Rerum medicarum novae Hispaniae thesaurus. Vol.1-2 by Bibliothèque numérique Manioc / SCD Université Antilles

181

RERVM MEDICARVM NOVAE HISPANIAE NARDI ANTONII RECCHI

Liber Sextus. AMARAS HERBAS CONTINET. IOANNIS TERRENTII LYNCEI PRÆFATIO. acri ad amarum faporem iam noster progreditur Author, & ratione sic duci, & ipsius exemplo Galeni ita persuaderi sibi viJus. Cum enim acrem, calidorum maxime principem, saporem in piantis pertractasset, ad eum nunc venit, qui proximum ab illo gradum est assecutus. quem amarum saporem esse, medicorum sohola tota contendit. Galenus autem, siquis alius, in hoc probando copiosus etiam 4. de simplicium medicamentorum facult. videri potest. Ibi enim & Platonis & Arixtotelis & Theophrasti testimonio cum acredinem omnium calidissimam asseruisset, huic statim pedissequam annectit amaritiem, cum etiam dulcissimum & nectareum mellis faporem haud amarescere velit , misi aut externo ignis ardore, aut interno calidi nostri, & viscerum feruore torreatur, exuraturue, atque ampliorem sic caloris gradum adipiscatur. Quem ob idsaporem, &calci, & cineri, & quicquid exacte per affatum fuerit, & fuligini & ipsius flammœ fauillœ, quœ omnia ait amara esse assimilare non dubitauit. Verun tamen, quamuis hic fapor, in signem & salutarem sœpe in multis medicamentis prœbeat vsum, eius tamen essentia naturaq ; in tenebrosa adhuc nocte e sepulta delitescit. Cur enim tam facilè clarissimorum licet Medicorum, Philosophorum que auctoritati subscibamus, amara omnia, mole & substantia crassa terrena combustaq ; constaQ

182

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

corundem conflare ? cum vidcamus amaritudinem in his quoque prapollere, qua vel Authorum edicto fiunt frigidissima, & sensuum iudicio leuissima existunt atque subtilissima. Camphoram bona Ad edicor um pars frigidam. Opium vero maxima frigidissimum, ita vt etiam suo algore interneciuo, benignum illum natiuum nostrum calorem extinguat iudicauit. Et tamen in his qui summam amaritiem non snetiet, Agurico lingua carere eum plane erit affirmandum . Que autem terrena crassities in nonparum amaro, aut in Colocynthide pomo vtleuifsimo, mollissimo, & tenuissima substantie, ita amarissimo, vt etiamfel T erra appelletur, vnquam fuit animaduersa ? ne dicam in Cucumer acei genens immaturis fructibus humidisimis, & Medirepericorum arbitrio valde frigidis, iniucundum plane & abominandum amarorem ri. lam quoque ex sanguine dulcissimo, fel tamen, & aurium sordes amarissima separantur, illud quidem d suaui hepatis calore, hoc vero d mitissimo cerebri tepore, qui tantum abest vt decantatum illud in Philosophorum choro, & Medicorum foro relinquere, vt cerebra, fi eius ad alias animalis partes Empyreuma possit inducere internas fiat relatio, frigidum etiam statuatur. Et quis non nouit qui C hymieorum saltem limina salutauit, ex combustis herbis terre strem simul cum Empyreumate substantiam remanere , ex qua illi salem salsum non amarum eliciunt ? Itaque huius saporis natura non ita sicco pede transeunda, sed exaflius foret inquirenda, quod tamen prasens nec locus nec tempus permittit, id vnum habet, vt natura nostra sit micus maxime . nec nostra modo, sed & aliorum animalium , & quod magis rari licet, plantarum etiam, cum ip stagno bituminoso,, feu mari mortuo falfio pariter amara ac valde amaro, nec animalia, nec piant* viuant si Galeno credimus. Vnde subducunt, et, si quantias excedat, veneni naturam quoque & vehementer maulantur. Sic Napellus, Nux vomica, Helleborus, insignem habent amaritudineĂš qua si auferretur , proculdubio omnibus carerent viribus, vt in Hellebori nigri radicibus cuiuis experiri licebit. De AYOTECTLI, seu Planta Cucurbita siusili.

Cap. I.

V A M plantam Ayotectli quidam vocant, alij Chichicayotli, idest amaram Cucurbitam vocare solent, est enim Colocynthidis, CucurbitaeuĂ¨ siluestris species, nostro orbi incognita. Herba itaque haecradicem fundit orbicularem, septem aliis minoribus, pluribusuĂ¨, rotundis quoque hinc inde dependentibus, colore intrinfecus ex pallido purpurascente, extra vero fusco, ramos volubiles, eosdemque cum folijs, ac floribus Cucurbitae hortenfis similes, etfi minori magnitudine . vehementem radix piluhaeq ; appendentes praeferunt amaritudinem. Nafcitur in montium Mexicanorum Tetzcocanorum, & Quauhtepecensium temperatis locis. Radix, quae quartum siccitais, atque caloris attingit gradum, drachmae vnius pondere vrinam euocat, & omnes humores purgat, per superiora atque inferiora praecipue crassos, ac pituitosos, fi ex aqua deuoretur, aut paulo maiori dere infundatur, securumq ; reputatur medicamentum . Non est pomum Indis in vfu medico, cum tamen nostrae Colocynthidis fructui, magnitudine, forma, atque facultate respondeat, sed hac aliquanto mitiori. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

183

De TZOCVILPATLI altera. Cap. II.

ERBA est Tzocuilpatli altera. folia fundens Ocymi similia, sed longe maiora, profundius ferrata, hispida, altera parte candescentia, & Cihuapatii non dissimilia. causes teretes, hirsutos, subalbidosque, luteosque superiori parte. orbiculares & pilosos flores. ac radicem fibratam. Nafcitur in montibus regionum calidarum, qualis est Panucensis. Radix est odora, resinosa, amaraque , calida prope ordinem. quartum temperiei. Ius decocti eius ad tertias, semel dumtaxat bibitum, dicitur restituere motum impeditum. instillatum vero naribus, hemicraneae mederi, detracta per nares pituita. De AXIXCOÇA

HVILIZPATLI

Yanguitlanensi. Cap.

III.

ERBA est Axixcoça huilizpatli folia proferens exilia leguminis caulem tenuem, teretem, nodis distinctum. flores luteos, paruos. & siliquas paruas, Cicerum similes. radicem vero surculosam Amara eft. calefacitque, atque exiccat ordine tertio. etsi postremò dulcedinem quandam similem Glycyrrhiza videatur ostendere. Ius decocti eius, pectoris afperitati medetur * ventris dolorem a frigore ortum. sedare, euocare vrinam, & emundare illius meatus dicitur, vnde nomen. Inter legumina multa sunt herba, qua Glycyrrhize dulcedinem habent, Vt Ononis,

Aquilegia, Thalictrum minus, Tragacantha. cui tamen aliquando alius fapor coniungi-

tur.

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

184

De AYOTIC, seu Proxabac herba simili testudini.

Cap. IV.

YOTIC, quam alij Proxahac, seu turgidum ac molle medicamentum, alij verò Ololtic , feu rotundum & orbiculare vocant, herba eft folia ferens tenuia, longiufcula, & Gramini Chichimccatl fimilia, in cuius species poteft referri. caulem sesquidodrantem longum, tenuem, iunceum, & per interualla geniculatum. flores exiles, & candentes, ex quibus terna gencrantur granula candentia, & in triangularem cohaerentia formam, viridi membrana obtecta. radicem nuci Iuglandi, forma & magnitudine similem, candentem, solidam, & lacte manantem. Nascitur in temperatis, aut feruentibus locis, veluti Quauhchinanci, & Tepoztlani. cum tamen Chichimecatl nascatur locis frigidis, atque campestribus, & vehementioribus polleat viribus. floret cum reliquis plantis. amara herba est, & subdulcis. ordine tertio calesaciens, atque exiccans. radix tufa duarum drachmarum mensura, ex aqua deuorata, aut infufa paulo maiori pondere, humores omnes perquam commodè euacuat per inferna. fiue arida, fiue virens recipiatur. etfi leui occasione cier vomitum.

De ÇAÇANACA.

Cap. V.

AÇANACA herba est, quam

alij Coapatli vocant, ita dicta à lanugine innata radicibus, quæ fouendo igni aptissimæ sunt, & fibris augentur fuluis, luteum tamen, si dentibus conterantur, ostendentibus colorem. Caules profert multos, rotundos, & prolixos, & in eis i°' lia oblonga, ferrata, ac veluti spinosa ambitum. licet, cum primum a caulibus oriuntur, pracinsta sint, & quibusdarn alis vtrimque exortis, nouam quandam foliorum representent figurã. Flores in surnmo capillaceos., intrinfecus rubrescentes, extrinsecus vero candentes ex pallido. qui tandem abeunt in pappos. Radix eft acris, & amara, calidaq ; & sicca ordine flatum discutit. & ab eo ortos dolores, frigoreue, vacuatis intestinis infufa, aut trium obolorum pondere epota tollit. lumbricos pellit , ac medetur defluxioni alui. idem præstat eiusdem puluis, ex aqua vinouè deuoratus duarum drachmarum pondere. praeter qua: satietati medetur.

enim leniter soluit, vrinam euocat, finit febres, ac ventris placat tormina

cant

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

185

cant hanc herbam Micuachanenses Xararum. aiuntq ; succum radicis mederi doloribus è lue Gallica profestis, femen retentum elicere, enixarum renes roborare, impeditum motum restituere, instaurare eos qui obstructionis, aut cruditatis gratia sensim concabescunt, euocare menses, & lanuginem radici innascentem mederi vlceribus, & ignis aptissimam esse escam. Sunt & aliæ duæ Çaçanacæ species, quarum alteram Xiuhtotina vocant, fed de his suis locis. Naicitur frigidis, humidisque, aut temperatis plagis, qualis eft Tezcocum iuxta. montes. De

ÇENANAM Cap.

TEZCOQVENSI, seu Matre spice Maizÿ.

VI.

ENANAM TEZCOQVENÇ SIS, quam alij Çenantli, alij vero Çentlinam vocant, herba est folia proferens ampla, & obtusa, oblongaque, & Verbasco, colore, lanugine & amplitudine similia. flores vero candentes, & in muscarij modù compositos. radicem crassam, & longam.& fructum Siliquaftro similem, femine plenum, ynde nomen. Temperatis, aut frigidis prouenit locis. Calida, & sicca constat natura ordine tertio. Amara est. vermes vlcerum necat, & quadrupedum confert inueteratis plagis. dolores dentium fedat, & tumores praeter naturam appofica discutit. fæces induratas infufa educit.medetur cholicis, Yoloxochitl ophyasi. Nisi inter Periplocas reponatur hac planta, vix video quo referri debeat. Coniecturam iuuant folia bina ex aduerso pofta . siliqua similis Asclepiadi, flos in vmbella albus. pediculus floris oritur ex ala folÿ, fructus siliquastri, & quod præcipuum est, adpicta est & illa lanugo, que in omnibus Apocynis reperiur. Vires etiam, ab amaritudine dedusta non abludunt. pugnare tamen videntur folia Verbasci lanuginosa. Lactis etiam nuda fit mentamen perpetuum non est. nam in Iasmino, Vincaperuinca, & Asclepiade, tio. tamen Apocyno sunt congeneres, nullum visitur. Denique an planta per fe stet nec ne, ab

Authore præteritum. Pingitur etiam alia species libro eiufdem nominis, fed folia largiora in sunt % venis rubris perfusa, flores albi

tiquæ ex

figura Ranunculi. quorum flamina lutea sunt, & siomnibus foliorum alis enascuntur, seminibus referta, lanugo tamen nuda ap-

186

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De ÇIVIPATLI Hemionitica. Cap. VII.

ERBA hæc, quoniam mulierum medetur morbis, & Hemionitidi foliorum figura est similis, Çiuipatlis Hemionitica vocatur. ab Hispanis vero mulieribus herba vterina dicitur. multos a fibrata radice' mittit caules, tenues, rectos, teretes, & hirsutos. folia per interualla ab vtraque parte caulis, pinguia , hirsuta, oblonga, mollia, & Hemionitidi quadantenus similia, vnde cognomen. floresque albos, in vmbellam compositos. Omni regione, & tempore prouenit. calida est, & sicca gradu tertio • ideoque ius decocti eius , aut succus exhiberi solet parturientibus, duarum triumque vnciarum mensura , vt faci' lius enitantur euentu fœlicissimo. Qui succus pectori quoque magnifice confert . trita folia, ac pugilli menfura, exaqua, aut liquore aliquo conuenienti deuorata , placant ventris tumoren, hydropem curant, vrinam, ac menses euocant. Seritur radice, ac femine. beturque in delicijs, non in hortis modo, ac viridarijs, sed in vasis quoque fictilibus sata, quibus domorum tabulata, atque fenestras matresfamilias illustrare confueuerunt, & hortos pensiles ornare. Conyzaesimilis videtur hac herba. folia enim cauli abfque pediculo adhaerent, lia, oblonga, & hirfuta . Vires etiam Conyzæ ad vterum apud Hippocratem laudantur. Alia vero Çiuipatli, quam huc nimus, folio conflat Altheæ, hirsuto. flores Parthenio similes, radijs albis, floccis vero luteis.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI

187

De ÇIVIPATLI maiori. Cap. IIX.

IVIPATLI, seu fœminarum meÇ dicina, vocata maior, quonia aliam ea minorem vincit magnitudine, Çiuipatli verò, quoniam vterinis medetur affectibus ; radicibus innititur similibus capillis. è quibus edit caules tres, spithamas longos. flores rubeos, paruos, in summis ramis spicatim compositos. folia penè Ocymi, fed magis orbiculata, & crenata . sapore amaro, & facultate tertio ordine calida, & sicca. confert mirum in modum vtero, euocandis menstruis, ac muliebribus morbis coercendis, vnde sumpsit nomen. Nascitur in calidis, ac montium fauci-

bus. De COALQVILTIC, seu olere Colubri. Cap. IX. OALQVILTIC, quam alij Tzatza yanatquiltic, seu herbam Lauro similem vocant, herba eft, folia ferens longa, crenataque, autsinuosa, & Sysimbrio alteri, vnde nomen, quadantenus similia. caules cauos, purpurefcentes ex albo, ac fœniculorum semen in muscarijs. radicem vero magnam,& furculosam, candentem, & crasso cortice veftitam, quar fucco madet. amara eft, nec fine quadam acrimonia. calida tertio ordine, & ficca natura. Nafoitur in montofis Culhuacenfibus, benigno ac clementi coelo calida , vt dictum, subtiliumque partium est. vrinam euocat, discutit flatum, ventriculum calefacit, aluum lenit, cholicos iuuat, ventris sedat dolores, vterinis succurrit affectibus. deuoraturque aduerfus accessionum frigora, ex aqua resoluta. exhiberi etiam solet pueris febre laborantibus, atque natura gran-

dioribus. quibus ubuenit, causafortasis aut

percocta,

aur

profligata. Ius

decocti radicis, nutricum emundat lac, cum fortè vitiatur ob satietatem. PAstinaceaquaticespeci mes easserit

ispe

Author.

ei adscribuntur.

vnde

vires

quoque

similes

188

RERVM MEDICARVM

NO.

HISP.

De COAÇIHVIZPATLI

Dentium medicina. Cap.

ERBA est Coaçihuizpatli, caules ferens paruos, exiles, per terram sparsos, tenuissimis refertos folijs per interualla coaceruatis, ac candidis flosculis. radix longa est, & rtenuis. quæ amara est, acrisque, & gradu tertio calens, & sicca. Nafcitur clementi xacæ, & Tilanci coelo. radix dolores, ac praecipue dentium lenit, & neruorum contractiones soluit, duarum drachmarum pondere ex aqua deuorata aliquot continuis diebus, singulis quibusque semel. Videtur inter Lychnidis species referri debere.

De COCOZ XOCHIPATLI, seu medicina lutei floris. Cap. XI.

OCOZ XOCHIPATLI herba est folia ferens Buglofsi vulgaris, & flores Bupthalmi, luteos, vnde men, radices Pæoniæ similes. nascitur editis planisque locis, regionum temperatarum, quale eft Acatlanum Mistiæ inferioris. radix calida eft ordine tertio, glutinosaque. dysenterijs medetur. vnciæ vnius mensura deuorata, vomitum sistit, sanguinemque vndecumque fluentem.

Chrysanthemum hoc Asteri non efl absimile. flores quidem omnes lutei sunt, flocci autem rubri.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De NAVIYTEPVZT

quadrilatera.

189

Cap. XII.

