Fig. 2. P eliqueiros
de Laza (19 de febreiro Á ngel R odríguez
"lixeiro",
de 1930). D e esquerda
a dereita.
R icardo V eiga e Luis B arcelona
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFED
O s a n tig o s tra x e s d e p e liq u e iro d e la z a A s p la n tilla s d e c a re ta s a n tig a s a to p a d a s e n N o c e d o d o V a l te x to
e fo to s _ N ie v e s
Am ado
R o lá n
A s a n tig a s r e fe r e n c ia s
docum entais, xunto coas gráficas e as de tradición oral. reflicten unha fonda
im plantación do E ntroido entre as xentes da bisbarra de Laza. E ntroido vigoroso e vitalista que se celebraba con gran forza a principios do século X X . C om o dem ostran as "O rdenanzas M unicipales de Laza y su D istrito", aprobadas polo C oncello de Laza o 30 de novem bro de 1904, sendo alcalde F rancisco B arja, nas que se lle dedican varios artigos ó regulam ento do E ntroido. ou a noveliña costum ista en galego "N -a m iña aldea" de 1928, escrita por X osé A lonso O bregón (O F idalgo de M onterrey), crego nado en Laza cara 1875, na que describe por prim eira vez o E ntroido de Laza e o seu personaxe m áis prezado, a m áscara de peliqueiro.
22_especial entroido
ao tra xe ae p e u q u e iro ZYXWVUTSRQPONMLK
n o m e rrcra tu ra C elso
O tero
D om ínguez
nace na déca-
da de 1880 en V eiga de N ostre e m orre N ocedo
do V al (C astrelo
E m igra
a C uba
unha
vez retornado
com o
ebanista,
~ - " ,/
do V al) en 1968.
na prim eira
xuventude
instálase
un "m anitas"
das habilidades
c a re ta
en
e
en N ocedo con recoñeci-
artísticas. A súa vida é para-
lela á de X osé C ollazos T oro "o retratista
de
M atam á", que nace nas E iras (Laza) en 1886 e m orre en M atam á tam én
em igra
(Laza) en 1972; C ollazos
a C uba
m oi
alí as técnicas
da fotografía
trae a prim eira
cám ara
e a prim eira concello
e da m úsica
de fotos
gaita galega que se coñece
O espírito
artístico
de C elso e X osé crú-
dos
pobos
de Laza: C elso era o pintor tas de peliqueiro
coñecem os
polos
de M onterrei.
zase no E ntroido
pasado,
no
de form a
a estas dúas actividades
pobos da com arca
e
de caixón
de Laza, dedicándose
am bulante
século
novo, aprende
do concello
de todas as care-
fedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
ata a década caretas
dos 5 0 do
e peliqueiros
que
grazas as fotos de C ollazos, que
son as prim eiras
representacións
gráficas da
m áscara. H ai uns poucos
anos B enigno
S anchoyerto
O tero,
bisnetos
ro, atoparon
nunha
vella m aleta
plantillas
orixinais
e R am ón
de C elso O tem oitas das
en papel, co deseño
debuxos
que C elso plasm aba
daquela
época. U n auténtico
a historia
do E ntroido
nas caretas tesouro
do concello
ata un barco
para
de Laza.
A s plantillas form a
teñen
real das m itras,
tam én
anotacións,
pobo
do destinatario.
estilo
"m odernista",
as dim ensións m oitas
com o
com o
época, con colores
e
o nom e
ou
corresponde
á
florais e x e o rn é -
tricos, que abarcan case toda a superficie que os m otivos
O s tem as
o
son de
m oi vivos, m áis perfec-
cionadas as orlas e m otivos
debuxados
figurativos
a p a r tir d e fo to d o M u s e o
da
centrais.
son variados: anim ais
coa bandeira
da num erosa
(M a d r id )
repu-
em igración
a
bis barras,
non
recibía
encargos
os deseños
son
dos pobos
de outras todos
do concello
Laza: Laza, C astro de Laza, V ilam eá,
de
S oute-
lo, T oro, T rez, M atam á,
R etorta e A rcucelos.
O E ntroido
gran
tiña
unha
vitalidade
nos
pobos
do val de Laza, facíanse os m esm os
rituais
que se fan en Laza (m orena,
gas, testam ento)
e había peliqueiros
todos. E n 1912 viñeron
e R a m ó n S a n c h o y e r to O te r o , b is n e to s d e C e ls o O te r o , a to p a r o n n u n h a v e lla m a le ta m o ita s d a s p la n tilla s o r ix in a is
form ien case
a Laza 10 peliqueiros
e n p a p e l, c o d e s e ñ o d o s d e b u x o s q u e C e ls o p la s m a b a
de C astro, na vila de Laza había uns 4 ou 5
( F ig . 2), e dous
exóticos),
m otivos
astrais (sol, lúa, estrelas),
O s poucos
m otivos
hum anos
(toureiros, cabaleiros, gai-
parados, o que non tiña traxe de peliqueiro
de caras de m ulleres) e
H a i u n s p o u c o s a n o s B e n ig n o
para
(cabales, touros, cans, cervos, galos, paxaros
teiros e abundancia
d e l T r a je
A m érica naqueles anos. aZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
os peliqueiros
deJas teñen
O s deseños
d o tr a x e d e p e liq u e ir o
de vapor
blicana, sím bolo
C elso
( F ig .9 )
m itra,
F ig. 1. N o m e n c la tu r a
dos
alugábao,
ou tres nos dem ais
traxes existentes
ben
pobos.
n a s c a r e ta s d a q u e la é p o c a
nunca estaban
por hora, ou m áis com un-
e s p e c ia l e n tr o id o _ 2 3
F ig . 8 . C a r e ta s o r ix in a is . a n te r io r e s
F ig . 1 0 . T r a x e c o r r e s p o n d e n te
m ente
por unha
6). O m om ento
m añá ou unha tarde
a 1 9 3 6 . c o n s e rv a d a s
c o a c a r e ta
c o a s c o r r e s p o n d e n te s
d o b a r c o . d e p o s ita d o
n o M u s e o d e l T r a je
valente a varios xornais de traballo. aZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA (fig .
m áis caro era a "estrea", o
N a actualidade
só atopam os
dom ingo
poi a m añá
para a saída da m isa.
tas conservadas
O aluguer
pagábase
en xornais
do S . X X ) coas cores orixinais:
de traballo
daquela
época
(anos 20-40 a do galo no
no M useo del P ueblo
E spañol, cuxos fondos
pasaron ó M useo del
nunha
privada
en Laza pagábanse
(C astrelo do V al) e a do barco no M useo do T raxe de M adrid
parroquia
consérvase
de C astro pagábanse
2 4 _ e s p e c ia l
e n tr o id o
50 pts, equi-
(F ig .8 ). O esta últim a
no m esm o
a
P enín de V ilam eá (m eu avó), foi
de P epín
m uller
careta
m useo, o m áis anti-
vendido
E ste traxe, pertencía
a X esús T aboada C hi-
a hora pagábase a 4 ras, uns anos m áis tarde
por unha m añá ou unha tarde; en 1950, na
José A m ado
que saibam os.
da II R epública,
na posguerra
en S antiago,
5 pesos ou un xornal
na época
vite quen o depositou
do P obo G alego colección
feito
a da
M useo
sabem os
d e M a d r id
go traxe enteiro, tres care-
que antes de 1928
ou en diñeiro;
p la n tilla s
T raje (F ig . 1 0 ). A m aior cem os
parte
de entón,
das caretas son polas
que
fotos
coñeconser-
ZYXWVU
N o s a n o s 6 0 o e s tilo d a s c a r e ta s c a m b io u , s u p r im in d o a s a r ia s e m o tiv o s v e x e ta is e x e o m é tr ic o s , p o r u n ú n ic o m o tiv o n o c e n tr o d a p a n ta lla , c a s e s e m p r e u n a n im a l b r a v o o u d o m é s tic o c o ñ e c id o , c o n fo n d o s m á is v a r ia d o s q u e o m o n ó to n o fo n d o a z u l d e
c a s e tó d a la s c a r e ta s a c tu a is kjihgfedcba
vadas
en branco
fotos
de peliqueiros
Laza, fixem os
e negro.
polo
resultando
m enos
F ig . 9 . O u tr a s
p la n tilla s
a to p a d a s
a lu g a d o s
en Nocedo
e n A r c u c e lo s
(F o to G o d á s . V e r ín
d o V a l p a r a c a r e ta s
d e p e liq u e ir o
1936)
de Laza
conservadas
en
aZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDC ( fig . 3,4,5,7). N os anos 60 o estilo
e m otivos
F ig . 6 . M o z o s d e N o c e d o c o n tr a x e s
elas
de C elso O tero,
ata os anos 50, e coincidindo
das caretas
único
de
coas plan-
ter todas
estilo e deseños
m oitas delas coas plantillas N ocedo
o concello
unha com parativa
tillas de N ocedo, o m esm o
O estas antigas
de todo
cam biou, vexetais
m otivo
sem pre
suprim indo
as orlas
e xeom étricos,
por un
no centro
un anim al
da pantalla,
bravo
coñecido,
con fondos
m onótono
fondo
ou
case
dom éstico
m áis variados
que o
azul de case tódalas care-
tas actuais. A índa
que
segue
sendo
totalm ente
artesanal, o traxe de peliqueiro notable
evolución
nos últim os
to no núm ero
com o
m ente
o deseño
prefiro
na calidade.
P ersoal-
das caretas ata os
anos 60. O s traxes estaban entón
sufriu unha 40 anos, tan-
m enos coidados
posto que ó existiren só catro ou cin-
co, tiñan que servir a tipos m oi diferentes altura
e anchura
e facíanse
en
norm alm ente
m áis longos. H oxe
os traxes
están
feitos
cada un ten o seu, cóidanse com plem entos,
a m edida,
m oito
sen im portar
m áis os
prezos
nas
m aterias prim as e abalorios. E n Laza existen actualm ente
m áis de 100 traxes de peliquei-
ro, en C astro de Laza uns 20 ou 30 e varios m áis espallados m ontaña
por cada pobo
do val e da
do concello.
e s p e c ia l e n tr o id o _ 2 5
(t;\ [ll ni o )n
/ portada-P.uria
F e b re ro
r=: \
n
U )I
fedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
\i
sum ario aZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
2011
N ° 1 6 6 _ A ñ o X IV E d ito r José
L u is O u te ir iñ o
R o d r íg u e z
D ir e c to r X o s é P a s to r iz a D ir e c c ió n
M a r tín e z
Hubo
d e la e d ic ió n
A n to n io
P iñ e ir o
F e ijó o
M a q u e ta
M a r tin
Á lv a r e z
N ie v e s
A m ado
M anuel
L e o n a rd o
m undo R o lá n
a s u p a d re a c a m b ia r
b o b in a s
d e l c in e . A h o ra , e l C írc u lo d e E s c rito re s C in e m a to g rá fic o s s u tra y e c to ria
a c a b a d e p re m ia r
c o n la e n tre g a d e la M e d a lla a la L a b o r L ite ra ria y P e rio d ís tic a .
B ouzo
C r is tó b a l
C a b a lle r o
D ía z
A n to n io
D ié g u e z
S h e ila
F e ijó o
C a m ilo
Fum ega
G o n z a lo
G ay
A ñel
B a r ja
E n e l tie m p o
B e a tr iz
G u tié r r e z
A lf o n s o
C a r lo s
C aneda L o is
d e l P ila r
A lg u n a s v e c e s s e h a n u tiliz a d o lo s p ro b le m a s
N úñez
e n lo s ú ltim o s a ñ o s .
q u e e s tá n p id ie n d o
p ro p ia .
e s ta s c e le b ra c io n e s p a ra o tro s fin e s , s ile n c ia n d o s o lu c io n e s . E n d is tin to s p u e b lo s d e la p ro v in c ia
d e O u re n s e , y d e u n a m a n e ra e s p e c ia l e n lo s d e l e n to rn o d e l río T á m e g a , s ie m p re
X o s é L o is R ú a F r a n c is c o
e in c o n tro la d o
U n a s s ig u e n la tra d ic ió n , o tra s c o n in n o v a c io n e s , s in s e n tid o e id e n tid a d
L in o M o n te r o M a r ía
c e rc a n o a l c a rn a v a l s e e s c rib e , c o m e n ta y h a c e n c ró n ic a s re fe re n te s
a e s ta s fie s ta s e n a u g e , a lg o d e s m e s u ra d o
M ig u e l Á n g e l G o n z á le z
Juan
d e c in e e n
y a to d o a q u e llo e n lo q u e p u d ie ra e c h a r u n a m a n o . A llí le e n tró la p a s ió n p o r e l
C o la b o r a c io n e s
H é c to r
e n e l q u e e x is tie ro n m á s d e 8 .5 0 0 s a la s d e p ro y e c c ió n
p o r F ra n c is c o G a rc ía M á rq u e z . E m ilio , s u h ijo , a y u d a b a
M ig u e l S u á r e z
José
u n tie m p o
E s p a ñ a . E n R ib a d a v ia lle g a ro n a e x is tir tre s . U n a d e e lla s e ra e l C in e E s p a ñ a , re g e n ta d a
Sandoval
V e re a
s e h a c e le b ra d o y d is tin g u id o
e s ta fie s ta c o n e l n o m b re d e E n tro id o .
T a lló n
F o to g r a f ía s N ie v e s
A m ado
B a ffy p re ss José
A n tig u a s
M anuel
F e rn a n d o X esús
re fle ja n u n a p ro fu n d a
fu e rz a a p rin c ip io s d e l s ig lo X X c o m o d e m u e s tra n
F a r iñ a s
C a r lo s
a p ro b a d a s
L o is
im p la n ta c ió n
e n 7 9 0 4 , o la p e q u e ñ a
la s o rd e n a n z a s m u n ic ip a le s
n o v e la c o s tu m b ris ta
H N -a m iñ a a ld e a " d e
7 9 2 8 , e s c rita p o r O F id a lg o d e M o n te rre y , e n la q u e d e s c rib e p o r p rim e ra
L in o M o n te r o A n to n io
d o c u m e n ta le s
d e l E n tro id o e n tre la s g e n te s d e L a z a . E s te E n tro id o s e c e le b ra b a y a c o n g ra n
M ig u e l Á n g e l G o n z á le z A lf o n s o
r e fe r e n c ia s
B ouzo
d e l R ío
vez el
E n tro id o d e L a z o y s u p e rs o n a je m á s p re c ia d o , la m á s c a ra d e p e liq u e iro .
P iñ e ir o
E d ita L a R e g ió n P o líg o n o V iñ a s
de San
C ib r a o
das
- O u re n se
T e t.. 9 8 8 3 8 3 8 3 8
a lg u n a
E - m a il a u r ia @ la r e g io n .n e t
v e z u n a fra s e c o m o e s ta : "io u é " p a n ta lla "
tie n e e s a p e rs o n a !'; q u e rie n d o
c o n s u p re s e n c ia . P u e s b ie n , d e a q u í p u e d e p a rtir u n o d e lo s p o s ib le s o ríg e n e s
S .L .
P o lg . V ila r d o C o lo - R ú a d o s /n
H P a n ta lla '; la
o n o , lla m a c a ra s í la a te n c ió n '; y e n o tra
in d ic a r q u e la p e rs o n a e n c u e s tió n tie n e u n a b u e n a p la n ta , q u e im p re s io n a
I m p r im e A L V A G r á f ic a .
d e la R .A .E .,e n tre v a ria s a c e p c io n e s d e l té rm in o
a c e p c ió n c o m o " a p a rie n c ia d e a lg u ie n q u e q u ie re lmpresionat". T o d o s e s c u c h a m o s
629829089
X e s ta l.
E l d ic c io n a r io
d e fin e c o m o " p e rs o n a q u e , s a b ié n d o lo
d e l n o m b re d e la m á s c a ra q u e p ro ta g o n iz a
e l E n tro id o d e X in z o d e L im ia .
- 15621 C abanas
A C o ru ñ a IS B N 1 1 3 8 -0 8 3 7
E n lo s a ñ o s 6 0 d e l p a s a d o s ig lo , e l a u to r d e e s te a rtíc u lo c re c ió e n u n a b u rb u ja
D ep. L eg.
c u ltu ra l. S u s p a d re s h a b ía n lle v a d o a F ra n c ia la c o s m o v is ió n
O R - 4 6 /9 7 C o la b o r a n
a ñ o s d e l ru ra l, m ie n tra s p e rm a n e c ía n
1)kjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA novacaixagalicia
to m a r c o n c ie n c ia
d e a q u e llo s ú ltim o s
ro d e a d o s d e u n a c u ltu ra a je n a . A s í p u d o
d e n u e s tra p a rtic u la rid a d .
S e ñ a le s y c re e n c ia s a n tig u a s
in m e rs a s
e n la s o c ie d a d d o c o n s u m o . A llí fu e c o m o J o s é M a n u e l B a u z a s e e n c o n tró
«iD
la p a la b ra
.tA D e p U 'fA C IO n ~ o u Ite n se
•
CONCELLO
" ie lo " c o m o s in ó n im o
e l p o r q u é d e e s ta m á s c a ra ta n re p re s e n ta tiv a
DE OURENSE
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
con
d e p e rs o n a d is fra z a d a . A h o ra te o riz a s o b re d e l E n tro id o d e M a c e d a .