnclelijkheid van her web

plaats re maken voor l'cn ander bedd. D c

mag als l'en compl iment wordell opgevar

aa nbicders van d e in formatie weten dit en

voor de architl'cten van her sysrec m . Zij zijn

brcngen daarom beddl'n die schrccuwen

lllll

te vinde n in C;enevc, waar her web in 1990

aa ndachr, bccldcn die all es [o nen dar g()d va -

doo r CE R

bood , beeldcn die doen versrarren van angst'.

den use r inn;rfaces (dir zijn de programma's

of bceldcn met een boodschap: voor cle no-

waarmce j<: wl'rkr op intl'rIl ct, ze worden ook

I.cm lijkr het nct ce n w in kdri<: o m-de-hock

wei browsers gc nocmd) als M osaic, Lynx en

is ontw ik kdd. Dankzij hen kon-

met Ickkcrs. Wat de nO'l.e rn nier bcseft is dar

Ncrsca pc gl'schreven wordell. Door CE RN is

d e carnavdeske fa"ad!: die

ook ('e n g<:gcvensformaar aan hcr web gl'kop-

;ja il

zijn oog voor-

bijtrckt veel zwect , hlol'd en tranen hech gckOla. Op cen tragi sch momcnt komr de no-

peld: Hypertext Modeling (HTML), hicrover srraks mctr.

Language

zcm daar zelf - rc bat - pas <lehtcr als hij hcr

H er World \'Vidl' W eb is ol1rwo rpcn om

I.df cens probccrt. Nog tragischer wordr hct

naast rckst ook graflsche bes tanden over her

als de nozem in feitc cen commc:rcieie ondcr-

net re kunn en verspreiden. De behocfte hier-

Il eming is dk bl'ter-had-klillne n-wc[(; n. D c

aa ll is gCSll'gcll Illet de ko mst van cle PC ', di e

fout omstaar omda[ interner nogal eens

srandaard n1<::r hoogwaardige klellrenll1onitor

wordt gezien als ce n boom waaraan rijpc gou-

werden lIirgerust. O ir is de lIirbreiding ten

den appels grocicn die gcmakkcli jk kunnell

opzich tc van Gopher en FTP, waannc.: aileen

worden geplukt. [k hoop dat ik met dit arti-

teksrbest'anden konden worden gcrranspor-

kd enige nuance kan aanb rengen bij hen die

teercl; in tijden va n visuele bombaric ce n ach-

J.()

denken.

terhaald fcnomeen . 5tei je voor dar via de t.v. aileen maar re\ctckst wu kunnen worden

ill庐~ECONOMfCA , 路~

onrvangw, wie zou dan nog t.v. kijken? De taa l di e ERN ontwikkeld hecft, Hypertext Modeling Language, maakt het voor iederec n makkelijk ce n visued aantrekkelijke pn:scntati c tc schrijven . Internetgebruikers hebben dit n1:lssaal ontdekr en al surfend ko m je de mooisre homepages tege n. Dir is dus - nogmaals - her World Wide W eb. Sinds HTML in 1990 is ge maakt, zijn hiervan w ei uirbreidingen geko men. Virtual Reality Modding Language (VRN!L) is een dcr-

gclijkc vcrnicuwing. Het is ee n graflschc uirbn:iding op het tweedimensionale H T ML. Bcsrand en die gemaakr zijn in VRML kun nen namelijk een dri edimensionale wee rgave ve rzorgen op her beddscherm . U itcraard moer de ontvange r hiertoe wei wee r over de juisre browser beschikken . Kun je oo k surfen op interner wnder al die moo ie fururi srische programma 's en bijbehorende PC's? Ja, op her ncr is de browser Lyn x grati s beschikbaar. H er is cen programma dat draait op aile PC's, dus ook op de 'oude' XT's bij voorbeeld. Mer Lynx kun je wei HTML-fIles Icze n, maar de plaatjes wo rden niet weergegeve n.

Implemen ta tie T ot zover de interneto mgeving; de WI)ze waarop ondernelllingcn zich in deze werdd llloe ten manisfes rere n is ee n ni euw terrein voor de bedrijfseco nomisc he wetensch ap. T egenwoordig komt men mee r en meer tot de conclusie dat de info rmati cs troom een aparte bcnaderin g, los van de echte , fysicke we rdd , verdi ent. Er zijn enkele wctenschappe rs die zich op de o nde rn eming en internet hebben gericht. Een van hen, dr Martijn Hoogevee n heeft zes stappen o nde rschciden waarmee her implementatieproces va n de onderneming op internet vo rm ka n worden gegeve n: l.attendecr web-surfers op je pagina en zorg dat je gevondcn wo rdt 2.creeer ee n hoogwaardigc website om de aandacht vast te ho uden 3.1evcr toegevoegde waarde 4. fIltcr se ricuze van niet-serieuze reacties 5.houd cen directlllarketing-database bij 6 .intcgreer de website met bestaande bedrijfssystemen Dr Ed Pee/en. hoofddocent aan onze faculteit bij de vakgroep SMM , heeft met C ommandeur, Hultink en Van Pelt recentelijk cen boek gepubliceerd over multimedia. Hi erin wijst hij op het be/ang van het levere n van toegcvoegde waarde. Gekoppdd hieraan is de vraag die je je moet stellen: welk customerser-

Op dit moment kunnen twee dimensies met betrekking t ot internet worden onderscheiden: L Fysieke dimensie Transport Er worden verschillende transportmedia gebruikt om communicatie tussen twee platforms (providers. werkstations) tot stond te brengen: twisted pilil"5, cooxiole kabel, draadloos en fiber optiCS. Communicatle kan eenzlJdig of tweezlJdig zijn: sommlge transportmedio ols de telefoonkabel ziJn tweezijdig. De kabel t.v. IS nog steeds eenzlldige communicatie.

servIce en de aHevcring en de prijs va n de dienstvcrlening. Z ij of hij kan een eerlijke keuze maken: wo rdt er wei of nice prijsgesteld o p dezc service.' D e sire zelf zal ook toegcvoegde waarde moe ten Icvcren voor de bezoeker. Volge ns Peelen komt dat nee r op het bieden van amusemel1t en informati e, di e beide zowel actLIcel als interactief di enen te zijn.

Toekomstvoorspelling

Stotionlplotform Er zijn twee stations betrokken bij Internet路 de provIders die direkt zlJn oongesloten op en deel unmaken van Internet en de werkstatlOns die meestal vIa de telefoonlijn - communiceren met de providel"5.

O m internet tot ee n aantrekkelijke omgevin g

2. Vlrtuele d,mensle Protocol Er bestaan protocollen die zorgen dat dota volledig worden getransporteerd en op de juiste plaats terecht komen. het X.2S protocol, Hypertext Transfer Protocol (HTIP). File Transfer Protocol (FTP) en Transmission Protocolllnternet Protocol (TCPIIP) zijn de bekendste.

voo r zakclijke rransacties te maken, moeten

Taal De software dIe IS gernstalleerd op het werkstotion, zools Netscape, lynx of Mosaic, moet de gegevens die ziin ontvangen, kunnen lezen h,ervoor zijn talen afgesproken. bijVooroeeld Hypertext Modeling Longuage (HTMll. 01 File Transfer Protocol (FTP. Gopher).

ding tot ontvangst niet tc bc'invlm:den ("ie Ros tra 2 10). Een heikd punt waa rm ee iederc internetsurfer vele nachtmer ries kan vulkn is

User Interlace De software waarmee middels een pc of een Apple word! gecommum ceerd op he! net heet een browser Op Internet ziin veel browsers freewharelsharewore, dat wil zeggen dat ze naar believen kunnen worden gekopieerd.

vice ni ve3 u wil ik bicden op inrernet? Belangrijke factnren zijn (in her geval van ee n fys iek produkr): hoe vers is het produ kt , hoe snel moc ten mense n het produkt thuis hcbben , in wel k geograflsch gebied wil ik welk CllStomerse rvi ce niveau , wat zijn mijn ga rantiebepalin ge n, wat is het bes telgcmak (en hoe moet dat worden bepaald) , wel ke info rmatie ga ik aanbieden, welk nivca u van leve rbetrouwbaarheid streef ik na. Een vraag di e jc je kul1t stellen is bijvoorbeeld ofj e aHeverkosrcn in rekening moet brcngen, Peclen e.:1., 1996: ' H et t<:rugverdi enen van de aHeverkosten door een bezorgtarief of aH everkosten in rekening re brcngen, hecft de voo rkeur. Dc afnemer ziet cen duidclijk vcrband tussen de

hindernissen worden gc nomen. De problemen o penbaren 'lich over een wij d re rrein . Zo is de route di e cen bericht aHegt va n ver,-e n-

dat venragingen kunnen worden o pgdopcn zonder dat icmand weet waa rd oor. I n T he Eco no mist va n 3 februari 1996 werd dit goed vcrwoo rd (The Intermin ablenet'): 'Millions of Intern et users, gazing wea rily at the waiting for response message at the bottom of their screens, must wo nder where in th e Internet's amorphous cloud of interco nnec ted nerworks th eir data are being del ayed. T he answe r is th at nobod y knows.' [ en bcbngrijke oorzaak kan zijn dat de co nnceties tC klcine capac itcit hcbbcn o m op hetzclfde moment duize nden Internetsurfers aa n te kunnen: er o ntstaan dan wachtrijen. Populairc sires hcbben hier meer last van. Er is echter weinig animo om capaciteitsvergrotingc n rc finan cieren, omdat gebmikers "ieh nog steeds gratis over het net begeven. Een andere factor die venraging doet ontstaa n is de router: dit is cen tussenstatio n dat bcrichtcn de juiste richting Opstuurt. De tusscnstations kunn en de grote aa ntallen bcrichten niet in korre tijd

De electronische snelweg Volgens Moroney (zie OVUM-rapport Applications for the superhighway) is pas sprake van de electronische snelweg als aan de volgende voorwaarden wordt voldaan. Het moet: 1. tweezijdige communicatie ondersteunen 2. meer bieden dan aileen spraaktelefonie 3. interactief [real time) werken 4. beeldschermtoepassingen ondersteunen De electronische snelweg heeft 'breedbandverbindingen' als infrastructuur. Onder een breed bandverbinding moet overdracht van bewegende videobeelden mogelijk zijn: hiervoor is een 'capaciteit' nodig van ongeveer 1,5 Megabits per se-

conde. l er vergelijking: de klassieke koperen telefoonverbinding is goed voor maximaal 28,8 Kilobits per seconde (52 keer trager dus). De kabel die bij iedere Nederlander in de huiskamer binnenkomt heeft weI de benodigde bandbreedte. Bovendien kent het gebruik van de kabel geen minuuttarief. Dan is de keuze dus snel gemaakt? De adder onder het gras is dat het nochtans onmogelijk is tweezijdige communicatie te voeren per kabel, het is nog eenrichtingsverkeer. Welke infrastructuur wordt gebruikt in de nabije toekomst is afhankelijk van de consument: wat is deze bereid te gaan betalen voor informatie?

verwcrken. Betere routers kllnnen gebollwd

Naast cicze onrwikkelingen gaar de cvolmic

miljocn. Sceptici I.eggcn dat vden van hen

worden, maar het verkeer ovcr het net ver-

in d e virtuele en fys ieke dimcnsie ook door:

sicchrs surfen omdat de meeste informarie op

dllbbcll in negen maanden rerwijl de pro es-

er komen nieuwc sofrwarepakkenen waar an -

het net gratis is. D c commercieie waarde van

sorpowt'f verdllbbdr in 'skelns' ach ttien

dere verdwijn en o f in ollbruik rakcll. \'Velke

de cyhcrpeoplc mag in dar geval met de no-

maand en! Aan oplossingen wordr gewerkt;

sysrell1CIl d e srandaard van de toekomsr wor-

dige tcrughoudcndheid worden gcschat.

eell hiervan is het opslaan van populaire Sill'S

den is - uircraard - onbckcnd. maar tor die

Zijn cr succesvollc instcllingen die grote aan-

in het geh cugen van de plaatselijke netwcrk-

tijd moe ten aile programma 's en aile compu-

talien bcwekers per dag Iden? Een topper

computers (vnor dc kenner: hiermee wordr

lers via aller'l ei soonen netwerkjes over de

was D e T c1cgraaf die, op de eersn: dag dat

de server van de Local Area Nerwork be-

meest uitcenlopcnde slootjes, kanal en, wegen

'on line' ging (6 fcbruari 1996) honderddui -

dodd). Als gebruikcr-s deze sires opvragcn, zal

en sreegj es met c1kaar kunnen communlce-

I.end bczockers trok! Ook Pizza Hur in de

de compurer deze nier van het net halen maar

ren. Is her je nog duidelijk?

V.S. schijnt het goed tc doen (ovcrigms hech

lIit her cachc-geheugen (m er cach egehcugen wordt dar dee! van het gcheugen bedoeld waarin veel gevraagdc informarie tijdelijk

Want zonder empirische onderbouwing is elk verhaal over internet luchtklets

wordt opgeslagen; d e gcgevcns in dir geheu-

I.e

Pizza Hur dir ni el tl:' dankcn aan cen gewcldigc sile, maar vooral aan d e pllbliciteit die I.e hccft gekrcgen in de pers). Deze instellingcn bicden echrer een grotc I11ccrwaarde aan de

gen ,,ijn zeer snd bcschikbaar voor de gcbrui-

gehruiker en - o nder/ochr 1110(' t worden hoc-

kcr). Op dczc wij zc: bn her verkee r word en

E r mO(' t elliS nog veel ge.sle uteld worden nn

veel invloed dir uiroefelll - de inste ll ing hcefr

ingedal1ld, maar rerldfdcrrijd kan d e oor-

het net. O ndernemingen zullen goed op de

cen mcrknaarn opgchou\Vd in dc cchtc \Ve-

spronkclijke sire gee n berrouwbare bezoe-

hoogte 1110(' ren blijven. van onrwikkelingcn.

reid. Waar

kcrsgegevcns meer bijhouden.

Een ondcrn el11ing die dir profcssion ed wil

als je voor de keul.c stond cen pina tC bestd-

ZOll

jc l.c1fjc piaa vandaan willen,

Een volge nd problccl1l is, dar iederecn mer

aa npakken kan de taak uitbesreden of zal

len bij ' Pizza Hur Online' of bij cen onbe-

vcr-stand van het inrernerprorocol en her

deze l1loeren ill1pl cll1elHeren binnen d e cigcn

kcndc 'C ybcrpiLI,a Vol'. U als Iezer wil ik het

UNIX-systce m ee n verlOnden beri cbr kan

organisati e in de vorl11 van bijvoorbeeld een

volgencie nog mecgevcn: interner is bij ui r-

ondcrscheppen. D e beveiliging kan verbeterd

apartc afdcling. Geld zal het zeker kosten,

slck een onderwcrp voor de borreirafl:l; ieder-

worden mer kosrbarc cryprografische rech-

maar wi c weet hoeveel geld her kost 0111 nier

cell weer er wei iets van en schree uwt wat in

ni ekell. D e rransacticmogelijkh eden bij co m-

bij re blijven met de onrwikkelingen?

de ruilllrc. De tijd is rijp Yoor de wetcnschap

mcrcidc onlinediens rcn (America Online.

Tot slo r zou ik willen opmerken dar er -

om de cconomische bruikbaarh eid van hel

C ompuserve. erc.) zijn bern beveiligd. omdat

vooral in kranrenanikcl en en popi -jopie-

net op luar me rilCS re bcoorclel en. want zon-

gebruik wordr ge maakt van eigcn ncrwerken.

col11purcrblaadj cs - vaak wordr blind gesraard

der empirische onderbollwing is elk vcrhaal

Maar aile gcgevensuirwisseiing russen een

op her roraal aanral gcbruikers van het CO I11-

ovcr interner 11Ichtk!ers en - in dat licht be-

commercicie onlincdiensr en de compurer

pmern crwerk. Er worden nu (februari 1996)

zien - dit artikel dus ook.

rhuis of op her werk gebeu rr nog sreeds via

kengcrallen gcnoemd van d ertig rot veerrig

M!..:t d,mk aa n dr E. 1\. :ckTI

her open bare en daardoor onyeilige relcfoonlijnrjc.

Betalen met cyberdollars

Van een andere orde is de juridische srructuur van inrern et. Om voorbecldcn te noemen: exciusieve deakrships bestaan er nict, er is gcen Kamer van Koophandel waar informarie over een onderneming kan wo rden opgevraagd, het co pyright is onduidclijk en er is geen centrale toezichrhuucier. C onsumenrcn zijn op her net nier goed beschermd: bij wic mocr je verhalen al.s een creditcard betalingsopdracht van jOll wordr onderschepr en in verkeerde (crimincle?) handcn valr. Zolang geen internati o nalc regcIgeving wordt geboden is de gebruiker aangewe/en op diem inniitie: is dit cen bctrouwbarc aanbieder, worclt de informatie die hij van mij hecft ni ct misbrllikr. kan ik het produkr refugsrllren en krijg ik dan rnijn geld terug? D e laarsre rwee itcms worden op dit mo me nt door de Europcsc C ommissie oncin de loep genomcn: de EC vindt dat de positie van de conslimenr bij 'verkoop up afstand'

mot:r worden be-

schermd. Het gaa t hierbij om her kosteloos kunnen onrbindcn van een contract ell de privacy van de koper 01' a~rand.

Bij internationaal betalingsverkeer moet grote voorzichtigheid worden betracht. Gegevens (a Is creditcard nummer en vervaldatum) worden in de meeste gevallen nog steeds onbeveiligd verstuurd. Bovendien is de methode ongeschikt voar kleine bedragen, amdat banken geld in rekening brengen (tien tot twintig gu lden) voor internationale transacties. De commerciele taekomst van internet hangt volgens velen af van het gemak en discretie waarmee financiele transacties kunnen worden verricht op het net. Op internet wordt inmiddels druk geexperimenteerd met het bieden van de mogelijkheid tot het doen van veilige betalingen over het net. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen experimenten waarbij een nieuwe betalingseenheid z'n intrede doet en experimenten waarbij samengewerkt wordt met bestaande financiele dienstverleners op basis van bestaande munteenheden en betalingsmogelijkheden. Netbank en Digicash zijn insteliingen die het eerste beogen met hun experiment. Om als voorbeeld Digicash te nemen: participanten krijgen van Digicash een virtuele portemonnee waarin cyberdollars (of cyberbucks) kamen te zitten. De cyber-

dollars worden uitgegeven door Digicash en krijgen op het moment dat het in jouw portemonnee komt een encryptisch identificatienummer dat de bank zelf ook niet kent. Hierdoor wordt fraude zoveel mogelijk teruggedrongen. Overigens valt volgens deskundigen elke encryptietechniek te kraken. Vervolgens kan de participant bij de virtuele winkels die meedoen aan het experiment met de cyberdollars betalingen verrichten. Digicash is uiteindelijk de organisatie die de transactie controleert en uitvoert. Hier ontstaat overigens direkt een ander probleem: elk land kent z'n centrale bank die toezicht houdt op de financiele sector binnen de landsgrenzen. De betrouwbaarheid en het geloof in een munteenheid hangen hiermee sterk samen . Op internet zou ook een toezichthoudend orgaan moeten komen als een nieuwe 'munt-'eenheid wardt gebruikt, maar internet omvat de hele wereld en er bestaat niet zoiets als een wereldregering. De vraag is dus wie zich de ral van centraal toezichthouder op virtueel geld mag/wil toeeigenen. Verdere initiatieven zijn I-pay (samenwerking tussen Interpay en KPN Multimedia op Planet Internet) en First Virtual.

De Fabeltjeskran t Wat vooraf ging ... In het Grote Dierenbos heeft een ware invasie plaatsgevonden van stresskippen en carrierehaantjes. Dit pluimvee doet verwoede pogingen om de rust en kalmte in het Bos te verstoren en de bewoners te overtuigen van de noodzaak een druk en zen uwslopend leven te leiden. Enkele prominente bewoners van het Grote Dierenbos zijn al gezwicht voor de grote druk die deze vogels op hen uitoefenen. Dit geeft soms zeer vervelende situaties voor hun medediereno Meneer de Uil verrelt. .. Ja lieve kijkbuiskinderen, de vrede van ons Bos is danig verstoord. Eerst bleef de schade beperkt tot enkele dieren die vrijwillig hun vrije tijd staken in het verwerven van een kippeverenkleed. De normale dieren hadden daar echter weinig last van en konden hun leventje gewoon voorrzenen. In hun na'iviteit hebben deze dieren echter in de loop der tijd

steeds meer dagelijkse taken laten overnemen door hun gevederde mededieren, waardoor die een groot deel van het leven in het bos bepalen en een steeds grotere invloed hebben op de dieren met een gewone pels. Ook in Het Praathuis ontkomen ze er nlet aan. In Het Praathuis bevindt zich de voltallige redactie van de Fabeltjeskrant. Terwijl Bor de Wolf net een glaasje Prik inschenkt voor Meindert het Paard, komt Truus de Mier aangetrippeld met op haar hoofdje een hoedje met een veer. 'Tut Tur Tut Tur, hebben jullie het al gehoord?' roept ze. 'Mejuffrouw Ooievaar heeft een feest georganiseerd met allemaal leuke vogels uit het Buitenbos en ik mag haar helpen!' 'Hatsekidee, met allemaal Lekl<.ere Hapjes .. .' glundert Lowieke de Vos, 'een mooi onderwerp voor mijn wekelijkse receptenpagina in de Krant' 'Aoeoeh ' valt Bor hem bij, 'Ik zal voor de Prik zorgen'. Maar wie komt daar op hoge poten ..

eh .. benen aanlopen? Het is Mejuffrouw Ooievaar. 'Zo Bor, wat hoorde ik daar? Denk jij dat mijn belangrijke gas ten jouw Prik willen drinken? Het efficiencybeleid van het Praathuis is niet geschikt voor seminars van onze Moedervereniging'. De dieren begrijpen er helemaal niets van. Het Praathuis is altijd het centrum van Het Grote Bos geweest en wat seminars zijn weet ook niemand. Om de stilte te breken vraagt Meinden aan Truus of zij met hem bloemetjes wil plukken voor het feest. Haar hoofd schuddend over zoveel onbegrip rent Juffrouw Mier echter alweer weg, achter Mejuffrouw Ooievaar aan. Op de tapkast ligt een grote stapel papieren. Het is een opdracht voor De Fabeltjeskrant om over het feest van Juffrouw Ooievaar te schrijven en alb-lei arrikelen van vreemde vogels te plaatsen. De aanvankelijke vreugde over Lekkere Hapjes en veel Prik is snel getemperd. Het leven in het Grote Dierenbos lijkt voorgoed veranderd ... Dit was weer een aflevering van De Fabeltjeskrant. De volgende keer horen jullie hoe het afloopt met het feest en of het leven nu echt zo veranderd is als de andere dieren denken. En dan nu ... Oogjes dicht en snaveltjes toe. Slaap lekker...

DE ONDERWIJSBOEKHANDEL 1 maart wordt Brillkmanls Educatieve Boekhandel samengevoegd met het studentenfiliaal van Scheltema Holkema Vermeulen

ScheltelTIa Holkellla Verllleulen Brinkman's Educatieve Boekhandel Sarphatistraat 135 Amsterdam telefoon (020) 420 53 67 fax (020) 420 64 27

I vierhonderd vijfen • • tWtnttg

·.. rk. beN weI heJz..e,ci, rNi~ .. -·. Dat was even schrikken, toen je dezer dagen op je bankafschrift zag dat je weer tien procent van je royale Groningse bijdrage moest missen. Waarop deze keer bezuinigen? Dat ene wekelijkse biertje laten staan? Je droge macaroni voortaan maar lOnder lOut eten? Je huisbaas de OeW-manier van inflatieberekening uitleggen en aldus aan zijn gevoel van medemenselijkheid appelleren? Of toch maar weer naar huis gebeld? Wat een geniale manier om studenten onafhankelijkheid bij te brengen: zonder aanzien des persoons een basisbeurs bedenken om hem dan jaarlijks flink af te laten nemen, zodat het gros uiteindelijk toch weer bij zijn ouders aanklopt. "Ja," zal het Zoetermeerse genie in al zijn compassie hebben bedacht, "zo kunnen die kleine donderstenen vast aan de boze buitenwereld wennen, waar het je ook niet allemaal aan komt waaien. En als ze bij hun ouders om geld komen vragen zullen die ze wei eens tot harder studeren aanzeUen. Welk een goede werken verricht ik toch in mijn knusse ministerie. Gauw even mijn confrere Zalm bellen om te vragen of ik niet nog wat op mijn begroting in mag leveren. " Het meest trieste van de informatiseringsbank nieuwe stijl is dat ze je bij de jaarlijkse toekenning van je bijlage het buitengewoon geestige hoofdstuk "Opbouw studiebudget en toelage" niet meer toesturen. Dit epistel heeft bij mij in het verleden menig schaterbui teweeggebracht, en nu ik de jaargang 1993 naast me heb liggen kan ik een weemoedige glimlach niet onderdrukken. Ik citeer: "Voor kosten levensonderhoud: 776,22." Destijds betaalde ik 550 gulden huur (Amsterdam, dure stad), dus hield ik een luxe 225 gulden over om van te eten, drinken, af te wassen, wc-papier te kopen en veilig te vrijen. Samen met de posten boeken, ziektekostenverzekering en onderwijsbijdrage resulteerde

maart -1996

dit in de som "Totale budget: 1086,58" . Dan moest de klapper nog komen: "At: wegens bijdrage ouders (fictief): 523,58". Reken maar dat dat bedrag fictief was: van die hele onafhankelijkheidsdoelstelling heb ik in ieder geval niet veel meegekregen. Ais we deze twee getallen van elkaar aftrekken komen we op het kopje "Toelage per maand: 563,00". Wat een rijkdom, zie ik de eerstejaars lezer denken. Ja, toen ik ging studeren kon je inderdaad nog wei eens een krant kopen, met minder dan zes man een biertje bestellen of een tandenbostel vernieuwen. Ik ben benieuwd hoe onze ex-besnorde vriend dat soort dingen in een "Opbouw studiebudget en toelage" ter grootte van 425 gulden lOU hebben verwerkt. Maar helaas, zelfs een potje hard lachen wordt ons tegenwoordig door de Zoetermeerse puntenslijpers onthouden. Budgettair niet te houden dat soort franje, weet je weI. We schrijven de late lOmer van 1994. Ergens in het zuiden van Nederland gaat de telefoon in een alleenstaand huis in een rustige villawijk. Wim aan de lijn. "Ik zit met een probleem. Ik moet een kabinet in elkaar draaien en aile posten zijn driedubbel bezet, aileen voor oew is geen hond te vinden. Heb jij iemand in gedachten?" "Nou, Wim, als de zaken er zo voor staan, ben ik eventueel wei be reid er nog vier jaar aan vast te knopen", kwijlt onze held in de hoorn. Visioenen van rotte eieren gooiende studenten, scheldende universiteitsvoorzitters en vooral een krijsende Kysia Hekster schieten hem door het hoofd. "Nog vier jaar" jubelt hij stilletjes. "Rustig blijven nu, play it cool. niet te gretig", commandeert hij zichzelf. "Okee dan Wim, op mij kun je rekenen, voor Koningin en vaderland." "Good sport", zegt Wim gniffelend voor hijde connectie verbreekt. Ik begrijp natuurlijk best dat bezuinigingen in deze tijd nodig zijn, en dat het ministerie van onderwijs haar steentje daaraan bij moet dragen. Waar ik echter niet bij kan is dat de hele basisbeurs niet afgeschaft wordt. In het tijdperk Deetman was het verhaal van de onafhankelijke student nog wei enigszins vol te houden, maar de ambtenaar met de grootste plaat voor zijn kop moet toch in kunnen zien dat je met de fooi die we tegenwoordig ontvangen nog niet de huur kan beta len. Verzin een manier om het dungezaaide geld via een of ander beurzenstelsel aan de studenten te geven die het echt nodig hebben, maak het voor de ouders van de rest fiscaal aantrekkelijk studerende kinderen te hebben, maar hou er vooral mee op ons te kleineren met een aalmoes van 425 gulden. Hop. (Douwe Douwes)

o Q

Economen hebben geen idee. Her hcginr langLaam in de mode re raken om rigoureuzc kririck re spuien op her besraande economische paradigma. Elke aureur verpakr 'lijn kririek in een ander jasje, maar rwee ingredienten kom je icdere keer weer regen: een rehabilil,uie van Keynes, die bij economen sinds eind jan:n '70 uir de grarie is gevallen, en cen vermanendc IOcspraak geriehr aan degencn die van Adam Smith sleehrs 'The wealrh of nations'

onder andere voor her Brirse Narional Insriture for Social and Economic Research, was larer di-

hebhcn gelezen (ofzdfs dar bock niet), en aid us

recrcur van her Henley Centre for Forecasring,

de morde boodschap uir 'The theory of moral

en is op het ogcnblik naast hoogleraar tevens za-

senrimeJ1[s' hebben gemisr. In dar opzichr vol-

kenman. De prakrische inslag van Ormorod is

doer Paul Ormerod mer zijn boek ' Economen

in hcr gehele bock merkbaar. Daarnaast vormt

hehhen geen idee' keurig aan de laarsrc mode,

' Economen hebhcn gcen idee' een aardig uit-

maar ovcrigens blijkr hij geen medoper: in rc-

rre k~e1

gcnsrclling ror de meesre cririei die icdere wis-

1.ichzclf aan het eind van hun srudic de gebrui-

kundige vergclijking her liefsr uir de economisehe lireraruur zouden verwijderen, houdr Or-