AVIYTEPVTZ, seu quatuor

dorfss herba multiplex eft. Prima ab vna radice craffa fibrataque, multos edic caules, tres circiter cubitus longos, & minimo digito paulo crassiores, fuluosque, & foliaceis quibusdam appendicibus, fetandum eorum longitudinem e partibus quaternis dilcurrentibus pennatos, vnde euenit illi nomen, & in eis folia aspera, spiculorum mucronibus ni longe maiora effent, similia. flores luteos, stellatos, & Chryfantemo maiores. Prouenit regionibus temperatis , qualis est Mexicana. non tamen odit calidiores, editaue, aut campestria loca. Radicum fibræ, calidæ & ficcæ sunt ordine tertio, odoratæ, acres, amaræ, resinosæ, & partium tenuium. hæ semidrachmæ pondere contritæ, atque ex vino vel liquore aliquo deuoratæ, satietati, vacuatis per inferna esculentis vitiatis, medentur, & pustulis e Gallico morbo ortis inspersæ, si prius iure decocti Ahuacatl, & Xalxocotl lauétur.referantque, & abftergunt furunculos . quin eandem radicem drachmæ vnius mensura deuoratam, aiunt bilem vomitu vacuare, & interdum aluo soluto, ac ciere vrinam. Sunt quibus placeat , maiori pondere deuorandam. nec non qui afferant euocare sudorem, perfrigeratis mederi, & vacuata caussa, pleurisi. febres etiam ipsas, & capitis dolorem tollere.ac oculorum inflammationes discutere.imbecillum ventriculum , ob frigidam cauflam, calefacere, sirmareque. reserare viscerum obstructiones, menses lente fluentes trahere, cachexi subuenire, & frigidæ cuiufuis visceris intemperiei ferre opem. Quin ius decocti enixis infunditur, foliaq ; admota tumores præter naturam, aut coquunt aut dissipant. Secunda species Yzpaiti. huius videtur planta qua?dam flore magno e luteo purpurascente, sed nullo fere sapore, aut odore constante. qua? frigidam profert, ac humentem naturam, febrientibns confert, & oculis medetur inflammatis. quamobrem Yzpatli a quibusdam vocatur. etfi Chiautle, vbi nascitur, nonnunquam PItzahoac vero Cacaxtlacotl vocetur. Quin & aliam Nahuyteputz Nahuta. c a x p t l i , f r e q u n t s vidi differentiam apud Yteocanenses radicibus Hellebori, acribus calidisque, & putz. necis ordine tertio, ac fluxibus dysentericis coercendis perutilem . quam quod folijs careret, quando eam conspeximus non curauimus depingendam. Est & Frigida. quadam. alia frigidæ temperiei, ac calore Iecoris nimio placando mirabilis. E Carduorum genere videntur esse omnes prædicta. De

190

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De OCOPIPIN.

Cap. XIII.

COPIPIN, quam alij Coentli , alij Copiton, alij Ocopichin vocant, seu plantam resinam stillantem, herba eft proferens folia longa, angusta, sinuosa, & crenata. caules tres spithamas longos, geniculatos, & purpureos. flores rotundos & coccineos. radices Afphodelo similes, quaternas quinasuè, refinam olentes, vnde nomen. Quarum succus, odorus acglutinosus eft, amarus, & lapiens resinam. folia Raphani folijs, sapore & odore fimilia, & eisdem pene viribus. calida, atque exiccanti ordine tertio natura reserante, atque tenuium partium constat. Puluis radicum resinæ abditus, frigus vndecunque pellit, dolores mitigat, ac flatum per se, ac mixta Tlaltecomaxochitl, discutit. pediculos necat, tenuat humores, ac pedori confert. -

De PEÇO.

Cap. XIV.

ERBA est Peço folia ferens serrata, alis circa exortum insignia mox sim attenuata, ac dilatata rurfus, iterumque attenuata, donec in mucronem finiant. denique forma quadam peculiari infignia , & quæ nullis alijs queant comparari, nisi fortassis cuiquam Soncho fimilia videãtur, quæ pediculos habent dodrante longiores, e radice crassa prolixaque ortum ducentes. flores vero rubentes, pediculo breui, radici innixo appenfos. Nafcitur temperatis locis, regionis chuacanensis. Radicis sapor initio subdulcis est, & impense resinosus, postea vero amarus, & cuiusdam acredinis particeps , ac vis calida, & sicca ordine tertio . Pedori eft vtilis radix, ventriculoque ex intemperie frigida imbecilli, aiuntque ventriculi dolorem illitam

NARDI

ANT.

RECCHI

LIB.

VI.

191

TECPATLI. Cap. XV. ECPATLI herba, eft quinque cubitos longa, folia habens aspera, finuosa, & oblonga . caules tenues, teretes, rectos, & sarmentosos. flores circa medium luteos, fed circumcirca purpurefcentes ex albo, calycibus contentos scariosis. radicem vero craffam > sibratamque. Radix pastinacam sapit. fed resinosa est, & amara, glutinosaque, vnde nomen ; calidæque, & siccæ ordine tertio temperiei, & iucundi odoris. Succus radicis confert pedoris asperitatibus. tussique, & dyssentericis miram præstat opem. ex eadem paratur viscum ad auiculas captandas valde opportunum. Licet Author herbam conferat Pastinaca quo ad saporem, non tamen ideo inter ferulaceas reponenda est. repugnat enim flos Bellidisimilis, qui in medio luteus est, circumcirca vero ex candido rubescit. calyx etiam scaber non reperitur in vmbelliferis in quibus nuda sunt semina.

De TEZOMPOTONIC, seu Capillis fœtidis. Cap.

XVI.

EZOMPOTONIC, quam alij Tlacochichit, ieu virgam amaram, alij vero amarum florem vocant, duorum eft generum . primum herba eft folia proferens ferrata, & oblongiuscula, salignauè. caules rectos, pennam anserinam crassos, ex viridi rubescentes. flores in summis caulibus candidos, comantes, odoros, & quadantenus Sambucinis similes. radices fibratas, fibrisuè similes. Nascitur in humidis locis iuxta. aquarum defluxiones. odora eft radix, resinosaque, necnon calida, & ficca ordine tertio, ac nonnihil adstringens, & amaro sapore.Satietati medetur, menstrua euocat, & appetentiam excitat. Sunt qui asserant, pedori, eranthematisque, & pruritui ius decodi eius mederi. Eft & aliud genus Yztac tlac-chchic vocatum apud Huexocincenses, tenuioribus folijs, & ad eadem vtile. An Virga quadam aurea ? De

Yztactlacochichic

192

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

De TEPETLA XIV HITL,

seu herba montana. Cap.

XVII.

ERBA est Tepetla xiuhitl folia fundens Amygdali, longa, angusta, & ferrata.caules tenues, teretesque.purpureos, fed paruos flores, iuxta ramusculorum extrema obrotundos, & vafculis contectos virentibus. radicem vero fibratam. Nascitur in calidis, humidisque Tepoztloni locis. odora est, calida, & ficca gradu circiter tertio. alui dolorem, ventriculique dicitur sedare, flatum discutere. ac infusa, & deuorata mederi satietati, mundato ventriculo.

De TEPETLACHICHIX XIVHITL, seu herba amara in montibus proueniente. Cap. XIIX.

EPETLACHICHIX XIVHITL, quam alij Chichic xihuitl vocant, herba eft folia ferens Chamædrios, odora, & ferrata, aspera, & subalbescentia infernè. caules tres spithamas longos, tenues, fuscos, rotundos, ac læues. flores in summis caulibus e candido pallescentes, atque pilosos, in ftellarum modum. vnde oritur oblongus, ac paruus fructus. radicem verò sibratam, candentemque. Nascitur in calidis collibus. radix eft odora, & tertio ordine calens, atque sicca, & subtilium partium, non sine amaritudine, vnde nomen. Herba eft magni momenti, & cuius decodi ius fatietati, & pectoris affectionibus plurimum inseruiat, semel singulis quibusque diebus matutino propinatum. pituitam enim, atque bilem, per superna infernaque expurgat.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De TEÇONPATLI.

193

Cap. XIX.

ERBA Teçonpatli radici innititur Pyri forma atque magnitudine, aut paulo ampliore, dura, & colore in rubeum vergente, Tecontli lapidem imitante, a quo sumpsit nomen. Solet autem hæc pendere ab alio tenui, longoq ; & fimili funiculo. Duplex huius plantae species. Prima ab hac radice narrata fundit caules ternos quaternosque, læues, rotundos, geniculis intercePrima los ptos, anserina penna paulo crassiores, ac refertos per interualla folijs longis, gifolia. pinguibusq ; & circinnatis ; interdum vero varijs ornatis modis, multis distinctis interuenijs, ac dorfo purpureo. Fructus eft similis Siliquaftro Indico, semine refertus plano, orbiculari, paruo, ac pediculis appenso. Nascitur montofis Acolmani locis. Radix est amara, grauis odoris, calidaque & ficca ordine tertio natura, quæ obstructiones dicitur aperire, & putrida vlcera curare. Confert cholicæ, tussi, satierati, expurgandis intestinis, ac flatui discutiendo, fi ex vino trium drachmarum mensura, duarumuè, fuerit deuorata. Folia lacte manant , quod impositum discutit furunculos. Altera fpecies fimilis eft radice & Secunde latifolia caulibus, fed folijs mollioribus, latioribusque, & minus numeroso discursu neruorum, inferne hirsucis, ac læuibus supernè, lac etiam ftillans, amaroq ; sapore, & fimili temperie. Nec Tithymalis propter Siliquas, nec Conuoluulis ob casdem & fœtorem, nec Siliquastris, cum lac habeat, adiungi potest hac herba. vnde meritò inter Apocyni ali-quod genus collocanda videtur. H

De TLACOPATLI Malinalcensi Aristolochia Mex. Cap. XX.

III.

ERBA eft Tlacopatli Malinalcensis, folia ferens cordis, scutorumuè figura, parua tamen. caules tenues, geniculatos, contortos, & volubiles. ac fructum oblongum, Ponticarum nucum fere magnitudine. radicem vero fibratam. Nascitur Malinalci, Hoitzoci, Tlacmalacaci, & alijs temperiei fimilibus locis. Calida eft ordine tertio, amara, odora, corroborantis facultatis, & acris saporis. radix furditati medetur. frigus, & ex eo ortos dolores, læuigata resinæ permixta pellit, dilcutit præter naturam tumores, & clarificat vifum. in globulos, atque circundata collo, refiftit defluxionibus, frigora, horroresq ; febrium interpolatarum arcet.pleuritidiq ; vacuatis discussisq ; humoribus, medetur. ossa perfracta aut luxata, refina permixta roborat, & instaurat. siuditatem per se curat, & morbis opitulatur oculorum, flatus discutit, ac vniucrsim morbis frigidis pene omnibus auxilio est.

Hæc

Tlacopatli ex Aristolochiæ genere, prima Tomahuac tlacopatlilib. 2. c. 24. de-

scriptæ similior videtur.

194

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De TLALQVEQVETZAL Penna terræ.

Cap. XXI.

LALQVEQVETZAL, seu Penna terræ, nomen sumpsit a folijs pennas auium imitantibus, quamquam ab Hispanis Millefolium vocetur, quod Stratioti Millefolio antiquorum fit similis. herba eft a radicibus fibris similibus multos caules edens, teretes, subrectos, & tenues, & quatuor, plus minusuè, dodrantes longos, ramulos per interualla hinc inde prodeuntes, refertos folijs, vt diximus, pennis auium fimilibus. flores in summis caulibus, postremisq ; ramis ex albo in luteum tendentes» paruos, & in corymborum formam compositos. Prouenit in regionibus tam calidis, quam frigidis, totoqi anni decurfu sponte emicat. circa irrigua tamen, fœcurunda, atque campestria loca. haberi solet in delicijs, præcipue a matronis, quæ vsum maximum, & impense salubrem ab ea passim vtetinorum affectuum oppressæ molestijs suscipiunt. seriturq ; ab eisdem in viridarijs, vasisq ; fictilibus, nigra tamen, pinguiq ; terra substrata. nam & crebra aquæ inspersione, solicita domesticorum cura, lætior ampliorq ; fieri solet. Amara eft gustu, non fine quadam acrimonia, odora, tenuium partium, & gradu tertio cum citate calefaciens. Succus eius epotus vrinam ciet, menses euocat, & ventriculum a frigida caussa debilem, seu extra admoueas seu in puluerem redactam propines bibendam, corroborat, & firmat. flatus discutit, dyarrhœas sistit, vlceribus pudendorum medetur, tumores præter naturam soluit, obstructiones, & potissimum vteri referat, colorem que iamdiu elanguescentem corrigit, & instaurat. tusaq ; & emplastri modo apposita, fcabiem curat, capitibus puerorum innasci folitam, exiccante, extergenteque prædita vi. confert suffitus eius strangulationi vteri. Et in pessario obdita, aut è liquore quopiam conuenienti, puluere eius deuorato, partus accelerat, fecundas pellit, retinet fluxum alui. tussimq ; infantium, & prouectorum bibita curat. Nec desunt qui affeuerent, succum eius quinque vnciarum menfura epotum, purgare per vomitum omnes humores. quæ omnia adeo sunt a Stratiote Millefolio antiquorum na, frigidæ nempe naturæ planta, vt quamuis fit illi forma persimilis, atque ideo ad illius fpccics fortafsis referenda, ab ea tamen viribus longe abest. S Ape fit vt plantæ eiusdem generis, viribus multum inter fi differant. præsertim vero saporibus. sic inter Rumices, multum differt Lapathum commune ab idem etiam contingit inter Tanaceti, Agerati, Millefolÿ species. quarum vna purgat,

alia

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

195

alta sistit purgationes : Idem videmus in Vierna, cuius folia vehementer astringunt, flos tamen, & femen vrunt. Quod quidem non aliunde oritur, quam ex diuersa salis cum terra mixtione. nam fi minus sit salis quam terra, sapor oritur austerus ; sin plus, acris. Crescit autem copia falis ex humidiore & pingui terra, in qua magnam nitri quantitatem inesse conspicimus. Vnde non mirum Mille folium Americanum esse amarius & acrius quam nostrum, cum non tam coelum ibi humidius & calidius, sed & cultura similis à mulieribus adhibeatur. De TOTONCAXOXO COYOLLIN, seu Riuorum Medicina. Cap.

XXII.

OTONCAXOXO COYOLLIN quam nonnulli Atchuapatli vocant, seu medicinam iuxta riuos prouenientem, alij Tetxoxo coyollin, herba est vnicum caulem proferens , coccineum, cauum, rarisq ; folijs rubrescentibus, ac vitigineis refertum, nec palmitibus quibusdam rubrefeentibus diffimilem. flores rubeos, & orbiculares, e pediculis longis dependentes. femen vero exile, &quod e luteo colore in coccineum vergat, inclusum vasculis trigonis, papilionum fere forma, in eamq ; figuram compositis, vt fi rubrescenti ac orbiculari membranee , circulum alterum concolorem eiusdem materiei, ita vt angulos rectos efficiant, inserueris. radicem vero rotundam, candidam, ac totam fere capillis inuolutam. Prouenit montanis, saxosisq ; locis, regionum temperatarum, qualis est Mexicana, & Tetzatquensis. Amarum saporem radix praesefert, & nonnullum acorem, tertii fere ordinis calorem nacta. eadem tufa, & infusa è liquore aliquo eidem rei vtili, expurgat intestina, femen retentum pellit, inflammatis oculis confert, & vrinam verò sesquidrachmæ mensura, humores omnes per inferna. clicit. deuorata

Inter Lapathi species hanc reponendam esse, cuiuis manifestum est. vnde vires amarum, & acisimiles funt ipsi Rhabarbaro. quod etiam ctiam respondent, quæ

196

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De TRAGORIGANO QVAVHNACENSI. Cap. XXIII. TSI plantam hanc, multi ex indigenis Hispanis Pulegium vocant, attamen Tragorigani formas & naturæ propinquior videtur. quare & hac nomenclatura potius nuncupanda . efl enim herba magna, Sampsuci folia proferens, caules purpureos, flores oblongos, & ex albo rubrescentes, calyculorù figura, fibratas vero radices, sapore Origani, Pulegijque. Nascitur montofis locis,humidisq ; calentium regionunur, qualis efl Quahunahuacensis. Ius decocti eius expertum efl: menstrua egregiè euocare, cachecticis, & hydropicis mederi, obstructiones aperire, colorem viriatum restituere, discutere flatum, euocare fudorem, impeditos motus explicare, splenem minuere, hu-humoresq ; penitus infartos educere, lentos vero , crassosq ; extenuare ac pellere , appetentiam intermortuam excitare, & vetustis atque alioqui insanabilibus mederi morbis. quin tusa, & ore gestata folia, instarPicyelt, celeritatem addunt viatoribus, ac sitim extinguunt. temperie vero , Pulegij autt Origani conflare videtur. De XARARO. Cap. XXIV.

ERBA efl: Xararo, folia terens saligna, fed afpera, serrataque, & inferna facie albescentia. caules teretes, ac fuluos. flores in summo pilosos, & rubrescentes, scariesis conrectos calycibus, radices vero fibrisris fimiles,nigrasque. Montium temperatorum alumna, atque saxosorù locorum incola prouincie Michuacanensis, similis est chichiantonm & Malacaxochitl. Radix efl amara,odoraque, atque calida, & ficca ordine tertio. se-sesquidrachme pondere deuoratà, cù semiun-ncia Curitzeti, aiunt purgare frigidos humores leniter ac securè, mederiq ; per se lassi-ssitudini. & alia prestare auxilia, quæ facilè qui-iuis posiet ex eius temperie conijcere. Flos figuram habetsimlem Cacaliæ. floris foliola in summo colorem habent Fupatoryquod Vocant Auicennæ, fed in imo flauent.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De YOLMIMI QVILIZPATLI.

197

Cap. XXV.

ERBA est Yolmimi Quilizpatli folia fundens angusta, & longiuscula. caules prolixos, ornatos floribus pallentibus, radices vero tenues. Nascitur apud Huaxacenses. radix est amara, acrisq ; & calens ordine tertio. eadem trium drachmarum deuorata pondere, syncopæ dicitur mederi, ortse a crassis humoribus, vnde nomen.pituitam, & bilem euacuare, si bis quotidie deuoretur. Folia bina ex opposito tota, faciunt geniculum coloris rube scentis. vnde videtur inter Lychnides recenseri posse.

YZPATLI.

Cap.

XXVI.

ERBA Yzpatli folia profert tenuia, & longiuscula, cauliculos quatuor vncias longos, florem modicum, ac purpurescentem, radicem vero obrotundam, Pontica Nuce paulo maiorem. eft enim Apios Dioscoridis, aut illi congener. Frigidorum, humentiumque, ac campestrium Misticæ superioris locorum alumna eft , & Huaxacenfls quoque agri incola . Radix lubrica est, guttur vrens, subamaraque, tertij ordinis caloris. medetur oculis, & carnem excrescentem in eis cohibet, & absumic. hydropem curat. syncopemque, & bilem, ac pituitam . per fuperna atque inferna duarum drachmarum pondere deuorata vacuat, atque ita cordis opitulatur morbis, & dolorem capitis leuat, ac luem Gallicam abigit. Eæd em sunt vires es huius T ithymali, quæ in quouis alio reperiuntur.

De YZTACPATLITEPVZCVLLVLAE. Linaria Argentea Mex. Cap. XXVII.

ZTACPATLI herba est folia fe. rens Lini longiuscula, & tenuia, similia Thymo,Stoechadiuè. caules dodrantales, tenues, & teretes, flores candentes, pilofos, & abeuntes in pappos. radicé verò lógiusculam, tenuem, lignofamque. Nascitur in campestribus, & frigidis locis Tepuzcullule Misticæ inferioris. Amara eft, calida, & sicca ordino tertio, tenuiumque partium, folia tusa, & vnius vnciæ pondere deuorata, medetur dysentericis. radix vero tosta, & leuigata,omne genus humoris, vrinæ meatus obftruentis amouet, & curat, fi semiunciæ mensura deuoretur bis fingulo quoque die . fiue fit sanguis, fiue quoduis aliud excrementi pituitofi, aut arenosi genus. Calyx floris Senecioni similis est, & flores oblengi ex luteo candicantes. R

198

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De

ÇAÇACHICHIT, seu herba amara. Cap. XXIIX.

ERBA est Çaçachichit sesquidodran-

talis, hirsuta, tota subalbida, & minimis folijs, cauliculis contectis, flofculis obrotundis ex albo rubrescentibus, pilosis, & qui abeant in pappos, promiscue referta, radiciq ; innixa fibratæ.Temperatorum locorum Tepetlaoztoci, & Tetzcoqui alumna, & planorum, atqiaccliuium incola. Amara est valde, vnde nomen, calidaque, & ficca ordine tertio.olet Buphthalmum. Succus, qui exprimi potest ex sesquiuncia illius, omnes humores, fed bilem præcipuè, & pituitam superna parte purgat. securum dicitur esse pharmacum & nullum angorem fere inferens. non tamen temere quibusuis laborantibus febre propinandum . fed ventriculo, citra febrem, vitiatis humoribus redundante, fatietatem curat, appetentiam excitat, & his quibus acescunt in ventriculo alimoniæ magnopere confert. pruriginiq ; oculorum medetur. sedandætuffi, flatui discutiendo aptum est & aluo infusum opem fert.

De ÇACAVITZPATLI,

seu medi-

cina Pabuli spinosa. Cap. XXIX.

ACAVITZPATLI herba est caules breues ferens, & in stellæ dum per terram sparsos, ac refertos fo lijs paruis, exilibus, & in spherulas aggregatis toto caulium discursu, longiuscula, & candentia iuxta herbas vmbilicum silamenta. ra dicem vero paruam, & fibratam . Prouenit in frigidis Yaualiuhcani arentibus collibus. seruanturq ; illius radices in vsus annuos. Radices tute, deuoratæque ex vino Metl, aut aqua trium drachmarum pondere, bilem & pituitam, per superna atque inferna, tur euacuare . amaro sapore constat, vrit, & ordine ferè quarto exiccat, atque calefacit.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De

ÇAYOLPATLI,

199

seu Muscarum medecina. Cap. XXX.

ERBA est Çayolpatli, folia proferens Mentha?, circinata, terna, quinauè. caules fuluos. florem Ferulæ, aut Acocotli, & in ambitu Muscarij femina Piperis nigri forma, & magnitudine. radicem vero crassam, &longam. ad Ligustici genus videtur pertinere. Nascritur Hoitzoci, & Texaxahuaci calidis & montofis locis. Semen est gustu odoratum, & aliquantisper acre. radix initio dulcis, ac demum amaritudinis lenium præbens, & guttur vrens, succo manans, calidaque, & ficca ordine tertio. Cortex radicis illitus, scabiem, aliasq ; cutis infectiones curat, & tumores praeter naturam discutit. idem prætat femen, minori tamen efficacia. tumentia membra fanat,& ventrem. praecipue si vncia vna radicu ex vino deuoretur.ac vlceribus inueteratis remedio eft.

De APITZALPATLI TZ ONTOLOLOTLI Firmatrice. Cap. XXXI.

PITZALPATLI TZONTOLOLOTLI, feu medicamentum adstringens, capillos habens rotundos, quam Malinalcenses, apud quos nascitur, quoniam glutinosa est, Çaçaltzin vocant, herba eft folia habens numerofa, ferrata, obrotunda, vnde nomen, Balloti similia, sed tamen maiora, aspera. hirsuta, atque cinerea . caules tenues, hirsutos, teretesque. flores pallentes in extremis caulibus Chrysanthemo fimiles, mediocres, ac multos aceruatim congeftos. radicem vero surculosam. Prouenit in collibus regionum calidarum. Radix est guftu odora, aliquantisper acris, calidatque & siccæ ordine ferè tertio temperiei, glutinosa, nec omnino expers amaritudinis, ac sapore aliquantisper resinosa. qua? in farinam redacta, ac Terebinthinae permixta, genuum frigus pellit, ac {edat dolorem. & fi imbecilla ob nimium laborem sunt, corroborantur, atque confirmantur . Ius vero decocti firmat dentes, adstingitq ; gingiuas, opitulatur dysenteriecis, vteri, ac renum laxitati, perfractis, ac patientibus lassitudinem. Mexicani Reges, ac viri primarij deuorare quondam consueuerant cortices leuigatos ex aoua, femiunciæ mensura, à ludo patrio Bathei, quod nos vocamus pilæ, vt a morbis, qui vehementes lassitudines sequi solent, se tuerentur. Eft & alia planta, Apitzalpatli à quibusdam impropriè appellata, qua? potius aluum soluit, quam adstringat. de qua fub nomine Cacamotic (ea enim eft germana nuncupatio) inferius, Deo dante, dicemus, De A

200

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De NANAHVAPATLI. Cap.

XXII.

ANAHVAPATLI, seu morbi Gallici medicina, quam Palancapatli nuncupare solent. quoniam vlceribus medetur, herba est folia fundens squalentia, prolixa, & illis Pilosellæ vulgaris similia.florem Chamæmeli in caulis, qui tenuis, breuis, & teres eft, cacumine.ac femen acre. radicem vero longam, tenuem, & fibratam. Temperatorum locorum alumna est, qualia funt Tepoztlanica. Calida est, & sicca ordine secundo, & amari faporis, gustuq ; odora. redacta in farinam & in/per/a, vlceribus putridis medetur, vnde est, vt dictum, Palancapatli ab aliquibus vocata. melancholiam passos curat, ictosq ; ab hemorrhoo Pamicensi, quem vocant Mahuaquitli. quin etiam tufa ex aqua resoluta, aut pugilli vnius mensura deuorata è liquore quopiam congruenti quoties expediat, luem vocatam Gallicam, aut Hispanicam, funditus expurgat, & curat. exiccatis quoque vniuerfis vlcufeulis corporis, atque tuberculis. Qua ex re luce clarius euadit, quod multos adhuc anxie diftorfit, morbum feilicet hunc ab Indis hisce Occidentalibus fuisse profectum, atque in alias propagatum veteris Orbis plagas. quoniam apud eam gentem, patrium germanumq ; hic morbus, atque antiquum sortitus eft nomen Hinc etiam patet, luem veneream, non requirere certum & specificum aliquod remedium, quod tota Jubilantia, vel ex occulta aliqua causa huic morbo medeatur. cum ‘videamus plurimas plantas inter se diuersiffimas, ab Americanis ad hunc bum expugnandum adhiberi. Qua tamen omnes in eo conueniunt, vtsint acres, amara, babeantqs vim vel purgandi, vel diaphoreticam, vt ab authore nominantur, in hoc opere Conuoluuli Tithymali Corymbifera multa. De TEMECATL YAVCTEPECENSI Bryonoide. Cap. XXXIII. ERBA eft Temecatl yauhrepecensis folia ferens obrotunda, & vndulata, mollia, & grauis odoris, fœtidiuè caules volubiles capreolis implexos, sarmentososque. ac fructum acinosum, toto procursu caulis racematim dependentem. radicem vero magnam.Calida constat natura ordine fere tertio, & amaro sapore. cuius gratia quidam Chichicpatli, feu amaram medicinam vocant. Folia tusa, impo/itaque vlceribus, satietati, ventris dolori, & cuiuis alio ex Gallica lue orto medentur. vrinam deuorata euocant, & tum discutiunt. An ad Bryonias pertinet ? consona enim facies.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

201

De XIVH TOTONQVI, seu herba calida Totopocensi. Cap. XXXIV. XIVHTOTONQVI herba est, folia habens serrata, aspera , & Limonistere similia, sed maiora, infernè subalbida , & hispida. caules teretes. ac flores purpureos. radicem vero surculosam, Helle boro similem , lanugineque, aut esca obductam Çaçanacœ similis tota planta eft, adeoque, vt eius species videatur esse. nam viribus eft similis, ac tantum differt forma foliorum. quæ etsi afpera sunt, oblongaque, & ferrata, tamen circa exortum non prorsuscum illis Çaçanacœ videntur conuenirc • exultat in planis, calidisque locis. Radix eft amara, calida, & siccaordine circiter tertio , & subtilium partium. Ius decocti eius lumbricis propinatur interimendis, & propellendis a corpore. flatum discutit, menstrua pellit, vrinam euocat, hydropem curat, humores crassos & lentos attenuat, sudorem elicit, & dolores e Gallica etiam lue ortos fedat, ftomachum firmat sepediori eft valde salubris.

De TLALLAYOTLI, seu humili Cucurbita.

Cap. XXXV.

ERBA Tlallayotli dicta, folia profert cordis figura, mediocria, di acuminata. caules volubiles, geniculatos,& per terram repentes. ac cucurbitulas pollicaris craffitudinis, & longitudinis, maculis cinereis, di viridibus interstinctas, edules,ac refertas lanuginofo semine. radicem longam, teretem,ac fibratam. Nascitur in calidis Yapichtlœ, vbi folijs eius confricatis palpebris , vfque ad sanguinis extractionem, mederi folent Indi tumentibus oculis. Radix duarum drachmarum pondere ex aqua deuorata,purgare dicitur per inferna, craffos ac lentos humores, admota vero maturare, ac rumpere tumores præter naturam, atque vlceribus mederi. De

202

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De

ÇAYOLPATLI

Vaxacensi

Cap.

herba Muscarum.

XXXVI

ÇAYOLPATLIS, seu herba Muscarum,planta paruula eft, tora exiÇ lis , repens per terram, candidis & stellatis omni ex parte referta slosculis. foliolis, ac radicibus paruis, & tenuibus . cauliculis vero geniculatis. Nascitur calidis, & sabulosis Vaxacœ locis . nonnihil calens eft, & amara. Ius decocti eius, per superna atque inferna, vacuat pituitam , ac bilem. atque appetentiam excitat, & vomitum coercet. sumendum tamen matutino quatuor, aut pluribus, fi opus , continuis diebus. De CHILPAN.

Cap. XXXVII.

HERBA est Chilpan folia tum èradicibus,sibris similibus, fuluis, multisque, tum ex caulibus duos longis cubitos, & interdum prolixioribus, mittens, longa, saligna, pinguia & angusta, & incoccineum quibusdam in partibus colorem vergentia. flores vero in summis caulibus coccineos, & calyculorum specie, qui figna quadantenus imitentur, vnde ei Mexicani indidere nomen, Septembri mense prosert. temperatorum locorum alumna , qualis est ager Tetzocanus, Mexicenfisque, ac in campestribus, montofisq ; locis incola . Radices drachmæ vnius pondere deuoratæ è liquore quopiam, bilem per superna, & interdum per inferna quoque vacuare solent. alij tradunt, easdem redactas in læuorem, sanguinem e naribus fluentem sistere, deuoratas aut infufas e liquore aliquo conuenienti, adftrincrentiue. Amara. gutturque, dum deuoratur, paulisper adurit. est, & calida natura. H

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

203

De CHIPEQVA, seu herba firma. Cap.

XXXIIX.

PARVVLA herba est Chipeque multos proferens caules, tenues, & aliquantisper purpureos, ex radice fibrata , & in eis folia Lini,longa & tenuia, , ac flores luteos per singulos foliorum. exortus. Prouenit Tacambari prouincise Michuacanensis, temperatis aut paulo gelidioribus locis , vbi in maximo ab indigenis habetur pretio. Hæc amaro sapore constat , calefaciente , & exiccante vi. quo fit , vt tusa, resoluta ex aqua , atque epota , sudorem euocet, dolores articulorum mitiget, & quosuis alios e frigore ortos, & motum vitiatum restituat.

De COZTOMATL

Solano pallenti.

Cap. XXXIX. COZTOMATL, seu pallens Solanum , herba est, folia fundens Solani, cuius cft species, caules fuluos, luteumq ; florem, vnde nomen, fructum contentum in vesicis , radicem verò crassam, longam, candentem, & furculosam. Nafcitur regionibus temperatis , qualis cft Mexicensis, cultis, & humentibus locis. Radix amara, & calentis natura:. medetur satietati, flatum discutit, vrinam ciet, ac dolorem ventris admixta Siliquaftro tollit, nue eadem deuoretur duorum obolorum pondere , siue ius decocti cius calens bibatur . fluxus a calida caussa ortos coercet, mammis applicata, lac exiccat, posteraque dic ab aflumpta Tlacuit laxcolli, de qua suo loco exactè , extersionis ,

ac corroborationis caussa propinatur. Vesica viridis est, sulci verò rubent obscurè. De

204

RERVM MEDICARVM NO. HISP. ÇOYOTOMATL, seu TOMATL COYOTI

Vesicaria Mexicana.

Cap. XL.

ÇOYOTOMATL, quam alij ÇolcoaÇ nenepilli,

seu Çoanenepilli coturnicis vo-

cant, herba est folia proferens Solani, in cuius species refertur,altera parte sinuosa, hirsuta, & pinguia. caules prælongos, quadratos, purpurescentes, & quaternis strijs, totidemq ; insignes dorsis. fructum in vesicis magnis, & quinque angulorum contentum , glutinosum , orbicularem, & parem Nucibus Ponticis, refertum femine exili, & longiusculo, paleis persimili, initio amarum, sed cum adoleuerit dulcem, atque edulem. radicem vero magnam, & surculosam. Nascitur in calidis collibus T lalticapani • calida, & sicca temperatura conflare videtur, St amaro sapore . atque cum Axin, de qua fuo' loco tumores præter naturam dicitur discutere . cortex radicis tusus, & ex aqu3 deuoratus duarum drachmarum pondere p urgat interdum per superna bilem, & pituitam , emundatque corpora, tormina panentium, & quorum ventriculus redundat crassis ac lentis humoribus. Magna virium est diuersitas, non tantum in varijs Solani spectebus, sed etiam in diuersis eiufdem planta partibus.sic in Solano horten si folium insipidum, radicis corttx ita dulcis, vt Glycyrrhizam deuorata sapiat . sic in Siliquastro, solium insipidum, fru itus acerrimus . in Alkekengi fructus acidus, femen amarum. in Mandragora pulpa pomi quasi insipida,femen tamen amarum. Vnde non putandum omne Solanum frigidum esse, vt quidam arbitrantur. prœsens species Vesicariœ, -viribus similis est nostræ.vnde etiam ad renes expurgandos proderit.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De

205

CVRRVNGARIQVA.

Cap. XLI. HERBA est Currungariqua innitens radici tenui, & longa:, fibratæque. vnde profert caules tenues, teretes, & sesquidodrantales,refertos folijs Pentaphylli, longiusculis, & angustis, & circa partes superiores, flosculis cyaneis, vbi generantur vascula orbicularia, referta femine. Prouenit temperatis, humectisq ; Viuapæ prouinciæ Michuacanensis locis. Radix eft amara, calidaque, & sicca temperie. tussi, & asthmati medetur, cæterisq; pedoris morbis, ortis a frigore, aut a crassis, lentisq; humoribus. Puluis florum, cum saccharo & melle inspissatus, si binum cochleariorum mensura quotidie lambatur tempore matutino, visum acuit, vnde nomen.

Flos huius Campanulæ, ex rubro in cæruleum tendit.

De NANACACE. Cap. XLII. NANACACE, seu planta angulosa, herba eft,folia Vitis fere viniferæ ferens, fed aliquantulum oblonga, & in purpureum colorem vergentia . caulem vnicum, purpureumque. flores iuxta acumen luteos,squamosis, oblongisq; contectos calycibus.radicem verò crassam, & breuem in Ponticarum Nucum quandam similitudinem,velut diuisam, fibratam, obrutamq; lanugine. Prouenit montosis locis, ac temperatis, qualis eft Xochimilelcensis. Radix eft amara, & guftu paulifper mordens. quo fit vt calidam, ac siccam esse coniectem, curetque,aliunde vacuata caufla,febres,aut rigoribus pulsis. Aiunt etiam Indi Medici, crudam sudorem euocare, aluumq; ciero, codam vero mederi dyarrhœis, atque dyssentericis.

ferè similis. unde Carduis accenseri forte poterit. mutnemIdacime præparatione adhibita, alias plerumque vires consequitur. sic Rhabarbarum infusisione omnem vim nitrofam, & purgantem, in ius deponit, retinetq; vim adstringendi. idem huic herbæ coctæ euenire putandum est. FlosOnopordo

206

RER

VM MEDICARVM NO. HISP. De TEIXMINCAPATLI. seu ictus oculi medicina. Cap. XLIII. TEIXMINCAPATLIS folia profert longa , & angusta. caules purpureos. semen geminum, luteum rotundum, & paruum . radicem surculosam, & paruam, candentemque. Nascitur in calidis, & summis montium iugis.amaranonnihil herba eft. calida, & adftrifl' genti natura. vlceribus oculorum medetur, vnde nomen, pudendorumquemuliebrium, & virilium, si puluis foliorum, aut radicis inspergatur, lotis prius vlceribus, & emundatis aqua. RRapaceis forte affinis est hac herba.Siliqua enim non efl dissimilis Raphanaceœ & semen rotundum luteum similiter respondet. T

De TLALTZILOCAYOTLI, seu Tzilacayotli humili Siliquastro Mex. Cap. XLIV. HERBA est Tlaltzilocayotli folijss ornata obrotundis, & altero latere magna ex parte exesis. ramisq; longis, & tenuibus, per terram sparsis. flore, vt ferunt, candenti. & fructu haud dissimili vi-renti Siliquastro, vnde nomen. radicibusq;

longis, & candentibus, pollicem circiter crafiis. Nascitur in saxosis coll ibus,arenti-renti, busq; frigentis regionis Huexocincensis.Radix amaro fapore conftat, & calida temperie. qua: triũ drachmarum ponderedeuorata, dolores e Gallica lue profectos sedat, quamuis sæua videatur inferre symptomata. verum mos eft Indis altera die a ssumpto pharmaco , ægros in balneum va-vaporis ducere,quod ipsi vocant Temetxcalli,'c. intraq; illud aqua calenti abluere quoque.Sæua illa symptomata, quæ ex hoc medicamento oriuntur, suspicionemmihi inÿciunt, hans herbam, inter Apocynispecies referri debere . Confirmant opinionem folia rotunda, herbarepens, flos albus , siliqua viridis. quæ omnia in Siliquastris, numquam simul inuenies,. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De

TLATLACIZPATLI

Fluxionum medicina.

207

Cap. XLV.

TLATLACIZPATLI herba est, folia Origani ferens, minutim serrata. cauliculos tenues, breuesque. flosculos candidos. exileque semen . radices verò capillis similes. Nascitur apud Hoetxotzincenses. amara eft , & nonnihil lubrica. atque ideo tuffi dicitur mederi, & defluxioni illi, quæ eft à capite, si ex aqua drachmæ vnius pondere epotetur, maximoque prædictis morbis remedio esse. Radix longa, filia Teucrÿ , rami ipsi onusti floribus luteis, quales in Absynchiothio conspiciuntur,

208

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TOMA. Cap. XLVI. GENVS est Vrticæ Toma, herG ba in arboris magnitudinem adoleicens. folijs sinuosis, & magnis, spiniferisque, hirsutis. stipitibus læuibus. ac candidis luteisque floribus . Nascitur in frigidis, calidisque prouinciæ Michuacanensis locis. sapor eft amarus, non sine quadam acrimonia. calefaciens, & exiccans vis . Ius decocti eius in spissitudinem coactum, dicitur vetustisplagis mederi, ac dolorem capitis tollere. De

CIHVATL, YZTAC seu Fœmina candida. Cap. XLVII.

YZTAC CIHVATL, seu fœmina candida, herbula eft, folia proterens Sonchi, inferne subalbida, & su-perne viridia . caules tenues, tres quatuorvè, quorum summa parce, emicant flores, illis vocatis Bellis iimillimi, in pappos demum abeuntes, pilosos, & colore candenti. radix fibrata eft, atque candens . Copitlani nasci gaudet, in planis. Ius decocti exhibetur enixis.flatus dissipat , menstrua euocat, conuulsioni medetur, tormina tollit, frigorique ad-duersatur. calida enim est, amaraque.

De YZTACCHYATL, seu amaro. Cap. XLIIX. Y

Sale

YZTACCHYATL, seu Sal

amarum, herba est, forma, & viri-ibus similis Abfynthio, ideoque in hac noua Hispania passim pro eo supposita. duo-rum generum ostenditur, latifolia, & te-renuifolia. Nascitur temperatis, calidisqueque locis. possetque vel facili negotio in Hispanias afportato eius femine, vt coniecto,cto, transferri. Vtraque a frigore ortos dolores, flatus vè tollit. confert pectori. cho-holicis, iliacisq; medetur, addito praecipue Quauhyetl , aut Picietl. membra inter-terna

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

209

na roborat. lac euomentibus infantulis, aut patientibus satietatem opitulatur, fi ori instilletur . obstructa aperit, cum Ecapatli , feu Lauro Indica, medetur rcsolutis. iureque decocti eius debilia, tumidave perquam commode lauantur crura. De TLAELPATLI ACATLANENSI Alsinefolia II.

Cap. XLIX.

HERBA est Tlaelpatlis Acatlanensis, folia habens Alsines, angufta , & longiuscula . caules spithameos , teretes, ac tenues. semen vero in spicatis folijs. radicemque tenuem, ac prolixam . Nascitur quouis cœlo Acatlanensi, iuxta colles. radix trita, & deuorata semiunciæ pondere, medetur dysentericis, vnde nomen. est enim valde adstringens, cum quadam amaritudine, & calore,

TLANOQVILONIPATLI YANCVITLANENSI

Linifolia. Cap. L.

TLANOQVILONIPATLI herba folia fert Lini, longa & angufta, subalbidaque, & hirsuta. caules teretes , ac fubalbicantes . flores luteos , spicatosque, & exiles. radicem verò longam. Nascitur in collibus frigidis Misticæ superioris. radix eft aliquantulum amara, & lubrica, non fine quadam acrimonia. eadem tufa sesquidrachmæ pondere, purgat omnes humores . est autem calida ordine tertio , ac guttur vrens.

Flores Absynthio pinxit non absimiles. S

210

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De CHILPANXOCHITL, seu flore signi instar pendenti

Mortuorum

medicina. Cap. LI. CHILPANXOCHITL, ab alijs Micaxochitl, seu Mortuorum medicina nuncupata, herba est, foliaSalicis ferens, anguftiora tamen, & tenuiora . caules cubitales. flores coccineos in-» postremis caulibus,qui rubri quoque sunt, calyculorum forma,autsigna, vt dictum est, referentes. radicem vero paruam, sibris candidis, & teretibus plenam. Radix est nonnihil amara, & tamen frigidæ esse naturas experimento compertum est: febrem etiam extinguere ex aqua opportunè epotam drachmarum trium, aut plurium, si opus eft , pondere , inflammationes mammarum auertere, & epilepticis opitulari illitam, vnde secundum nomen. C

De ELOQVILTIC herba Geniculata. Cap. LII. ELOQVILTIC, quam alij Tlatlancuaye , feu herbam geniculatam, alij Xotlilitzi, seu nigros pedes appellant , folia Bliti profert, caules sarmentosos, & nodis per interualla diuisos,partimq; purpureos, florem,semenq; rubeum, atque minutum, in conorum modum, veluti ex Blito dependentia. radices verosurculosas, & rubrescentes. Regionum temperatarum alumna eft,qualis eft Xochimilcensis, & Tezcoquensis, in montibusqi incola.. Sapor eft nonnihil amarus, fed temperies cum humore frigida . lac vitiatum nimij caloris caussa emendat, febrem extinguit , &sudorem euocat, pota illuavè. pleuritidi medetur, & opitulatur tussi. Ius decocti eius, cui Bolus Armena fuerit permixta confert pleuritidi, quam Matlaltotonqui , Mexicenfes vocant. lenit aluum,& medetur satietati. E

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

211

De TEPEHOILA CAPITZXOCHITL, seu Hoila capitxochitl Saxiuoluula.

Cap. LIII. VOLVBILIS genus eft Tepehoilæ capitzxochitl, quod alij Yztic Micapatlis nuncupant, laxis se conuoluens. folia funt Hederæ. radix fucco manat. Duo sunt eius genera eadem facultate prædita, sed pri- 1. mum, vt diximus, habet folia Hederæ, Vrticævè similia, ferrata ; fecundum vero scutorum potius vndulatorum forma. Nascitur vtraque apud Mexicenses agros. frigidaeque, & humentis eft temperiei, quamuis nonnullam amaritudinem participaro videatur, partesq; natura dissimiles. Vtuntur ea Indi aduerfus calorem, & ad tumores praeter naturam repellendos • necnon ad compefcendum fanguinem qui e vulneribus fluit, & curandos oculos inflammatione tentatos. praecipue fi misceatur Toloatzin.

De AHOATON, siue Quercu parua. Cap. LIV. HOAHOATON,

seu Quercus parua, quam alij Tlalcapolin, feu Capolin humilem vocant, herba eft, folia ferens Origani, serrata,Chamaedriosve,aut Ilicis, minora tamen, vnde nomen,quæ inferna parte dilutiore virore nitent, supra vero exaturatiore. ftipites rubrescentes, e radice longa, & fibrata, fulua, ac mediocris crassitudinis. flores coccineos, paruos, & longiusculos. acinos primo virides, mox rubeos, ac demum nigri coloris,nucleos fuluos continentes. Radix sapore eft adstringenti,& aliquantisper amaro,non fine quadam dulcedine, odore nullo, frigidaque, & exiccanti natura. quae fi vnciarum trium mensura coquatur,è tribus libris aquae fontanae ad tertias, & ius decocti potandum propinetur vice potus,enixas corrohorat,dysenterias compescit,laxatas renum partes confirmat, & acoporum medicamentorum more, labores sedat eorum qui laffitudinem ex longo itinere, cucursu, lucta, aut quauis alia simili occasione contraxerunt. Temperatas amat regiones,qualis eft Tenuchtitlana, frigidavè, & saxosa loca, atque montosa. A

212 De

RERVM MEDICARVM NO. HISP. OLCACATZ

AN PAHVATLANICA Cap. LV.

China Mexicana.

SPECIES est China Mexicensis SOlcacatzan, qua herba eft folia ferens oblonga, acuminata, & lineis secundum longitudinem discurrentibus insignia • caules volubiles, & tenues. frudum acinosum, ac racematim dependentem in summis caulibus, qui cum maturuerit, nigrescit. radicem contortam, geniculatam , fuluam, & Arundinaceae similem, fed densam, ac grauem. Arbores excellas scandit, atque complectitur. Seritur interdum, excoliturq; vfus gratia in viridarijs, ac hortis. ftillat gummi, quo vtuntur indigens ad corroborandum dentes. ijdem ferentes atque mandentes ore vocatum Tzitcli. Ius decodi radicis contuis, infunditur aduersus inueteratos morbos felici euentu. idem ius epotant aduerfus Gallicam luem,ac chronicos alios, & diuturnos morbos. Differt ab OrientaDiffert ab li China, cuius radix leuior est, rassor albidior, tenera,ac minus adstringens, Orientali. & tamen eosdem pene vfus præstare periclitatum est, quos illa, Guaiacum, aut Zarzaparilla praftare solent, eadem arte & vidus ratione administrata. Qua de re ijs, qua: a multis ante me scripta fuere, ac pro diuersis regionibus,morbis, ac hominum temperaturis variabilia, nihil hic putaui adijciendum. Eft autem hæc de qua loquimur radix, frigidæ siccæque, & adftringentis natura*, fed amara, partiumque subtilium particeps. quo fit, vt ius decodi eius, præter iam dicta, ventriculum debilem corroboret, flatum discutiat, absumatque, & vacuet per poros eam atra bilis, & pituita portionem, qua pharmacorum retugit vim,vim, dolores extirpet, ac leniat, aliaque præstet iuuamenta, qua in prædictas plantas folent referri. Nafcitur Pahuatlanicis agris sponte, vnde cognomen. De China Orientali, eiusq, vsu in lue venerea, morbisque alijs, multus estGarzias cap. 38. lib. 1, historiæ aromatum. & Acosta cap. 29. De Occidentali verò scribit Monardes cap. 21. Ex hac descriptionepatet, Chinam hanc esse ex speciebus Smilacis a/pera , adeoque eodem genere Sarzæ parillæ. vnde mirum non est, easdem fere vtrisque vires abomnibus attribui , quas apud eos inuenies qui de morbo venereo multos libros conscripserunt. S

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

213

De CHINA MICHVACANENSI Phaco. Cap. LVI. ST quædam Chinæ species, quam E à loco natali Michuacanensem vocant . quæ herba eft arundinaceæ innitens radici , rubræque, fed densæ , ac graui. è qua caules infurgunt arundinei, læues, ac ferulacei, longi, pollicemque crassi, folijs ornati per interualla magnis, cordis figura, ac neruis, fecundum longitudinem discurrentibus. quod eu enit in cæteris, quibus etiam viribus, & hæc similis est. Nascitur Michuacani, vbi Phaco vocant. De COZOLMECATL, seu Curarum fune China III. Mex. medi-

cina admirabili. Cap. LVII. COZOLMECATL, quam alij Olcatatzan vocant, ad Chinæ Mexicanæ fpecies videtur attinere. radico enim crassa constat, obrotunda, rubra, graui, & fibrata. vnde profert caules iuxta radicem rubeos, geniculis interceptos, tenues , refertos capreolis, volubiles, & arbores propinquas in cacumina vsque fcandentes . folia obrotunda, mediocris magnitudinis, & venis fecundum longitudinem ternis difcurrentibus. fructumq; Myrti refertum semine. Prouenit in oppidis Ioannis Conchensis, calidis nempe regionibus, Mecatlanique, editis humilibusq ; locis, necnon Totonacape. vbi aiunt, Cozolmefructiduas esse huius volubilis species. alteram, catl fera. quam descripsimus, fructiferam & saluberrimam, è cuius stipitibus parantur scipiones pulcherrimi,lineis nempe fuluis, & Cozolmecatl sterinigris viciffim variati. alteram fructu ca- lis. rentem, quæ potius pertinet ad venena. Mira audio, de hac quam delineaui- Vires. mus planta narrari, etiam ab ijs qui eius vsi fint remedijs. fanguinolentos nempe oculos breui illustrari, ac pristino restitui nitori, apposito tamen folio. vlceribus

214

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

ribus oris mederi, pudendorumque Gallica etiam lue infectis, radicis puluerem carnem supercrescentem abfumere, & decentem restituere. ad temperiemspectare, & tamen occulta quadam vi, calidis ac frigidis aduersari affectibus. Nec solum admotam, fed deuoratam quoque conferre, siue folia siue radix ipsa referatur in vius. esseque qualibet mensura, ac pondere, innocentem. vires angere , ac firmare, sarcireq; exhaustas, & defedas, vel solum attredatam, & calorem semiextinctum ita reparare, atque emorientes etiam homines reuccare in hanc lucem. admota folia dentium dolores, capitis, articulorum, & cæterarum corporis partium, veluti per miraculum lenire. & his dolenti loco adhærescentibus certissimam falutis haberi polle spem. adhærent enim cum sedandus est dolor, aliter statim irrita cadunt. venerem mire excitare. iuuareq; capiti impositam, conciliare somnum. & deuoratam ex vino cholicæ mederi, flatum discutere, aduerfari venenis, cor roborare, & adesse coctioni. veneris vfu nimio exhaustos, ei incubantes magnopere vires resumere. febres tollere, & firmare gingiuas. Denique vix eft morbus aliquis in tam varia,numerosaq; illorum silua, cui neget opem ferre . imo vel hac sola planta inuenta, atque nostri Orbis viris declarata , non fuisse irritos regios conatus affirmant, aut frustra adhibitos insumptus, & historicorum labores. quæ omnia, tempora qua? nos sequentur, rerumqueexada peritia, firmabunt & facient manifesta.

De TLATLAYOTIC, seu Numularia Indica.

Cap. LVIII.

HERBA est Tlatlayotic, folia ferens parua, & orbicularia, Numulariæ vocatæ, aut Veronicæ fœmine similia, bina,ordine vtrimque disposita. caules volubiles, tenues, & duos dodrantales longos. & frudum edulem,Cucurbitæ similem, vnde nomen . radicem vero prolixam, ac fere toto discursu crassitudinis æqualis. Nascitur locis campestribus. Radix eft glutinosa, lacte manans. & quanquam aliquantulam participet amaritudinem, vincere tamenin ca videtur cum siccitate frigiditas. bibitur contra febrium ardorem. atque dyarrhœas, & dysenterias compescit. medetur singultui, vrinam euocat, & contrados neruos ' medetur vlceribus, & oris ampullis. si vrina euocandasit, adiungitur Cacaoatl duarum drachmarum menfura ; si vero coercenda aluus, idem Cacaoatl, sed codum pariter deuoratur.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

215

TOÇANCVIT LAXCOLLI, seu Intestinis Tuccæ Talpœue Indicœ.

Cap. LIX.

ADICIBVS innititur Tozancuit laxcolli herba,intestinorum inftar con. R globatis, vnde euenit illi nomen. a quibus fundit caules, & in eis folia Origani, sed asperiora, ac circinata. & circa caulium partes summas coccineos flores, calyculis similes. Nascitur humilibus, & montosis locis regionum frigidarum , veluti Chalcicoatepeci & Xochimulci. Vulgaris herba est, & cunctis nota, tum ob adstringendi efficaces vires, tum ob formam radicum raram, & quæ paucis plantis contingat. Radix eft frigida, & adstringens, nonnihilque amara . ventriculum roborat, & eius calorem temperat, si sex drachmarum pondere læuigata deuoretur ex aqua. medetur vlceribus putridis, & cancrofis. impinguat tabidos. & enixis ab Indis Medicis corroborationis gratia solet exhiberi. fluxum alui, dyssenteriasque, vnciæ vnius: pondere deuorata, coercet. Folia ex luteo rube scunt. flores etiam ex rubedine in luteum tendunt, Digitali fere similes , à petrolo rubeo dependentes transuersim. flamina florum rubra sunt. De

CHICALLOTL, seu spina. Papauere spinoso. Cap. LX.

HICALLOTL, quam alij Chichicallotl vocant , herba eft spinosa, proferens folia Cardui benedicti, longa, gusta, sinuosa, ac (pinifera, cinereiq; coloris. caules subalbidos, & spinosos. flores orbiculares, luteos, ac interdum candentes, Papaueris haud dissimiles. frudum oblongum, striatũ , asperumque, refertum nigro ac paruo femine. Nascitur Mexicano agro, nec vlla refugit locamontana aut campestria . femen tritum , & duarum drachmarum pondere deuoratum, humores omnes, sed præcipue pituitosos, & articulos infestantes, vacuat. saporem, & odorem Siferis videtur referre. lac oculis infusum cum lacte mulieris, quae fœmellam peperit, inflammationes eorum C

fedat.

RERVM MEDICARVM NO. HISP. 216 sedat. aduersatur febrium typis. flos verò scabiem curat appcfitus. amarus eu stillatitium eius herbæ sapor. calidaque, & ficca temperies . aiunt alij, liquorem superuacaeius, ac germinum Mizquitl, nubes oculorum discutere, carnem neam exedere, dolorem ex hemicranea ortum sedare, alijs eorundem huiusmodi morbis egregie subuenire. Papauer hoc spinosum , etiam Europa iam innotuit, & a quibusdam Figo d' inferno vocatur . quamuis hoc nomen potius Ricinis attribui debeat. depinxit celeberrimus E ordinandus Imperatus Primus hanc plantam descripsit, Phamacopœus Neapolitanus in operefio Italico , quo multarum rerum histor iam traPiat elegentiffme.fed à nostro Authore mutuatus, cum quo magna illi familiaritas Eandé etiãm Phytopinacesuo descripsit GasparBauhinus. huncsecutusesi Clusius, qui eandem diligentissimè, vtomnia sua, depictã proposuit, & enarraut lib. 5. cap 7. rarior. Hanc ego prosperè enatam & eleganter florentem confpexi in horto rarioribus plantis ornato Illustriss. & ExcellentissLynceorum Principis (gr Institutoris Friderici Cœsii primi ex antiquissima Familia sua Oppidi S. Angeli Principis, cuius Heroicis auspicÿs , & magnificis impensis opus hoc prœlo subÿcitur, cuiusq; iussi hœc ego in ordinem meliorem digessi & scholÿs illustraui, adnitente Cl. Ioanne Fabro Lynceo Bambergensi Simpliciario Pontificio, in cuius sedibus hœc exarata fuerunt. C um hac planta sit admodum similis nostro Papaueri, vires tamen habeat, vt multi putant contrariassuspicionem alicui inijcere posset, etiam nostrum Papauer non esse adeo frigidum, prœsertim cum etiam coniunctam sibi habeat amaritudinem . Nam vbi in ÿsdem partibus sapores sunt ÿdem ibi & virtutes non multum in eodem genere, & differre arbitror. De QVAVHXOCOTL CVLLVLENSI Oxymalua. Cap. LXI.

ERBA est Quauhxocotl, folia minutim serrata ferens, & ternis magna ex parte finibus diuisa. caules geniculatos, sesquidodrantem prolixos. radicem verò Napi forma ex albo rubrescentem , teneram, ac plenam succo Prouenit in humidis locis prouinciæ Chullulensis. Radix est amara, subacidaque. folium acidum, & edule adeo, vt in ipecies Xoxocoyollin, quas nostri Oxalidas vocant,videatur ea herba referenda . fructus verò orbicularis, &acinosus, nec vocatis Tomame dissimilis. Radix duarum drachmarum pondere tusa, ac deuorata, ventriculum , intestina leuiter purgat, atque eorum membrorum grauitatem pellit. eadem exhibetur infantibus, fed vnius tantum drachmæ mensura, matutino tempore, nullo prius assumpto cibo. Folia Alceœ Americana fi milia sunt , sed cum obscura rubedine, vt & pediculi eorum . De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI. De CAQVIZTLI.

217

Cap. LXII.

AQVIZTLI herba est folia Ocymi, minora tamen, & illis Origani proxima, minimèq; ferrata, bina per interualla ordine disposita, fundens. caules quadratos,rectosque. flores Cyaneos, longiusculos , ternosq; ex vtraque parte caulis, binis foliolis circundatos. radices vero fibris similes, ac rubeas. Nascitur Mexicanis iugis. amara eft,acris, calida?que & siccæ, ferè ordine tertio teraperiei. Folia contusa, & refoluta ex aqua, fcabiei dicuntur mederi, fi corpori illiniantur. Ius vero decocti eorundem, fudores bibitum elicit. quin ij, qui sanguinem meiunt, e veftigio reftitui sanitati dicuntur, fi vaporem vini Metl, (quod album Pulque vocant) cui herba hæc incocta sit, excipiant. modo a suffitu cubitum eant, pannis se contegant, ac fudori ftudeant eliciendo. De

AMAMAXTLA expurgante, seu Rhabarbaro vocato Monachorum. Cap. LXIII.

A DIX huius plantæ adeo iapore, & odore, & colore, substantia, & viribus radicem veri Rhabarbari repra?fentat,imitaturque, vt nifi foliis ab illo distaret, quæ desinunt in acumen, (nam illa ex angufta origine in latius finire cernuntur) verumRhabarbarum Alexandrinum a nullo, qui vtramque plantam expendisset, non iudicaretur. quamobrem hortcnfe Hyppolapathum congener effe vero Rhabarbaro censemus, posseq; in eius penuria substitui, ac pares pene vices præstare.bilem enim benigne,& cũ quadam roboratione, quæ à crassioribus, & adftringentibus accidit partibus, præcipuè vacuat felici successu, quemadmodum nos fumus apud Hispanos periclitati ante hos triginta plus minusve annos, & Mexici, vbi maximus eft eius prouentus diligentia Bernardini Castilij, cuius optimis manibus hic honos debetur: viri, dum iuuenis effet, itu propugnandis hoftibus dexterrimi, atque animosi, à primo vero senio, vsque ad obitum, & poftremos halitus, in feminandis atque excolendis quibusque raris, & peregrinis plantis diligentissimi. Quoniam vero partibus conftat subtilioribus, quæ sunt expurgantes, alijs vero crassis, atque adftringentibus, consueuere ijdem, fucco expresso, veluti expurgante pharmaco, sesquidrachmæ pondere vti. fecibus autem eadem mensura, veluti aluum adftringenti medicina. quod fi cum totalitate fua exhibere arriferit duarum drachmarum portionem, ab his qui non difficile foluuntur, bilis aiunt quod fatis fit expurgari. cunos certiffima fecimus experimenta . Mifcetur interdum vnica drachma succi, vncijs duabus electuarij e Caffia? nigra? fiftulis confecti, atque ita bile primò, & maxime, secundariò pituitam expurgat. Quibusuis locis prouenit excultum, sed maxime calidioribus,qualis eft Quauhnahuacésis humecto & fertili solo, post quaternos a fatu annos. Radix eft medicinæ vtilis. colligenda vero ineunte vere, mundanda, fecanda in frusta, qua? boletos vocant, qua magnitudine illa-. Rhabarbari vulgaris ad nos consueuerunt deferri ab Oriente, super asseres collocanda, ac sæpe sæp ius quotidie, (ne fuccus, quo abundat, effluat) euertenda. traiicientur firmiore, ac suspendentur ad vmbram loquatriduo transacto, filo ita duorum mensium namque cis apertis, sed quos radii Solis non attingant. interuallo siccari abunde solent, demumque recondi, & seruari. Hæc mihi de T

Rhabar-

218

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

Rhabarbaro Monachorum vocato dicta sunto. non quod nefciam apud HispaCarpentanos quoqu e hanc plantam aliquot oppidis non admodum a Mantua ria distantibus aliquando fuisse excultam , sed quoniam in hac noua apud Quauhnahuacenses in horto prædicti viri vberrimus eft eius prouentus: vbi patrijs plantis,vel eo maxime opus eft,quod medicaméta extera,hunc in Orbem per tot maria translata, emarcida vitiataq; tandem accedant: & vt Hispani meminerint, apud eos,si cura adiit, quantalibet copia prouenturum, ac m optimi Rhabarbari penuria, permittentibus consciisq; medicis, suffici pro eo sæpenumero non incommode posse. Cæterum fabulæ, quas quidam inculcant, vt persuadeant, Rhabarbarum hoc Monachorum vocatum , ede Alexandrinum , dicentes, Tureas (cum illis per Henricum Galliae Regem Marsiliæ portu,& vrbe potiri licuisset) Gallis quibusdam Monachis semen impertitos veri Rhabarbari, vnde nomen defluxit, atque inde deuectum ad Hispanias, & has Indias, nugx sunt, quibus fit omnino deneganda fides. Vide Monardem apud Clusium folio 312. Qui Rhabarbarum Americum iudicat adeo cum Orientali conuenire, vt si non sit idem , saltem aliam esse speciem rum differentem. De

YXTOMIO,

seu lanuginosa herba.

Cap. LXIV.

YXTOMIO XIHVITL, quam ali j Tomoxihuitl, alij Memeam, alij Quapopolton, & Quapopoltzin vocant, herba eft, folia ferens hirsuta, spinosa, vndulata, & Anchusæ proxima. caulem pallidum, duos cubitus longum. flores candentes, paruos, calyculis contentos, & in pappos tandem abeuntes. radices vero multas sibris similes. Nascitur in QVAPOPOL. vallibus, planisq; locis regionum frigidarum, & in annuos vfus vulsa radix seruatur, atque reconditur. radices duarum drachmarum pondere deuoratæ,omnes humores concitato vomitu vacuare dicuntur . calida enim siccaque natura constant, & sapore aliquantulum amaro. tussimdeuoratæ sedant. & pectoris opitulantur morbis. renes, & vesicam abftergunt . vlceribus putridis pudendorum, muliebrium & virilium succurrunt • curant hæmorrhoides. & vacuata prius supernè defluxionis caussa, dicuntur quoque mederi diarrhœis. Quam hic exhibemus Quapopol imaginem, ci ab Authore descriptœ affinem videtur plantam reprœsentare. cuius caules purpurei sunt coloris, folia ex aduerso bina sita. & ex quauis ala folij exit pediculus, cui multi flosculi Echio similes, quasi Vmbella insident.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VI.

219

De TLALYXTOMIO, seu Yztomio humili. Cap. LXV. HERBA est Tlalyxtomio, folia fundens Portulacæ similia, sed aliquanto maiora . caules purpureos, teretesque. flores in summo purpureos. radices vero crassas, & surculosas. quæ tritæ, epotæque ex aqua, duarum drachmarum mensura, pituitam per fuperna expurgant, emundant intestina, ac cholicis affectibus insufi medentur. Amaræ valde funt,calidaque, & sicca ordine tertio natura. Ex radice transuersa multœ fibrœ exoriuntur, ex nigredine ad luteum tendentes. rami punctis flubrubris conspersi, folia terna Crassulasimilia, caulisine pediculo adhœrent. pediculus floris obfiur e rubet $ ipse verò flos quinque filiorum rubet. Vnde inter Crassulœ, Vel Semperuiui species reponenda videtur. cui etiam vires vermicularis vrentis admodum sunt similes . suctus enim huius epotus vomitiones ciet, & à multis in quartana felici successu vsurpatur.

De PARADISEA Herba. Cap. LXVI.

ITA libuit vocare hanc herbam, quod folia ferat auis, quam eodem nomine vocant, plumis similia, in hispidis, fuluisq; caulibus à radicibus ortis fibrarum instar. Nascitur inter Cocandiranum, & Atapanum prouinciæ Michuacanensis. Amarissima est, calidaque, & sicca ordine tertio. medetur pectori, lumbricos necat, flatum discutit, curat satietatem, ac reserat obstructa. Calyxfloris cauli adhœrens est viridis, & punctis conspersus. flos ipse totus efl luteus colore Manucodiatœ. T

RERVM

220

RERVM

MEDICARVM

NOVAE HISPANIAE

NARDI ANTONII RECCHI

Liber Septimus. SALSAS ET DVLCES HERBAS PROFERT. IOANNIS TERRENTII LYNCEI PRÆFATIO. MAGNO ipsi naturæ beneficio obstringimur, quod in tantil a corporis nostri i particula, lingua, inquam , tam ingens vitæ nostræ emolumentum posuit. qua quidem quæ ad justentandum, & nutriendum nos necessariaa sunt, apprime percipimus. Sapores enim, quos lingua deprehendimus , indices sunt & alimentorum, & venenorum. Hinc plerique amara exhorrescimus, vtpotè à natura nofira alieniora , & potius medicamenta , quàm nutrimenta, de quibus superiori libro fatis dictum est, nunc adsalsa accingimur, magis nobis amica, & ad dulcia nobis omnium amicissima. Herbarum autemsalsarum, qua hocsapore gustuise nostro offerunt, non sed pusilla efl cohors. exceptis enim Cicerum filiolis, quorum superficies solummodo salsa apparet, pleræque omnes funt maritimæ, vel ad quas salsus maris inficiuntur, pertingere potest . sed neque sal ob grauitatem, & vt ita dicam, tiam suam, in intima plantarum interuenia fe insinuare, aut ab earum fibris facilè at rahi valet. quin neque multumprodesse plantis videtur, cum , sua acrimonia & acumine necare potius quàm viuificare eas censeripossit. Et tamen plantarum nullam speciem fine sale eβeee , tam calcinatione earum, & lixiuium ex cineribus parando, salemq; ex illo excoquendo, quam ex animalium nutritione plus nimis est manifestum. Homo siquidem sine sale, vti neque animalia viuere non potest. nutrimur autem ex quibus constamus. quod & excrementa nostra, sudores, vrinæ, catharri salsi, palam faciunt. Quid

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

221

Quid quod ex sanguine, carnibus, ossibus,chymica arte, magna salis copia extrahitur, hic autem vnde nisi ex herbis, quibus reliquorum more animalium vescimur ? Indusry Natura indagatore, qui neglecto cortice, nucleos rerum perscrutantur, iam diligente distillatione in herbis Acribus, Ferulaceis, Tetraspermaticis, & Buphthalmicis, multo plus salis quàm in alus reperiri probe nouerunt. Atque hinc esse existimo, quod salsedo non tam inimicas Natura, & aduersas vires possideat ut amaritudo, nec adeo vehementes, & sepe causicas ut acrimonia, sed inter vtramque media quadam via ingrediatur. Hinc etiam est, quod cum sal incidendo simul corroboret, omnes digestiones iuuet, separationes procuret, expulsiones promoueat, quin si maiore quantitate sumatur, omnes humores noxios fursum deorsumque, prout complexiones, vel causarum morborumque discrimina variant, expurget, atque ab innumeris malis hominem liberet, vt videre licet in Sckenky curiosissimis, & vtilissimis obseruationibus medicis, transit tamen quandoque in veneni naturam, vt ex libris Nauigationum paset. ubi mira, quantum aqua maritima potus nocuerit, exempla leguntur. De dulcedine non est opus longius sermonis filum producere. Dulcia vt nobis omnium sunt amicissima, ita vires, & commoda eorum familamiliarissima. Hœcenimcum à suavi calore, longa digestione, hunc temperatum saporem sint adepta, non est mirum sinos adeo illis gaudeamus, cum inter omnia animalia simus temperatissima à Natura complexione dotati. Dulcia enim nec adeo terrestria sunt, vt salsa, & amara, nec adeo ignea, vt acria, sed inter hac media quadam ratione, tam quo ad subsiantia modum, vt vocant, quàm quo ad primas qualitates incedentia, vnde statim exasper atas corporis nostri partes leniunt, moderata corpulentia inanitas easdem replent, & refarciunt, De NEICOTLALPATLI TOTOPECENSI

Vomitoria. Cap. I.

OMEN habet Neicotlalpatli herba, ab ea quam excitat vomitione. folia, quæ fert Scammonij solijs similia, per longa. dissita interualla, atque oblonga, sed circa extortum a pediculo latiora, atque obrotunda. caules volubiles. flores candentes. surculosas vero radices, Nascitur calidis, ac planis locis. Radix est calida, siccaq ; ordine secudo, & graue virus olens. eadem drachmæ vnius pondere deuorata, dicitur bile & pituitam, per superna atque inferna, leuiter purgare. IO. TERRENTII LYNCEI NOTAE. Licet Author hanc herbam Conuoluulis videtur velle adscribere, potius tamen inter Apocyni genera reponi debet. nam solia bina ex aduerso posita, semper in Apocynis reperiuntur, in illis nunquam me vidisse memini. Graue etiam virus in Conuoluulis nullum, sed in Apocynis. Uis tandem purgans, & emmetica, magis est euidens in Apocyno, quam Smilace.

222

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De OCOPIAZTLI

Scorpij spina. Cap

II.

COPIAZTLI, quam alij Hoitzcolotli, feu Scorpij spinam vocant, herba est spinisera. folia proferens Cirsij spinis horrenda praelonga, & angusta. caules longos, teretes, ac læues, quorum fu premis partibus haerent capitula spinis horrida, illis Dipsaci haud dissimilia, ac flosculis contecta purpureis. Prouenit Tonayuce montanis, humidisque locis. Radix Eringium, Siserque, sapore quodam dulci atque odore, videtur imitari. calentique secundo ordine, & exiccante constat natura. Liquor, vbi aliquandiu maduerit, iusvè decocti, propinari solet ab Indis Medicis, his qui iam pene à febre conualuerint, vt reliquijs humorum febrem caussantium, per vrinam aut sudorem euocatis, perfectè ab ægritudine liberentur. quin articulari morbo laborantes, eadem ratione iuuat. in aliosque huiusmodi vsus, magna cum vtilitate solet adhiberi. De PACXANTZIN, seu planta subsidente.

Cap. III.

ACXANTZIN, quam alij Tenextlacotl, feu virgam calcis vocant, alij vero Tlacocalacam, herba est fruticosa, caules proserens longos duos cubitos, teretes, lignosos, striatos, & cinereos, inclinantes in purpureum, unde nomen. folia rara, Saluæ similla, aspera, sed interne subalbescentia, superne vero viridia, flores luteos, magnos, prodeutes à calyculis squamosis. radices vero fibrarum instar. Calida & sicca natura constat, ordine secundo, & odore graui, saporeque. Tempcrato gaudet cœlo, quale est Tepoztlanicum, ac mense floret Sepembre lus decocti radicum medetur satietati, debilem ventriculum roborat, pectus calefacit. exhibetur quoque ab aliqua ægritudine resurgentibus, & ducendis in balneum. solia tusa, permixtaq ; Chichiantic, & Tlatlaolton æquis portionibus, ac contuso loco admota, quidquid humoris ad cum defluxit, siccant, atque discutiunt. verum tunc temporis consueuerunt Indi Medici infunderenaribus puluerern Tlacoxilo xochitl.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

223

De TEPEZENTLI, seu spicis Maizÿ Montani. Cap. IV. ERBA est Tepezentli, folia serens purpurascentia, Limonis forma, sed maiora. caules quinque serè dodrantes, longos, teretes, purpureos, digitum crassos, geniculatos per interualla. fructum Chilli, refertum femine plane orbiculari, & lanugine comprehenso. radicem vero contortam, & candidam, quibusdam veluti glandibus adherescentibus. Nascicur in frigidis, & saxosis locis. Radix extra intusque candescit. gustata virus minime ingratum olet, Pæoniæ simile ac calorem, siccitatemque ordine præfert secundo, crassamque substanciam. sensumaliquem caloris, ne dicam vredinis, præbet circa guttur. tufa, actrium drachmarum pondere ex aqua deuorata, omne humorum genus, supra infraque vacuare dicitur. Hœc etiam species Apocyni haberi debet, ve cuiuis descriptionem legenti, & figuram intuenti patere potest. .

De TLACOLCOATLI, seu Coatli humili. Cap. V.

LACOLCOATLI herba est, quæ caules tenues, geniculis interceptos prosert, refertos solijs Ericæ, exilibus, ac breuibus. flores sunt candentes, longiusculi, ac veluti è flocco concinnati. radices tenues, perlongas, adeoq ; fibris fimiles habet. Nascitur in collibus, planisq ; locis regionum frigidarum, qualis est Huexocincensis, calida secundo ordine constat natura, lubricaque. Ius decocti radicum propinatur, difficilenec fine dolore. vrinam reddentibus, dolorem enim lenit, emundat meatus, atque vrinam, & quidquid illi obstaculo est, euocat. Spica florum similis est Iulo Acori. De

224

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TLAAÇA CAMECAXOCHITL,

seu store funis pabuli terrestris. Cap. VI.

ERBA est Tlalça camecaxochitl saligna folia proferens, oleagineavè, caules multos. flores ex albo rubrescentes, comantes, in summo exiles, & modicos. radicem vero transuersam, sibratamque. calida est, & sicca radix ordine secundo, atque odora. medetur eadem semiunciæ pondere deuorata, interpolatis sebribus, mentemq ; reducit his, qui eam casu amiserunt. Caulis obscurè rubet, folia vero ex viridi tendunt in luteum, flores similes sunt (acaliœ, vel Eupatorio Auicenna dicto, cui sorte congener fuerit.

De YXIAYAHOAL CHAPALTEPECENSI Nepeta Mex.

Cap. VII. EPETÆ, Calamintævè videtur species nostro Orbi incognita Yxiayahoal herba, folia ferens parua, ferrata, subalbescentia, & cordis ferè figura. lignosos caules, & tres spithamas longos, floresque multos, candentes, & modicos. radicem vero prolixam, & fibratam. Montosis, ac temperatis locis gaudet, quales sunt Tetzcoquenses, & Capultepecenses, vnde facta est eis distinctionis gratia cognomen odora est, calidaque, & sicca ordine secundo. radix pota ex aqua, diarrhoeas compescit, tumores praeter naturam maturat, & rumpit, frigori febrium intermittentium aduersatur, sudores, & vrinam elicit, & vitiosos ventriculi detrahit humores.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

225

De TLAELPATLI TONALLAE, seu Medicina dysentericorum. Cap. IIX.

LAELPATLI TONALLÆ herba folia Lini tenuia fert. caules exiles, teretes, & longos. Heres compositos in corymbos. radicem candidam, longam, tenuem, & fibratam. Nascitur Tonallœ Misticæ inferioris. radix est primo ordine calida, graue quodam virus olens, & nonnihil adstringens. eadem semiunciæ pondere deuorata, medetur dysentericis.

De TLAQVAVHTILIZ PATLI, Seu Venerea, medicina. Cap. IX.

ERBA est Tlaquauhtiliz patli solia longa mittens, & angusta, salignis maiora, subalbidaque, & firma, qualia esse solent arborea. caules breues. fuluosque, vt ferunt, flores. radices longas, ac tenues. Nascitur in montibus temperatis agri Acatlanici. sapor est Glycyrrhizæ, dulcis. calidaque, & humida, ordine secundo temperiei, aut primo completo. excitat venerem admota pudendo, ingestaque, vnde inuenit nomen . curatque puerorum diarrhoeas, tosta redacta in puluerem, atque duarum drachmarum menfura deuorata. Planta, qua Glycyrrhizœ saporem habent, utiles sunt ad expurgandos meatus vrinarios, renumque calculos, ut in Anonide omnibus constat. & quia omnes genere leguminum continentur , non mirum si flatus excitent.

226

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De APHATZI PVNTZVMETI.

Cap. X.

OLIA sert herba Aphatzi Puntzumeti, rara, longis appensa pediculis, ocymina, & circinata. caulem breuem, rectum, teretemque. acin summo flores orbiculares, Chamamelo similes, è suluo candescentes. ac femen Aniso simile. radicem vero surculo similem. Prouenit in frigidis regionibus Michuacanensis. radix Coriandrum olet. calidaque, & sicca constat temperie. eadem ex aqua resoluta, atque epota, dysentericis medetur, & ijs, qui quartanis circuitibus insestantur. Ius decocti eius confert cruribus oedemate affectis, si eo abluantur *

De APATZI PVNTZVMETI II. seu Mustella odórata. Cap. XI. ERBA Apatzi Puntzumeti altera vnicum profert caulem sex spithamas, longum, tenuem, teretem, & striatum, è binis ternisvè radicibus, exilibus & tenijs similibus prodeuntem. & in eo folia longa , angusta, ferrata, rara Amygdalivè, & quæ in colorem suscum inclinant. & nisi paulo breuiora effent, ac ferrata, Saligna viderentur, flores luteos, in pappos abeuntes. ac semen in summis capitibus fimile Anio. radix Coriandrum indistncta olet similitudine, sapit vero Pastinacam, simulq ; Coriandrum permixta. & calefacientis naturæ esse reperitur. In cacumine montium prouenit, frigidisque locis, quale est Pazquarum prouinciæ Michuacanensis. radix tufa, atque è liquore quouis conuenienti deuorata, dysentericis, vt aiunt, & quartanis febribus solet mederi. H

CACAVAXOCHITL, seu Flore Cacauatl. Cap. XII. ACAVAXOCHITL herba est folia cordis figura fundens,

caules dodrantes, flores purpureos, radices vero crassas, fibratasque, Nascitur Y anguitlani Misticæ superioris. Dulcis est radix, & nonnullam praefert amaritudinem, & cum siccicate calorem. cadem læuigata, atque epota semiunciæ pondere, dysenterijs medetur. Ad cAltheas reserri potest hœc planta. radix eius craffa , & lutea depingitur. cau. les & solia similiter subluteo sunt colore. Calyx Ibisci, flos superiore parte ruber, inferiore re vero in album vergit, inspersis rubris maculis. De

NARDI

ANT. RECCHI LIB. VII.

227

CHARAPETI. Cap. XIII.

ERBA est Charapeti folia mittens ferrata, Vrticæ, aut Ocymi proxima, ed tamen longiora, stipites multos, prolixos, ac suluos. & iuxta cacumen flores ex albo rubrescentes, longos, & angustos. radicem vero sibratam. Nascitur in calidis Michuacanensibus, & frigidis locis, at floribus decidentibus apparent veficæ cordis figura, in quibus continetur semen, calida, & sicca natura radix constat. eadem tufa resoluta ex aqua, & fex obolorum pondere epota, scabiem curat, etiam Gallicam, ac ventris dolorem lenit. An Scrophulariœ congener ? H

De CHICHIANTIC COATLANENSI China Astringente. Cap. XIV

HICHIANTIC COATLANENSIS herba est solia Vrticæ proxima mittens, sed pennatis pediculis, caules quadratos, sarmentosos, & hirsutos. flores purpureos, similes China, cuius eft species. radices vero capillatas. Nafcitur feruentibus regionibus, qualis est Y auhtepecensis, & Coatlanensis. femiunciæ pondere trita folia , epotaque ex aqua , fluxum alui cohibent. calida, siccaque, St adstringenti natura constant, & odore graui. & fluxum sanguinis prægnantium solet, quomodolibet admota, retinere. C

228

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

Flore Solis. Cap. XV. HIMALATL PERVINA, feu C Magna, quam Anthilion, & Florem

De CHIMALATL PERVINA

Panis.

Flos Solis minor.

Solis appellant quidam, herba est folia fe-serens magna, ferrata, inferne candescentia, & Vrticæ æmulantia formam. caulem vnicum, rectum, decem quindecimve pedes procerum, brachium craffum, rotundum, cauum, atque exaturato colore virescentem. florem in summo orbicularem, aureo micantem fulgore, speciosis radiantibus per ambitum luteis folijs, media vero orbita quampluribus flosculis flauescentibus refertum, è porulis, faui mellis instar ordine dispositis, ortum ducentibus. ijsq ; decidentibus femina infurgunt illis Melopeponum forma (esti teretia fere sint) lenitace, temperie, & cætera prope naturasimilia. radices vero aliquadantenus tuberofas, ac fibratas. Semina, licet liberaliusdeuorata dolorem capitis excitent, pectustamen leniunt, ardorem exringuunt, & apud aliquas gentes tufa, coada in panem, affaque, frumenti præbent vsum. etsinon defint, qui dicant, appetitus venereos excitare. maximè pediculos foliorum teneros, abstersis pilis in craticula coctos, fale, oleoq ; conditos efui fuaues, orique gratos. Huius aliud obseruatur genus, cuius caulis breuior, ac minor est, ac ramos duos,tres, pluresve ferens, ac in singulorum summo flos insurgit priori similis, multotamen minor. Nascitur in Peru, alijsque nonnu lis Americæ prouincijs sponte, in alijsverò quibusuis locis planis, atque campestribus semine, lætior tame campestribus, &cultis. Flos Solis Indicus etiam Europa à multis annis innotuit. eius que magna con spicitur varietas in magnitudine foliorum, & floris, in alflorum, ui titudine & crassitie caulis, in colore quandoque albus reperitur. Consulendus etiam Monardes cap. 68. vna cum notis Clusy. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. De CVITLAÇOTL TEPECVAQVILCENSI

Napiformi.

229

Cap. XVI.

ERBA est Cuitlaçotl TepccuaquilcenJis folia pinguia habens, cordis figura, Pyrivè. caules tres dodrantes longos, volubiles, partimq ; purpureos. flores candentes. radicem magnam, obrotundam, candentemu, ac fibratam. Nafcitur Xochimilci temperato cœlo, in domibus ac hortis, fed co translata, a calidis regionibus. nam & Malinalci, & Tepecuaquilci prouenit, planis & campestribus locis, maximèque iuxta aquarum fluenta. Radix Napum olet, sapitque, atque puberem bellicorum instrumentorum, tormentorumvè. calore nonnullo prædita est. pedoris, ac ventris doloreni fedat, ac flatum discutit vnius vnciæ deuorata pondere. maxime fi è liquore aliquo calenti, additoque Siliquastro, assumatur. Quartanis, tertianisque medetur, vacuata per fuperiora bile, & humore melancholico, fi paulo ante accessionem sumatur.

De MICVI TLAXCOLLI, seu Piscium intestinis. Cap. XVII.

ICVI TLAXCOLLl herbula, nomen inuenit a radicis forma,

vnde profert caules tenues, & in cis folia longiuscula, & angusta, & in summo flosculos candentes, exilesque. Nafcitur apud Panucenses. radixque calida temperie constat . tufa & applicata, medetur vlceribus mira breuitate, etiam cancrofis, & alioqui insanabilibus. Quamobrem maximi habetur ab incolis. folia vero tufa & potata, medentur ictericis, & suppressam vrinam euocant. Radix vero, oculorum carnem excrescentem extergit, fi puluis eius inspergatur. aiunt etiam, infufam ita corpus vniuersum purgare, vt homines alioqui pigros, & fegnes, impigros efficiat, ac paratos ad quemuis laborem sustinendum. Fructum apertum pinxit Xyridi similem, idest tres partes diuisum. in quarum unaquaque, duo semina lutea continentur. De V

230

RERVM MEDICARVM

NO. HISP.

NEXT LACOTLY

YACA-

PICHTLENSI Limoniphylla.

Cap. XIIX.

ERBA est Nextlacotly Yaca-H pichtlensis folia Limonis mittens, sed maiora, asperaque. caules in homi-nis assurgentes magnitudinem. flores pallentes, contectos in calycibus squamofis. radices vero surculofas. Nascicurin calidis, & frigidis regionibus, locis humidis, ac montium faucibus. calida est, ficcaque, & gustu odorata. Ius decocti eius, aut radicis, foliavè duarum drachmarum pondere deuorata, vrinam cuocant, & enixis magnopere a partu conferunt.

De TLALCAPOLIN, seu Chamœceraso Atlapulcensi. Cap. XIX.

LALCAPOLIN herbaest dodrantalis, folia ferrata fundens, oblonga, & per interualla cauliumquaterna, quinave. caules purpureos. floreses in postremis ramis paruos, & coccineos frudum Cerafis nostratibus persimilem, minorem tamen, vnde contingit nomen. radices surculosas, &candentes, longas, & anferinam pennam vix crassas .Nascitur montosis, frigidisque locis Atlapulci in ilicetis. calida enim est, & ad-dftringens. seruaturque radix tofta inannuos vsus. hæc herba redacta in pulueerem, & infusa, dysenterias curat.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

231

De TLACOXOCHTITL Iasminiflora. Cap. XX.

LACOXOCHITL Anenecuilcensis, quam alij Tlacoxihuitl vocant, Hoaxtopecenses vero Tlacopatli, herba est, quæ folia fert faligna, subalbidaque. & è radicibus fibrarum instar, caules fuluos. & in fumma parte flosculos ex albo rubrescentes , longiusculos, & compositos in comam. Nascitur in calidis, planisque locis. audio a mari Australi Anenecuilcum , ob remedij præstantiamprimofuisseallatam. Calidaest, & ficca, adftringensque facultas. atque ideo propinatur his, qui laxitudinem patiuntur. corroborare enim eos, ac veluti viuisicare prædicatur. quin radicum puluis vetustis plagis dicitur egregie mederi. T

Radix huius plantes vt ex Ymagine conspicere licet paucas habet fibras, caulis aliquantum purpurascit, folia terna saligna. flores in summo caule rubri, oblongi, nempe figura Gelsimini, uel Quamoclit dictœ , seu Conuoluuli Pennati à doctissimo & nobilissimo D. Fabio Columna Lynceo in suis Rariorum ac minus cognitarum stirpium libris descriptœ. De THE VH COPALLI, seu Copalli Dei. Cap. XXI. ERBA est Theuh copalli folia mittens Acocotli, seu Liguftici Indici. caulem cauum, Ferulæ similem, geniculatum per interualla, & candentem. & in extremo caule fructum comantem in muscarij modum, fed exiliorem. & flores lanuginosos. fibratam vero radicem. calida natura constat. atque ideo radice eius in puluerem redacta, additaque Nanahuapatli Yohoalensi tuberculis è Gallico procedentibus morbo , mederi solet.

232

RERVM MEDICARVM NO. HISP. TZONPOTONIC.

Helichryso Mexicano. Cap. XXII.

TA vocant Quauhquecullenfes speciem quandam Helichryfi peregrinam, quæ herba est folia fundens Saligna, aut Conyzæ, squallentia, & hir futa . flores Helichryfi ex albo pallescentes, vmbilicumque circa medium rubeum. radicem surculosam, & fibratam . Nascitur in calidis Quauhquecullœ. calida constat, lubrica natura, & odorata gustu. Ius decocti eius medetur tuffi, tietati, & ventris doloribus. articulos humore obrutos, atque impeditos laxat, & mundat, sudorem euocat, ac flatum discutit.

De YCEL ACOCOTLI CHVLLV.

LENSI Rosmarino Ferulaceo. Cap. XXIII.

E R B A est Ycel Acocotli C lensis, folia fundens Fœniculi, crafsi ora tamen, & latiora, iucundè olentia. caules cubitales,multis concauos alis, & in cacumine vmbellas. in quibus semen copiofum, candidum, Spondilio simile, rotundum, angulosum, ac refinaceum, quod in mandendo linguam exurit. radicem crassam , longam, & Thus olentem. ex qua descriptione liquet, verum ess e Verum Diosc. RoRosmarinum facundum , descriptum smarin. Fœ cundum. quondam à Dioscoride, neque ab aliquo ante nos vera imagine expressum. nam illa Matthioli, cum descriptione Dioscori dis non videtur omnino conuenire. icitur in humidis locis iuxta montium fauces, vires sunt eædem, quas Lybanoti dicachrym ferenti tribuit Dioscorides. quanquam Cullulenses , & Tllaxcalteca (apud quos nascitur) dicant, Ius decocti eius bibitum, exanthematis & punctis, qua: ex fanguine fuscitatas febres comitari solent, mederi. H

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. De

233

YZTACXIHVITL. Basio Monili. Cap. XXIV.

ERBA Yztac xihuitl, quam alij Tecacapan, alij Chichiahuac xihuitl vocant, Volubilisest genus ad Hispanias iamdudum delatum, nuncupatum apud vulgus Basium monile. calida, & glutinofa natura constat. oculis medetur, vrinam euocat, & femen retentum pellit.

Flos huius Volubilis inferiore fui parte depictus est colore luteo, in summo autem colore Echij.

De AXIXPATLI. A

Cap. XXV.

XIXPATLIS herba, quam a natali loco Quauhnahuacensem vocare posses, folia profert oblonga, & ferrata, folijs Menthae similia. caules

eretes . flores exiles, & purpureos, in spicas tenues, & longiusculas compositos, & à fingulis foliorum exortibus prodeuntes circa caulium postrema. radicesvero capillis similes. Sapore, & odore insigni caret, adeoque calore nimio. Ndicitur regionibus calidis Xochitepecensibus, & Quauhnahuacensibus, planis &campestribus locis. Radices tufæ, & drachmae vnius menfura ex Glycyrrhizæ decocto , aut alio simili, deuoratæ, mire vrinam euocant emundant quidquid , hius meatus obstruere potest, aut vrinæ reddenda: esse impedimento. Aliam Axixpaili herbam vidi Quauhquecullœ eiufdem nominis, fed odoram, & tertio ordine alia. calidam, radice furculosa, folijs falignis, ferratis, & flore modico, & candente. quæ retentam vrinam euocat, fi pugilli menfura folia ex aqua deuorentur.

234

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De CHIANTZOLLI, seu planta in humere intumescente. Cap. X XVI. LANTA Chianiznizolli vocata, herba P quaest folia Hederæ proterens. caules drangulos, & fesquidodrantales. flores candentes, exiles, vasculis oblongis contentos. quibus demum femen generatur, atque continetur, candens, compressum, planumve Lentium f rma. radices vero furculofas. Olet Thymum nostratem, fed e vestigio odor elanguescit. Folia, & radices omnino videntur expertia caloris, aut cuiusdam stringentiæ, & amaritudinis. Semen vero frigidum est, aut caloris temperati, non sine quadam lubricitate, & laliuola natura. quod deuorari folet matutino, ac postremo vespere, aduersus febres, ac dysenterias, cæterasque defluxiones, ex aqua vnciæ vnius pondere mirofuccessu. dum tamen ventri bis, aut ter applicetur emplastrum, constans aranearum telis, oleo rofaceo, & pariter infrixis aliquot ouis. Parantur ex eo, Saccharo aut Meile condito, atque interdum expurgatis CHIANTZOLLI ALIA. Amygdalis, Melonum, atque aliarum plantarum feminibus, pergrata quædam genera Be ! laria. bellariorum, potionumque refrigerantium, qualis est Chiantzotzollatolli vocata, extinPotiones nutritiuæ. guendis febrium caloribus aptissima, acbonum, gratumq ; praebent alimentum. quin belli tempore maximi habebatur. quo si cum secum plenum illo ferrent, nihil, quod nutriendo effet commodu, sibi arbitrabantur deesse. Miscebant vero id femen in farinam redactum Maizio torrefacto, atque contrito, vt diutius integrum, & immune à corruptione seruaretur. Cumq ; exposcebat occasio, potionem parabant, cui interdum succum Metl ignem expertum vix Melli nostrati cedentem , & paululum Siliquastri folebant admiscere. Vbique fata hæc planta prouenir, locis præcipu è cultis, irriguis, & aquosis. Folia Hederœ similia, longitudinem habent quatuor digitorum, latitudinem vero trium. Exponimus c hiantzolli aliam, cuius flos ruber, & folia in anteriori parte tiora, ut in Pyrola videre licet, De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. De

COLTOTL.

235

Cap. XXVII.

OLTOTL herba est caules fundens flauos, ac tenues, folijs refertos Securidacæ, ac flores in poftremis stipitibus proferentes, capitulorum forma, purpurescentesex pallido, radicem pallentem, longam, surculofamque. Mexici nascitur, alijsq ; montanis,& temperatis locis. Calida conflat, aut temperata natura, & Glycyrrhizæ pene odore, ac fapore. quo fit, vt fi cum Axixtlacotl , & Chichi xihuitl tufa, dolenti alicui loco ob flatum, radix apponatur, aut frigus, illum statim a dolore reddat incolumem, splenemq ; admota minuat. per fc vero semiunciæ pondere deuorara, pectus leniat, & refrigeret, exanthematis opituletur , appetentiam excitet, atque euocet vrinam. C

COZTICPATLI

Thalictro

ACATLANENSI. Mexicano. Cap. X XXIIX.

ERBVLA

est Cozticpatlis

Acatlanensis Adiantho similis, folia pene Adianthi ferens. caules tenues. flores pilofos, paruos, exilesque. radices vero fibris fimiles. videtur ad fpecies Cocoztic pertinere. Nascitur iuxta flumina, & loca humentia calidarum regionum, præcipuè Misticæ inferioris. Radix eft dulcis, & amaritudinis cuiufdam particeps, fubtiliumque partium. Ius decocti radicum epotum vrinam euocat, & renum calorem, & dolorem mitigat. fluxum vero puerorum cohibent radices epotæ ex aqua femiunciæ mensura, & succus medetur oculis.

Et si Adiantho sit fimilis, tamen Thalictris annumeranda est. nec enim flores, aut femina, separatim in Capillaribus conspiciuntur . Jn hac itaque herbula non solum flores pilosi, foliola bina ex adsed & Japor dulcis planè idem qui & in Thalictro minore percipitu posita , semen, Alia

236

RERVM MEDICARVM NO. HISP. Alia Cozpiepatli secundo loco exhibetur,

COZTICPATLI II.

cuius radices crassœ Amerhisti colore, ex quibus multœ fibrœ luteœ exoriuntur. caulis luteus, ramis enascuntur bina exopposito folia ex viridi lutea rubris Venis pererrantibus. fruSium non appinxit.

CVIZTAPAÇOLLIN, seu Nido lacertarum. Cap. XXIX.

VIZTAPAÇOLLIN herba folia fert Mori, terna. purpureos caules, tenues, & interceptos geniculis. flores rubeos, & paruos. semenq ; fimile Phafeolis. radicem vero digiti crassi udine, fibratam. Prouenit apud agros Tlachmalacacenfes. Radix Glycyrrhizam sapore imitatur, attinetque ad temperiem, aut moderatum calorem, cum humidicate, &lenitione. Ius decocti radicum, aut ipsæ radices deuoratæ conferunt his, quibus venter tumet, aut aqua inter cutem molesta est, qualibet menfura. illinitur eadem affecto loco quotidie, donec ægrotus restituatur sanicati. In figura folia Phaseolo similia depinguntur.

CVIZTAPAÇOLLIN.

OÇELOXOCHITL.

Herba Lætificante. Cap.

XXX.

CELOXOCHITL, quam alij Teyolchipahuac , feu Exhilarantem cor, vocant, herba est Lini folia ferens, longa, & angusta, quaterna quinavè, per caulium interualla ordine disposita. & in summo flosculos purpureos, & obrotundos. radicem vero fibratam. Nafcitur Tlamanalci frigida regione. mœrorem cordis, maxime a Pharmaco dicitur radix remouere, semiunciæ pondere ex aqua bis die deuorata, aut per se, aut cum NextaO

malli. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

237

De TATACANALTIC. Chamæbalano Mexicano. Cap. XXXI.

ERBA est Tatacanaltic folia Saligna fundens. flores modicos, atque purpureos. radicem longam, sensimque gracilescentem : cui per interualla appendent Orbiculi Nucibus iuglandibus pares. Nascitur in collibus Yacapichtlœ, & Ocotuici. nec delunt, qui Tecauhquilitl vocent. radix dulcis, & pauci caloris, propinatur ad euocandam vrinam, & febres contemperandas. vetustisque plagis, læuigata & inspersa medetur.

Caulis & folia, Puniceo fere fune colore flosculi Ericœ smiles ; radices vero Chamœbalano assimilantur, cuius speciebus forte annumerari potest. De

TLALAPALTIC, seu Cocoztic, seu Tlalauhqui chioyantic, seu Chichiantic rubea Herba Pallida. Cap. XXXII.

LALAVH QVICHYOYANTIC, quam alij Cocoztic, seu pallidam vocant, herba eft folia fundens oblonga, ferrataque. caules infurgentes e radicibus, fibris similibus, multis, teretibusque, atque pallentibus, & Hellebori imitantibus formam. flores vero oblongos, candentes, forma canaliculorum, & fructus glandibus oblongis similes. Nafcitur Temuacacensibus agris, qui ad calorem spectant, necnon Tepuzculullœ Misticæ inferioris, vbi vocant Tlatlauhiquipatli ob rubrescentem è pallido colorem. bibitur aduerfus febres. miscetur Ghichimecapatli temperandi illius caloris gratia. aduerfus Varioas duarum drachmarum pondere deuoratur. inflammatis instillatur oculis, etsi nonnihil calidæ fit temperiei, & lenis cuiusdam naturæ particeps.

238

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TLALCHINOL XOCHITL. Venerea Medicina II. Cap. XXXIII.

LALCHINOL XOCHITL, T quam alii chiantzotzolto vocant, alij Tecamactl aclatzin, seu medicina in ore sonantem dicunt, herba est radici innitens fibratæ. e qua multos caules fundit, binos dodrantes longos. & in eis folia per interualla quatuor vnciarum oblonga, & parua, aceruatim coherentia. interiectis floribus modicis, oblongis, paruis, & ex albo purpurascentibus, permultis capillamentis luteis hinc inde exorientibus. Nascitur in planis, calidisq ; locis Yacapichtlœ Adistringenu, dulciq ; radix confiat natura. atque ita folia trita, & epota è liquore aliquo adstringenti, aluum fluentem cohibent. radix, quæ subacris est, tula, & duarum drachmarum pondere deuorata, vomitum ciet, medetur tumoribus preter naturam, vlceribusque. Sut qui Cuatilizpatli, quod venere excitet, vocent. funt & qui Mecapatli. ferut namque, ius decocti eius morbo Gallico mederi. .

De TLALLANTLACVA CVITLAPILLI, seu Cauda parui Tlacuatzin. Michuacanica Diuretica. Cap. XXXIV. MAS. I.

MICHV AC : DIV RET : MAS. II.

THALLA-

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. MICHV AC : DIVRET : MAS. III.

239

LALLANTLACVA CVI- Mas. TLAPILLI herba est, cuius duæ reperiuntur species, mas nempe, & femina. mas folia fert. Solani mucronata, & iuxta cuspidem contorta. caules volubiles. radicem vero longam, tenuem, fibratam, candentemque. Volubilis quo- Fœmino. que femina est, fed caule cinereo, & geniculato. folijs cordis figura, longe maioribus, ac latioribus. flore per hyemem candenti, & magno. fructuque oblongo, & ampliori, referto luteo femine, ac obducto candida lanugine. eadem conftat vtraque natura. Nascitur in calidis Tlachmalacensibus, Quauhnahuacensibus, & Acatlicpacensibus, circa humentia loca, & fauces montium . Radix odore infigni caret , ied initio dulcedinem quandam praefert Glycyrrhizæ similem, postea vero amaritudinis nonnullum senfum præbet. Calida vtique, & humida conftat temperie. femiuncia illius ex aqua deuorata, vel per fe vel addito Siliquastro, vrinam retentam pellit, extergitque vias renum, & vesicæ. Ius decocti radicum, febres euocato fudore finit, ac dolores corporis leuat. T

MICHV AC : DIVRET : FOEMINA.

Eri Michuacanici medicamenti posterior classis. Plantas in ea habemus prioribus, ut sapore ita viribus mitiores ; diureticas Volubiles vt indicatum superius.Imagines quatitor. Mas dicitur quœ primum locum occupat, cui & duas subsequentes adi unge. vltima fœmina fit Masculœ fecunda maior est. Tertia crasferi è caudice erecta magis. Procumbit fœmina pluribus ab crafsiori radice flexuofis ramulis erumpens : fructus paruo Peponi similis : Semen luteum sericeis candidis filametis appenfis refertum folia tamen bina ex aduerso adpicta : unde ambigas cui prœcisius plantarum generi adscribi debeant, nam lanugo illa argentea, foliaq ; bina Apocynum petunt, cum in alio nullo Volubilium genere reperiantur ; at Peponi similis in Apocyno fructus nunquam, sed fili quœ duœ ex vno flore exortœ. Quid si media inter Cucumeraceam, & Apocyni familias statueris ? /latitem ?

240

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De TZONPELIC XIHVITL

Nectarea.

Cap. XXXV.

ERBA est Tzonpelic xihuitl folia feH rens Ocymi similia, forma & magnitudine, bina per caulis interualla, led alijs minoribus ex eifdem exortibus prodeuntibus. caules teretes, ac tenues. florem candidum, longiufculo pediculo appenfum, paruis, oblongisq ; spondylis similem. radices vero capillatas, ac tenues. Nascitur in calidis, humidisque locis, iuxta fauces montium Panucensium. Huius herbas folia adeo dulcia sunt, vt mel ipsum, saccharumque, & quæcunque alia dulcedine præstant, longe interiora videantur. itaque in hac vna fola planta visa est natura periclitari, quantam dulcedinem posset rebus naturalibus impertiri.neque fua caret vtilitate. nam febres ledam folia deuorata ex aqua. tussim, ac raucedinem placatepotus succus, & appetentiam excitat. Florum unitorum figura, spicam vel Iulum Typhœ refer, colore ex Luteo in rubeum tendente. De XOCHIPALLI Artemisifolia. Cap. XXXVI.

OCHIPALLI herba est fex prolixa cubitos. foliaq ; ferens finuosa, magna, & Artemisiæ quadantenus similia. caules digitum crassos. flores Cempoalxochitl, paruos, & colore ex luteo rubrescentes. radices vero tenues, longasque. Nascitur passim in calidis, & est admodum vulgaris cognitionis. Floris tantum est vfus. qui caloris eft temperati, grati odoris, ac laporis, corroborans cor, vterinos pellens affectus, & vlcera,ac prarcipue oris curans. maxima vtilitas tingendi lanas, acrerum formas luteo colore exprimendi, fed qui vergat in rubeum cuius gratia ex aqua coquitur, adiecto nitro, atque ita demum exprimitur succus, collaturque, quo veluti pigmento vtuntur Pictores, & Fullones.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

241

De ÇACANEL HAOTL CHVL-

LVLENSI Anagallide Mex. Cap. XXXVII.

ERBA est Çacanel haotl è radicibus surculosis cauliculos edens dodrantem longos, & in eis folia, & frudum Anagallidis. Prouenit in locis ficcis regionis Chullulensis. radix eft dulcis, & temperati caloris . eademtusa resoluta ex aqua, ac inftillata peni, dicitur vrinam euocare, eiusque meatus , tradis etiam lapillis , extergere. De ÇEÇECPATLI ACATLANENSI Glycyrrhizæ æmula. Cap. XXXIIX. EÇECPATLI ACATLA. c NENSIS, herba est, folia. ferens multa , similia rutaceis, fed minora. radices longas, ac tenues, e quibus insurgunt caules. Nasciturin calidis, campestribusque locis, & prarcipue Misticac inferioris, vbi quidam vocant eam Charapuehari, ali; Xoxocpatli. nec desunt, qui Querambeni appellent. Radix eft dulcis, adstringens, & moderate calida. & tamen referunt, ventris tineas interficere, mederidysenteriae, scabiei, pustulae, vulneribus, ictericis, vacuare bilem , & pituitam, ac dolorem ventris sedare,vncie vnius ponre epotatam. Glycyrrhizoe, Ononidiq ; affine videtur hoc legumen, cum eodem confiet sapore, esq ;purgandi habeat. radix eius lutea depingitur, flos verò purpureus.

242

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De

COZTIC

M ECAPATLI

TILANCENSI.

Crista Galli

ex.

Cap. XXXIX.

OZTIC MEC APATLI herba est, folia habens obrotunda > parua, legumini, aut Numulariae similia • caules sesquidodrantem longos, & in mo flores spicatos, purpureos. radicem vero fibratam, pallidamque. Nascitur in frigidis quibufque locis Tilancensibus • midavidetur conflare natura, & rate calenti. morsibus serpentum > aiunt illitam mederi, & quorumuis aliorum nenatorum animalium. Radix longa, tenuis , lutea. in

herboe flores spicati, purpurei • sed calyx luteus vt in Crista Galli. De TLAOLLI, seu MAIZIO ; deq ; potionibus, & placentularum generibus ex eo parari solitis. Cap. XL.

VID mirum, si circa Mundi pri mordia , atque illorum temporum rudimenta, nondum excogitatis bus ad vitam commode tranfigendam inser uituris, Cerere carentes, mirabili sanèboinuento, & naturae omnium parentis B no , tuendae fanitati apprime vtili, confugiebatur ad glandes, &. Hordeum , quibus modò sues, & liqua sunt sordidiora malia consuescunt faginari, quando nostra quoque tempestate alij Oriza, & alij siliquis arborum quarundam , alij»herba: notae, radice, ab j Ilantho , Guaiacis, & (vtcaetera, quae innumera sunt, praeter mittam ) alij Tlaolli, quod noflri Frumentum Indicum , Haitini verò Maizium appellant, vescuntur loco panis ? Neque hoc dictum in vilipendium T quod tantum abest vt vituperem , vt ximè laudem , mirerq ; Hispanos rer

cate-

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

243

exterarum diligentissimos imitatores, atque translatores, & vtilium inuentorum ampliatores,suis vfibus adhuc non accommodasse , & in suas oras transtulisse, excoluisseque frumentaceum genus, valentibus, & male habentibus, si decenter eo vramur, impensè salubre, cultu facile, vberrimi & securissimi, in quouis fer è folo, pronemus, siccitatibus & alijs cœli terræq ; iniurijs parum obnoxium, Sc citius satu, fortassis a fame , & mille, quas inde emanare solent malis,vindicare posset. Sed ne cui miraculo fit, getes esse, quæ fine tritici vfu vitam tranfigant, & peregrinis, ac pene ignotis cibis, iucunde & magna cum voluptate, Sc vtilitate viuanr, & vescantur, quale eft Tlaolli, de quo quoniam Mexici non solum apud Indos incolas, sed apud aduenas Hispanos, est maximus creberq ; vfus, instituitur nobis modo sermo. Tlaolli ergo a nobis dictum Maizium ( notior

vulgatior eit hæc vox) a quibufdam recentiorum, Frumentum Tur& , cicum, ab alijs vero consultius, Indicum appellatum, vt formam silentio toti iam cognitam mundo transigam, multas habet differentias (siluestre enim Maizium seorsim defcribetur)a colore,magnitudine,& mollitudine granorum, quibus spicæ ipsæ stipantur, desumptas. Reperias enim quamplurimas granis constantes albis, alias pallentibus, nigris multas, quasdam purpureis, nec

Laudes Maiz.

Differentia .

cyaneis, & multorum colorum permixtis; demum alias quæ paucas, granis flauis, candentibus, vt priores constent, longè tamen ea habent maiora, tenerioia , ac triplo maiori spicæ inhærentia. Seritur Martio, in fingulas scro- Tempus. es, inter se passum vnum distantes, quaternis quinisve granis coniectis, Sc reponitur Nouembri, Decembri, Sc Ianuario, repastinato solo. etsi pro varietate regionum, quæ apud hos Indos, ob dierum noctiumq ; pene æquale interuallum, & varios Solis ficus , modicis spatijs mirum in modum euariant, tardius citiusq ; solet demessum truurarumq ; recondi. Temperatum eft, aut ad cali- Vires. ditatem, humiditatemq ; paulisper decliue, substantia mediocri, concoctu facinantur, præcipuè his qui eo victu vti consueuere, non crassa, aut, velati quidam opinantur, obstruenti, & viscosa, quod vel Indis ipsis, qui ex eo pane in placentulas formato viuunt, nec tamen obstructi, aut decolores conspiciuntur, periclitari licet. ijsdem affirmantibus, nullam in ventriculo grauitatem sentire post epulas, imò post paucas horas rurfus ac si nihil ingessissent esurire, & magna vel de nomine solo ad aduenauiditate, si adsit copia, repetere nutrimentu, nec tum vsque Hispanorum, lithiasim nouisse. quin quod nullus eft apud Mexicacelebrior aegritudinum acutarum, & commodior victus. qui etiam ptisanæ prxicrcar, X Z #

244

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

præfertur, quod mille experimentis confirmatum,comprobatumq ; est. ter siquidem, aiunt, coctum descendere, corpora quantum fac eft, nutrire, nu febrilem lum inferre grauitatis sensum , mollire ventrem, & pectus, calorem demulcere, præsertim fi puluis eius ex aqua permittatur brumali tempore gelascere, quo vti folent Chymistæ, vrinam euocare, viasq ; omnes extergere. Cumq ; mille videatur abundare commodis fi apte paretur, nullamq ; noxam inferre ’ cur (nifi quis dicar, sanguinem, & bilis copiam generare, atque augere) non est consentiamus dicentibus, frumento esse calidius, difficile & concoqui & dist ri bui, viarumq ; moliri obftrudiones imò cur laudemus Mexicanos medicos, qui posthabita hordeacea ptifana, veluti ingrata gustui, & ægrotantibus inimica Pultes e pultes e Maizio, quas Atolli vocant,permixtas praeferunt, huic genti consuetas? Maizio & gratas, & quae citra vllam noxam , suauem saluberrimamq ; alimoniam præAtolli. beant. Quamobrem quot modis (oleant parari, qua breuitate potero, tum sanis Placentae. tum morbo aliquo affectis, deinceps sum edocturus. Modum placentularum ex eodem frumento parandarum differens in id quod sequitur caput. a Nequatol li. tolli, idest Atolli, cui calx fit permixta, ita vt aquae fint partes octo, huius fruCofectio. menti Indici sex, & calcis pars vna,fumens initium. tunc enim carbonibus pauculis impofitum, in fictili obturato emollitur. quo tepore ab igne amouetur, linteis cooperiendum eft, & tandem lapide, Matlatl vocato, pinsendum. mox in fidili decoquitur, donec cogi inspissarique incipiat. & eo tempore decima pars mellis Metl, de quo suo loco dicetur, permiscetur. tandiuq ; permittitur bullire, quandiu opus eft, vt ad pultem, placentulævè Hispanicæ perueniat modum. Vir es. Refrigerat hoc, humectatq ;, intemperie calida & ficca affecta corpora. emollit pectus,plurimum nutrit, corroborat, impinguatque corpus extenuatum, & amissas vires instaurat, atque restituit. extergit quoque, & eft ægrotantibus ueniens victus. quid quod tabidis exhibitum, ptisanæ hordeaceae gerit vices, grauiffimis morbis resurgentibus manus auxiliares præbet ? sunt qui adijciant Piper Indicum modica mensura, sed cum sunt beneualentibus propinaturi, & his, quos calida intemperies non intestat. ita enim gratus palato redditur, & venerem concitat. vtuntur eo alimento Indi quibusuis horis diei, seu valeant, seu ægrotent, fed potiffimum mane, potum adijcientes . Cepit iam huiusmodi vidus placere Hispanis, ted praecipue his qui ab Hispanis & Indis Indis & AEthiopibus , aut AEthiopibus & Hifpanis ( eo turpitudinis deuenere mores, atque is fadus eft inter nationes tam varias circa vitia consenIztac A- sus) nati sunt parentibus. Parant aliud genus Atolli, quod vocant iztac, siue tollialbum , eodem quo dictum eft modo. quamquam iam confectum, & insa, vnde sorbendum est, transfusum, virenticonspergant Chilli, & vocans Tomane, admixta infuper salis debita portiuncula . Solent vero tria hæc aqua dilui (etsi multis sat efle putetur ingenitus illis humor , vt debite inspergi queant) quin & Xochoa- acidum vocatum Atolli, quod Xocoatolli Mexicani nuncupant. Solent quoque tolli. parari permixta libra vna fermenti, feu massæ acidæ, libris binis Maizij, admodum diximus, emolliti, atque contusi. fermentum autem parabitur, dictum Fermentu capias Maizium nigrum, & conficias massam ex illo , quemadmodum eft, quatuorque, aut quinque diebus seruaueris, donec acescat, & tunc demum permiscueris, vt Atolli gratum quendam contrahat acorem, mox in vas trans-

fuium?

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

245

sale, & Chilli conspergatur, atque ita demum ab aegrotantibus matuti- Vires. no sumatur , vt corpus extergat, vrinam euocet , atque aluum expurget. Hoc eodem fermento, ex aqua frigida resoluto, atque epoto, corpus refrigeratur, aut per vehementem æstum, aut cum ex itinere aut labore, quifpiam aut defatigatus fit, aut vehementius concaluerit,aut quando renes ita vruntur, vt lotiuim vrinarios meatus lancinet, atque exulceret. At album Atolli, quod Mexicani Tol Atolli vocant, ad hunc modum conficitur. Decoctum Maizium, ad eum qui Yol Atolli dictus eft, modum, sine calce tamen aut alterius rei admixtione, in pultim esformatur, permittitur refrigescere, ac liquatur aqua, vt bibi commode possit , veluti acetatum, de quo paulo ante sumus locuti. sitim hoc dicitur extinguere quomodolibetexcitatam,atquepræcauere, nifi plusquam oporteat epotauerint, à quo laedantur. at Cinlli Atolli, Atolli Chilli permixto, vt nomen indicat, Chilli Atolli. paratum, veluti præcedentia conficitur . sed cum semicoctum est, permiscetur Chilli in aqua eliquati ea portio, qua» gratum faciat ei qui eo eft vsurus. Summo mane assumitur contra frigoris molestias, corroborat ventriculum , firmatque coctionem, pituitam adhærescentem extergit, & renes, quibusuis euacuatis imNechil pedimentis, emundat. Paratur & