religię. Autorytetami dla uczestników „Ruchu 68” byli Theodor Adorno, Ernst Bloch, Norbert Elias, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Leo Löwenthal. Kraushaar podaje trzy główne przedmioty krytyki uczestników buntu studenckiego roku 1968 – faszyzm, kapitalizm oraz imperializm. Krytykowano fakt nierozliczenia się Niemców z przeszłości nazistowskiej, protestowano przeciwko wyzyskowi i eksploatacji ekonomicznej, zwłaszcza krajów Trzeciego Świata. Wydaje się, że antykapitalizm, antyfaszyzm i antyimperializm łączyły różne odłamy i frakcje „Ruchu 68”. Ciekawe, że wśród postulatów nie znalazł się antytotalitaryzm jako taki – tylko antyfaszyzm. Wydaje się, że wielu uczestników „Ruchu 68” w ówczesnym czasie idealizowało komunizm. Berndt Sösemann również zwraca uwagę na fakt, że pojęcie „Ruch 68” łączy bardzo zróżnicowane wydarzenia i często jest mylnie rozumiane. Sösemann zauważa, że część tego ruchu jest powiązana z kryzysem społeczeństwa niemieckiego – kryzysem, który spowodował, że grupy społeczne czuły się marginalizowane przez rządzących, zarówno pod względem politycznym, emocjonalnym, jak i ekonomicznym. Drugi czynnik wydarzeń roku 1968 w Niemczech jest silnie powiązany z międzynarodową falą protestów i rewolucyjnym nastawieniem pewnych grup społecznych77. Należy zauważyć, że zarówno kryzys, o którym mowa, jak i społeczne niezadowolenie nie pojawiły się nagle. Narastały one w społeczeństwie niemieckim od końca lat 50., a ich kulminacja przypadła na rok 1968 i doprowadziła do radykalizacji form protestu, w tym do powstania RAF. Zgadzam się z tezą Bruce’a Hoffmana, iż dobrobyt lat 50. w Europie Zachodniej pozwalał na luksus introspekcji, która prowadziła w pewnych kręgach do radykalnej krytyki nierówności społecznych, niesprawiedliwości i kapitalizmu jako porządku, który je dopuszczał78. Pod koniec lat 60. protestującą w różnych państwach zachodnich młodzież jednoczyło poczucie niesprawiedliwości, protest przeciwko 77 78
Por.: B. Sösemann, Die 68er Bewegung..., wyd. cyt., s. 672. Por.: B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, wyd. cyt., s. 77.
36