Iet:rd? Dar wil ovcrigens nier zeggen dar het

merod vast aan de waarde van het eeonomisehe model. Wei diem er volgens hem een herijking

voor studenten algemene economic die

kdijkc vraag stellen: wat hcb ik nu cigenlijk gebock voor de gc"inrcresscerde leek onbegrijpelijk is. Bij de passages over economic en chaosrheo-

van de modelbouw piaars re vinden: de basis

ric cn de problcmatick van algem ene even-

van her model zou nier langer mogen besraan

wichtsmodcl!cn zal dezc leek echrer rijdelijk af

uit enkele rarionele principes waarvan vervol-

mocten haken, maar daar rcgenovt:r sraar dar ie-

gens een ideaalmodcl wordr afgeleid. De on-

mand die thuis is in de srof in dezc hoofdstuk-

voorwaardclijke aanname van deze basis heefr er

ken nog enige kennis op kan docn. Hij moet

volgens Ormcrod we geleid dar de economie op her ogenblik her zelfde werenschappelijke ge-

.:chter wei bereid zijn cnige kririek rc incasscren.

haht: heeft als de naruurwerenschappen in de

vendc wczens aan de ogen van !czer voorbij,

middclceuwm.

aangevoerd door d e Paus, gevolgd door de

In dc loop vall her boek rreke cen bome stotr Ie-

Gelukkig 'lier Ormerod roekomsr: als we dc rra-

mompclende professor Lord Khan, een rarantu-

ditic van de klassieko: cconomen Smith, Ricardo

laspin, de aposrel Paulus, een seinwachrer, de

ell Malrhus voortzcncn, komr alles weer gocd.

olifant ell de kreefr, Groucho Marx, blinde

D el.c economen hadden cen veel berer oog voor

Maupie, de mysrerieuze How,ud Hughes, een

de rcalireir cn maakrt:n voortdurend gebruik

vlinder in de rropische regenwouclell van Borneo, Perer Sellers, rhe virtuoso van Shadwell,

van hun empirische bevindi ngen. Combincrcn wc dcze rradirie mer receme ontwikkclingcn op

Rosencranrz en Guildensrern, en afgesloten

her gebicd van de chaosrheorie, dan kan de wc-

door de heer Scrooge. Ormerod kan maar geen

rcnschap opnieuw als cen gezonJe basis dicncn voor her vocrcn van cffecricve economische po-

genoeg krijgcn van het ven ellen van 3m:cdores, her verwij'len naar lireratuur e n rheater, en het

liriek, mer name rer besrrijding van wnkloos-

maken vall grappen. Her gehalre van Onnerods

heid. Dc radicalc implicatie clio: Orme rods ge-

eigen grappe n bar overigcns nogal te wemen

dachrcngang daarbij heefr, luidt dar her zillions

over (" Belasringontduiking had al vele jaren

hun kennis van de economie willen uirdicpen.

is werkloosh eicl rc bcsrrijden door middel van economischc groei en deregcluring, zoals op her

lang mer voerha! gesrreden om de ecrsrc plaars als narionalc sporr in Iralic"), maar dOlt maakr

W e mogen hopen dar dir genre zich de komende jaren uir zal breiden. Dan is he[ aileen

ogenblik in her wesren gebcurr. Kijken we naar

hij goed door de vele grappen die hij in de prak-

nog wachren op de tijd dar her gemengde pu-

lange rermijn Auctuaries in de werklo()shcid,

tijk heert opgeduikeld. Alhoewel het gevaar be-

hlick de boeken die voor hen besremd 'lijn ook

mer ideecn uit de chaosrheorie in ons achtcr-

staat dar de le'ler zich nicr scricus genol11en voclt door al de'le luchrigheden, maken 'l.ij 'Econo-

cens een keer gaan lezen!

hoofd , dan moeren we nog maar cens een hartig woordje mer \Vim Kok gaan sprcken.

men hebben geen idee' tot een gemakkelijk en

Olav Velthuis

Een pluspllm van her hoek is de invalshoek van

prettig leesbaar bock.

waaruir her is gcschreven: na een duidclijke,

Ormerod is nicr de ccrsre die een economisch

kding enigszins willen verbreden, en Icken die

£CO Il0mOI

hcbut'" gC(,1I it/a. Df' (mmlic/;,

maar cnigszills saaie heschrijving van de gc-

boek sehrce!" dar <.: <.: n vcrnieuwende gedachrc

schiedcnis van her economisch dmken vanaf de

uirdraagr , zondcr aan toegankdijkheid in re

19<:: ceuw, geefr Ormerod cen inrcrcssant over-

boeren. Onder andere de Franse econoom Mi-

Van (;l.'nm:p, Amsrcr&am 1995

zieht van macro-economische ontwikkelingcn

chel Albert gingen hem voor. Zo beginr srukje

ISBN 90-55 1'5 -U42-8.

voor zover die van belang zijn voor de cconomische poliriek. Hier hlijkr dar de aurcur door de

sehe lireraruur dar geschreven is voor een ge-

wol gcverfd is in de prakrijk. Ormerod werkre

mengel publiek van economen die hun onrwik-

lit'" ('r:n prt'Sligic"uu

U!Cll'NSchap.

O rl11uod . P. (Vcrt;)J ld door Irving Pardnt:n . norspronkdijkc tire!: ThL' dt...· :uh of L'conomic,)

bij beerje een genre rc ontsraan van economi-

ill®~TI'm£ ECONOMlCA

Een ander bcroog dar ik u ni er wil onthouden

速

gaar over her blindsraren van economen op produkrivireirssrijging. Hij schrijft hicrovcr: war is bdangrijker, war je produceerr, of hoevce l jc produ ceen. De tell er van produktivireir besraat uit hoevec l geproduccerd wordr in een periodc cn niet uir war wordr gemaakr. De bevolking van een land kan wei 30 miljard roze schemerlampkapjcs maken en dus hoge produkrivireirscijfcrs halcn , maar daarmce kan ze nog geen baby vocdcn. Over de noemer van produkrivirei r schrijfr hij cynisch dar 'Hour is an hour is an hour' cen van de groOlsrc na'ivireiren is. De noemer besraar uit uren, maar uir welke uren? Z irrcn hicrin bijvoorbceld ook de uren van de onrwerpers van de machines waarm ee geproduceerd wordr? En hoe zir her dan met di e ralloze werklozcn di e rhuis - niers om l13nden hebbend - hun leven aan zich von rbij zien trekken? Worden hun uren ook mecgctcld ? Brockway gaat gal spuwen als hij schrijfr over de conclusies waarmec sommige economcn voor her daglichr durvcn re rreden (gdoof me, dir legr hij uir): 'The emry of20 million new and inex pe rienced workers inro rhe labourf()rce during rh e 1970's (her gaar ovn de V.S.) acred as a drag on producriviry. Any theory rhar makes you say things like rhar is silly, and any figures rhar lead ro such co nclusions are mischievous.' Ik moer nog ~en citaar roc:voc:gen, een aamal essays verder agee.rt hij rege n CEO 's (C hief Execurive Officers, Bovcnbazen dus [vrij naar O.B. I3ommclJ) en hun bclachelijk hoge salarissen (soms 'five ro six rhousand rimes as much as widger operators'): 'It would no longer see.m rhar rh e Japanese are carching up with us because their producrion workers are workaholics while ours are goofoffs; rhe catching up , if any, would rhen appear ro bc due ro the facr rhar rhey have fewer managers, who have fewer Learjers, srrerch limousines, rhree-Martini lunches, rax shelrers, and golden parachures.' Als je zo cen zi n kan bedenken, dan ben je een ge nic en

Economists can be bad for your health

eersr de inhoud v;In her b~grip geld kennen.

ga ik bijna rwijfelen of her ce n Amerikaan is die

Geld is niers meer dan 'fairh , rrusr and credir'.

dir schrijfr.

Een Icuke zicnswijzc is zijn uircenzerring van

Ik wil dl,': bespreking van dir kosrelijke boekje

Kijk, dar is een rire! die hour zaagr en mijn ver-

'vertrouwen' bij loonarbeid: als werknemer leen

afs luiren m er een bescheiden empirische bij-

kild hart sneller doer slaan. Hoe vaak heb ik her

je als het ware geld aan je werkgever, want deze

drage van Brockway aan de economic: 'So we

zdf nier gedachr en heb ik nier m 'n hele srudie

betaalr jc rcnslorre pas nada r je her werk hebt

come to I3rockway's Law No.2: Raising rhe in-

gezoehr naar iemand die de manier waarop

verrichr (meesral aan het cinde van de maand).

reresr rare doesn ' r cure inflarion; ir ea uses ir.'

sommige economen redeneren op de korrel zou

Je mocr de wcrkgcvcr vcrrrouwen dar hij ook

Oir prikkelr, nicr? H er sp ijr me, ik ga niers uir-

nemcn ? In dir boek zijn een rwintigral essays

daadwerkelijk '1al uirberalcn wat hij beloofd

Icggcn, voordar je her weet hcb ik een sc hade-

van de aureur, Brockway, opgenomen, die elk

heert. Het grappige is dar je, door re werken , de

claim aan m'n rwcczijdig gcsreven brock mer

een economisch dogma behandclen. Her cersre

hoevee!heid goedcren in de economie vergroor.

dubbcle omslag en rurboprop . Nee, ik laar me

waarmee Brockway de nog argdo7..e lezer verrasr

Maar doordar jc je werkgcvc r geld hebr geleend,

cchr nier overhalen, lees her zclf m aa r!

is de wijze waarop economie als yak wordt ge-

vergroot je met je arbeid ook de gcldhoeveel-

docee rd in de Verenigde Sraren. Er wordr, naar

heid. Oit zou nier zijn gebcurd als jc wcrkgevcr

zijn mcning, reved voorbij gegaan aan war de

de baa n nict had gccreeerd. De werkgcver ver-

bctekenis van geld is binncn de economie. Hij

rrouwr op zijn bcurt weer de markr, zodar hij de

zegr hie rover dar her weinig zinvol is srudenten

gocdercn die jij gemaakr hebr, kan aflcrrcn en

de resr van economic bij re brengen als ze nier

jou kan bera lcn.

Hans Lingeman Economis/s mu

Vi' bad fin'),our hl'ftltl"

Brockway, G.P. W.W. No rton 1~ 95 ISBN 0-393-03XX1-X

Surfen op de golven van de conjunctuur Na het succes van de eerste Amsterdamse Congresweek in april 1995, organiseert de Sefa dit evenement komend voorjaar voor de tweede maal, wederom in samenwerking met haar associaties. Deze krachtenbundeling heeft geresulteerd in een congresweek met vier boeiende congressen, elk op een verschillend gebied binnen de economische wetenschap.

~ o

De week wordt geopend door de Sefa met een congres over commerciele dienstverlening. Deze dag zal inzicht geven hoe, wanneer en onder leiding van welke bedrijven en instellingen the rules of the game zullen veranderen. Linking Pin, de associatie voor management en organisatie, heeft voor dinsdag 16 april een congres over organizational empowerment op het programma staan. Op dit congres zal duidelijk worden hoe dit instrument in de huidige bedrijfsvorming vorm krijgt en waar dan het nieuwe machtsevenwicht zal komen te liggen. Woensdagmiddag kunnen zowel digibeten als cyberjunks terecht bij het seminar over Internet merchandizing. Veel bedrijven zeggen druk bezig te zijn met de elektronische snelweg . De vraag in hoeverre het Nederlandse bedrijfsleven werkelijk klaar is voor de take-off wordt deze middag beantwoord. Ten slotte zal de VIAE, de associatie voor internationaal en algemeen economen, donderdagmiddag in het seminar over werk in ontwikkeling haar blik richten op de toekomst van de arbeidsmarkt, en wat daarin de rol van overheid, markt en sociale partners zal zijn . Hoewel de thema's zeer uiteen lopen, geeft surfen op de golven van de conjunctuur in grote lijnen de strekking weer van de tweede Amsterdamse Congresweek. De onderwerpen die deze dagen de revue passeren zijn namelijk zeer actueel en sluiten derhalve perfect aan bij het huidige economische klimaat in Nederland. De Sefa en haar associaties menen op deze wijze, net als in de lente van 1995, een kwalitatief hoogwaardige congresweek te hebben neergezet, die het economisch vakgebied vanuit vele hoeken belicht. Nu de winter zijn laatste stuiptrekkingen maakt, stuur ik u met veel genoegen vanuit Amsterdam deze landelijke editie van Rostra Economica toe. In deze congresspecial vindt u aile informatie over de tweede Amsterdamse Congresweek. In april hoop ik u in grote getale in Amsterdam te mogen verwelkomen tijdens een of meer van onze congressen. Lisette van Breugel Voorzitter Sefa

15 april Sefa: Commerciele Dienstverlening 16 apr iI Linking Pin: Organizational Empowerment 17 apr iI Sefa: Internet Merchandizing 18 april VIAE: Werk in ontwikkeling

26 30 38 42

15 april Sefa

16 april Linking Pin

EMPOWERMENT

AMSTERDAMSE CONGRESWEEK

Sefa Dagvoorzitter en forumleider

Het is volkomen begrijpelijk dat 'de elektronische snelweg' in her bedrijfsleven en bij de overheid voor ongerusrheid zorgt. Velen zien erin een nieuwe mogelijkheid om markten te bereiken. Anderen benadrukken vooral de dreiging van een nieuw tijdperk, waarop men eigenlijk nog niet goed is voorbereid. De beide kampen hebben gelijk. De elektronische snelweg -ik heb het dan natuurlijk niet over de infrastructuur maar over de nieuwe communicatiemogelijkheden- zorgt voor een versnelling van het roch al bepaald niet langzam e tempo van veran d eringen in de econo mische marktoms tandigheden. En dan te bedenken dat de Nederlandse overheid samen met het bedrijfsleven pogingen in het werk stelt om op haar beurt de komst van die e1ektronische snelweg ook nog eens te versnellen! Maar dat terzijde.

Prof. dr M.W. de Jong "romovee,de

in 1987 o p cen dim'n ell ie

over high ccch bt:dri;,·jghciJ in dl.: V(.:I'<.:ni gdc Sraten en Euro pa, In de j.m': l1 wehri !; was hij c;onsul t<lnt bi j de OESO en v:ma( 19R7 \\·t:rkzaam bi j T NO

B clc iJsS:l udic~ .

to[

1') <J.) was hij

M Olllcmc.::c1 is hij hotld van de afd(.'ling

Srrow.:-gic van PIT Teleco m lel"W'crkd ic:n'icc-n rc ',,; Gravcnhagc. T{·....en~ is hij ~i lld .s )1)90 bij,onJl,,:f hooglc(;tar Economic van d(: d i<: ml t'n\l,;cwr a;lf) de ECtJl10mi schc FaclIl rt:i r van d e

niv(T..:irl.:il \',Hl AIllSlerd:1111.

Sprekers Drs J.J. van Scheijen, Sinds 1975

hij

Wc.:r la..a;Ull

'i IlH.kndt' puli rickc 1..' 11 .socialc w{·tc n,).C:h;'p pc.: n,

hij hel Minisrt:ri...: van

Ecol1 o ll1i ~ch c

Z'lkcn in

divl.:r:<o(" fUllui...::<o. Th ,lIh bc.:kk·(:d r hij dc.: po"iriL' \,:In di n.:ct:clI r EI 'ktrull ic l,

Oic.:nslcll

t il

111 (orn1J.tic.: tL'ch nQlogit..:.

De nieuwe communicariemogelijkhedcn van de elekrronische snelweg w rgcn ervoor dar cons umenren rechrsrree ks in konrak r kunnen kome n mer leveran cie rs. D e besraande di s tribu~iekanalen worden daardoor

Dr mc J.J. Kamp

overges lagen, nicuwe inrermediairs onrsr/an. We zie n nu al dar bijvoor-

lor 1')7 2 wClcn...,chappd ii k

bee ld d e financiele we reid (di recr writing verz.ekeraars, Girotd), uirge-

kundc aal1 de Eras mus Ulli vlTSih.:it, V;l n 1')71. [or 197) v<:rbl nJh ij

verijen en grootwinkelbedrijven pogin gen onderneme n om cen goede

Foundat io n Fellow aall de Indiana Ulli v...: rsil)' 31waar hij promuvL'I.:rdt·. S<:-

Slutl,:crdc.: n:ehren Ie Lcidt n, waa rn,\ hij V..1Il 1968 m oo(''"WCf

1.: 1'

wa.~

:1;m de Intt.'rF.a.cul tc ir Bedrijf:..~lb

Ford

posirie rc verkr ij gen voor de nieuwe markrverhou dingcn.

Jert 1975 i, hij in dil.:n::.t

Meer dan ooit sraan daarbij d e bestaande grenzen onder druk. Denk

op her gt.' hil'd vall Co rpo r; lte Fina nce ell het J..::1I1con:nm't wl' rd It ij in 19RG

V;tll

de.: An N AMRO Bank

maar aan Inte rn er, waa rin afsrand en lokarie op vrijwel geen enkele m a-

I )irc(.«. :u r C<: l1tTa;ll Pn sofln:ll'll in 199.3 Dirc..o'Jeli r C ene fJ.:1 i in

nier m eer een rol spelen. Maar ook ve rvagen de grenzen tLI sse n bran-

pn rt efc,: ui lk· Z ... kcn . Ekoctronic Ih nking (,.'1"1 Iklaling\wrk<,,' t;: r.

I1\'.

div i~it

dj \'r.:r~c.:

cdcrb nd

funcl il..'s

Illt:{

d...:

ches, waardoor stc'cds ond uidelijker wordr wic nu eigenlijk met w ie concurreett. Voor N ed e rlandse bedrijven is dar ee n formid abele uirda-

Mr M.P. den Ottolander, MBA

ging. Maar ook voor cen overheid die op dit al haa r greep verlicsr, nier

[cchr fl' Leiclell Wf.:rkt,;!alll gl.:wecs r hij Ncd lloyd lijnen in olld<..'f andc: re s-"lles,

in de laarsre pl aa ts omdar -lerrerlijk- her zieht op rransac ries verdw ijnr.

hrun cii:.: n l'l1

ma r k ct il1 gfi.lIl ct i (:~.

i, na zijn studic N c(krland,

[\oven dil.:l1 heefT hij her ex\."Curive MBA

En tach moere n bed rijven en overheden probeI'm adequaar in te spel en

programma op Nijc.: nfotk, ~fgl:fo lld. Tcgl..:llw()ordig is hi; rq~iodirl'ct c llr hi;

op de vc ran deringen in de regels van her sp ee lvdd (the rules ofthe game) .

Ib nd_\rad U ir/,('nd burc3u bv t:n i:<o hi ; [eve ns vcf:lIl rwoorddijk vnor prod uk-

Srecke r nog, volgens Prahalad & Ha mel di e c r een spraakmakend boek over sc hreven, moeren bed rijven op w ek gaan naar mogel ijkheden om

rinn n\':lc il:. [1aarn3.J.st Iwudt hij 'iich ho.ig filet allCoI113li.\cri ngsv r.;1ag::. ru kkcn

en de invlllli ng ,ran hL'[ O lympi.sch spumnrship va n Ib nel.'H:ld Staffing Service!! .

zelf dar spee lvdd re bepale n. D ar is d e e nige m a ni er om nier relke ns achrer de fciren Ja n re lope n, m aar eehr coneurrenri cvoordeel rc behalen.

Forum

Niee gehed roeva llig onrlenen d eze au reurs de m cesrc voo rbeeldcn aan

N:l:l\r ell' hCl.:r Va n SChL·ijl.:n lullt'n (I<.: vll lgt:nde pef.\OIll"11 aall hl't fo rulli del'ln('IlKI1:

de wereld va n d e eleerronica en relecommuniearic.

Drs P.F. Ehrhardt

Voor onde rnemi ngen in de diensrvcri e ni ng zijn de uirdagi ngen bijwn-

bt'h aa kk ri a I.jjll :..wclie h...:drijf~cco[l()l11i ('

a:1Il

de Era,s mu\ U ni ~

vl'fsirl' ir ROflc rdam , iin postoo<.:tor;l:d ;1ccoum;10 CY. Bo vc.: nd ic ll rll ukre her

d er g raoe. Vaak kom e n ze nog maar ner uir een sre rk geregul ee rde

HvlO tc.: w u.s,Hllle dn ·1 uit van zijn oph::id ing. Ccdun.:ndc zijll f!,t: hd<..· luo p-

markrom gev ing en kenn e n zc een narionaie of so ms zel!:s loka lc m3rl<r-

haan is hij vc.:dvlIldig bdrukken geweCS[ hij grll rl' ove rname.. . fina ncic.:rin-

focus. Effiei enrieverhoging en kostenverlag in g is maar een kalH van her

gell. o lHvleclllingt;: n. \i(luid;Hies cn joint nrHllfl''' voor hed ri jvt'll in binncll -

anrwoord, aangezien bij die nsrve rle ners nier ail een d e prijs/kwalireir

en huitenla nd in de

verhouding van her geleverd e, m aar ze ke r ook her dicnsrberoon cssen-

I T~ ~L'C [I)r

ell in lOel1l'l11l'ndc ma[e TdeCo mSf.:ClO r, Hij

WlTkt...: vonr VMF· Stork t.: 11 KPMC KI~' n vcld Kraayellhof. Tl'gL'nWotlrdig

ri ed is voor her succes in de markr. l ed eree n weer uir eigen erva ring dar

bt::kleeJ t hij J e futlctie

her daa rmcc nog la ng nier alrijd goed is gesreld . Met de snelle vc ran de-

is. scCfo fm ;l l1J g a

V,1ll

OirCC1CUf Moref Erm! & . Yo un g C orpo rate Fin a nce 1)\1. c'n hij

T d c:co l1l C roup.

ringen in he r speelveld is onderneminge n nie r veel rijd gegcven om orde op zaken re srell en.

Mr W.F. de Kan

, tlldc-erd c Nm:ui cd Rccht in U lrcchr. In 19R2 md

hij in dienst bij Banqllc P:uih;:1 5 N cderbnd , waa rn a hi; vanaf 1985

Prof. dr M.W. de .long

vcr~chil ·

knde functiL's b{·kk'l'ddc.: bij de.: NM B Ban k, Vc rvolgen.!l wtTkr<..' hi j ;1 1s

I-Ioofd ~vLukL'ling (' n Pu hlicite ir hi j de C & E B:mk . .: n bIer ab H oord Com nH.: rcic!t: Zaken bij INC Lease Nederland , alwaar hij [ege nwnordi g de din.:crc.::ursposir ie bl.:klcedt.

lli®~lJlli£ ECONOMICA

COMMERCIELE DIENSTVERLENING Changing the rules of the game

Dr F.B. Lempers sru d ce rdt: Ecol1o rt1<.:rri c ;lan de

Nedcrla nd s<.: Econo-

misc hc Il oges-choo! (Er<bm us Unive iteir Ro ul.: rd:l.ln). Van 19()(i

(0{

197 1

was hij wcrkzaam up h<.: t Eco nomi:..ch Instirull[ t<.: Ro{[crdalll (,:n promovc.:rdc aldaar ror doclUr in d e (·conol11 isch... wcrcnschappl:l1, Vall 197 1 rot

IlJ H5 beklecddl..' hij vcrsch illende funcrics bij het Ccnr raal Pla nbll n::ll1.

wa~lr

hij va n3f I (JR I vern nrwoo rddi jk was ,'oo r de ia:,ulijhe pub!ikaril..·s va n het C ... ntraal Eco nomi"ch Plan

I..T1

cit, ivfacro Ecol1orn isciJl..' Vcrkcnningen, In 1985 wercl hij eli ·

n.:Clcur Fcono mischt· Zak.: n bij her Nc:ot.'r1ands Ch risrcl ijk \X1erkgeversvcrbond (NC \XI) te

Dell Haag. In 1<)95 werd hij f(.'vc ns Din'Cleur KJv10 en Bcdri jf"i"omgcving van dl..' Vt· n:.' ni· ging VNO-NC\V

Workshops Drs J.R. Pheifer (KLM) De kunst van her balancercn in de lllchrvaarrindllstrie III de III hl;V<l:J. rrindu . . tri(.' z.ijn

th~

ruk i of/he glOm' de ;tfgelopen 3 j.13r srerk gt:'wij1.igd,

Luch rva;'l rul1 aa r.'Khappijcn mOe(cn in hu n :,f r~H<:.'~ice n

Ct.:11

b;llans vinden

t us~('n

tic , clit.:mprcferent ic·s ell wnddwijd tHlC lIfH: rt ndl.:." kO:itcnnivcollis. KLM is tor

esvo l in de wl..' rcldw ijdl: compcriri(.', maar de strijd i~

flO g

marktposiIlli

roe .sue·

nil..,t voo rbij,

Drs A.P. Mosmans Jr (FHV/BBDO nv) Corporate Repur3 rie: De dienstve rlenende o ndcrncm in g als merk In (k h uidi gc sirU3 ril.' in de dienstl.'n.s(.'Cto r is hel cell goedt' Co rp{lr3tc Repllraric te

h~.: bbcn.

s(eed~

bcbngijker om als ond<:rllt.'ming,

Het is daarom V:l n hclang om hie rvoor cl:: n

Corpo r;lrc RcplIwric srrJ, rcgi(' tl: olltwikkdc n. Duo r de hdl: orga ni ,aric mar krgcrid u [(.' la· tt n opcrcrcl1 en de srratcgic Ie ri chtcn naar dt: onticfflel'1l ing .lIs m('rk , wo rd ( in de (i id

L'l.'rl

repul.lric opgehollwd , d ie mogt.·lijkhc.:den bi(·clt voo r her rcaliscrc n van rdarics (.'n ruiL

Mr J.E.H.C. Aarts en Ir M.R. Schurink (Getronics Software by) Wat kan Info rmatie Tech nologic betekenen voor de straregische ve rnieuwing in de co mmerciei e di ensrve rlening? Als I(;ve r;m cicr van IT produkrcn is Ger ronics SOf1.W"fC \'aak bij vcrandcringsproccssc n binnel1 org:ani,;u i('s h(;'u okken, IT

immcn een bcdrij fs kriri Kh ondnwerp dat din.:cl

ra;lkt ;tan de primaire proce!\scll van dt.· ondcrnerlling, Met a ls voo rhcdd het mogcl ij k maken va n cJcktro nisc ht.:

gcgevcn.s l1ilwi~sd in g

09:00 Ontvangst met koffie en thee 09:30 Opening van de Amsterdamse Congresweek door L. van Breugel, voorzitter Sefa 09:35 Inleiding op het congresthema door de dagvoorzitter prof. dr M.W. de Jong (PTT Telecom) 10:15 De rol van de overheid in het wijzigende speelveld Drs J.J. van Scheijen (EZ) 10:45 Koffiepauze 11:15 Strategievorming bij ABN AMRO Dr mr J.J. Kamp (ABN AMRO) 11:45 Dienstverlening op de arbeidsmarkt, een markt in beroering Mr M.P. den Ottolander, MBA (Rands tad) 12:15 Lunch 13:45 Eerste ronde Workshops 14:35 Tweede ronde Workshops 15:20 Koffiepauze 15:50 Forum: "Kan de Nederlandse com merciele dienstensector de internationale concurrentie aan?" 16:50 Msluiting door de dagvoorzitter 16:55 Msluiting door de Sefa congrescommissie 17:00 Borrel

bij de beiasringd it.'llst 'la l he r bovcnsta:lI1Jt.'

gC'illuSl rCl:rd worden.

Plaats:

Drs A.S. de Jong (KPMG Management Consulting) Optimaliscrcn en Transformeren : Same n op zock naar de rockomst Reofg~m i-,;;;er~ n

l'I ieuwc spdregcls VOO f k,id<:rschap. D<I:arbij is ~rra.r(:gi!och e

sc.:cr jc

Randstad Congrescentrum te Diemen

van her b,:>;ta:mclc aileen is nie(' vo ldoendt.·, De nieuwc rijd \l r :l~p.( om {U.).3C.! tl

oprimaliscren en tra ns formcren een

hl.."foricmari<: nood·t...akd ijk W;1ar jLlisr nic[ de to p zijn inp ut g(..·d t. Hoc mobil i·

crc~triv i leir? W at m::tak t dat de

komst bcpakn? EC'11 zo ... ktocht

rm M

tockorns r ons nif.'t ovcrko mt. ma:lr d3.1 wij dl:

d,· k~rn

V:lfl

(Ut.' -

Toegangsprijzen: Studenten

Hfl.25,-

Wetenschappelijk personeel

Hfl.80,-

Bedrijfsleven en overheid

Hfl.295,-

her .srralt~git·-z()ek<..·n ,

Drs K. Mantel en drs P.J. Duisenberg, RC (Shell) Servers en loyalisering O ak aan de" industriek Sc:ClOr wo rden n:la r aan leiding van de

vcrdicn~ ( l..'lijk i ng

van de

S3·

men k ving. cl(.' nod igc ci~(;n gCMdd , Service I..'n de daa rmcc roc-gcvocgdt.' w<1Mde \\4ordc ll sreeds bcbngrijkcr. In het k::l del' hicrvan wo rden in dC"z.c worksho p de o nJ trwe rpcn \c;rvice' en 'Ioyal iscring' b(;!handd d. l-iil:rbij zal a nd r andere hce co nce pt

\,;111

de 'Air .Miles'

rcx.'gdich r worde ll .

Eenvoud

•

de kuns

Drs } .H.}. Zegering Hadders studeerde bedrijfseconomie in Groningen. Daarna volgde hij de postdoctorale studie Bedrijfskunde. Tussen 1972 en 1986 was hij in dienst van de Amro bank, waar hij diverse functies bekleedde. In 1986 stapte hij over naar de Postbank, die in 1990 fuseerde met de NMB bank. In 1993 werd de ING Groep gevormd, waar hij sinds 1994 de functie bekleedt van Directeur Communicatie en Strategie.

De commerciele dienstensector kenmerkt zich de afgelopen jaren door een zeer sterke dynamiek. Trends als globalisering, deregulering en ontwikkelingen op het gebied van informatietechnologie hebben een belangrijke invloed op de bedrijfsomgeving. Voor ING Groep heeft deregulering een belangrijke rol gespeeld. Hierdoor is het mogelijk geworden om bank-, verzekeringsactiviteiten en vermogensbeheer te combineren, zodat ING een volledig geintegreerde dienstverlening kan bieden. N aas r dcrcgu lering zijn andere overheidsm aarregelen op her gebi ed va n de sociale zekerheid nu voo r INC van groor belang. "De overh eid laar sreeds mecr aa n de bevol king zelf ove r, lOals de ziekrewer di e wo rd r gepriva riseerd . H er scala aa n maarregelen o p dir gebied di em nauw len end door her verzekeringsweze n rc worden gevolgd", aldus Zegering H addc rs. Op her banca ire vlak zij n de o nrw ikkelinge n op her gebied va n auromarisering van groor be lang. In her verl eden heefr au ro m arisering de groei van de aanral-

len mogelijk ge m aakt, en hierop vo lgend een gro tere produktvariari e. "Tegenwoordi g wo rdr me r behulp van in fo rm ari etechno logie de nadru k gelegd op clienrren tabilireit en optimaliseri ng va n de distribu tieverwerkin g. D ankzij Cirorel en d e pin -auro m aten kunnen de clienren nu rechtstreeks co mmuniceren mer de administratie. zo nder dat een m edewerker hen re woord staat. " De globaliserin g vraagt o m een ge heel andere in va lshoek. " Enkele jaren geleden dac hr INC ner als iedereen dar in 1993 een Eu ro pese eenheid zou ontstaan , maa r dar is ge ru isloos voo rb ij gegaa n. Bovcndien d achr m en d ar N ederland wel zo o ngevt:e r uirgeo rga ni seerd en uitgeg roeid lOll zijn. Va ndaa r dar iedereen het steeds meer buiten de deur wc hr. J e ziet nLl dar men veel meer invesreerr in het buitenland da n in her binnenland en da r is d us di e globaliserin g. M aar nu blij kt dar Nederland doo r de d eregul erin g en doo r de groeien de rij kdo m n og steeds een zee r grotc winsth ro n is. De ver ho ud in g russe n de winst d ie INC u it her bui ren land en ui r Nederland haa lr is zelfs 30 : 70. INC begeeft zich inrussen in m eer d an 50 landen. Maar N ederl and voen waarschijnlijk d e ko mende

tien jaa r nog de bovenroo n, va nwege haar rijkdo m en haa r gunstige fi na nciele en po li ti eke kli maa t. "

Kosten of creativiteit O m o p bovenstaa nde o nrwik kclinge n in te spelen di enen bedrijven nieuwe srra regieen re onrwikkelen. Hierbij 1l1 0er vaak ee n aAveging ge maa kt wo rd en tLlssen verho ging van de effi cienr ie van de bes taande acr ivi reiren en srraregische ve rnieuw ing in de vorm van ni euwe di enstenconcepren (bijvoo rbeeld verand eringen in disrribu ri wijze, een and ere ma rkrbe nadering of een gro tere klan ttevredenheid). "Daarbij is inderd aad sprake van een spannin gsveld. Als de planning opgcsreld . een bepaa lde winsrgroei gehaald of een bepaalde kos tenred ucri e gerealiseerd moet worden en daarbij oo k nog aa ndacht besteed di enr te worde n aa n d e o nrw ikkeling va n een nieuw produ kr, zul je so ms ll1 0eren ki ezen. H et is ee n giga ntisch p robl ecm o m d at in evenwi cht te ho uclen. Rich t je je op effi cie ncy of ben je crearief bezig? Ee n co mbinatie hi erva n is her m ooist. H et lijkt soms moeilijk om her vandaag sa men te laten gaan , m aar wa nneer je te rugkijkr zit: je wei heel duicle-

ill®~lJill£ ECONO MlCA

van het bankieren lijk de beide sporen. Op bankgebied kun je bij de ING twee duidelijke lijnen onderscheiden: efficiency en produktmogelijkheden door automatisering (betaalautomaat, gelduitgifte automaat, elektronisch bankieren) en uitbreiding van her produktassorriment door variatie op hctzelfde thema (meer spaar-, beleggings- en hyporheekvormen). Je kum her zo gek nier bedenken of her is er de laatsre jaren bijgekomen. De baliemedewerker moet het aileen nog wei allemaal weren te verkopen, hij moer steeds meer weten en steeds meer handelingen kunnen verrichten in herzclfde rijdsbestek. Bij verzekeringen ligt de nadruk iets minder op automatisering in de richting van de klant. In de periode van 1991 tor 1994 is er een groot accent gelegd op de efficiency, de arbeidsproduktivireir bij verzekeringen is de laatste drie jaar met 45 procent gestegen. Sinds 1994 is er echter veel meer aandacht besteed aan creariviteit. De roename van verzekeringsmogelijkheden en beleggingsprodukten is enorm. Een ander belangrijk punt is dat mensen zich niet meer, zoals vroeger, aileen verzekeren regen onheil. Behoud van her goede leyen is erbij gekomen en dat geefr ook een andere, nieuwe produktinvalshoek. Je scope is beperkter wanneer je aileen verzekeren regen onheil als uitgangspunt kiesr. ING is koploper op her gebied van g6megreerde financiele diensrverlening. Het is het eerste bedrijf rer wereld dat het bankbedrijf en het verzekeringsbedrijf organisatorisch in elkaar heeft geschoven. Hierbij kun je weer de vraag stellen: kosren of creativireit? Her heefr even geduurd voordat iedereen na de fusie gemotiveerd was om de g6ntegreerde diensrverlening aan te pakken. Voor crearivireit heb je nu eenmaal gecsrelijke rusr nodig en die is nier alrijd even makkelijk te vinden in tijden van reorganisarie. Eigenlijk is er sprake van een voorrdurend evenwichtsmanagement tlIssen korte en lange termijn, efficiency en nieuwe produkten en nicuwe

. maart

1996 _~

of bestaande markten. Bovendien moet alles tegelijk gebeuren, de cliem accepteerr her niet als je niet goedkoop werkt en als je geen nieuwe produkren brengr."

Kerncompetenties Er is de afgelopen jaren een rendens waar te nemen van bedrijven die bepaalde acrivireiten afstoren. Ondernemingen beperken zich steeds meer tot hun kerncomperentie. "Wij zullen de tijd ook nog wei meemaken dar we moeten kiezen : noem maar iers dat we nier doen. N u zijn op indirecre wijze ook al een aantal van die afwegingen waar re nemen. In her verzekeringsbedrijf ligt het accent op levensverzekeringen bij de buitenlandse investeringen. Met schade zijn we terughoud end. Banken zijn gestopt met de verkoop van reizen , maar er staat wei een beraalautomaat bij reisbureaus. Kerncomperenties zijn zaken waar je extreem goed in bent en waar je op voon moet kunnen bouwen. Voor ING is dat ten eersre betalen, op landelijk niveau met name door de Postbank. Niemand weet meer van betalen dan \Vij. Ten rweede levensverzekeringen, hierin is ING expert in de wereld. Ten derde asset trading war ING zo ongeveer samen met Morgan heefr uitgevonden en waarin wij wereldwijd vooraanstaand zijn. En tenslorte is ING steengoed in beleggen. Als je naar de internationale basisstraregie van ING kijkr is er sprake van de opbouw van drie nerwerken: een levensverzckeringennerwerk, een bancair nerwerk en een vermogensbeheernetwerk. " ING weegt de verschillende acriviteiten dus nauwkeurig af. Hoe past Liberrel in dir plaarje? "Libertel is een deelneming. Er zijn wei veel ING medewerkers betrokken geweest bij de opzer van dir bedrijf. Doordat ING de licentie heeft gekregen en een trekker was in het consorrium lijkr her of we er nog meer mee re maken hebben, maar ING heeft niets aan een eigen telefoonnet en wil

daar zclf graag keuze houden. Er is absoluut geen sprake van enige synergie." Een ander voorbeeld van ' rerug naar de roots' bij ING is te vinden in de verbintenis mer her middcn- en kleinbedrijf. "Her MKB is heel belangrijk voor lNG, maar we hebben het een tijdje ver.vaarloosd en nu kost het ons heel veel energie en moeite om het MKB weer gezichtsbepalend in ons voorkomen te krijgen. Als je ergens naam in gemaakr hebr, moer je dat ook koesteren. Iemand zei : "Je kunt beter twimig jaar consequem de verkeerde rich ring oplopen, dan elke dag in een andere richting." "

Internet Het ultieme voorbecld van strategische vernieuwing lijkt voor een aantal bedrijven het Internet. Over de roekomsr van de elektronische markt wordt vooralsnog veel gespecuIceI'd. "Voordat ik mijn betaling aan her Internet toevertrouw zijn we wei een paar jaar verder. Qua informatie doen we er wei her een en ander mee, we kunnen er nieuwsgierigheid naar ING mee opwekken . Maar betalingen zullen we er aileen maar op regelen als we zeker weten dat het betrouwbaar is. Bankieren en verzekeren heeft alles te maken mer verrrouwen. Ais jouw beralingssysteem in een kwaad daglichr komt, dan is het reddeloos verloren. Ik geloof wei dat je met dir soort middelen kunt communiceren mits het in zo'n tempo en op zo'n' manier gebeurr dar de bevolking het kan bevanen. Het moet gebruikersvriendelijk zijn, anders beperkt het zich tot de happy few. Dat is ook de kunst van het bankwezen: houd her cenvoudig. Je kunt het je medewerkers niet aandoen en de grote massa uit je klantenbesrand ook niet. Het heeft tenslotre ook zo'n rien 11 vijftien jaar geduurd voordat her pinnen echt ingeburgerd was." Kim van den Berg Lisette van Breugel

AMSTERDAMSE CONGRESWEEK

•

Linking In

Linking Pin organiseert op dinsdag 16 april 1996 een congres met als thema Organizational Empowerment. Op deze dag zuJlen onder leiding van prof. dr W.F.G. Mastenbroek verschillende deskundigen uit het bedrijfsleven en de universitaire wereld het concept empowerment vanuit zoweJ economische als psychologische invalshoek behandelen.

Dagvoorzitter Prof.dr W.F.G. Mastenbroek H olland Co nsulting Grou p

( t,;

is firmant

mcdc-o prichtcr van

Arn stnd;lnl. Z ijn wcrktcrrcincn zijn:

VlT:'\ I\ -

dcringsmanClgcmt.:nt, organ isa tico nrwt.'rp 1,.' 11 c:onrinlH': rcsulraarvnhc(t.:ring.

Hij ~ccft rq;(,:lmatig 1~.:idil1 g aan stratq~ischc wcr kco nfcn..'lHics voor o ndcrncmeTS (.' 11

bl..'swurdcrs. Verd er pllhlio..'l.:rdl..· hij vcrschillcndc hock!..'n

arrikc-

-':11

len ovcr IIl'l" m;lI1::l.gt:n van s trllcllIn.:k l' ll <:uirurciL' vcrni(:uwingcn cn vr;lag-

ondlThanddt.:n en h.:amolHwikh·iing. Tcvcns is hij hoog! era~H

De markr wordr sreeds dynami sc her, er is s prake van roenemende

s( ukkcn v:ln

mondlale co ncu rrenrie en een sreeds korren: produkrlevenscyclus. Om

'Org"Hlis:lricclIlruHr 1.: 11 CO ll11llunicatic' ;).;J1l de l~con(lIniKhe t:lCu!{I.:ir V:l ll de Vrij(.·

hierop in re spelen moeren organisaries zich flexibel inrichren .

rei[ rc.: Am . . t<.:rd:lIn,

S;llllt.: ll wnkl,,: II .

nivnsi-

Ee n veel voorkomende visie op her inrichren van ee n organi sar ie is gebasee rd op he r begrip empowerm enr. Deze rc rm is voor her eefS[ ge-

Sprekers

bruikr In de jaren rachrig roen een aa nral grore Amerika a nse organisa -

Drs R.W.M. Kropholler

ries drasrische reorganisaries moesren doorvoeren om de concurrenrie

RU Lcide.:n. Na (.'1.:1'1 [oophaJ.n hij

her hoofd re bieden .

m:d,m:tl1age mcm en de conS' u\ran c), . i. . hij lhans Wcrk/,i,Ull bij BSO/Origi ll .

Empowermenr is her in sraar srellen van medewe rkers om zelf doel-

hl.:t onrwikkdl..·11

srellingen re formuleren, 7.e1 fbeslissinge n re nemen en proble men op

n<igclw.:nt

, tlldcenk Orga" is."i,· Sociologic aan de

di ve r~c

hnirijvcn o p hl' r gchi<:d va n

pCfSO-

Hij i. . daaf ;lIs Group Vice 1'n.:sidl.:lH Human T;1il'lH Vl..T;1 IH WO{)rdl..· lijk voor

(" 11

\, :1.11

een profcssiol1l.:d cn hl..Tl.'1H hdeid

pcrsoncd sv r;l;Ig~rilkkcn. D <.:

[1..:1\ :lan/.iell V;1I1 111:1-

he('T KTllpitollcr Dll ing.I..I1l op dc

nSO/Ori gin cn wal \lour (k- ill viol..'d de borsing van clIlllJrcn

re lossen. Empowermenr vraagt ee n nieuwe manier van leiding geve n ,

bcke.: ndc cdll:.ll\lrw,.Hllir

die de werknemers morivecn en ruimre b ar voor eige n iniriarief. D e

rlbSCn BSO/O rigin CIl f'mi<.:pa rlIl CT .. &p, doclut.:T v.lt! Philip' n v. It ('err op hct pnsoncd,,-

leidinggevenden r{ed en meer op als coach dan als baas, waardoor ee n

man;tg(.·me.:Ill'.

",In

nieuw machrsevenwichr onrsraaL

Mr C. H. Krijger hl..'e.:fr 113 7.ijn stlldi(' Nl'(k:rla nd~ Re.:c hr l'll Arhi.:idsvuD e invoering van empowermenr is ee n lange rermijn proces, waa rvoor

11Oudinge.:n di w r'l' man agl..'l11l' nrfunClic, iwk kn! ill dl..' iw[dindusr ri l: t:n hij

zowel de organ isarieculwur als organisaries rru cruur moer worde n aan-

1.:1..' 11

gepasr, zodar her maximale porenrieel van d e werk nemer wordr be nur

B.V. (i.,: AI1l::o.tdvl..'cli was hij in dil'llsr hij (k KUB tl" Ti lhurg 1.: 11 Kat holi(·kl..'

n.:isorg,lIlis;lril.'. Vnor dl..' indic·tl\[ln:ding hij Rank Xt:rox (Nl'cl('Tiand)

bij de uirvoering van zijn ofhaar raak. Her is daarom belangrijk dar er

Il ogl.:re S(:l1ool ill M:la .. rri chl als F~Ki lit y Man;igl'r. Snlcn 19H4 i:-. hij wcrk~

doel e n worden vasrges reld, informarie wordr versrrekr en feedback

7a;Ull bij Rank Xe.:rux in diwrse Ilum:lIl Rt'!)OurCl'S flirl Cri L's. Sinds 199.1 is

wordr gegeven aan de werknemer.

elilr. Krijger I1irl'ctor Human Resources hij Rank Xerox. DaM

Organizarional empowerme nr berekenr onder an dere her opdelen van

dL' impkllll..·llut ie.:

del e n van de orga nisarie in self managing reams mer da arboven een

1.:1 1 i n ga~1I1

\/:111

hcr

L·ll1p()werml.:nr~ prfKl..'.s

hij bl..'r ro kkL·n g,cwl'l..·,r bij

L' n ;ltitOtlOIllC wnk grol' pL·11. O il ... Krij gc r

op '1ijn pn"j ric\'l.: 1.: 11 nt·gatil'vl..' (: rvaringc ll me.:t e.:mpownmt·nt.

cenr ral e leiding. D eze reams zijn vaak gespecialiseerd in cen bepaald

J. Kooistra

vakgcbied va n de organisaric e n zijn auronoom binn e n bepaalde grc n-

Drs.

zen. Om te voorkomen dar de versch illende tca ms srrareg ieen ha nte-

VLT.'l' P&U fU llctie.:s ht· kked bij

II('ef[

n ,t

I.ijn :o. rud ic So(. iologit:

Ulld('T

pe r:,o l1ed~/.;lkL'n

( 'Il

Bnlrijr. . kll ncl l' di ·

Jlldel'c Nmf ida en Stork. S ind~ 19X7

ren di e clkaar regcnwerken, 7.al een nieuw integraa l srrategisch ma-

nage me nr ingevoe rd moere n worden dar sturing geefr op hoofdlijnen ,

va ll Aihen J-kijn. Eind 19 l) ] hl'Cfl de dirl'cril..' v:ltl AII ILTl Hcij n h.\'. de.: lx· ·

hij a!, h()()fd

Vt'1.ll1rwoorddijk

1()95 ~ 2nOO \,:I't bc· ~ t dd.

waarbij bewusr rll imre wordr gelare n voor srraregievorm in g op ream

kidshoufd lijncil

nlveau.

org,lll j,,'HiL' vall Alhen I-Idjn hctekcndl..' d it gOl.:dl..'fl..'n"tfOo !n

1.: (' 1\

V[)( )I'

tIc jaren

CI)ITlpktc vn~lndcring

VO()f

d ;ll

d,,: di ... [rihlltiL'CI..: nrra

V(HIr dl.:.' Oi s[ributic·

l..'r in dl' ;ra nswrin g va n de.:

hn: Fe pb~l [ sgcvn n(kn.

' :I;I,... t

s),,!;(l..'e nltl..·cilnischl'

Ben je ge'inreresscerd in dir congres, dan kan je m eer informarie aan-

aanpassingc n j, flok de Wij Zl' '\'~t;lrop Ill·t-, . . crk gco rg.lIli"e.:crd wl.:rd ver~IH,krd. Er is gl..·kU7l·1l

vragen op her volge nde relcfoonnllmmer: 020-5254024 fax:0 20-

voor

6227882 of e-mail: LinkingP@edllfee.fee.lIva.nl e n Inte rn er:

initi i..~ rl..'11

h rrp:! Isrllden r. fee . u va. nlll i n ki ngp.

kiJI.:.·n . coiirdinnt.::n

hl:l

concepr van 7dfstllring door middd van 7_df';( lIrCndt, r;lakgroqJt: I1 , lkhalvc mede.: van dl' in\'ocritlg l.' l'l

v:l n ,.d f~ lllfing hesra~lr

(;teilitc..:rcll

V;tll

de rol

ck invocring

\,;111

V;HI

de he.:cr

K()oi ~ lra

7L·lrQun,.'TlCk

ui[ her I.)('·gl'-

t~akgrocpcn

binncll

Dislributie.

Prof. dr ir P.J.L.M. van Amelsvoort spccialisarie IU:: l s()ciotcdll1iSl..'h ontwcrp stLIdil..' gl..:itHtTl,;... . ~c.:crJ gcraakt in

ell.'

V;I1l

is bcdrijf.\ kundige. met ai,

organisJ. ries, Hij i~ tijdols z.i jn

rdatic rUSSen

1lll:I1S

t'n orga nisalic. In 'l.ijn

looph:1~Ul ~lls nrga ni.sat ic-:ldvisclir is hij ge.:durendc til..·u ja:1f bl'trokkt'n gc-

weesr bij organisatil'vcran dcringcn in indusrridc ell dil'I1 HVc rk-ncncle ()rgan i-

·®~IJ[;1£ ECONOMICA

ORGANIZAnONAL

EMPOWERMENT Het nieuwe machtsevenwicht fM P OWERMENT

sati l:~.

In dil wcrk stnndcn het o m wapL'n en hl: t ill vo c.:n:n va n l..c.:If.,mn.:ncic [l';l m S ce nt raa!'

MU l11 cntt.:d b hij p;l r rn L'rJorga ni s~HiL' -a d v i scur b ij de ST-grol:p tc V li jlllt.: n. Na3,\ t orgJ.n isaric-ad vi.v..:ur is d e ht.:L'f

V;1I1

t\md~votl rr

bij zonclc r hooglcra:'f ;'t:ln de 1~~I<: l1h l: i [ dl.T Bd cidsWl-·

k ll :c;(; hap pl.: ll . Va kgrocp Bl.'dri j((jkul1 (k: v.w de Kal ho li ch · U ni vt: rsit cit

hct.Jt hi; d ivL'fSL' J. rlikdt.:n en boch'n gcscl m .:\,L'1l

pL' fl jan': l1

tcir van de

~lrbl: i d (' 11 d l '

kwa litcir van cit,

o rgal1i!.~ll i<.:.

OV{:r

N ij mcgcn. Dl: afgl..·!o-

h<.: [ vl..' rh\.'[l:n: n va n de kwali-

In juli 1992 promovt:adc hi; op

1..'(' 11

o ndcrluck n ~lOu hL' ( vl..Tgrorl:1l va n d t: bl':StllurhJ.;ulu.: id "a n p-rud uk ri c-o rga ni s;Hics

09.00 Ontvangst met koffie en thee 09.30 Opening congres door J. de Boer, voorzitster van de congrescommissie

09.35 Inleiding door de dagvoorzitter, prof. dr WEG. Mastenbroek

Parallelle sessies

(Holland Consulting Group)

09.50 Mr C. H. Krijger (Rank Xerox)

De heer H.J.J. Arts, Ballast Nedam HN

getJo/g

f'lUi

10.35 Koffiepauze

IIOO1'uiurt'ud 1'<'rbN t!rl7f.

Ball ast N l:da n\ ht:c ft gckozc n voo r C\:n d t:ct:n t ra: '! bd l:id wa:lfh ij gedacht wordt in ti.Tnllo..'ll V;Ul

k W3IilL: ir. Dc hct: r A n ~ 1..3.1 in d t:llo..· ~cs~ ic..: inga.lll op d\. · g("volgen h ie rV~Hl vo or dL: hc!>o tu-

ring vall (k organi:-.ari c..: e n d e w rdd ing va n lllo..·vo c..:gdIK·dt:n en vt:ranlwoo rd dijkhedl:ll .

D iu.

V;l 1l

12.30 Lunch

"Spt·j'l/".

.Vlo llrik v.l hcr proj t:u "S pl:cd" b inne n de Ph ilip., Ji visie Sound e n Vi~i () n hd la n-

dden. D ir project hecfr

(ST Groep)

11.45 Drs J. Kooistra (Albert Heijn)

Ir. C. van Mourik, Philips lHtlnflgiflg project

11.00 Prof. dr ir P.J.L.M. van Amelsvoort

;1 1.. . dod d e d oo rlQo p (i jd V:111 Prod llc t C rc:Hil:

p f()ces~ ell Il' rnlll~L' r cn.

14.00 Eerste ronde parallelle sessies 14.55 Tweede ronde parallelle sessies

De heer J.A. Kroesen, Digital

15.45 Theepauze

EnJrlringt''' mel nnpowermt'lII Lim",,, Digitfll.

D hr. Kn )i,.·.. i.· n be ha nd dl d e hUl

tWt'C

trans to rm :u it· ... die de :.afgdnpcn j3rc..:n b in ne ll D ig it al Ill:b -

pba{ ~ge\'o ndt:n . Ecnm aal n:lar n :n

cmpuwerdc o rg:1Ilisarie ell w rvu lgens \Wl'r ll: ru g

naa r de n udc..: SHlIc{Uur.

16.10 De heer R.W.M . Kropholler (Human Talent)

16.55 Nawoord door de dagvoorzitter Mevr. B. Rockwell, Twijnstra Gudde /)t' mll/flIl

17.10 Msluiting door de voorzitster van de

de (O IlSlt/1I1 111 vij ht'l t!lIl/lOlIJl'rlll f'lIl p mar.

Ml:\'r. R ockwd1 7.a l ing:aan o p d{; lran . . for m ;lrie

V:lJl ...:-cn

k'idinggcven de naar Io..·e n adv i.\t:Tc..:nd..:

ro l va n d e cons u lta n t.

congrescommlssle

17.15 Borrel

De heer A. Riemersma, ABN AMRO Dyllilmiek hij Dr Bll llk. Dc rq;io G d , krLind helo...[1' ec..:n promi nc nt e ra l bij o rgan i:,.;u i(,,\,(,"randl: ring b innL'1l A I3N

AM RO . Dc bee r Ri c..: l11t.:r:-.rna 1..a1 J e t:rva rin gl: n beh a nddc n d i(.· in

d C/.l'

n:g io zijn opgl:daa ll

Plaats: Randstad Congrescentrum te Diemen

t: n 1.i;n v:.1:-;tgek·gd in c..:c..:n m a nagl.:lll t'11l Sla tullt gc..:basc.TH.1 u p cm pOWI..' TIlI(, IH .

Toegangsprijzen: Wetenschappelijk personeel

Hfl.25,Hfl.80,-

Bedrijfsleven en overheid

Hfl.295,-

Studenten

Empowerment â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘ een hy In de Amerikaanse management-lireratuur verschijnen talloze publicaries, waaronder veel artikelen en boeken over 'empowerment', 'self managing groups' en vooral 'ream (building, crearion)'. Is dir nu een nieuwe rage, die is overgewaaid uit de Verenigde Sraten van Amerika of is het meer van hetzelfde, in een nieuw jasje? De meesr tot de verbeelding sprekende vorm van empowerment is de eenmanszaak, de ondernemer die letterlijk alles zelf moer doen. De regeltaken worden volledig beheersr door een persoon. Naarmate de organisarie groter wordr zal de opdeling van taken toenemen om de organisatie bestuurbaar re houden. In het verlengde daarvan, mede gedreven uit kostenoverweging, zien we dat organisaries 'verplatten', door managemenrlagen weg re snijden, bevoegdheden re delegeren en afdelingen op te splirsen naar meer diensrverlenende- en vooral klantgerichre entiteiren. Vaak wordt deze trend gebruikt als excuus om overbodige kosten te elimineren, niet zelden in de vorm van banen. Grore ondernemingen scheppen anno 1996 weinig werkgelegenheid. In die zin heeft her midden- en kleibedrijf meer toekomst, vooral in de vorm van 'flexibele toeleverancier'. Wat heeft empowerment hiermee uitsraande? Men zou zich eersr moeren afvragen wat de defi n itie is van empowerment. Er zijn er rientallen. Een van de meesr duidelijke is die van Peter Block: "Give orhers freedom to choose rheir own parh to achieve results for the business". Organisarie-adviseurs kijken meestal 111 hoofdzaak naar de vorm, de structuUf. Veel interessa nter is her om re onderzoeken waarom mensen bepaalde handelingen verrichrcn Op het moment dat men er achter is hoe het komr dat een organisarie succesvol is of juist niet, is de sleurel voor contim(iteir of verbetering gevonden . Gezien her feir dar het hier meesral gaat om zeer complexe processen die zich zelden laten vangen in schema's of eenvoudige oplossingen, moer men nier ver-

wachren dar organisaries snel inzichr hebben in deze marerie.

her licht van empowerment, dan geefr her genoeg stof tot nadenken.

In de rweede helfr van de jaren 80 deed Rank Xerox (Nederland) bv een onderzoek naar morivariefactoren in haar verkooporganisarie en rechnische onderhoudsdiensr (860 full rime medewerk(sr)ers) . Er werd daarbij onderscheid gemaakt russen management en niet-management. Door middel van een lOgenaamde forced-ranking konden de en wegingsfacroren medewerk(sr)ers motivatiefactoren kiezen . De top rien zag er voor medewerkers lo uit:

De empowerment-gedachte c.q. filosofie komr uit Amerika Nu verschilr de Nederlandse cultuur en de Nederlandse werknemer van die van de Amerikaanse Ais we kijken naar her onderzoek van o.a. Hofsrede en Trompenaars dan zien we echter dat Nederland en Denemarken enerzijds en GroorBrittannie en Canada anderzijds redelijk aanleunen tegen de V.S., waar her gaat om normen en waarden rondom de factor werk. Daarbij komr nog dar Nederlanders over het algemeen openstaan voor invloeden van buiren. Kort gezegd: de empowerment-gedachte sluit redelijk aan bij de behoefres van werknemers in Nederland, dir in tegenstelling tot bijvoorbeeld de behoefres van werknemers uir Oostenrijk, Belgie en Frankrijk.

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8.

9. 10.

Eigen veranrwoordelijkheden Erkenning voor geleverde presta ries Afwisselend werk Naar je mening gevraagd worden Op rijd g6nformeerd worden Berrokkenheid Meedoen bij besluirvorming Goede communicarie Respecr vOor je manager De werkzaamheden mer je ma nager bespreken.

Het aspect beloning werd nier in het onderlOek betrokken. De culruur van de organisatie is er een van pay for performance, 35% variabel inkomen, bonussen en incentives. De uirslag van dit onderzoek staat zeker op gespannen voer mer een onderzoek uir 1993 door de Universireir van Leiden over de 10 beste morivatoren in de Nederlandse indusrrie op basis van percepries van medewerkers: 1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8. 9. 10.

Interessant werk Zelfsrandigheid Veranrwoordelijkheid Af..visseling in werk Waardering collega's Goed salaris Waardering collega's Werkomstandigheden Invloed Loopbaan en carriere

Indien we het bovenstaande beschouwen in

In 1989 zijn er binnen Rank Xerox (Nederland) by. experimenten gehouden mer lOgenaamde semi-autonome groepen. Her iniriarief kwam van de werkvloer en nier van her management. Zoals zo vaak her geval is mer dit soorr zaken onrsrond er een self-fulfilling prophecy, mer als reslllraar een behoorlijke produkrivireitstoename, lagere kosten en een aanmerkelijk lager ziekreverzuim. Uiteindelijk leidr dir tor minder management en ondersreunende sraf. Deze revoillrie in een srerk rop-down den ken de organisatie moesr als her ware per vierkante meter bevochren worden. Niet ver,vonderlijk want de consequenties kunnen zijn : banenverlies, minder srafinvloed, srarusverlies bij her management, meer afhankelijkheid en meer onzekerheden bij her management. Er zir aan her succes een andere kant: suboprimalisarie, slechte commllnicatie rllssen de autonome groepen, her nier duidelijk definieren van de empowermenr-grens en bovenal her wij - versus - zij gevoel. Een aardige vergelijking is die mer het voerbalspd. Op her moment dar de spelregels nier vastgesreld zijn, her ene team andere regels hanreerr dan her andere, de lijnen onrbreken en de goals verschoven zijn, ontsraar er een vreemd spel. Vooral ook wanneer de coach zelf gaar meespelen. Voor het manage-

illÂŽ~l1ill!J,\ ECONOMICA

-....................................................... pe of produktiefactorr

-......................................................... â&#x20AC;˘

ment is dan ook een andere rol weggelegd: van dirigent naar coach. Niee iedereen heeft deze eigenschap. Kortom: eenheid van handelen, duidelijke processen en communicatie zijn de key paramerers in een organisatie mer auronome groepen. Sommigen menen dat auronome werkgroepen de ultieme vorm van empowermem. Dar is nog maar de vraag. In de jaarlijkse enquete bleek duidelijk dat de empowerment beleving, bij de niet-auronome groepen significant hoger lag dan bij de zogenaamde semi-autonome reams. Ecn van de mogelijke, maar niet bewezen, oorzaken is het verschijnsel dat de doelstellingen van de auronome groepen nier altijd synchroon lopen mer die van de ondernemingsleiding. Dir heeh onder andere re maken met her feir dar groepen zich soms op her niveall van straregische en ractische beleidsvoering bewegen in plaats van zich te beperken ror volledig operarionele regelfllncries. Niettemin is er geen weg terug, wie er aan begint, zir er aan vasr, mer aile voor- en nadelen. Een onomkeerbaar proces! Men kan empowerment nier los zien van her werken in groepen (synergerisch effect), proces re-engineering en bovenal het invesreren in communicarie hardware en her aanpassen van de gewensre informariesrromen. Werknemers die aile operarionele regelfuncries moeren beheersen hebben grore behoefte aan goede commllnicariemogdij kheden en voo ral de juiste informarie op her jlliste moment. Deze data krijgen revens de funcrie van feed-back insrrument. Her is zonder meer duidelijk dar dit de nodige rraining vraagt. Men kan zich ook afvragen of deze wijze van werken geschikr is voor iedere organisarie. Op her moment dat men in aanraking komr mer bureaucrarische voorschriften, bijvoorbeeld wergeving of controle-insranties, is een conflicr gallw geboren. Voor ISO-certificarie is her geen probleem: allronome groepen kunnen immel's hun processen beschrijven. Toch zijn er helaas minder succesvolle voorbeelden: de KLM onderhoudsdiensr, een uirstekend voorbeeld van self management in groepen, kwam in conflicr mer de Rijksluchrvaarrdiensr, omdar deze insrantie eisen

stelde aan de adminisrratieve organisarie. Dit is een schoolvoorbeeld van een onderneming die rrachr nieuwe verbererde werkvormen in te voeren en na verloop van tijd in aanvaring komt met de bureaucratie. Ook Rank Xerox heeft zo haar lessen gehad. Op het moment dar op grond van strategische overwegingen de technische onderhoudsdienst werd aangelijnd aan de verkooporganisatie moesten de autonome teams door elkaar worden gemixed. Om nog even in voetbalrermen re blijven: de clubs uit de eredivisie werden gemengd met die van her amateurvoetbaL Er was namelijk een aanmerkelijk verschil in kwaliteit van de self-managing teams. Dit proces brachr veel poblemen teweeg. Ook hier speelde het conflict tussen de operarionele beslissers die hun belangen niet zien srroken met strategisch (hoger) bedrijfsbelang. In een top-down georganiseerde structllur is dar meestal snel opgelost. Dar ligr even anders bij groepen die zichzelf managen en andere belangen hebben of denken re hebben. Hoe besruurt men nu een organisarie waarin men werkr mer empowerment ? Het is in ieder geval zaak zich rekenschap re geven van her feir dat de zogenaamde sofre fakroren van evident belang zijn om de organisarie aan te sruren. Wellichr zijn ze nog belangrijker dan markeringplannen en invesreringsbeslissingen. Wie niet goed weer war mensen den ken en vooral voelen, is niee in sraar de c:mpowerde mens, groep of organisarievorm onder controle re krijgen. Dir laarsre is wellichr een conrradicrie ren opzichr van de empowerment gedachre. Empowerment vraagr om srerk en goed opgeleid management, dat in sraat is zeer complexe strucruren re managen. Berer gezegd: posirief re manipuleren in de goede richting. Een van de instrumenren daarbij is het gememoreerde onderzoek waarbij werknemers periodiek gevraagd wordt naar hun percepries. Op grond van de verkregen informarie kan men, neen, moer men de groep c.q. het individu de goede kant op coachen. Frustraries en mispercepties zijn door her meten van sarisfactie en motivatie snel opgespoord op het laagst mogelijke niveau: de autonome eel, groep of individu. De verkregen infor-

matie dient posirieve feed-back en discussie te genereren. Eenvoudig gesteld: een communicarie middel. Binnen de Xerox organisatie heet dat de employee sarisfaction and morivation survey voor de empowerde organisarie. Een tevreden werknemer hoefr immers nog nier gemoriveerd te zijn . In 55 vragen wordr gemeren hoe de perceprie is ten aanzien van de volgende hoofdonderwerpen: Employee involvement Feed-back Recognition Empowerment Team (building, crearion) Company policies and practices De uitkomsten worden verwerkt in een index. De verantwoordelijke manager is gehouden een bepaald niveau te halen, zo nier dan heeft hij een probleem, ook in de sfeer van beloning. De manager heeft ook op dir gebied een targer: wie de gewenste satisfaction index nier haalr verliest een belangrijk deel van her variabele inkomen. Waarom? Xerox zier de empowerde organisatie in samen hang tor sarisbcrie en mot iva tie als een produkriefactor van belang.

mr Cees H. Krijger Director Human Resources Rank Xerox (N ederland) B.V.

Academici vinden wereldbaan am de hoek. 't Begint allemaal dichtbij, in Rotterdam, met een gesprek op het hoofdkantoor van Unilever. Daar praten wij graag met ondernemende academici die hun ambities wereldwijd waar willen maken. Dat kan zijn op het gebied van de Marketing/ Sales, Financial Management, Supply Chain Management, Techniek en Research Development of Personnel Management. Door de sterk doorgevoerde decentralisatie en het internationale karakter van het concern biedt de bedrijfsmentaliteit aIle ruimte voor persoonlijke ambitie. De honderden werk- of dochtermaatschappijen zijn verspreid over circa 80 landen. Zij opereren zelfstandig onder eigen

U--un/

<f)

:i"" Vl

"----~-

namen. Om een paar van die maatschappijen in Nederland te noemen: Van den Bergh Nederland, Ig10-0Ia, Unilever Vleesgroep Nederland, Unichema Chemie, Unimills en Lever. Elke maatschappij heeft een specifiek merken- of dienstenpakket en een eigen sfeer. Relatief kleine organisaties, waar een manager in een open sfeer aIle ruimte krijgt voor zijn initiatieven en ideeen, omdat hij niet belemmerd wordt door bureaucratie. Vraag voor meer informatie de brochure "Perspectieven voor Academici bij Unilever" aan: tel. 010 - 217 42 61 of schrijf naar: Unilever Nederland B.Y. (Sectie Management Development), Antwoordnummer 5004, 3000 VB Rotterdam.

THE WILL TO LEAD ~'j IN A WORLD OF CHANGE

AMSTERDAMSE CONGRESWE E

Achternaam.: .............................................. ................. Voorletters ............ ( MN) Bedrijjlln s telling/Unive rs iteit: .................................. .. .... ... ............................... .

Collegekaartnurnlner: .............................. ....... .... ...................... ..... ................... . Straat: ............. .. .................................. .... ........................................ nr: .......... ... . Postcode & Plaats: ...... .................................... ......... .............. .......................... . Fax: .... .................. ......... ................... . . Telefoon.:...... ........... .... ..... ... .... ..........

Ik schrijf me in voor de yolgende congressen: datum

o 15 april o 16 april o 17 april o 18 april

congres

student

wet. pers.

bedrijven

prijs

CommerciCie DienSlverlening Organ izalional Empowennent Internet Mefchandizing Werk in Ontwikkeling

f 25,f 25,f 15,-

f f f f

295,295,195,-

f ...... ,f ...... ,f ... .. .,-

150,-

II5,-

80,80,50,30,-

Subtotaal (20% korling bi) direcle insclirijving voor lI1eerdere congressen)

f ..... ,-

-/- 20% kOrling ~

Totaal

f ...... ,-

(Prijzen zijn inclusie/ koffielthee, IUIICh , borrel ell congresboek)

U kuntlevens uw voorkeureq aangeven voor de parallelle sessies op 15 en 16 april.

Commerciele Dienstverlening [ [ [ [ [

] ] ] ] ]

Organizational Empowerment

A FHV/BBDO

[ ]

B C D E

[ ]

Shell KPMG Getronics KLM

[1 [1 [ ]

t\ Philips Electronics 13 ABN AMRO C Digital D Twijnstra & Gudde E Ballast Ncdam

Deelnemers uit het bedrijfsleven en wetenschappelijk personeel krijgen automatisch een factuur toegestuurd en floeven dus geen machtiging in te vulJen. I-lierbij machtig ik de Scfa eenmalig heltolaal te betalcn bed rag van mijn rekening af Ie schrijven. bankrekcningnummer ... .. ..... ....... ..... .... .... .. .. ......... gironummer. .... ........ ..... ...... ..... . datum ......-....... 1996

~andtekening

NB : Programmawijzigingen voorbehouden, annuleringen moelen door ons voor I april 1996 ontvangell zijn. Toegangsbewijzen worden in principe toegestuurd; indien uw inschrijving na 8 april binnenkomt zijn de loegangsbewijzen af te halen bij de Sefa of ann de zan!.

Arthur Andersen .zoekt mensen van het kaliber Piet-Hein Roorda. Mensen met kennis van zaken en

een brede visie. Mensen met de gave conceptueel te kunnen denken en het vermogen achter de koele cijfers

te kijken. Eigenschappen die broodnodig zijn in een zeer slagvaardige en hoogprofessionele organisatie.

Brochure, sollicitatieformulier en/of

plantsoen 24, 2517 JL Den Haag. Tele-

nadere informatie bij Arthur Andersen,

foon 070-3425625. Vraag naar of richt

Afdeling Personeelszaken, Stadhouders-

je brief aan de heer P.H. Porcelijn.

ARTHUR ANDERSEN ,-\1\ [HL'I\ A~[ 1E1\SE\i & Co S('

AMSTERDAMSE CONGRESWEEK

Sefa Dagvoorzitter en forumleider

Er do en veel geruchren de ronde over war er nu wei of niet mogelijk is op her Net. Her Net, beter bekend a1s Internet biedr op dit momenr veel mogelijkheden. In november bestelde ik m'n eersre CD via Internet. Een maand later vulde ik voor het eerst een elekrronisch sollicitatieformulier in. In januari verkocht ik war oude computerspullen via het Net. Begin februari heb ik m'n eerste internationale telefoongesprek gevoerd via Internet. En gisteravond ben i.k voor he! eerst in een virtueel cafe geweest, je kon er in de toiIetten zelfs op de muur schrijven. Duidel ijk mag zijn dar her Ne t begint te leven. Er wordr nog veel gepionierd maar er is al ccn degelijke basis. Internet Merchandizing: Are you ready for take ofP Ofrcwei, is het Nederlandse bedrijfsleve n klaar om te handd en via internet? Ais organisaric van dir seminar hebbcn daar onze twijfels over. De meeste bedrijven heb ben nier gezorgd voo r strucrurc!e aanpassingen binncn de organisarie. Veelal wo rdr de Web site (dar is de pick van het bedrijf op her ~~t:r) door een over-enthousiaste medewerker op hcr Ncr geplaatsr. Of dat gocd is voor het bedrijf is maar de vraag. Immcrs, doord ar er nog geen srr ucrurel e aanpassing heefr plaars gevo nd en zal her moeilijk blijkcn de site inreressant re houden voor de buircnwereld , mer al s gevolg dar de

Web sire al ga uw een saa ie indruk maakt . Er komr heel war meer bij kijken wanneer een bedrijf de nieuwe gronden di e her N et biedr, wil ontginnen. Tijdens her se minar wordr gepoogd een aanral mogelijke valkuil en re identif\cercn. Onze eersre sprcker, de heer Velrenaar (Wegener nv) Internet zal her k<lder schcrsen voor de siruarie waa rin het bedrijfsleven zich bevindt mer bcr rckking fOr her Nee. Een van de grootsre problemen (of voordelen?) is dar cr nog gee n universeel warerdicht beralingss),reem voor Interner is. De ontwikkelingen op dit gebied gaan hard. De hee r Dinnissen (DigiCash by) wordr op dir moment gezien als ce n van de experrs op dir gebied. Een nadere uircc07.crring van de (on)mogelijkheden op dir gebied kunt u van hem vetwachren. Daarnaasr willen de bedrijven larcn weren dat ze op her Ner re vind en zijn . Maar hoc zorg je daar nu voor? lederee n weer waa rschijnlijk wei dar Veronica op her Ncr zit. De heer Price (Veronica Interner) za l zijn benaderingswij ze hi ervoor uireenzerren. Tijdens her forum za l cen aantal srellingen aan de orde kome n, die duidelijk maken waarom een bedrij f op her Ncr zou moere n. In dir forum hebben naasr de sprekers de heer Lasc ur (We hkamp bv) en cen vera ntwoordclijke bij Planet Inrerner zitring. Zij beschikken over de prakriscbe crvaring van her handeIen via Internee. Mer deze middag hopen wij duidelijk re maken dar deze virruele wereId zeer reeel is. H er Nederland se bedrijfsleven en zij die daar binncnko rr werkzaam zijn , zou den zich op z' n minsr op deze onco nvenrionele toekomsr moeren gaan voorbereiden.

Jeroen

Pauw

Ilil..· u w~dicn,r

wcrklt; van 19SU rO[ 19H<J al~ ni cuwsl CZL' f vnor cll..' Radin-

van her AN P. Tt.:gdijkcrri jd

\X'(.;n.:ldo m roq), Van 11I mni ~-r

19R6

1 9~4

\\' ~I~

hij programm;)makl.'f bij de

ror 1986 was hij bovcndil..'11 vcrslaggcver en

<':0-

voo r de NC RV.. rad io. In opdracht va ll de \fARA ven.orgd c hij van

(o[

1989

.'J 3nH.:nsrdl ing e ll prl'sl:I1t;uk'

va n

heT c,;u lru lirprograrn013

'O pIH: f en Vefrier' , O ok prt·sl'!Ul.x:rd1..· hij voordco.' omfOl:p l· ni gl.' ri jd 11(.:r lb -

dio 3 - programm a ' Ollhhdi:.jcs'. Bij RT L 4 \lcrv ulr hij l is{ /pn:~ (.: f1(ator

sCn(('(: rck.: hij

~i n(h

19R') Ijjll funcrie :d.'i journa-

va n d,-, dagdijk.,e n i<,·uwsbulkrins. Hct progra nH1h\ 'Studio Rembrandt' pre-

V;H1

beg in j:lIltiari rot l:ind juni I ~') 2 .

Sprekers De heer R. Veltenaar ' [lId,ud,' O " , [er," A dl1l inislf~lrion

kUl1 ck en renslonc Busi ness

Wij<i,cgccm. Bcd riifs-

Bos[on (Harva rd ). Daarna

i f)

lrae! hij in dicnsr hij her organisatic- ell IT -advie~ bllrt.-;l u l)c ~ i sco Nederland

by. In 19R7 starnl: hij 'Z ijn t.:igcn b<" drijf 5i1,,;I(. by. Tiidens Lijn fllilcrioo('rcn

(bar vug:t:udr.: hi; internat io nak f.1;Im aha IBM-warcher. Hij wa." in 1')94 ITIcd<.:opri chrc:r van

S ic nov~Hi('

N l:cicrbnd h v.

drijf bchoon ol1d<..' r :m dcrc \\fcgencr nv n: Apddoo rn. men me (

~\flauri Cl;

Al~

dl.,.· Hond ve ranrwoorddijk voor 11(.:r

'lOl

de kb nH.'n kri ng van dir bc-

inrerim -din.:crt.:llr is hi; hia sa-

op~ l ~l r[ C n

en lIirhouwen

V:1Cl

Ninlwc: Mcdi ~t Grocp, bC!o[;landl: ui( o nd er andcr\.." \xrt:g\.." n~ r Intt:rncr N L Iw (\\fIN) en \'(l j).,(:

!lv.

De heer

hl:d rij f

cc n

J ;l [

Dinnissen manicrcn

i, ('cls h n 1 Tri.[1 Co-ord in"'" bii DigiC :L< h bv.

v~U1

clek(ronisch hcraJ...·n o nrwikk,,:Ir. Op her m o -

mclH is hij vcranrwoorddijk voor her cca:.h™ projC:Ct op he.:t \'\forld \Vide \'V'd). Ook b hij vuanrwoorddijk voor de 125 vi rruck win kels die dedncmcn

het eCOlsh I ,\01 projt:ct. B<w<" nd icn

a:.\ 1l

hij dl.' offi(..ide;; afgcv<1ardigde van Digi r

Ca,h vom her Furopcs projec t CAFE (Co nd ition;)J Acct.:s For Eu rope).

De heer G. Price

hl..·dt v\: rsch illctlldt.· funcrics: in J c 111t.·di;l\vcrdd b<.'-

kb:d, Enkdc daan'an zijn frec-Iance pr0t;r.ull I1l30lakl:r hij VPRO Tdcvis ic en fn: I.".. lancc journalist voo r o.a. N RC h.Uh1.clshlad, . Inrermcdiair en de' H :'l :, g~e

Pmt. Van 1987

(0[

1991

en in IlJ 9 1 wcrd hij dircc[cllr

W ' Pi

V~1n

hij dirl:Cft.:ur-i.::igt.·naar van Update BV

Tdcwo rld. Her afgcfopcn jaar was hij als

sc..:ll io r proj ccrm:uugc r bij \'(/('gt"llcr nv \'~: ralltwoorJdijk voo r Vt"ro nic;l 111 -

(er3cri vl..· 1'1011:1. V:uuf sl..' prcmba 1995 is hij Cu mr1lcrcil:d Dirl..'crcur hij Veronica Imerncr. [30V(.'lldicl1 i.\i Ilij v{ )o n.it(cr \'a n d..: Projccrgroep [nternci \'3n de

Nt:dt.' r l ~nd!o(·

Ver('nigi ng va n

1nf()rl1\ari{:diell .~(c l1 a;) n h icd c..:rs (NVI),

Forum i

aa... r hovcngt.·nounde sp rekc rs 7..a1 dt.· hc<.'r La.sCllf dr.:dll<.' men 3:111 h,-,t forum.

De heer E.P.A. Laseur

hii"" [icn jaa r hij Wchkamp weekz,,,,,, in

verschillcndc ru nkries. Hij is onder :I ntl<,·rl..· verantwoord dijk g(:wccsr voor C li stomcr SCrViLl: ell M;.lfkl: ling. 0 1' hl:1 IlHHlll..·1ll beklccd hij dt.: funuic va ll

Di n.'Cmr ivbrkt·ring., Hij is vc mntwoord d ij k voo r de produkric en crcui c

Namens de organisarie, Rolf Bakker

\, ;111

Tcvem: VJIl

kar,tl ogi, s;lk s promotio n &

adv('rrisi r~g

(" 11

marke t resea rch . O o k d3tJ-

hase & lisrmanagcmcnr en N it:lI wc Media \'all<.'n onda zijn portdcuillc. i~

de ht.:cr

L1~cllr

lid van dt.: projt..'Ctgl"tJcp Elck(ro ni.s he Sndwt:g vnn hct M inLoac:ric

Eco nom ischc Zah 'n.

lli®~l1lli£ ECONOMJCA

IN I ERNET MERCHANDIZING Are you ready for take-off?

Toepassing van de elektronische snelweg R. Veltenaar

13:30 Ontvangst 14:00- Welkomstwoord door de organisatie 14:05 Inleiding door Jeroen Pauw 14: 10 De heer R. Veltenaar (Wegener nv) 14:45 De heer P. Dinnissen (DigiCash by)

In het algemeen is de keten van leverancier naar klant downstream ingericht, zeker voor de massale markten. De producent vormt door marktonderzoek een beeld van de behoeften en stem t daarop het assortiment produkten en diensten af. De consument kiest en bestelt daaruit, in term en die de producent verstaat: artikelnummers en andere codes. Voorbeelden van de downstream organisatie zien we in de keten van leverancier- groothandel- detailhandel naar de consument. De bijgeleverde gebruiksinformatie, handleidingen en bijsluiters hebben betrekking op het produkt en in uitzonderingsgevallen op het specifieke gebruik. D e cl ectronische snelweg is niet aileen ce n supcrsnellc en breedbandige ver-

15: 15 De heer G. Price (Veronica Internet) 15:45 Koffiepauze 16: 15 Inleiding en voorstellen forum 16:25 Forum 17 :20 Msluiting door de dagvoorzitter 17:25 Afsluiting door de organisatie

bindin g voor downstrea m informatic. H et is voo ral cen infrastrllctllur waarmee upstream . van klam naa r lcvcran cier kan worden geco rnrnuniceerd. De

17:30 Borrel

authemieke bchoefte van de conSlimellt staat daarbij centraal en d e toelevering wordt daarm ec aangeMlilird. Vanuir de leverancicr gczicn heet dar ' klamspecifiek': de k1ant wo rdt op zijn wenken bedi end en is daarmee ni et langer koning maar keizer, of beter gczcgd: di ctawr! Dc klam is eraan gewend gcra akt te d enkcn in rermcn van d e Ievcrancier. D e dectronischc snelweg zal voor Cen doorbraak wrge n bij het o mkeren van de keren. I3ij het raadplcgcn van traditioncle naslagwerkcn zoals encycloped iei' n di em de in ga ng o f cen t ref"voo rd bckcnd rc zijn o m de infurm ati c re kllnnen onrsllliten . Zueken op basis va n o ngcstrucrllree rdc behoeft e is nau-

Plaats: Victoria H otel Amsterdam

welijks mogelijk: het J mwonrd diem ten dele bekend rc zijn om de vraag te kunn en stcllcn. D e dcctronis he snelweg zal bij uitstek een rot spden bij her sk:chte n va n de informati cdrcmpel en her o nrsluiten van kcnnis. D e berekenis daa rvan is verstrekkcnd voor produce nten, consumcnren en de maarschappij in hct gehec l. Samenvattend ZOll je kunncn slcll en dar in d e huidi gc conslimptiemaat-

Toegangsprijzen: Studenten

Hfl. 15,-

Wetenschappelijk person eel

Hfl. 50,-

Bedrijfsleven en overheid

Hfl. 195,-

schappij schaa lgroorre en volume. downstream, nog steeds de d oorslag geven. In de inform ati emaatsc happij sraa r de individucl c bchoefte van de klanr . upsrream, echter ccntraal.

Massale markten van individuele diensten Voor de e1ecrronisc hc sndwcg is her de kunsr massale marktcn te onrdekken van individlled bepaald c dicnsren. Bijvoorbccld nieuws op maat: de consumenr bladert naal' e igc n voorkcur in het niellws en kicst items di e zijn interesse hebben. Soortgclijkc tocpassingen zijn denkbaar op onderwij sgebied.

•

To e p ass 1 n g e n van d e Her gaar hier om massale markren, die echrer vorm krijgcn door persoonlijke voorkcuren. Tusscnvormen zijn er ook, zoals bij vidco-on-demand: cen rradirioneel, op de massa afgesrcmd produkr dar individueel gedisrribueerd wordr. Ecn dcd uir dc besraande disrriburiekelen van

roepcn om zich produkrcn voor rc stcllen die gebrllik makcn van de eiccrronischc snelweg.

alarmering, het gczamcnl ijk maken van huiswerk of wcrksrukken, het samcn spelen van videospcl-

Sommigen verwachtcn van de nichc-spdcrs de

Icrjes cn her om andere redcncn commllniceren

doorbraak voor de clectronische snclweg. Zij

in groepen. Dar worch ook wel aangeduid als her

kunncn een bclangrijke rol spelen bij hct orichtbaar ll1aken van de mogelijkheden, her aanronen

dectronische dorpsplcin of cafe op weg naar de global village: mensen kunncn elkaar opzoekcn en mer dkaar communicercn mnder gchindcrcl re

massalc (vidco)produkren voor massale (kij-

van de cconomische berckenis en de acccptarie bij

kers)markten wordr op de snelweg gezer. Her nur van de c1ccrronische snclwcg zal roene-

her grore publiek. Voor cen doorbraak zijn kapi-

worden door de afsrand. Vee! van dcze toepassin-

raa lkrachrige parrijen nodig die grotc markten be-

gen zijn tor op zekere hoogtc mogelijk met be-

men naarmare de consumenr een grorere invlocd

dicncn. En juisr voor dcze partijen is een cultuur-

kan krijgcn op hcr produkr en op de produkrickeren. Zo hecfr disrriburic van video 's door

omslag nodig van massa naar individu.

staande technologie, bijvoorbccld met combinaries van telefoon, TV, CD-i en Pc. Brcedbandcommllnicarie kan voor cen subsranride vcrla-

downloading via de c1ccrronische snclwcg een be-

Multimedia in de huiskamer

perkre opbrengsr voor de producent en ook een consumelH.

Laagdrcmpdige roegang rot informatie door roepassing van mulrimedia (i.e. gecombineerd, inrer-

Nieuw, Sport of onderwijs op maar en andere in-

actief gebruik van bewegend beeld, tckst, data en

Multimedia op het werk

rcractieve programma's hcbben cen grotere mecr-

gcluid) biedt in de huiskamer aangrijpingspllnten

Multimedia hebben opgang gemaakt in complexc

beperkrc

meerwaarde

voor

ging van de drempcl zorgen bij pllblieksintrodukties van dicnsten en appararullr.

waarde maar vergen nieuwc uitgeefproduktcn en

voor brccdbandige inreractie. Hierbij kan men

proces-kritischc omgevingen: conero lekamers van

diepe ingrepen in de produkrickeren. Ais de kercn als geheel op maar kan wordt~ n gemaakr, worden

denkcn aan bijvoorbeeld teleshoppen en tele-educatie. Ecn ander voorbeeld heefr te maken met

procesindLlsrriccn en energiecenerales, mcld- en

de porenrieie opbrengsren van de c1ecrronische

ni clIws en achrergroncicn op maar van de conslI-

regelcenerales voor het weg-, water- en vlicgvcrkeer. Op basis van veel inform3ric dienen in korte

snelweg srerk vergroot.

menr: vidco-mareriaal 'achter' her journaal en 'achter' de acrualiteitcn-, sporr-, en edllcarieve ru-

groor afbrcllkrisico. In de cngineering industric,

zijn afgesremd op de massa: de kijkcijfers bepalen her lor van een uirzending; de oplage is bepalend

brieken. Hierbij wordr nier aileen de distributie,

op ontwcrpafdelingen, in wetenschappclijke om-

maar ook het produkr op individuele maat gesnc-

gevingcn en bij researchinsrellingen en andere

voor de advcrtcnric-inkomsrel1 . Individualisering

kcnnis-kritische omgevingen, worden cvcnccns

van de informatie, bijvoorbedd door publishing-

den . T elewcrken is cen andere roepassing, waarvan de

on-demand leidr om meerdere redenen rot een

effectiviteir srerk toeneemr door voorzieningen

verschraling van de geldstroom. Oat kan een ver-

voor groepswcrk. Hierbij kan men den ken aan

beurt onder meer mcr her oog op concurrent engineering: gezamenlijk en parallel werken aan

klaring zijn voor de moeite bij uitgevcrs en om-

beveiliging, specifteke vormen van rhuiszorg en

complexe vraagsrukken en onderwerpen .

De culruur en de gcldstromen bij grore uitgevers

CDftlpute.rC~l'Itr.."

tijd bcsli.lsingcn re worden genomen mer cen

breedbandige voorzieningen toegepast. Oat ge-

Genemuld.n II_v.

http://'W'NW.ccg.nll

IT1®~ECONOMICA IT1£

1 e kt

â&#x20AC;˘

rOnlSC

n e 1 we g

Mulrimedia doen rhans hun inrrede in fronr-of~

accent nog sreeds op de kosten , en blijven de op-

nver de elecrronische snclweg. Her bedrijfsleve n,

fiee processen. Her gaar hier om klanr-krirische

brengsren en de besparingen nog onderbelicht.

waaronder de aanbieders van infrastrucrullr e n

processcn: als de vcrkccrdc bcslissing wordr gcno-

gebruikers daarvan , wordt dan in de gclcgenheid

men onrplofr de fa brick nier, maar is de klanr

Groepswerk: delen van kennis

naar de concurrentic overgesrapr. De aankiding

Groepswerk en dden van kennis wint sterk aan

gesreld de kansen rc herkennen en tc benurre n. Aan d e onrwikkeling van de klcin-lakdijke Pll-

V(lor her gebruik van mulrimedia is als her ware

bclang voor complexe produkren en die nsren . Bij

blic ksmMkr zijn voor Nederland grore economi-

van binne n naar huircn geschove n, van proces-

comakership, co-design en concurrent enginee-

sche bdangen verbonden, onder meer voor d e llitgee f- ell de eiectronicascc ror. Daarom is her

kritisch naar klalll-kririsch. Mulrimedia maken

ring werke n mend c rc partij en op verschillende

daarmce hun opwachting in uircenlope ndc com-

loca ries samen hij her onrwerp e n d e produkti e.

vanuir ee n national e opriek wcnsclijk in sa m en-

mc rcieie-, adminislraricve- en service-nrngevin-

Mer name ke nnisinte nsi eve, hoogwaa rdige en

we rking tu ssc n overh eid e n bed rijfslcven rc kie-

gcn waar [Or nu [OC Iller doorsnec smalbandige

klanrspecifi eke produkrcn , de zogenaamde specr-

ze n voor een aa ntal srrarcgisch gekozen rrials

co mpurerondcrsre uning kon worde n volstaan.

punre n van de economie, draagr de combinari e

waardoor het belang van d e eiecrronische snelweg

Afstand niet langer relevant bij gebruik van informatie Ais ved en hoogwaardi ge informaric 1110er wor-

van multimedia e n bn.:edbandige COfllfllunicatie

in de prakrijk zichtbaar wordt gemaakt en d e

sterk bij aan co ncurrenti ckrachr. Kenniso phouw

markr rijdig tOr onrwikkeling komt.

en ke nnisllirwissciing is ee n reeds hclangrijker sllccesfacror vonr hnogwaardigc bed rijvigheid. Research - e n nnrwerpafdelingen worde n

Olll

die

Ontwikkeling van de publieksmarkt

den uirgewisseld , is her gangbaar dar dure en

reden vaak zodanig gchllisvesr dat kennis kan

I n de publie ksma rkr vervagen de grenzc n tussen

schaarsc professionals naar de informarie roe rei -

Âˇborsen '. In de Duirse auroindusrric is nnlangs

kabcl e n TV e ncr/.ijds en rel eco m en PC andcr-

zen. Of de informarie worcit fysiek na3r de spe-

cen gebouw in gcbruik genom e n waar ontwerpaf-

zijds. Nicllwc mogclijkh edcn worden beschikbaar

cialisr gebrachr mer als gevnlg kosrbaar verli es van

ddingen uirko men o p eell plein, waardoor men-

voor CO IlSUlllc nren en aanbieders van diensten,

rijd en vaak (lok kwalircir.

., en en kennis maximaal n1l:r elkaar in conract ko-

die' van beide, nu nog grotendcels van e1kaar ge-

rie hnogwaardiger en omvangrijke r wordr , ge-

men. Rij hclcidsa fdelingen op mini sre rics is een

scheiden, infrasrrucrure n gebruik makcn . De

bcurt dar m ee r en zijn d e daaraan verbonden kos-

soo rrgelijke beweging gaande, met het oogmcrk

ontwikkeling in d e publie ksmarkt heeft belang-

rcn hoger.

I.Oveci m oge lijk ke nnis te betrekken in d e sreeds

rijke, prakrische gevolgen voor de consument, die

Grote organisarics houden bij hun srructuur en

co mpl exe rc belcidsolltwikkeling.

rh a ns m et gescheiden kabelsys telllcn voor tel ecom e n KTV te lllake n heef"t. Toepassing en

aarmare d e informa-

geografisc he spreiding reke ning met dc plaarse n

D e elec tronisc he snelweg verruimr de mogelijk -

waar informatie bcschikbaar is e n waar schaarse

hcdcn voor concurrent crea riviry: Ophouw van

randappararuur zijn voor beidc infrastructuren

en dure specialistcn beschikhaa r zijn. Brcedband-

kennis op grote schaal, me r een laagdrempclige

evenee ns gescheiden , hocwel daar gele idelijk ver-

communicarie maakr d e af.~ta nd in piaars en tijd

tnegang e n zo nder f),sieke begre nzingen bij her

ande ring in komr.

irrelevant bij het gebruik van informari e. Dar

raadplegcn en combine ren van ke nnis. Nelwer-

Naarmarc de rcgc lgeving daarvoor meer ruilllle

biedr volslrekt nieuwc 1l10gelijkhedm e n vrij -

ken in de medische, wercn schappelijke e n doc u-

schept, wil e n door de rec hnologisch e o nrwikke-

heidsgraden, vnor bedrijvigh eid e n de orga nisa rie

menraire wereld larcn thans al zien welke res ulra-

ling ni cuwe randappararuur en hoogwaardige

daarvan, en voo r he r dele n e n Uilwisseie n va n

lell up rCl"mijn ve rwaclll IllOgUI worden.

diensten beschikbaar ko men , di e inspe lcn op de

ke nnis en inf') nn a tie.

Verder hi edr d e electronische sneiweg, in aanvlll-

vcrvaging van grenzcn ru sse ll PC e n TV. In d e

Bij de bo uw van een Llbri ek of raffin adcrij , bij-

ling np de bestaande voorLieningen veel Illoge-

publicksmarkr kome n dan zaken aan de o rde als

voorbeeld, make n gespeciali. eerdc e ngin eering

lijkhed e n voor specialislische ondersrcllning op

technolog ische voorwaa rde n (d e wcg waa rlangs

bureaus tekeningcn e n bcrckeningen van de co n-

afst3nd. Deze behoef"te onrwikkelr z.ic h in ee n

interact ieve bcilireiren in de huiskam cr bcschik-

strucrie. Vcrandcrillgcn di e bij de bouw noodza-

groor aa ntal secroren, waaro nder de allromorive-

baar kome n) , beschikbaarh cid (voorkomcn van

kelijk blijken, vergen een lange dnorlooptijd e n

indust rie (vaststel ling van schade met srili video

achrersrancien russen bevo lkingsgroepen, haves

vcroo['zaken e rn sr ige hind er voo r d e voorrgang

en d e ahvikkeling daarvan), de zorgsector (diag-

en have- no ts), voorwaardcn v(Jor aansluiring o p

van d e bouw. Deze tijd gaar voornamciijk verlo-

nose op afsrancl bij de huisans met de specialisr)

de ci ecr ronische snelwcg (vrije e n seiecrieve toe-

ren aan he t fys ic ke tran sporr van informari e en d e

e n de se rvice- inciusrri e.

gang tot de aangebodcn dicnsren) en het afreke n-

reisrijd van d e e ngi neers. Door roepassing van

m echan ism e voor aangcboden diensten m et de

breedbandco ml11unica rie kan d e engineer op elke

CO llsum e nr.

plaats en op elk rijdstip toegang krijgen tor dc informarie en roepassingen. De invloed op bouwrijd, bouwkosrcn

Ontwikkeling van de zakelijke markt

duidclijkheid re scheppen over de wijze waarop

Voo r de publieksmarkr is he t van belang rijclig

de samenwerkingsparronen

Om kanse n e n bedreigingcn van de electronischc

en de condiries waaronder de ciccrronische snd-

is enorm. Nierremin word en de dure vliegreizen

snelweg rijdig re onde rkennen is her wensclijk om

weg in de huiskamer beschikbaar kOlllr en over de

en het verblijf rer piaarse nog sreeds beter gcac-

op bedrijfs- en sectorniveall enkcle voorbeddsce-

wjjze waarop d e conrenr wordt afgcn:kend tussen

cepreerd dan de 'dure' breedbandige verbinding.

nario's uir te werken . De overheid kan daardoor

aile berrokken parrijen.

Bij de beoordeling van relecommunic;lrie ligr her

versnelling en verdieping brengen in d e discllssie

CIl

AMSTERDAMSE CONGRESWEEK

De arbeidsmarkt is een regelmatig terugkerend thema in de maatschappelijke discussie. Het vormt een interessant gespreksonderwerp, zowel in kringen van beleidsmakers en wetenschappers a's aan de borreltafel. Vooral de grote werkloosheid, het gcote verschil tussen bruto en netto lonen en de steeds toenemende concurrentie uit de zogenaamde lage-Ionen landen baren zorgen. Het Nederlandse antwoord op deze ontwikkelingen wordt op dit moment vooral gezocht in loonmatiging, flexibilisering, deregulering, minder collectieve regelingen en meer maatwerk, verkleining van de verzorgingsstaat en het privatiseren van sociale verzekeringen.

VIAE

Dagvoorzitter Prof. dr Jules J.M. Theeuwes

o;;;;:::--- -n

wc..:rd gdJOn..:n in 1944

H andd s- cn Consubin.: \Vt.:lcnschapp<.:n aa n de..: Univ<.:rsirci t

(I')()(») c..:n Eco nomischl.' \Y.,I<.:tcnschappcn

3 :111

1.:11

V31\

~tlldL'\.:rdl.:

Anrwapt.:n

de KadlOli..:kc Univcrsircit van

Ll:llVCIl . Hij promovn:rdc <Ian clL' UniVl.:rsilY of British Columbia Ie Va nCOuver in 1975 op (;('11 prol: [.. chrifr Ove r ramily Labour Force Panicip:uion-

and Supply Decisions. Oaarna was hi j

R(.'SC3fCh

A.'\:soci::H<.: aa n het Ccnt re for 0 ptTario ns Rl'sca rch a nd F.conome-

tries (CORE) \'an de Katholiekc U nivcf>ireir van I.euvco ( 1975- 1976). Hij bC'klcedde de fUll cric vall wctc..:l1schappdijk (hoofd)m(,dcwcrh:r a::1.Il dt.: Economischc Facuitcir v<l n dt:

Erasmus Universitcir Rom,: rdam (19 7(,-1 ~85) en univt.:fsiuir hoofdJoct:ll{ aan de Ecollo-

War daarbij opva lr is dar er in bred c lagen consensus lijkr re besraan

ll1ischc Faculreir van de Vrij(,' univt.:fsiH:ir Amsterdam ( 1985 - 1986), Sinds decembl'f Il)XG is

over di r Nederlandse anrwoo rd. Zowel werkgevers als werk nemers lij-

hij hooglcraa r Alg\.'nJ\.'flc Econom ic aan de Juridisc hc Facu!ct."j{ va n de Rijk.mnivl'rsireit Lci -

ken deze koers als gegeven aan re nemen en zich in de onderhandelin-

den

gen vooral re richren op de vo rmgeving ervan. Om re bepal en of we in-

Dc heer Thc.::c.'uwl..'s

derdaad op d e goede wcg zirren, is her misschien goed om war afsta nd

(197H-1979) en dl..' Un ive rsiry of\x/i scollsin - j\1 adi soll, VS ( 1~8H)cn f~'Il()w aa n ht:r Nc tho.:.'f-

van de actuaJireir re nemen en sril re sraan bij de siruarie op de ar-

land~

beidsmarkr op middellange rermijn . Hoe zier de arbeidsmarkr er over

ln~titllu{

zo° n rien jaar uit?

tisriekcl1 \'al1 her Cel1tTa;'11 BurC';w voor de Sr.1ristiek. Oa:trnaasr is hij JvLuuging Editor

W;,lS

gasrhooglcraar a;m de Univ('fsiry of British Columbia, Canada

Insriw[(' fc:)r Advancl:.'d Swdio.:.'s (N IAS), \Vassenaar (1990 - 199 I ) cn van her Tinbcrgo.:.·11 sinds 1992. Sinds 1994 is hij \,oorl itt<:r van de Advicscommissil.· Arbt'id:O:lllarkrsra V:1I1

Labour Economic\': a ll Inrnnational Juurnal.

Over dit onderwerp gaat her congres 'Werk in onrwikkeling: de roekomsr van de arbe idsmarkr ' dar d e Vereniging voo r Algemene en In-

Sprekers

rernarionale Economie (VIAE) rijdens de Amsrerdamse Congresweek

Prof. dr B. de Vries werd ge horcn

organiseerL De vragen die tijdens dir congres cenrraa l wilen

Hij smdl..'erde ecul1t.Hnie :'tan de RijkslInivcrsircir in Groningo.:.'n en werkre

sraan l. ijn: welke onrwi kkelingen op de arbeidsmarkt zuJlen doorzerren

v:I n 1964 ror 1968 op (k- fil1:'tncicle afdding nn Philips in Eindhoven , Van

ill Groll in!;ell "I' 29

Illaar!

1938.

231dir hebben voor her huidige beleid' Welke

1968 fOr 1978 was hij ;'\ I~ w(;,'[enschappdijk hoofJmeJcwf...' rkt.·r vcrbollJcn ,un

rol zullen overheid en sociale panners spelen? Hoe ziet de vraag naar ar-

de Sucialc Faculreir va ll dl.: Era.'m1us U niVl'rsir~·ir. In 1975 prol11ovo.:.·crdt: hij

en wat voor implicaries

beid er over rien jaar uir? Speelr her onderwijs voldoende in op deze onl'\vikkelingen? Zal de wer!<week worden teruggebracht naar 32 uur?

aa n do.:.' Vrijc Univc:rsitci( va n Amsrt;;rdam op ce n proe(';'chrift over de rhco ril.: van dl' inkomcnsverdding.

Welke gevolgen hebben de Europese inregrari e en de gemeenschappe-

Hij wt:rd in 1978 lid van de: TwecJe: Kamer voor hl..'r CDA, fiij dt: rotstandkoming van hl.,t

lijke munr voor de onrwikkeling van de Nederlandse arbeidsmarkr )

~'i..'rS{e

Zullen arbeidsbemiddeling, sociale verzekeringen en pensioenen in de

hij minis£\.'r van Sociak Zakcn en \X/erkgdc:genhdd,

roekomsr geheel zijn overgel aren aan de markr of blijft er nog een rol

In april 1994 aanvaarddc hij hcr 31llbt van hoogkraa r financicd-cconomisch bdeid aan de

kabincr Lubbers in 198 2 koos men hem tOt

fr~Ktil'voOrlittcr,

Van 198tJ tot 1994 was

weggelegd voor de overheid ' Is de daravoorziening en her econo misch

Erasmus Universircit Run crdam , mer de redc "Een halvc cellw werk, wo.:.' rk en de w(.;rking

onderzoek voldoende georienreerd op de beleidsproblemen?

va n de arbeidsmarkt", T(';vclls is hij Yoorlirrcr va n het Bestllllr van dl.: Socialc Verzcko.:.·ringsbank.

Alles bij e1kaar een gr~~r aantal interessa nte vragen. N aar wij hopen za l ons congres 'Werk in onrwikkeling: de roekomsr van de arbeidsmarkr'

Dr J.A. Vijlbrief werd geborcn in

op een aantal van deze vragen anrwoord kunnen geven om zo de acru-

Univcrsit c:: ir Amsterdam, Van 1987 {Or en mer 1992 was hij vabonden Jan her Tinb(.' rgcn

1963 en stlldccrde Algcm ene Economic aan de Vrije

ele discussi c in een breder perspecrief te plaarse n. Als aanzer ror deze

insrituut en hc[ Applied Labour Economics Resea rch Tea m (ALERT) aan dc Vrijt: Univcr-

discussie sraan in deze congresspeciaJ van de Rostra Economica rwee ar-

siteiL Zijn proc.::fsc hrifr handdr

rikelen over dit onderwerp:

ten van Prof. dr J. Hartog en een van Prof.

OWl'

de cffecren van wcrklo()sheidsverl.l,:kt'ringe n en het

funC[ioncren van dl..' arbcidsmarkr (U nl..' mployment insurance and [he Dmch labour marker,

dr ].].M. Theeuwes, onze dagvoorzirrer. Verder vindr U in deze Rosrra

1992) .

de dagindeling van het congres en een introdukrie va n de dagvoorzitrer

Tcgcnwuordig is de hccr Vijlbricf werkzaam als Hoofd van de afdcling Algcmccn Ecollo-

en de sprekers. Wij hopen U op ons congres te mogen verweJkomen en

rni ~c h

daar de discuss ie voon rc zerren.

nisreri(' va n Economische Zakc n, Z ijn wcrkterrein

en Arbeidsmarktbdcid

V<1n

do.:.' Dircctic A1gcl11l:.'lle EcollomisdK' Po litick van hct miOll\va{

onder rlll.:cr cconomischc groci,

werkgdegenheid l:11 internationak' I..'conumische om ... rand ighcdcn (hij was aUteUr va n het rapport Tocts op her co ncurrcnricvcrmogc.::n). Verdcr publiccl:rt hij \,00r:11 over de rdaric tuSsen de vcr7.orgingssta;\t t'n her fun ct ioncre n va n de Nedcrland.~c o.:.·cunomie.

·®~11~ ECONOIl1ICA

WERK IN ONTWIKKELING De toekomst van de arbeidsmarkt

Drs H.J. Roodenburg mic 3.an de FrJs mus

werd g,-bo ren in 1943_ Hij , tudccrde Econo-

ni vc rsircir Rotte rdam (1967) .

Hi; bcgon -zijn carriere hi j NEA T ra nspono ncll.:rl,ock. In 1976 trad hi; in dicnst van her Ccnrr,lal Planbu[(,<1 u o p ell..' afdding Vl:: rkn: r CI1 Vervocr. Va n

12.30-13.00

Inschrijving en ontvangst

13.00-13_05

Opening congres door voorzitter

19R2 ro r I t)H6 was hi; hoofd van de <1fdding Rcgion ak Planni ng en hoofd

VIAE

va n de afdcl ing M uilisccrors(udi ('s, W;lar hij ondl..T a ncll..Tl: Wl'rk tl' Ja n dl.' langc- rcrm ijn stud ic Nederland in D ricvo ud. V:lI1af 1992 bckkl'd hi; cit- fUllcri c va n honfd

13.05-13.15

Win de.: afdi..路l ing Arhcid. Zijn wl.' rkz:I:l l11h ccic ll bcsraa n Uil: proj cctics vo o r de arbcidsmar kt op

ko n c en middclbngc [t:rm ijn en I n<1 ly:-.c v:l n ian gc- rlLrmijnrfcnd s op dl..' ;'l rhcids lll a rk t ill

lari..:

t o(

Opening congres door de dagvoorzitter, prof. dr J.Theeuwes

[1..' -

(Rijksuniversiteit Leiden)

dClllograJlschl..' f.1 c tO[('n ('n opk:iding:-:l' pl.:ctcn.

13.15-13.45

Lezing door prof. dr B. de Vries (Erasmus Universiteit)

13.45-14.00

Reactie door discussiant

14.00~ 14.30

Lezing door H.J. Roodenburg (Centraal Planbureau)

14.30-14.45

Reactie door tweede discussiant

14.45-15.15

Pauze

15.15-15.45

LezingJ. A. Vijlbrief (Ministerie van EZ)

15.45-16.00

Reactie door derde discussiant

16_00-17.00

Forumdiscussie: in het forum nemen aile sprekers en discussianten plaats.

17.00-17.10

Afsluiting door dagvoorzitter

17.10-17.15

Afsluiting door voorzitter VIAE

17.15-18.00

Borrel

Plaats: Victoria Hotel Amsterdam

Toegangsprijzen: Studenten

Hfl15,-

Wetenschappelijk personeel

Hfl30,-

Bedrijfsleven en overheid

Hfl150,-

De toekomst van de arbei Door deskundigen wordt de Nederlandse arbeidsmarkt spontaan en zonder aarzeling geassocieerd met: verstard, rigide, vastgeroest. De OEeD stelt in een recent landenrapport dat: 'the labour market is now unquestionable the weak spot in an otherwise fundamentally healthy economy'. Van lonen wordt gedacht dat ze neerwaarts star zjjn en niet reageren op schaarsteverhoudingen. Van werknemers wordt gezegd dat ze tot een zo vroeg mogelijke uittreding zo min mogelijk willen werken voor een zo hoog mogelijk loon bij steeds dezelfde werkgever. Van werkgeversorganisaties en vakbonden wordt vermoed dat ze elkaar de hand boven het hoofd houden. Door het algemeen verbindend verklaren van collectieve arbeidsovereenkomsten wordt loonconcurrentie vermeden waardoor overal hetzelfde hoge gemiddelde loon wordt betaald dat vervolgens in hogere prijzen op de consument wordt afgewenteld. Door loonmatiging hoeven werkgevers zich niet in te spannen om met nieuwe prod uk ten en goedkopere produktiemethoden te concurreren op de internationale markt en worden werknemers gegarandeerd van werkgelegenheid. De overheid zorgt voor dekking via een riant stelsel van sociale zekerheid en slaat elk jaar het inkomensplaatje totaal plat. En de vraag is: kan dit zo wei verder? Maar er is een vraag die daaraan vooraf gaat: of de Nederlandse arbeidsmarkt wel wat we denken dat ze is? Er is moeiteloos een groot <k1nral plekken te onrdekken waar meer Aexibiliteit is dan de my the van de starre Nederlandse arbeidsmarkt doet vermoeden. Deze vindplaatsen leveren nog geen bcwijs dat de Nederlandse arbeidsmarkt een volbloed Aexibele markt is. Maar toch. De Nederlandse arbeidsmarkt heeft misschien niet de beweeglijkheid van een primaballerina maar draait behoorlijk rondjes. De Nederlandse arbeidsmarkt heeft een indrukwekkend absorptievermogen. In het begin van deze eeuw werkten 2,0 miljoen mensen, in 1950 waren dat er 3.8 miljoen en

1994 6,6 miljoen. Over de hele periode meer dan een verdrievolldiging. De deelname van vrouwen bleef meer dan een halve eeuw min of meer constant op 17%, maar schoot vanaf 1960 in 30 jaar tijd pijlsnel de hoogte in naar 31 % in 1990. 111

De Nederlandse arbeidsmarkt laat overvloedig ruimte voor meer vrije tijd. In 1950 werkte een voltijder 2.369 Ullr per jaar (overwerk niet meegeteld). Dit is ruim 48 uur per week. In 1993 is een volle werkweek nog maar 38 uur en de torale jaarlijkse arbeidsduur is slechts 1740 uur. Terwijl de individuele arbeidstijd inkromp, bleef de produktie stijgen. Oat kan aileen maar samengaan met een meer dan behoorlijke groei van de arbeidsproduktiviteit. I n de peri ode 1971-1993 steeg onze arbeidsproduktiviteit gemiddeld met 2,2% per jaar. In de Nederlandse exportsector was de groci zelfs 3,6% per jaar. Het OECD-gemiddelde in dezelfde peri ode was 2,4%. Nederlandse werknemers zijn mob icier dan vaak wordt gesuggereerd. Volgens het CBS was in 1991 de instroom van nieuwe werknemers in bedrijven 15,2% van de werkgelegenheid. Het aamal uitsrromers was 13%. Dar zijn forse aanrallen. De groorte van deze m obiliteitsstromen wordt vaak over het hoofd gezien omdat we ons altijd concentreren op het saldo: de nerro groei van de werkgelegenheid. De netto groei was 2.2%. Overigens een netto groei die betel' is dan in veel andere landen. Er zijn in toenemende mate mogelijkheden voor differenriatie in arbeidstijden en contractvormcn. Vooral de laatste jaren is het aantal Aexibele en tijdelijke contracten toegenomen: van 8,6% in 1989 tot 10,4% van het toraal aantal arbeidsconrracten in 1994. Dat is dus 1 op de 10. Zoals algemeen bekend is Nederland in kampioen in uirzendarbeid en zijn we de absolute top in percentage deeltijdwerk. Het zal menigeen verbazen , maar de lonen zijn echt niet star. Het loon reageert op het aanbodoverschot op de arbeidsmarkt vol-

gens her bockje. Het gemiddeld loonniveau is normaal gevoelig voor werkloosheid. nier meer en niet minder dan in andere landen. De reactiecoef'ficienr van lonen op de werkloosheid is in Nederland vergelijkbaar mer wat er in andere landen wordt gevonden. De elasriciteit van de loonvoet ten opzichte van de werkloosheidsvoet in Nederland bedraagt -1,5. Als de werkloosheid met 1 percenragepullt srijgt, dalen de lonen gemiddeld met 1,5%. Uit een breed overzicht van de inrernationale literaruur rolt een consensusschatting voor deze elasticiteit van -1,4 tot -1,6%. Daar zirrcn we precies middenin. Recente srudies van Nederlandse arbeidseconomen (Teulings en Hartog, bijvoorbeeld) leiden tot een opvallend resultaat, namelijk dat de corporatistische organisatie zorgt voor een neo-klassieke aanpassing die zo uit de tekstboeken arbeidseconomie lijkt te zijn overgenomen. Onze overlegeconomie waarbij vakbonden. werkgeversorganisaties en overheid de arbeidsmarkt gezamenlijk sruren, werkt niet slechter dan het pure vrijemarktsysteem in de Verenigde Staten.

Het rechte pad? Doch niet alles is rozegeur en maneschijn. Deze brede waaier van Aexibiliteit mag niet doen vergeten dat de Nederlandse arbeidsmarin oak worstelt met srructurele problemen. Er is een dorre, starre woestijn die steeds verder oprukt aan de onderkanr van de arbeidsmarkt en er zijn veel te veel inactieven. De toenemende vergrijzing van de bevolking zal dit laatste probleem aJleen nog maar erger maken. Een belangrijk politiek vraagstuk voor de toekomst is of we de weg moeten verder zetten van beleid van flexibilisering van de arbeidsmarkt: moet het sociale zekerheidsstelsel geprivatiseerd, de ontslagbescherming weggenomen, de minimumlonen en de uitkeringen verlaagd, de SER afgeschaft. de algemeen verbindendverklaring ongedaan gemaakt, arbeidstijden gedereguleerd worden? Dat is een weg die we sinds het begin van de jaren tachtig hebben genomen en waarop

mÂŽ~'ITillÂŁ ECONOMICA

dsmarkt het paarse kabinet verdergaar. We nemen deze route omdat we verwachren dar meer Aexibilisering onze redding is in rijden van rechnologische revoluries en moordende concurrenrie van Aitsende tijgers. Dar is onze route om de vele langdurig werklozen weer aan de bak re krijgen en het grote aantal inactieven te acriveren. Is dir her rechte pad? Is de Nederlandse arbeid~markr alnict meer Aexibel dan we denken? Zijn we wei zo zeker dar de verschuiving naar een arbeidsmarkt met grore Aexibiliteit en minder sociale zekerheid ons zal opleveren war we ervan verwachren? Leidr meer Aexibilireit en minder sociale bescherming ons nier in armoede? Jules Theeuwes

De arbeidsmarkt over tie n J a a r;

oude of nleuwe problemen?

Wie nu afstudeert, zal over 10 jaar aardig op koers moeten liggen om ooit een plaats aan de top te bemachtigen. Maar in welke wereld beweegt zo iemand zich op dat moment? Hoe ziet de arbeidsmarkt er rond die tijd uit? De produktiestruktuur, de werkverhoudingen, de management methoden, de concurrentieverhoudingen in de wereld? Welke problemen op de arbeidsmarkt zijn dan opgelost, en wat zijn de nieuwe zorgen? De 'l(tueie beleidsdiscussie over de arbeidsmarkt gaar nog steeds over loonmatiging (een vasr nUll1ll1er in de afgelopen halve eeuw). maar ook over Aexibilisering, dereguiering, inperking van de behaaglijkheden van de verzorgingsstaat en een grorer aandeel voor werknemers in de onzekerheden van het economisch besraan. Men baseert zich daarbij op onderliggende trendmarige ontwikkelingen: roenemende inrernationale concurrentie, toene111ende onzekerheid door het wegvallen van stabiele afzetpatronen, veranderingen in de technologie en ll1anagemenrll1ethoden door de informatie-revolurie, nieuwe demografische verhoudingen met een relarief verouderde bevolking.

werknemers en een marge van Aexibel inzetbare werknemers die de lasten van onzekerheid en beweeglijkheid moeten dragen? We zien immers nu al dat arbeidsduurverkorting voor een deel van her personeel wordr toegepast, rerwijl voor een ander juist schaarste heers[, en werkgevers liever loonsverhoging betalen dan de arbeidsduur re reduceren. Zet zo'n rweedeling verder door, of is de grens daarvan snel bereikr? En welke opleidingseisen worden gesreld aan de toekomsrige werknemer? Moeten opleidingen algemener worden, om een basis te vormen voor de specifieke kennis die later nodig is en veelvuldig veranderr, of juist specifieker, om direct inzerbaar te zijn in het bedrijfsleven? Allemaal boeiende vragen waar een boeiende discussie over moet zijn re voeren.

prof. dr J. Hartog, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit van Amsterdam

Met de discussie over de arbeidsmarkt wordt beoogd over de acruele discussie heen te springen en de aandachr te richren op die onderliggende trends . Wat zet door en wat niet? De nieuwe internarionale concurrenrieverhoudingen houden het gevaar in van absolute achteruirgang, maar het is welhaasr eerder te verwachten dat hooguit relarieve achreruitgang optreedt. Flexibilisering kan eveneens tvvee kanten uitgaan. Toenall1e van deelrijdwerk, 1110bilireit van werknemers russen bedrijven lijkr zijn begrenzing re hebben, evenals Aexibele arbeidstijden. In C0111bin,uie met snelle technologische ontwikkeling ligt het eerder in de rede dat bedrijven meer behoefre krijgen aan her vasthouden aan werknemers waarin ze veel ge'l'nvesteerd hebben. Als kennis bedrijfsspecifieker wordt, is het juist zaak om werknemers te binden aan het bedrijf. Of impliceert dit juist een onrwikkeling naar een rweedeling met een vasre kern van hoogonrwikkelde niaart.J996 ~i --~

Het afgelopen jaar heeft Randstad een grote groei doorgemaakt. Als grote dienstverlener van Nederland is zij nauw betrokken bij de economische ontwikkelingen, als uitzendorganisatie voIgt zij nauwIettend de arbeidsmarkt. Bovendien kan zij daar door haar marktleiderschap invioed op uitoefenen. In dit kader voIgt hier een interview met mr. M.P. den Otto lander MBA, regiodirecteur van Randstad Uitzendbureau BY, waarin hij zijn visie geeft op de onderwerpen van de Amsterdamse Congresweek.

De onrwikkcling van de informarierechnologie is

lingen. Rands(ad is tenslotre een onderneming

mindel' bcl ang rij k voor de diensrverlening van

die op de reacties van het bedrijfsleven antiei-

Randsrad. Daarvoo r is deze vorm van diensrverle-

peert."

ning te persoonsgebonden. Her kan slechts een ondersteuning bieden. AHeen de gegevens van zeer hoog geschoolden, met zeer specifleke func-

Werk in ontwikkeling

ties kunnen via databases mer bedrijven ge-

Den Ottolander vindt d e Nede rl andse arbeids-

matched worden. Persoonlijk contact is on mis-

marin, in tegenstelling co( war vaak veronderstcld

baar. Je moet uitzen dkrachten ontmoeten om ze

wordt, redelijk fle xibel. " H et instrumentarium

in re kunnen seha n en op kwalireiren als betrouw-

ten bchoeve va n de flex ibilisering is groot ge noeg.

baarh ei d en bekwaamheid. Ook het persoon lijk

Er is bij voorbeeld sprake va n interne flexibiliteit

contact met bedrijven is va n groot belang.

door var ierende werktijden en va n ex rerne flexibi-

Daarom zou een ' praatpa al' op bijvoorbeeld een

liteit via uitbesreding. De rigiditeir van de Ncder-

station, waar uitzendkrachten zich kUl1nen in-

landse arbeidsmarkr zit vooral tUSSell de oren. D e

schrijven en bedrijven hun wensen kunnen aan-

multi-iozerbaarheid van het personeel, die nodig

gcvcn niet werken."

is om de toegenomcn dyn amiek her hoofd rc kunnen bieden, laat te wen se n over. Hetzelfde

D e verdiensrelijking va n de samen leving is in

geldt voor de mobiliteit va n a rbeidskrachrw. De

volle gang. D e belangrijksre omwikkelingen die

Commerciele dienstverlening

zich voordoen in de diensrensecror zijn: globalise-

Om op al deze onrwikkelingen in te spelen

fl ex ibilisering die benodigd is dient uit de mensen IS

l.e!f re komen. "

informari ereehnologie.

Randstad afhankel ijk van haa r eigen pe rsoneel.

Welke van deze trends zijn van belang voor

"De kwaliteit van ooze eigen werknemers is het

Hocveel flexi biliteir mag je va n ee n flex-werknemer verwac hten ? " Uitei ndelijk zoekr (bijna) ie-

nng,

deregulering

Randstad? Den Onolander: "Iedereen heeFr na-

belangrijksr, vanwege de persoonsgebondenheid

dereen coch zekerheid en geborgenheid. Nu

tllllrlijk te maken mer globalisering, dat is nier

van het beroep. Wij willen dat de besten eersr

wordt die nog geboden door de werkgever, maar

iets waar je voor kiest, dar gebellrt gewoon. Rand-

naar ons roekomen. Zij moeten tenslone de men -

in de coekomst zal dit mee r ve rschuiven naar de

srad pas t zieh op haar beurt aan aan het bedrijfs-

sen selecreren en die bij een bedrijf plaatsen dat

intermediair. In de coekomst zal garantie vall

leve n. Je ziet dat er grofweg rwee trends zijn . T en

bij hen past."

werk belangrijker zijn dan va n een baal1. Tijdc-

eers re riehren bedrijven zieh sterk op kosteneon-

Rand stad vernieuwt haa r di enste neoncep t door

lijke werknemers krijgen ook steeds meer e1emen-

currentie. Dir brengt uirbesreding van aetivitei ten

een andere benadering van d e markt. Het bedrijf

ten van vas te werlmem ers. Een voorbeeld hierval1

en werk mer zich mee en daar spel en wij op in.

specialiseerr haar diensten. "Er wordr mee r geseg-

is de CAO voor intermediaire diensten die in de

T en rweede wordr de nadruk gelegd op differen-

menteerd naar uitzendkrachten. Zij worden inge-

m aak is. Er is steeds mee r sp rake van 'structu rel e

riarie door middel van verhoging van de kwalireir

deeld naar beroepsgroepen en bedrijfstakken, zo

tijdelijkheid'. In her kader hien'a n dien je de uit-

van het prodllkr. Ten behoeve hi erva n wordt

hebben we bijvoorbeeld een onderverdeling naar

ze ndkrachren aan je te binden, voor ze te zorgen.

kennis ingekoehr. De kwalireit moct verbeterd

auromatiseringspe rsoneel,

personeel,

Dit dient onder andere te gebeuren door hen re

worden mer mindel' person eel. Ook worden hier-

Randstad secretarieel en ook Randstad med isch

helpen zich te ontwikkelen door bijvoorbeeld het

door hogere Eisen gesteld aan uirze ndkraehten.

zit er aan te komen. Op deze manier zcr je ver-

aa nbieden van opleidingen : peopLe changing in

Ongesehoolde arbeid verdwijnr of wordr wegge-

schillende merkcn en di ensten neer in d e m arkt. "

plaats van people processing (het doorschuiven en

auromariseerd."

Verberering en ve rnieuwing van diensrenconeep-

alloceren vall mcnsen). Voor cen markrleider als

technisch

Deregulering is voor Randsrad gem probleem, al-

ten gaan bij Randsmd hand in hand. "Er is sprake

Randsrad is dir een "verpliehting". Zij heefr

dus Den Orrolander. "Men denkr vaak dar Rand-

van een pro-acrieve benadering door een samen-

hieril1 een maarschappelijke functie. Fkxibilise-

srad zo groor is geworden door d e srr ucr uur van

werking tussen het ropmanagemcnt, de sraf en de

ril1g is natuurlijk heel belangrijk, maar deze dient

de arbeidsmarkr in Nederland, maar dar is nier

produkrmanagers uit de lijn. In het verleden werd

in goede banen gelcid te worde n . Randstad spee!t

her geval. Er is geen verband russen de mare van

er in de diensrenseeror weinig aan research & d e-

hietin een belangrijke

deregulering en volume vall uirzendarbeid. Kijk

velopment gedaan. Ongevee r vier jaar geleden is

(Algemene Bond van Uitzendbureaus). Onze ond erneming streeft naar simulta ne belangenbehar-

1'01

en doer dar via de ABU

maa r naar Engeland en Amerika, die markren zijn

daar verandering ill gekomen. Je kunt verhoging

veel vrijer en roeh is de vraag naar uirzendkrach-

van de efflcienrie en strareg ische vernieuwing niet

riging van de drie parrij en: klanten, uitzendkrach-

ren daar bijna net zo groor als hier.. Dus ik denk

los van e1kaar zien. Door je aileen op strategische

ten en Randstad zdf."

nier d at verdere deregulering van de arbeid smarkr

vernieuwing te riehten verlies je het contact mer

voor een bedrijf als Randsrad een bedreiging is.

de markt en door ail ee n te kijken naar je produkr

Flexibilisering en roename van de uirzendarbeid

kun je nier meer inspelen op de bredere of roe-

Organizational empowerment

komr voor uit ce n eeonomische behocfre, ni ct uit

komsrige behoefrc van het bedrijfsleven. Je dient

Heeft empowerment gevolgen voor uitzendwerk ?

de juridisehe struetLlur."

ook niet tevee! vooruit re lopen op de onrwikke-

Worden er bijvootbceld hogere Eisen aan uit-

lliÂŽ~I1lliÂŁ ECONOMICA

zendkrachren gesreld? Is cen ged ragsverandering

wordt die Ene keer doorverreld; en aanbe-

van hen vereisr? "Hier komr een misverstand aan

vcling is nu jllisr het belangrijksr voor het

het lichr. Vaak worden uirzendkrachten gezien als

verwerven van opdrachren."

lager opgeleid. Dat is echter niet her geval. Uirzendkrachten z.ijn gemiddcld hoger opgeleid dan

Randsrad zal ook dit jaar hard groeien,

her doorsnee v3sre personeel. Her zijn namelijk

maar nier zo extreem als vorig jaar. De eco-

meestal jonge mensen met een goede opleiding.

nomischc indicaroren voorspellen ook dir

Zij kunnen zich sneller aanpassen dan her perso-

jaar weer een groei in her uitzendwezen.

neel, dar al jaren gewend is aan het vasre stra-

Hoe zier de arbeidsmarkt er over tien jaar

mien. Er dienen dus eerder hogere eisen ges reld re

lIiri "De verdiensrelijking van de samenle-

worden aan her vasre personeel dan aan uirzcnd-

ving 7A~1 toenemen: dienstverlening zal 80

krachren. Uireinddijk is kennisintensivering, op-

tor 85% van het BNP gaan uirmaken. On-

leiding en begeleiding toch waar her om draair."

geveer

50 procent van de arbeidscontracten

zal op flexibele basis zijn. Er zal meer proRandsrad doer zelf ook aan 'organizational empo-

jectmarig gewerkr worden. Bovendien zal

werment':

her aandachtspunt verschuiven van de vasre

"Randsrad is een plarre organisarie,

war inhoudr dar de veranrwoordclijkheden laag

baan naar werle

in de organis3rie liggen. De intercedenten opere-

Her aanded van uitzendwetk zal oplopen

ren voor een groor deel zel fsrand ig. Zesrig pro-

tot 4

cent heefr een hbo of wo oplciding. Her afgelo-

sreeds meer vorm krijgen, wat grore gevol-

pen jaar zijn er achrhonderd mensen aangeno-

gen voor de samenleving heefr: bij het

a 5%.

Ook zal de 24-uurs economie

men, terwijl de organisariesrrucruur even plat is

Randstad hoofdkantoor wordr nu bijvoor-

gebleven. Het zit blijkbaar goed in elbar. Wij

beeld al op exrra tijden gewcrkt voor com-

hebben de buiten- en binnenverkoop volledig

municatie met de vesrigingen in de Ver-

g6ntegreerd in een persoon. Vandaar ook her

enigde Sraten ofklanten die gebruik maken

hoge opleidingsniveall. Kennen, dienen en ver-

van onze 24-uurs service in verband mer

rrouwen is de basis voor de cultuur van Randstad.

vol continu diensten. Daarnaasr wordr ge-

Je moet je relaties kennen, goede communicatie

waarschuwd voor het maarschappelijke as-

onderhouden en het leuk vinden om diensrbaar

pect; bijvoorbeeld de schoonmaker die zij n

re zijn, zonder dat je als voerveeg gebruikr wordr.

kinderen nauwelijks ziet omdat zijn ploeg

Verrrouwen geven is de basis voor elke relatie."

na kanrooruren werkt. Randsrad zal een groterc rol gaan spelen in de werkgarantie en sociale zekcrheid. Er zal een verschui-

Internet merchandizing

ving pla~rs vinden van people processing

Internet is ni cr echr belangrijk voor ee n o ndern e-

m~r

ming als Randsrad. "Het is nog nier helemaal dui-

marktaa ndecl zal worden is echter niet te

peo pl e ch~ngin g . Hoc groot haar

de!ijk of Interner een massacommunicatiemiddel

voorspellen.

wordt. De mensen die je site zien zijn al naar FOP

De arbeidsmarkt '1,~1 steeds ondoorzichriger

zoek, rerwijl je als Je in een bushokje hangt ook

worden en verdeI' aromiseren door kleine

gezien wordr door mensen die nier naar je op

markrpartijtjes (kleine, professionele zdf-

zoek zijn. Randstad neemt wei dee! in de Stich-

srandigen). Randsrad zal hierin als agent en

ting Nederland No. I op de Elektronische Snel-

wegwijzer fungeren."

weg samen met o.a. \Xlehkamp, Lotto en Fleurop, die rot doel heefr iedereen w 'Iaagdrempelig' mo-

Kim van den Berg

gelijk 0P de snclweg te krijgen. We zouden Inter-

\X/esse I Haaxman

ner als wervings- en aanbodkanaal of als informariekanaal kunnen gebruiken maar verder is her

De heer Den Quolandcr z;:d :lIs spreker opm..:den rijdt:ns

voor ons op dir moment nier interessant omdar

her congn.:s Commcrcick

persoonlijk contact een vereiste is. Bij het aanne-

rhe rules of rhe g;:Jmc.

Dicn~rvcrlening:

Changjng

men van uitzendkrachten is de persoonlijke inschatting van de intercedenr essentieel. Als een bedrijf 99 keer revreden is en een keer niet, dan

DeVA naa raag

De Vereniging voor Internationale en Aigemene Economie (VIAE) organiseert een studiereis naar Praag. De reis zal plaatsvinden van 1 april tot en met 6 april en heeft tot doel inzicht te krijgen in de veranderende economie van Tsjechie en in het bijzonder in de transitie van een plan- naar een markteconomie en de eventuele toetreding tot de EU. Zo zijn onder andere excursies gepland naar het Ministerie van Financien, De Europese Bank voor Herstel en Ontwikkeling, de Nederlandse handelsattache in Praag en ING. De kosten van deze (vlieg)reis zullen f 395,- bedragen. De inschrijving sluit spoedig. Meer informatie bij de Sefa balie (kamer EO.01 of telefonisch 6279653)

In de achrsre eeuw voor Chrisrus heefr de legendarische prinses Li-

nomie doorsraa n.

buse een visioen van een srad aan de rivier op de plek waar op dar

De val van her commu nisme in 1989 maakre de weg voor econo-

moment een man de drempel (prah) van zijn huis maakt. Hieraan

misch hers rei vri j en de (her)introducrie van een markreconomie

dankr Praag, de hoofdstad van Tsjechic, haar na am.

mogelijk. Sindsdien zijn radicale economische hervor mingen

De srichring van de srad Praag zoals wij di e kenn en, liet echter nog

doorgevoerd , waaronder de liberalisering van prijzen en buircn-

even op zich wachten: zo'n duizend jaar geleden begon d e srad zijn huidige vo rm re krijgen . Onder Karc!IV beleeft de srad ee n 'goude n cc uw', waa rin enkele grore bouwwerken worden neergezet: onder andere d e Karclsbrug

Sr.

Viruskarhedraal.

Sindsdien hebben in Praag diverse kUl1sr- en archirecruurs([omingen hoogtij gevierd: de gorische bouwkunsr, de renaissancesrijl, de baroksrijl, het classicisme en de jugendsril zijn all en veelvuldig terug re vind en in de oude srad. Na de Ee rste Wereldoorlog wordr de rep ubli ek T sjechoslowakije uirgeroepe n, waar in 1948 d e communisten de machr grijpen. Nadar in 1968 een opsrand regen dir regi me mislukr (de Praagse lente), vah in 1989 definirief her doek voor de commllnisren en beginr de inmiddels vrijwel volrooid e overgang naa r een markreconomie volgens wesreI's model.

In 1993, renslone, valr Tsj e-

choslowakije in rwee delen uireen . Sindsdien bes raan de Tsjechische republiek en de republiek Siowakije naast e1kaar. Ook her nachrleven is nier on-

lan dse handel, interne converribilireir van de kroon, een restricrief

veranderd gebleven na de val van het co mmunisme: Praag kent

mon erair en budgertair bel eid, belasr inghervormingen en privari-

ee n bruisend nachrleven , waarin men vooral op rhearer- en mu-

se rings programma's. D e resulraren van dir beleid liegen er nier

ziekgebied een grore repurarie heefr opgebouwd. Verder is er een

om: Tsj echie heeft sinds enkele jaren cen overschor op handel sba-

veelvoud aan cafes, nachrciubs en di scorheken re vinden.

lans, een sluirende overheidsbegroring (of zelfs een begroringsoverschot), een srabiele wisselkoers, een groei van de expon van

De Tsjechische Economie

meer dan 15 procenr per jaar en ee n lage werkloosheid van slechrs

Van aile Midden- en Oosreuropese landen is de Tsjechische Re-

4 procent. De prioriteir van de huidige regering Klaus ligr mo-

publiek waarschijnlijk her bes re geslaagd in de omschakeling van

menreel bij verdere versrerking en groei van de economie, gerichr

ee n planeconomic naar een markreconomie. De basis voor de

op aansluiting bij de OESO en de EU en uireindelijk op her over-

snelle economische onrwikkeling werd al gelegd aan her einde van

bruggen van de wclvaarrskloof mer her Westen. De recente groei-

de vorige eeuw, w en de T sjec hisc he landen her leeuwcdee! van de

cij fers die Tsjechie laar zien, duid en op een rooskleurige roekomsr.

indusrriele produkrie van her Habsburgse rijk voor hun rcke ning namen. Vervolgens hee fr de T sjechische Republiek ook de nega -

De VIAE-srudiereiscommissie

ricvc ervaringen van 45 jaa r communisme en centraal geleide eco-

ill速~TI'[M,\ ECONOMICA

"Mijn carriere start bij Randstad."

"Om te weten wat ik wil, moet ik weten wat er is. En wat ik kan. Ervaring opdoen met verschillende bedrijven is daarvoor een heel goede manier. Vandaar dat ik na mijn studie m'n carriere start bij Randstad."

Ervaring door tijdelijk werk. Randstad heeft voor hoger opgeleide starters veel mogelijkheden. Een rijker geschakeerde 'on-the-job'training zul je niet gauw vinden. Om nog te zwijgen van al die nuttige introducties bij bedrijven waar je anders wellicht wat moeilijker binnenkomt.

Ervaring als intercedent. Een andere goede carrierestart is werk maken van het werk van anderen . Als intercedent bij Randstad zelf run je vanaf het begin in feite je eigen uitzendbureau. Je legt contacten bij tientallen bedrijven en maakt een miljoenenomzet. Een relevante HBO-opleiding is hiervoor wei vereist en enige werkervaring geniet de voorkeur.

Wil je meer informatie, bel dan (020) 569 55 70, of maak een afspraak op een van onze vestigingen .

...., randstad uitzendbureau

Toekomstverwachtingen Drs. Ralph Ternauw, interim-manager en Thea Ternauw, fonosofe (uir: Ons kent ons: de ryperjes van Van Kooten en De Bie)

Op de economiefaculteit waart al weer geruime tijd een spook rond dat de studenten uit hun winterslaap poogt te rukken . De lucht raakt bezwangerd van zijn boodschap: 'je loopt achter, het is bijna te laat, Pietje heeft een stage en Truusje een baan van FI.70.000,... Hoort zegt het voort ... '. Inderdaad worden steeds grotere verhalen rondverteld over mensen die het hebben gemaakt en wat ze daarvoor hebben gedaan . Dan slaat de schrik om het hart van de meeste studenten, want hun werkervaring bij het cateringbedrijf steekt toch wat schamel af bij de talloze symposia en carri eredagen op het CV van die bewuste Pietje. Naarstig gaan ze op zoek naar CV-fahige activiteiten en worden dus actief bij de faculteitsvereniging. Vervolgens horen ze daar dat een teamsPort altijd goed staat op het Heilige Papiertje, waarna zelfs verstokte Einzelganger staan te kleumen op een achterafveldje van de plaatselijke hockeyclub, nog steeds niet begrijpend waar dat stuk hout in hun handen voor dient. Er ontstaat een leven spatroon dat steeds meer studenten en jonge academici gaan volgen, een patroon waarbij de mening van anderen over wat goed is om te do en belangrijker wordt dan wat de persoon in kwestie zelf wil en kan. Na een paar jaar te hebben rondgehobbeld in de wereld van nylon tasjes met namen van gave bedrijven en op businesslunches de boter aileen aan de recruiters van grote multinationals te hebben doorgegeven, heeft de student zijn doel bereikt. Ook zijn naam wordt nu in een adem genoemd met de magische woorden succes en geld. Hij heeft een BAAN. Hoera l Nu is het doe I bereikt en hoeft hij zich als afgestudeerd econoom niet meer in tegennatuurlijke bochten te wringen om te stijgen in andermans achting. Denkt hij. Maar de con currerende studenten van weleer zijn nu wedijverende collega's geworden. In plaats van hockeyen op zondag met als vooruitzicht een extra regel op het CV, wordt er nu het hele weekend overgewerkt met als beloning een extra schouderklopje van de chef. Tijdens de lunchpauzes worden de laatste salarisverhogingen nog eens doorgesproken en die avond is er een borrel met de hele afdeling in de gaafste kroeg van dat moment, waar aanwezigheid niet verplicht maar wei raadzaam is. Deze manier van leven gaat goed zolang aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Allereerst moet het werk zo interessant en leuk zijn dat je het geen probleem vindt daar twaalf

'V~~r

ons is her niet zo bezwaarlijk dar ons huis, de uitbreiding van Schiphol ten gevolge, in enige nieuwe aanvliegroutes komt te liggen, want wij hebben elkander toch al nauwelijks meer iets te zeggen.'

uur per dag aan te besteden. Verder moet door deze tijdsbesteding je behoefte aan een sociaal leven gereduceerd zijn tot de sociale verplichtingen. Hieronder vallen bovengenoemde borrels en ieder weekend een huwelijk waar aile bekenden van het bruidspaar paarsgewijs worden uitgenodigd en jij dus ook acte de presance moet geven. Daar wringt dan de derde schoen. Met wie? Met een levenspatroon als dit zullen aileen luiaards die op jouw geld willen teren zich nog tot jou aangetrokken voelen. Ais je ambities op dit vlak ook hoog liggen en degene met wie je je leven wilt delen moet minstens even leuk, intelligent, ambitieus en knap zijn als jezelf, dan blijf je met deze levenshouding waarschijnlijk nog even zoeken . Maar ook als dat idea Ie evenbeeld al is gevonden in een eerder stadium zal het moeilijk zijn diegene te

behouden. Twee levens die aileen samenkomen na een lange werkdag en op gezamenlijke feestjes, zullen niet makkelijk een relatie met inhoud krijgen of behouden. Mensen beginnen vaak al tijdens hun studententijd te doen wat anderen van hen verwach ten en volgens een bepaald rolmodel te leven. Wat ze vergeten is dat hun gedrag bepaalde verwachtingen oproept, zoals een on begrensde opofferingsgezindheid jegens hun werkgever, waar ze misschien helemaal niet aan kunnen of willen voldoen. Voordat je je in het sollicitatiecircus begeeft moet je je dus goed bedenken wat je zelf wilt doen, zonder je te bekommeren om de status die een bepaald beroep uitstraalt. Er is leven zonder Unilever, ook al doet die er alles aan om je anders te doen geloven. (JdM5)

illÂŽ~l1illÂŁ ECONOMICA

ABN AMRO heeft een netwerl~ dat 24 uur per dag werl~t.

De aangewezen plaats dus voor uitgeslapen acadelllici.

ABN路AMRO De bank Wil je meeT infOTmatie, vraag dan de brochure "BiJ de ABN AMRO Bank krijgen academici ail e ruimte" aan bij ABN AMRO , afdeling Recruitment Management Trainees, drs JR de Groot, Paalbergweg 9-11 (AS 1630)' 1105 AG Amsterdam

De vernieuwing van de Zweedse verzorgingsstaat Het einde van het 'sociale paradijs'

Johan van der Lugt en Edwin Peek

Tot in de tweede helft van de negentiende eeuw was Scandinavie overwegend agrarisch georienteerd. De late industrialisatie leidde niet tot een onoverkomelijke economische achterstand. Met name Zweden ontwikkelde zich op vele terreinen razendsnel. Een sterke centraal geleide regering, de vele aanwezige natuurlijke hulpbronnen en haar neutraliteit bracht Zweden de status van een van de welvarendste landen ter wereld. De verworven rijkdom werd door de bijna negel1 miljoen Zweedse burgers eerlijk gedeeld. Het socia Ie paradijs was de realiteit, zo leek het.

Her Zweedse model, dar zijn oorsprong vindr

1993 kromp met gemiddeld [Wee procenr per

in de jaren der rig, gold decennia lang als id e-

jaar. Dc indusrridc produ krie liep reru g mer

aa lbeeld mer en een hoge welvaarr en een on-

ruim zeventien procell[ en her BNP vie! met

gekcnd srelsei va n soc ialc voorzieningen.

vijf procenr terug. Bovendien leidde de com-

Nt:rgcns waren de eco nomische nadeJen van

binarie van hoge belastingtarieven en sterke

ziekrc, pensioncring, werkloosheid en zwan-

vakbonden (met hoge looneisen) ror ee n ma-

gerschap zo goed afgedek r als in her land van

rig investeringsklimaar.

de midzomernachr. Nergens was her zo ge-

De werkloosheid, d ie voorafgaand aan de

makkelijk voor vrouwen om werk en de ver-

eco nomisch e malaise alrijd tussen de [Wee en

zorging van kinderen rc combineren. Tevens

drie proeent schommclde, nam in deze pe-

hadd en de Zweden een uirgebreidde rechrs-

riod e mer ruim tien procenr roe en bereikte

sraar en een redeli jk gelijke inkomensverde-

eind 1993 een dieprepunr, roen acht procent

ling. Gro rendeels was dir ~lIes re danke n aan

van de uir vier miljoen mensen bcstaande be-

de grore invlocd van de publieke secror op de

roepsbevolking werkloos was. Veel bedrijven

m aa rschappij, waarin nog sreeds ee nd erde

konden een fai llissemenr ni er afWenrelen en

van de beroepsbevo lki ng werkzaam is.

ook de ban ca ire secror werd mcegesleurd

Van~f de jaren vijfrig ror aan her begin van de

vanwege de vcle risicovolle kredierportefeuil -

jaren rachrig werd Zweden gekenm crkr door een groeie nd e weivaarrssraar die rijkdom voor iedercen opleverde. Een acrive labour marker policy moesr zorgdragen voor volled ige werkgelegen heid. Gedurende de periodc 1950-

Een Zweedse vrouw hoeft niet te lciezen tussen een baan en een lcind

1980 groeide de overhe id zeer snel. De overheid su irgaven sregen in 1980 ror bij na derrig procell[ van het BNP en bijna een miljoen

les. De sraat zag zich hierdoo r gedwongen om

ambtenaren extra waren in dienst genomen.

via een aa nral kapiraalinj ec ries de financiele

Op her hoogrepunr van her Zweedse model

secror op de been re houden. Sommige ban-

werd in roraal zelfs ruim [Weederde van her

ken werden zelfs volledig overge nomen door

BNP door de publi eke seeror als geheel ge-

d e staa t. Dir aJles had een desasrreus effect op

soupeerd.

de sraatsschuld die sreeg ror zevenrig procenr

De economic groeide begin jarcn rachrig nog

(inm iddels

redelijk en de werkloosheid bleef zeer laag,

AMRO 1995) van her BNP.

procenr;

Forecasr

ABN

maar desa lniettem in had de regering reeds

De belabberde financide siruatie van de over-

omvang rijke problcmen om de inflarie in de

heid, gecombin ee rd mer de roenemende ver-

hand tC houd en . D e grore invloed van de

grijzing en de mede daardoor sne1 stijgende

vakbond en zettc een loon-prijsspiraal in wer-

kosren van de gezondheidszorg zetten her so-

king mer srijgende lonen en prijzen. Deze

ciaal systee m srevig onder dru k. D e financie-

leidden vervo lgens weer rot grore budgettaire

ring van de sociale zckerhe id werd zo prob lc-

tekorren

marisch dar pijnlijkc ingrijpen niet langer

welke

een

deva lu atie

van

Zweedse kroon onvermijdelij k maakten.

konden worden vcrmeden. Ais gevolg van forse maa rregele n we rd de negarieve trend

Begin jaren negenrig werd de si ruatie nog

uireindelijk begin [994 weer omgezet in cen

veel zorgwe kkend er. Een srijgende binnen-

aarl elende groei.

landse vraag in een klimaat van inrernarionale economisc he teruggang deed Zweden kampcn mer een ovevenwichtige economie.

Uifkeringssfaaf of verzorgingssfaaf?

Her gerij zat de Scandinaviers zelfs zodanig

De va l van her Zweedse model is in esscnri e

regen, dat hun econom ie van 1991 tor eo mer

ee n politieke on[Wikkeling. D e invloed en de

lliÂŽ~ECONOMICA 1lliÂŁ

Op weg naar de EU Voor de verkiezingen had de regering Bildr reeds het Zweedse lidmaatschap va n de Europese Unie (EU ) aangevraagd. Op 13 november 1994 resulteerde dir in een referendum waarin de mening van de burgers werd gepeild ove r roerreding. Er was in her algemee n sprake van een lange en l eer emorionei e camp agne, waarbij deelbelangenen cenrraal srond e n.

Zo vreesden veel Zweedse werkende vrouwen dar de creches zauden worden geslorc n en dar zij zclf, zander beraling, voor hun kinderen zoudcn mot ren zargen. De beoogd opvolgsrer va n premier Carlsson, Mona Sahlin, probcc rdc deze angsr weg rc nemen: "Ee n Zweedse vrouw hoeft nier re kieze n russen een baan en cen kind." Zij garandeerde dar de Zwced se vrouw ook in Europa dir rechr niet zou verliezen. H e r zwa ngcrschapsverlof duurt elf maanden en de vader of moede r krijgr honderdrwinrig dagen vrij om voor een zick kind re zorge n. Inmiddels zijn er zijn al polirieke voorsrell e n gedaan om d e subsidies voor

kinderopvang via

belasringvedaging

rechrsrreeks aan de gezinne n re geven. De uirsrandpunren van verschillende belangenorga-

ziekre van kindere n, de oudedagsvoorziening,

slag van her referendum , waarin 52% zich

nisaries zijn veranderd, maar he r model zelf is

subsidies voor randheelkundige hulp en ge-

uirsprak voor [Oerreding, maakre dar Zweden

re lang onveranderd gebleven. Her is juisr he r

necsmiddelen, alles kwam onder druk re

pe r I januari 19951id werd van d e EU.

model zelf geweesr dar de Zweedse economic

sraan. Teven s werden er m ee r maarregelen

kwersbaar maakre voor schokken van bui-

genomen di e misbruik van her socia Ie sys-

renaf door her onrbreken van prikJ<els ror

reem regen moesren gaan.

werken, crowding-oU( effecre n en re hoge di-

AI mer al hadden de hervormers drie jaar de

Het kenme rk van de Zweedse welvaartsstaar

recte belasringen. Er was cen rijdbom gelegd

rijd gekregen om de polirieke ommezwaai re

is solidarireir cn bevorde ring van inkomens-

Verder op de ingeslagen koers

onder her sociale srelsel di e op ieder momcO(

voorzien van een solide basis, waama de

gelijkh eid. De zuivere markrwerking leidr [Or

rot oncploffing kon kome n. Her verlange n

Zweedse kieze rs besloren de sociaal-democra-

ongewensrc neveneffec ren die door de sraar

om een nieuwe koers in re zetten leverde bij

ten onder leiding van Ingvar Carlsson wcer

mocren worden ged empt. Belangrijk voor de

d e verkiezingen van 1991 cen overwinning

retug re laren keren in de rege ring. Tijdens d e

overleving van dir model is een universelc so-

op voor de con servarieven, die sa me n mer de

verkiezi ngssrrijd plaarsren Zweedse mulrin a-

lidarireir ten gunste van de [Orale weivaartS-

libe ralen, d e

tiona ls als Ericssun, Vo lvo, 1\SEA (ondcrdeel

staa t. ledc rcc n p/ukr d an de vtllchren erva n

democraren cc n minderheid sregering vorm -

van ABE) cn Elecrrolux een open briefin vele

en voelr daardoor de ve rplichring tot medefi-

den geleid door de conse rvatiefCari Eildr.

dagbladc n_ Hierin werd cen oproep gedaan

na ncie ring. Om d eze ideologischc basis re

aan aile poliri eke partijen om vooral door re

kunnen conrinu e ren sreunt her bele id van de

'c nrrumpanij e n de chrisrcn -

D e regering Ei/dr nam direct een aa nral be-

gaan op de ingeslagen weg va n liberalisering

huidigc

la ngrijke besluiren . Zo werd de hoogre van de

en ni e r wee r rerug te ke ren naar her finan cieel

sranre, op rwee peilers:

regering Carlsson, di e eind 1994

werkloosheid suirkeringen verminderd van 90

onve ramvvuotde beleid va n her afgelope n de-

Ten ee rsre moeten cen aantal srrucrure\e so-

tot 80 proce nr van her gemiddeldc loon. D e

cennium. De weivaa rrssraar voorzien van een

cial e he rvormingsmaarregelen een hair [Oe-

eersre ziekrcdag, de karensdag, we rd ni e r

sluircnde begroring en ecn nog door re voe-

roepe n aan de ongebreidelde groei van d e pu-

meer door de ziekrewer gedekr, de res r regen

ren lasrcnverlichringsoperaric zauden priori-

bliekc sec[Or en daarmee ruimte scheppen

nog maar 80 proccnr. Hierdoor nam her be-

reir moe re n zijn volgens d e multinarional s.

voor een aanpassing van de belasringrarieven

ruc hre abse nre'isme, in sOlDmige sectoren

De rol van deze bcdrijve n in een oproep aan

aan her Europese niveau. Ten rweede dient

zeifs 25 procem , d ramatisch af. Er werd zelfs

de poliriek is in ooze ogen merkwaardig,

de economie gereviralisee rd re worden. Zwe-

gesuggeree rd dar de minisrer van Financien

maar rcrug te voeren op hun grote belang in

den ke nr namelijk cen relarief hoog niveau

in aanmcrking zou moeren komen voor de

d e binnenlandse industrie. De ri e n grootste

van regulering en een zwakke binn enlandse

Nobelprijs in de genees kunde. Ook de uirke-

Zweedse industride bedrijve n boden in 1990

concurrenrie. Privariseringsoperaties worden

ring rijdens ouderschapsverlof werd rcrugge-

werk aan ruim 240 duizend mensen, waarvan

brachr van 90 ror 80 procem van her inko-

eind 1993 een op de vier arbeiders op srraat

men. De guile rcgeling voor vakamie bij

was komen te staan!

. - --t-'

maarL1996~.

Vervolg op pagina 61

Dit heeft onze organisatie een flinke oppepper gegeven. Ais je als organisatie een centrale plaats opeist in de moderne samenleving, moet je haarfijn weten wat er in die samenleving speelt. Vandaar dat wij bij KPMG voortdurend investeren in de relatie met de wereld om ons heen. Wat zijn trends die de toekomst gaan bepalen? Werk versus ontspanning. Kennis versus ervaring. Dogma versus vernieuwing. Ratio versus emotie.

bedrijfseconomen en bedrijfskundigen Juist nu bij KPMG succes haast een vanzelfsprekende factor lijkt te zijn, stellen wij ons die vragen. En kijken we vervolgens uitermate kritisch naar onze eigen fundamenten. Structureel. Om pro-actief in te kunnen spelen op wat er ook gaat komen, initieerde KPMG het project Visie 2000. Gericht op de toekomst van 'Het Vak'. En van KPMG. Want het nu en dan in de markt zetten van een nieuw produkt is niet genoeg. De essentie van marktleiderschap zit in een combinatie van kwaliteit en mentaliteit. Innovatief ondernemerschap. Dat vraagt van de accountant nadrukkelijk meer dan vakmanschap. Niet aileen de cijfers, maar ook de mensen erachter zijn belangrijk. Betrouwbaarheid. Teamgeest. Flexibiliteit. De drang om verder te gaan, voorbij aan je eigen beperkingen. En de bereidheid om nieuwe markten te betreden. Via nieuwe wegen. Een mentaliteit die je soms in contact brengt met exponenten van 'werelden' die mijlen ver van de accountant verwijderd lijken. Professioneel, en vaak ook persoonlijk. Maar die juist daardoor in staat zijn onverwachte associaties en inzichten boven tafel te brengen. En die zo een belangrijke voedingsbodem vormen voor kwalitatieve vernieuwing. Afgestudeerde bedrijfseconomen en bedrijfskundigen die zich hierin herkennen en die bovendien over professionele capaciteiten beschikken, bieden we graag een stimulerende werkomgeving. Neem voor meer informatie contact op met: Bureau Werving & Selectie van KPMG Accountants, Burgemeester Rijnderslaan 20, 1185 MC Amstelveen, telefoon (020) 656 7162.

KPMG levert een breed pakket diensten op het gebied van accountancy en consultancy. Per project worden veelal multidisciplinaire teams samengesteld uit specialisten die werken bij een van de zelfstandige werkmaatschappijen:

KPMG Accountants,

KPMG Management Consulting,

KPMG EDP Auditors, KPMG Corporate Finance en KPMG Meijburg & Co.

Wat is leven voor een econoom ... Leven is niet lachen als je het helemaal niks vindt, Leven is niet drinken als je van koffie houdt, Leven is niet vrijen omdat het een keer per week op zondag moet, even is niet dansen als je liever was gaan 'pesjansen'. even is lachen, huilen, zingen, spelen, vrijen, dansen, omdat je wilt, Omdat je geniet, omdat je niet per se politiek correct hoeft te zijn! Leven is een blauwtje lopen en een maand lang willen sterven, Leven is zon, Wind, biefstuk en glasscherven. Leven is niet geld, en leven is â&#x20AC;˘ verdommeÂˇ Zeker niet zeggen dat je het allemaal zo leuk en dolletjes vindt, Terwijl je je je halve leven al dodelijk verveelt. Leven is meer dan mooi zijn, 't 15 drama, 't is warmte in de winter, 't is dansen op het strand, Dansen op de daken van al die burgerlijke rothuizen, Dansen in de stad, in die grote grote stad, dansen! Leef, leef, opdat niet ook jij aan het einde van je leven eenzaam Stikkend zult uithuilen bij Ciod, Allah, of wie-dan-ook:' iemand Heeft me ooit gekend, ik heb nooit geleefd.' (Hans Lingeman)

ROSTRA-REDACTEUREN CiEZOCHT Kamer EO.05 5254297

â&#x20AC;˘

o I and Cas no s Cash Cow met maatschappelijk risico Marieke 810m & Paul Kraan

Sinds op 1 oktober 1976 het eerste Holland Casino in Zandvoort haar poorten opende, is de Nationale Stichting Casinospelen er in geslaagd Holland Casino's uit te do en groeien tot een keten met tien vestigingen verspreid over het hele land. De staat, die als hoedster van het algemeen belang de goklust zoveel mogelijk in goede banen dient te leiden, heeft er paradoxaalgenoeg vanuit financieel oogpunt slechts belang bij het gokken zoveel mogelijk te stimuleren.

Mer paradoxen weer de rijksoverheid

Het hinken op

in her algemeen wel raad . De gewij-

[\vee benen dat

zigde Wer op de Kans5pelen, die in

Holland

1973 door de T weede Kamer werd

sino's

Caken-

aanvaard, is daar ee n rreffend voor-

merkr is so ms

beeld van. Om re voorkomen dar van

wei heel duide-

de behoefre ror spel e n misbruik werd

lijk waarneem-

gemaakr, werd her nodig geachr het

baar. In allerlei

gokken gcreguleerd

voorlichtings-

roe re staa n.

Toen de wet op 2 juli 1974 va n

mareriaal

kracht werd, was her exploireren van

wordt de po-

cas ino's in Ned erl a nd nier langer illc-

rentiele casi no-

gaa !. Kort daarop werd ec hrer HoI-

ga nge r

land Cas ino's door d e overh eid aan-

gewezen dar h ij (of zij , vrouwen vormen ee n d crde van her totale

gewezen als c nige vergunninghollder

bezoekersaan tal) berer niet m ee r contanre n bij zich kan hebben

ror exploira rie.

dan hij van te vo ren wil uitgeven. Tegelijkertijd prijkr midden in

De casinokeren is in de loop van de

geraakre gokker m et geen mogelijkh eid kan ontgaan.

het casi no ee n lu xe geldautomaat van ING Bank, die de op drift la arsre [Wee decennia uitgeg roeid ror een ware cash cow voor de ovcrheid.

Een van de meesr ha rdn ekk ige my then rond casino's is d at het

Her maken va n w inst beh oo rr dan

personeel e r rijk zou worden van de enorme fooien. Het is een on-

ook ror de doelsrellingen van de HoI-

geschreven regel dat winn ende spele rs zo'n vijf ror rien procent

la nd Casin o's. H e t uirberalingsper-

van hun winsr als fooi geven. Over de behandeling van kJanren die

ce ntage van d e dive rse spelen schom-

zich nier aan deze 'wet' houden doen wild e verhalen de ronde;

melr rond de nagesrn::e Fde negenrig

deze schij ne n d e rest va n de avond door het personeel te worden

proce nc.

gedwarsboomd. De waarheid is and e rs; d e fooien van aUe Holland

De resrerende opbrengsr

vloeit oFwd in de

VOrIn

van BTWen

Cas ino's gaan in een par, waarvan 75 proce nr aan het einde van de

spelbelasrin g direcr de scharkist in , of

maand middel s een pllntensysteem wee r Jan de spelmedewerkers

komr als nerrowinsr uireindelijk oo k

wordt uirgekee rd. Het maa ndsa la ris van aile spelmedewerkers

eI u it de fooienpo r beraald, en is hier o ok

rercchr bij her Rijk, de enige aanded-

wordl namelijk grolend

houdcr van Hollan d Casino's.

afhankelijk van. Mocht de kl anr dus den ken dat de fooi bovenop

Her is dlls de overheid die in Neder-

laris ze lf. Her zinn etje waarmee d e cro upi er bedankt voor de foo i

land f1nancieel profljr trek r va n de

zou dus eige nlijk niet Merci pour les employes, maar M erci pour

uni verse le goklust. Toch be komme n

I'empl oye ur moeren luid e n!

het salaris van de med ewe rker komt , feirelijk vormt d e fooi het sa-

zij zich in ee n moe ite door om de gokker voor wie her gokken geen pleziertjc m eer is, maar cen ver-

Van de rie n H o lland Casino's di e sinds 1974 geopend zijn is die

slaving. H o ll a nd Casino's srelr kenneliJk slechrs prijs op het be-

in her Amsterda mse Lido de groorsre. H e t is niet aJleen d e vesri-

wek van d e 'recreatievc' speier, nier op dar van de 'prob lemari-

ging die de meesre bezoekers trekr, maa r ook degene die de mees te

f 32,7 miljoen in 1994. In datzelfde jaar was Breda

sc he' gokker. H et aanv ragen van een bezoekbeperking o f e nrrec-

wi.nsr m aa kr:

vcrbod is voor de7..c ca regorie eenvoudig tC regelen. H er vo lstaat

echte r d e vestiging waar pe r bezoe ker het m ees re geld uir werd ge-

om ee n formulier in te vullen dat in ied er cas ino ruimschoors

geve n:

voorhanden is. Zo' n enrreeverbod wordt nooir russenrijds opge-

in 1994 door ruim vier miljoe n mense n bezochr, die met z'n allen

f 170,- gemiddeld . In [Oraal werden de Holland Casino 's

heven. Slechrs indien he r verbod voor onbepaalde rijd is, kan na

zo'n 626 miljoe n gulden lIitgaven. Gemiddeld kwam dir neer op

minsrens een jaa r een aanvraag worden gedaan rot inrrekking van

f 153,-

her verbod . Er wordr dan wei ee rse m e t de aanvrager gesproken

Ier en gaat soms een kapiraal verloren. Gokken blijft rhe sure way

over de argumenten die destijds hebbe n geleid roe hee aanvragen

of getting nothing for so merhing, behalve voor de overheid.

per bezoeker. Hdaas is niet elke gast een gemiddelde spe-

van he t verbod.

maart 1996

AGE

22 maart EMU-dag 10.30-16.30op d FEE organis rt d PvdA-eurodelegatie i.s.m. de UvA een dag ov r de EMU (info: 070-3467000) sprek rs o.a. : W. Duis nb rg n R. v n der Ploeg 11 april Inhouse-dag bij Moret Ernst & Young (Triple A) Tweede Nederlandse Economen en Bedrijfskundigen sporttoernooi(lnformatie bij de Sefa-balie) 15-18 april Amsterdamse Congresweek (Voor informatie zie verder in dit nummer) 23 april Seminar voor de studiereis naar New York (Triple A) 22-26 april 'Tournoi des 5 ballons' in Parijs. Internationaal studentensporttoernooi. (In forma tie bij de Sefaba/ie) 29 april en 1-3 mei Aiesec~arriereweek.

Informatie verderop in FAC-nieuws. 2-14 mei

Studiereis naar New York (Triple A)

Lezing van John Kenneth Galbraith

Scriptieprijs uitgedeeld aan student FEE

John Kenneth Galbraith, het eco nomisch geweten van de sociaaldemocrarie, is een nieuwe car riere begonnen als srafld-up comedian. Dar is de en ige conclusie di e gerrokkefl karr worden uir de lezing die hij j.1. 15 februari in de Lurh erse Kerk rc Amsterdam gaf. Behalve door grapjes hield de 86-jarige Galbrairh de roehoorder slechrs door her voo rrdurende gebruik vafl de woordjes sru pidity efl srup id ecoflomisrs bij de les. Misschien vo ldoeflde om de eco nomische high soc iety die de bing bijwooflde een dolle avofld te bezorden, voor iemand die hoopre op eefl sraalrj e va n Zijfl befaamde eco flomische rerori ek was de Iezing ec n tel cursrelling. Jan Beishuizen, gepromoveerd op Galbrairh s oe uvre, en Amold Heerrje, Beish uizens promoror, probee rden nog eefl inhoudelijk rintje aan de avond te geven, maar werden volledig afgew impeld. Ais (\,vee schooljochies Aankeerden zij de enigszins dove Galbraith, met als voornaamste raak her herhalcn van de vragen die uit her publiek gesreld werden. Niet dar hij de moeite flam de vragefl serieus te bean(\,Voorden. Daarvoor was Galbrairh al re ver afgedwaald in zijn gedachren aa n ce n volgend snoepreisje. (OV.)

Aan Mark van Dorp (25) is een prijs roegekend rcr waard e van 2500 gulden door her Jan Tinbergen insriruut. Van Dorp is afgesrudeerd op de sc riprie Shaking the tree: an economic

17 me;

Congres 'Prospects' (Triple A)

Mediojuni Sollicitatietraining VB-groep (Triple A)

Themadag ethiek in het beroepsonderwijs Op woensdag 24 april 1996 wordr door het Van Hall Iflsrituut eem themadag gehouden met als inhoud de operarionalisering van erhiek in her beroepsonderwijs. D e dag is bedodd voor oflder andere her managemenr mer bdaflgsrelling voor erhi ek. Tijdsrip: 9.30 - 16.00 uur; lobti e: Van Hall Insriruur , Agora I, Leeuwarden.

geographical analysis of the foreign impact on forestry in Cameroon oflder begelciding van Dr A.C.M. Jansen. In zijn scriprie behafldelr Van Dorp de eco nomie van Kameroen, die srerk afhankelijk is van de hourprodukrie; her land ondervindr echter dc gevolgen van her roenemende ve rzer regen her gebruik va n rropi sch hardhour. Van Dorp heefr dir probleem geanaI)'secrd . Van Dorp werkr momemee! bij Aid Environment in Amsterd am , in her kader van zijn vervangende dieos rpli chr. Dc Jan Tinbcrgcn-prijs is <:en iniri"ricf V(in de Ho£c'i'C hool Amsterd am , de opkiding in Dicmen wan Tinbcrgen zij n batSH..: opcnbare [c-

zing he\.;:ft gcho uden.

Het academisch gehalte van de FEE Eifld 1995 publi cee rde de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universireiren (VSNU) ee n rapport over de stafld van her econom isch Oflderzoek in Nederland . Een commissie besraande uir vooraansraande buitenlandse eco nomen was aangerrokken om eens een ec hr objecrief oordee! re vellen over de academ ische presraries van hun Nederlandse collega's. Over de FEE kwamen zij ror ce n zeer ontluisrerende conclusie. Op ee n schaa l van vijf kregefl ach t onderzoekers minder dan een drie, waarvan vijf gemiddel d russen de eerr en de cwee scoorden, in woorden russen poor en unsatisfactory. Toevallig vie! de uirga ve va n dir rapport sa merr mer een rondschrijven vafl de Rosrra aa n aile medewerkers van de FEE om ons

lli®~IJlli£ ECONOMICA

artikelen te sturen ove r hun vakgebied. Op de driehonderd brieven kregen we vijf reaeties. Toeval? Het gebrek aan animo om over hun ond erzoek te sehrijven is beter te begrijpen als naar de tesultaten van dat onderzoek wordt gekeken. H et advies van de VSNU was duidelijk. D e onderzoeksprogramma's met een gemiddelde score van vier of hoger moeten voo ral doorgaan. Dit is 25% van aile onde rzoe ken van d e faculteit. De B-catcgorie mag blijven als er war aa n de kwalircir wordt gedaan en de C-categori e onderzoeken kunnen beter word en opgedoekt. Hi er krabbelt het faeu lreirsbcsruur echrcr een beerje rerug. Vier van de vijf onvoldoendes zijn behaaJd in de bedrij fseconom ische riehring, waa r zojui sr ee n miljoen heen is ges luisd om her onderzock te srimuleren. Dilemma. Aile plann en om deze rieh tin g ee n hogcre academische status re geve n lijken noga l absurd. Waarom is de faeulrei[ ni et trots op de richtingen waar zij goed in is? Waarsc hijn lijk ve rdwijn r dir rapporr in de overbekende la. In fac ulreitsjargon heer dit dar cr 'acriep lann en ' worden ontworpen mer ' kJankbo rdfunnies ', di e de problemen op een 'onconvenrione!e manier mo tte n oplossen', maar wat het Facultei tsburea u daarmee bedoelt is nog niet geheel ' uirge krisrallisee rd '. Daar maakr m en zieh ook ni er al tevee! 'L orgen over, wa nt 'de faculreir heefr nog vier jaar te gaan fOr de volgende o nderzoekbeoordeli ng' (Bron: N iCLlwsbriefFEE jaargang 4, nummer 4 ).

c 0

~ ~

Va n de r Plo eg

4,50

Bool

4 , 25

Ha rtog

4.00

A A

]

0 eff e Ctl'lI' ~ !

2 Agen cy en In form prob l

en on gebJkh

3 Arb eld s ark!

3 E o. Economet melt! Op e r allon~'

onder,we';;

A ct'IJa' l o!J.!J1

4 F · ~.!JnC:lel e tnler

ed.al le

;:;

I\ IVI@'(

4,00

Will DJ,k.

4,00

Wol;hul S

4,00

Fas e

3,75

4 E)lpel1mentele economie-

Va n WiOden

3,75

S Econ Th @on e en E"cor. p'ak.tl,'<

Morgan

3, 50

Neudeci(er

3.50

van Praag

3. 50

~un d . me thodefl

1I~( nfll e ( en

5 St.chtmg ECO"OMISc:h

Ond ~ r::toe '

6 E... olut.~ ef"l 1,an.S fo rmat e

Ellman

3. 25

7 Beven emanCl palte· @(onOmlE!

Gu sta / ~ s on

3.00

7 W I)5e \c oersen

JagE!f

3.00

7 R,.lI'nltoIIJ kt t!oc:onom 'e

l ;!mbooy

3.00

7 Bt'sluurll]ke In1ormatlek.i.H \de

Maes

3.00

8 M04:fel'en dentlflCalle en select e

De- Goo ,e'

2,7 5

9 E\I€:'nwlcntstheOfie en dynaml@<;'

W eddepohl

250

Wallage

2,25

SUI !e'aar

2.00

12 Maa tsch . en lnst4 1. belemmer.ngen

Roobee k

1,7 5

12 Ma r(e;l og I11 spar\ nlng~r

Tctt t!'ro

1,75

12 Manag@mnt AlCOuntm g

Va n c:fer ZIJPP

1,7 5

1J B@s ta an.svelwer ... m~ en . ~ lleu

Wahab

i, 25

10 AC'coun lanC)'

SH ilteg sen M.ma gerT>ent

Gemiddeld

3.04

3,09

3.29

2.9 2

3.0 8

--Pr0!il ramma fUSle

Ontvlecfl( ln.g IS nl~t

b@oo r d ~~ld

P10gramma BIK nll:t beoo rdeeld op xwailltil ••• Ovellg Onder"loek n le, beooroeE' d

1 Fundeung e n

" ~

1 ::

' (;l oa! '

2 .. ' unsatlsf'! c(Qry'

4· 'g ood'

5. 'ex@lI ent'

30: 'average '

CHAIN 97 In 1997 za l er o nder de na am CHAIN 97 wee r ce n on derzoeksprojeet naar Zuid Oosr A7.ie verrrekken met als bes tem ming Chin a. Voor de orga nisa tie va n dit projecr is de Sefa op zoe k naa r gevorderd e srudenren di e deze rei s in o ngevee r een par op poten willen 1.(: [(<:1) en die de cap aci rei ten hebben om va n deze reis net zo' n g root succes te m aken aJs CHAIN 95 en SEARCH 96. Ge inreresseerden kunnen voor meer informatie tereeht aan de Sefa balie en vragen naa r een van de bes ruursleden

HetAIESEC internationale uitwisselingsprogramma DE ORGANISATIE H et woord AIESEC staat voor Associa tion Inrerna rion ale des Etudianrs en Sciences Economi qu es er Commerciales. AIES EC is een inrernarionale non-profit srud enrenorganisarie, voor en doo r sru denrcn economie en aanverwa nre srudi es. Or dir mom enr is AIESEC in 80 landen gevestigd op meer dan 750 universiteiten. Jaa rlij ks zij n er ongeveer 60.000 srud enren acrief binnen AlESEC. Hiermee is zij de groome studenrenorganisarie rer wereld. In Nederland is AIES EC vertege nwoordigd in acht sreden. De gro ndgedachre ac hrer AIESEC is een bijdrage re leveren aan de onrwikkeling van landen en hun mensen, waarbij de nadruk li gr op inrernarionaal begrip en samenwe rking. In 1949 werden hi erroe voor her eerst 89 srudenren uirgewisse ld. Tegenwoordig worden jaarlijks ongeveer 5000 srudenren wereldwijd uitgewisseld. Ook hetft AIESEC een consultarieve status bij U NESCO. HET STAGEPROGRAMMA AIESEC biedt studenren Economie de mogelijkh eid am internationale werkcrvar in g op te doen. We regelen in 85 landen stages via de AIESEC-teams in deze landen. De stages zij n bedoeld voor st udenren di e in het derd e of vierde jaar van hun studi e zijn. Er zij n ve rschillende sootten stages, on der te brengen in vier categorieen: management, markerresearch, spec ial ist en assisrenr srages. H et SOOtt stage dat jij kunr lopen is afhankel ijk van jouw wensen, ervaring, de rijd die je ter beschikking hebr en natuurlijk de talen die je beheerst. OrlZe stages zijn over her algemeen werkervari ngstages, geen afstudeersrages. D e duur va n de srages va rieerr russe n de 6 en 78 weken, mer ee n ge middeld e va n drie maanden. Her AIESEC inrernarionale SrageUirwisselingsprogramma werkt op

basis van wederkerigh eid. Dir houdr in dat voor e1ke b uitenl andse stud ent die in Nederland een srage volwoir, een Nederlandse student naar her buitenl and kan wo rden gesruurd. Ga je op stage dan wordr ee n werkvergunmng en woonruimre geregeld door her AlESEC-ream rer plekke. Je moer deze wei zelf beralen, maar je krijgt een stageve rgoeding van ongeveer Fl.11 50,- per maand va n het bedrijf waar je gaar werken. D e reis moer je zel fbetalen. DE PROCE DURE Als je je wi l opgeven voor een internation ale stage, haaJ dan een voorinschrijffo rmulier op het AIESECkanwor. Lever deze in sa men met je CV, een pas fo ro en een morivariebrief. Geef je ongeveer zes maanden voor de gewenste verrrekdatum op. Jou w gegevens worden vervolgens door ons beoordeeld aa n de hand va n een standaard punrensysreem. de mees r geschik re kandidarcn nodigen we uit voor een persoon lijk gesprek me r de Srudenr Review Board. Dit is een comm iss ie waarin Vler personen verregenwoordigd zijn, iemand ui t her bedrijfsleven, iemand van de Universiteir van Amsrerdam (Bureau Inrernarionalisering) en [Wee bestuursleden van AIESEC. Kom je door dne ronde, d an moer je talentesren afleggen voor aile ralen waarva n jij zegr dar je ze beheersr. Na dit alles doorsraan re hebben proberen wij een srage voor je re regelen mer behulp van ons we reldwijde eomputerprogramma. DE KOSTEN H er voori nschrijfformulier kosr Fl.10 ,-. Kom je door de Srudenr Review Boa rd dan beraa l je AIESEC Fl.I 50,- bem iddel ingskos ten. Ook d e talentesren zi jn voor eigen rekening. INFOR.MATIE Voor meer informarie kLln je conract opne men mer A1 E.S EC.-Am."erdam La, v, Lorry Wour Nwc Achtcrgrachr [66 J.A. va n he< Hoflgcbouw Gcbouw C, kamer C-216 reI. 020-6265030 fa.x 020-6385 16 1

N Carriereweek AIESECAmsterdam

1996

DE AIESEC LANDEN Europa

Waneer) 29 apri l en 1, 2 en 3 mei

I want you for a booming career is dit jaar d e sloga n waarmee AIESEC srudenren bi nnenh aalt voor de Carriereweek van AlESEC-Amsterdam. One Carriereweek vettelr je hoe je ee n goede loo pbaansrarr kan maken na je srudie. Wat is eigenlijk een goed e loop baa n ' Dat is er ee n die bij JOLl past. AlESEC is er va n overruigd dat er voor iedereen zo ' n loopbaan is weggelegd. Her vereist ee hter een goede voorbereiding en orienrarie a m de kamen die de arbeidsmarkt bied t te kunnen grij pen. Deelname aan de Carriereweek van AlESEC-Amscerdam is ee n goede voorbereidin g op je toerreding tor de arbeidsma rkt. D eze week biedt je cen totaalbeeld van de mogelijk.heden die er na je scudie zijn en bevat rrainingen in vaardigheden die van belang zijn om de arbeidsmarkr succesvo l re betreden. Hec programma is zo opgebouwd dat het hel e voorbereidingsproces aan de orde komt, va n orientatiefase tot aan persoonlijke kennismaking mer het bedrijfsleven. De derri g groo rsre bedrijven van Nederland wilen aanwezig zijn. De volge nde acrivireiren wilen deze vier dagcn aan de orde komen: - Oricntarie Arbeidsm arkt Tijdens dir onderdeel kun je kennismaken met de mogelijkheden die je na je uni versi taire opleid in g hebt. En 7..a 1 ee n lezing wo rden gegeven door Inrermediair over 'Flexibiliseri ng va n de Arbeidsmarkr ' en ce n lezing van Mercury Urval ove r 'Orienratie op d e Arbeidsmarkt'. V erder zal erondcr andere ee n workshop worden gegeven door de Kamer van Koophand el, mer als inhoud '.long Ondernemerschap'. Deelname aan deze lezingen en de wo rkshops geefr je inzichr in je inreresses en helpr je bij de keuzc van je srlldi eri chrin g en kCllzevakke n.

Afrika

Belgie Bulgarije Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Griekenland Groot-Brittannie Hongarije Ierland ltaJie Kroatie Ledand Litouwen Macedonie Malta Nederland Noorwegen Oekra·ine Oostenrijk Polen Portugal Roemenie Rusland Slovenie Slowakije Spanje Tsjechie Turkije I]sland Zweden Zwitserland Botswana Egypte Ghana Ivoorkust Kameroen Kenia Liberia Marokko Nigeria Senegal

" ®~l "£ ECONOMICA

- Bedrijfspresemat ies Bedrijven en in stellingen info rmeren je over de kenmerken van hun organisa ti e, de werksfeer, de act iviteiten, de cu ltuur, de opleidings- en ca rrieremoge lijkh ede n en d e so llicitati eprocedure. Ook bes taat de mogelijkheid om vragen te stell en. Zo ontdek je d e verschillen tussen bedrijven en vind je de organisatie di e her beste bij je pas r.

Sierra Leone Togo Tunesie Zimbabwe Zuid-Afrika Filipijnen Hongkong India Indonesie Israel Japan Zuidkorea Maleisie Pakistan Papua Nieuw-Guinea Singapore Taiwan Thailand Australie Nieuw-Zeeland VS. Canada

Azie

Oceanie

Noord-Amerika

Midden-Amerika Costa Rica Dom. Republiek Guatemala Mexico Nederlandse Antillen Panama Puerto Rico Zuid-Amerika Argentinie Bolivia Brazilie Chili Colombia Equador Peru Uruguay Venezuela ...

maart:1,96 :.-

- Solliciratierrainingen Profess ionele rrainingsburea us geven nainin gen di e ger icht zijn op de so llicitarieprocedu re. Je krijgt praktische tips over de bri ef, her curriculum vine en assessmem ce nrers. Korrom, een lIitstekende voorberei ding op de stap van je srudie naar je eerste baan.

Zweden Vervolg van pagina 53 uitgevoerd om de concurrentie rc vergroten en het staatstekon in te pcrkcn. Uiteindelijk moet dit aUes de rijke folkhem-gedachte uit her verleden in stand houden. Dit behclsr het uitgangspunt van gdijke toegang tot voorzieningen voor iedereen , waardoor cen ieder een volwaardig leven bn leiden . Vee! Zweden verwachttcn misschien dm toetreding tot de EU de problemen vanzelf wei lOuden oplossen. Dit ideaalbeeld is niet juist gebleken en d aa rom zijn harde en ingrijpcnde l11aarregelen vercist. De internationalc ruim tc voor bckidsautonomie is verdwenen, net als de tijd van een snd expanderende publ icke sector. Zweden kan zich niet meer onrrrekkcn aan de impact van wereldwijde recessies. Het Zwccdsc model gaat in de revisic en Z wedcn wordt steeds meer

- Worksho ps Tijd ens case-s tudies behand el je praktijkgevallen uit het bedrijfsleven. H oe o rgani seerr een bedrijf de marketing, hoe worden in vesreringsbes lissingen genomen en hoe werk r de f1nanciele conno le bij ee n mulrin ational? Gedurende de wo rkshops kom je in co nracr mer verschill end e werknemers va n een bedrijf waa rdoor je meer inzicht in het bedrijfkri jgt. Je proe fr de werksfeer en doer praktische vaa rdigh eden op. Zo kom je erachter wat er bij dit bedrijf speel t en of het bedrij f ec ht bij jou past. - Indi viduel e Ges prekken Dit is je !<ans om in conracr te ko men met recruiters van bedrijven, die jouw inrercssc rcn. Tijdens cen ges prek van 25 minutcn doe je niet ailee n ervaring op met hn voercn va n ce n so lli ciratiegesprek, maar jc legt ook her eeCHe persoonlijke co ntact met het bedrijf dat jouw voorkeu r heefl. Een aanrade r: Neem dee! ;Jan de bedrij ve nprese ntat ie van het bedrij f waar je op gesprek gaat l Om je in te schrijven kun je terecht van maand ag 11 maart tim vrijd ag 29 maart ond erstaa nd e plaatse n. D e C Vdiskette voor de W o rkshops en de Individuele Gesprekke n di ent echter uiterlijk 22 maart in o ns bczit te zijn. UvA:bij de AIESEC-stand in de ce nnale hal van de Economic-Facu lteit of op het AIESEC-kantoor. VU:bij de AIESEC-s tand op de tweede erage, bij het kofflepu nt of op het AIESEC-kamoor.

een 'normaal' land. Vergroting van de efficiency van de publieke sector is belangrijk, a'1I1gc7.icn de Zweedsc ovcrhcid nog alrijd her overgrotc dcd van de nationalc produktic opslokt. In vergelijking met andere OECD-landcn kent Zweden veel mecr inkomensoverdrachten. Her is nier zozcer een verzorgingsstaat als wei een uitkeringssraat. Om de uitgavcn tc drukkcn e n de economic van meer prikkds te voorzien moet vnoral her llitkeringssystecm worden hervormd. Er zouden stelscls moeten worden gecreeerd die incentives verschaffen voor zowel werk als besparingen . Zelfs binne n d e Socialdemokraterna van Carlsson (en opvolger Gtiran Persson) gaan cr gcllliden op voor de vorming van een collectief werkncmersfonds dat bclcgt in Zweedse effectcn en llit de opbrengst daarvan zorgt voor socia Ie lIitkcringen. Zo lijkt ook in Zweden de tijd van her zorgelozc 'socialc paradijs' voorbij .

Voor meer informatie: AIESEC-Amsterdam, U ni vc rsirci(

V;1n

Am ste rd am

Kam er CZ IG N i<.: uwc AdHcrgrachr 166 1018 VI/V Ani te rd am

Tcl:OZO-GZ65030

Vrijc Untw: rs[ u.: i( Kam er A- 152 De Boclda3n I 1 15 lOB I H V Amsterdam

T d:020-4448780

Age/NOBAS; een studentenlijst op de FEE! Op maandagavond 19 feb tuati namen de Age en de NOBAS het besluit om geza rnenlijk de ve r kiczingen voor de fa culteitsraad in te gaa n. C cgev en het feit, dar de inhoudelijke verschillen inmiddels bijna l11iniem geworden zijn, was het een voor de h and liggende stap om met een [ijst verder te gaan. Het blijft natulltlijk van groot belan g om je stem uit te brengen voor de faculteits raad, tenslorre slinkt de studen-

tenverregenwoordig ing wannee r het opkomstpe rcentage met wordt gehaald. D e 7..Oekprocedure voo r nieu we lede n van de facult eitsraad is inmiddels gestart. Je kunt je echter nog schrifrelijk aan melden voor 16 maarr , door een briefje af te geven aan de Sefa-bal ie, ger ichr aan de zoekcommissie FR, ter attentie van Paul Kraan. Amsterdams politi ek talent laat 7..O'n kans nlet aan zich voo rbij gaan ...

Signaleren en anticiperen . Zoeken naar oplossingen, naar de juiste antwoorden . Ais eerste. Liefst nog v66r de markt de vraag heeft gesteld. Op die manier bouwt KPN aan de toekomst. Daarbij wordt aile ruimte gegeven aan de academicus die steeds verder wi I, vakmatig en persoonlijk . Die de diepte in durft te gaan om weer boven te komen met vernieuwende ideeen, inno vaties, inzichten . En die zo uitgroeit tot een absolute autoriteit in de markt. Die bijna of pas afgestudeerde academicus vraagt bij Koninklijke PTT Nederland een sollicitatieformulier aan of belt voor meer informatie: 06 - 0142 .

KPN . De uitdaging.

Tijdschrift van de Facuheit de. Ewnomixhe Wetenschappen en Ewnometrie un de Uniwroiteit van Amsterdam. uitgegcven door deScfa.

Rcdactie/Medewerkcn:

Rodrigo Altamirano Erik Brub (illusrr:uor) Douwc Douwcs Marco van u.:rop hrken .. r) Han. Lingen,.n Hidde van Mellr (npmuk) Edwin Peck Meri;n Rongers Jesska du Marchir Sarvaas Annrmirk Steinmc", (tck"" ...) Olav Velthuis Ib Wa",""u.

Deadline: Aanlevcren .nikclen nummcr 113 v66r 9 april en voor de agenda rn FAC-niruws I ~ .pril. Adreswijzigingen: S(Udcnrmadmin~rr.ltic.

Binnenga.rhui traat 9 lOll U Am...,nlam

Net interdisciplinaire forum professoren

Voor ~actics. brieven en open IOHieitatia is de redactie bereilcbaar op: Roetenstralr I I kamer 0.05 (E3) 1018 WB

Am tenlam

Td. 020 - 525 4297 Fax. 622.7882 E-M.ilad"", Rt ~TRA@H)UFEF_FF.E.UV Ingezunden bricvcn en artikden kunnen worden ingekurt. Voorpagina: Het bcrocmdste Amsterdammert;'. Oplagr. 14.5()() AdwrteDues: T aricvcn op ... nvraag verkri;gbaar. Opdr.chten schri/teli;k u.v. acqui,iteur Sefa. Peter Obdci;n. td. '5Z'54()Z4.

Adftnmties in dit nummer van: Arthur Andersen

I l; I ntcrmcdul r

Laten we eens kiJ.ken w uw coDeg mevrouw dr Kbelia Brabbe ki hiertege heeft in te brengen, zij heeft immers ahij(l uw werk bekrit-seerd: 'In een breed liCht uitgemeten, zou ik ook deze keer edoch met enige sterke terughoudendheden het p rgatorium van de wetenschapscommissie ontwijkend de these van linkmiechel Kwabbel kunnen parsen in twee interessante kern n: maar dat wil ik helemaal ietl' Wat wilt u dan, mevrouw? 'Ik wil hem wei als een wellustig varken wederrechtelijk trepaneren tijdens een wijdbeense copulatie .. : Ehm ja, u heeft in een duidelijk omschreven kritiek geschreven dat, en ik citeer: 'de theo-

KPN KPMG MOM. Ern,t & Young

Philip. Rand,tod

parsen

=opsplitsen,

pu~orium

= hellevuur,

trepane en schedeldak doorboren, copulatie entwijze, aarbij de schuin afgesneden ent en 5 m tegen elkaar worden g legd, copie 5 - rijkeJijk, overvloedig, coproliet = versteend uitwerpsel, flux de bouche = welbespraaktheid, quintessens = de ether, het wezenlijkste, de vijfde substantie, plebejische = zie Groot Oictee der Nederlandse Taal.

Scheltrma, Hulk.m. & Vermeulen Shell Unilcvcr

:let - en drukwerlc Prinrvisie BV Sefa-bestuur. Lisette van Brcugd (vllorzittcr) Paul Kroon (vi~e-vollrti".r) Wessel H.axman (secretaris) Mish. Vin k ( penningm ...l<r) Peter Obdeijn (commcrcicle zakcn) Mari.ke Blorn (interne uken)

Van 2 tot en met 6 september 1996

Aanmeldingsprocedure;

organiseert ING Groep een Business Course voor

Aan deelname van de Business Course gaat een intensie-

gevorderde studenten (uit aile studierichtingen) met

ve selectie vooraf. We verwach ten analytisch vermogen ,

seneuze belangstelling voor de financiele dienstver-

goede contactuele eigenschappen en eeo actieve opstel-

lening.

ling. Bovendien ben je creatief en enthousiast. Als jein 1997 afstudeert met goede studieresultaten, nodigen we

Tijdens deze week 'maak je intensief kennis met ING

je uit om v66r I april 1996 schriftelijk het aanmeldings-

Groep door middel van workshops , cases, presentatie ,

formulier op te vragen bij :

bezoeken aan bedrijfsonderdelen en gesprekken met

ING Groep

m,anagers en jonge academici.

Concern Management Development/Recruitment (DS.05 .0 I) La.v. de heer drs. 1.1. Douwes

Het programma geeft inzicht in de dagelijkse praktijk van de gei'nte-

Postbus 810

greerde financiele dienstverlening, waarbij onder meer

1000 AV Amsterdam

investment banking, marketing, (internatjonale) kredietverlening, verzekeringen, leasing en emerging mar- . kets aan bod zullen komen . .. ..

路ING

GROEP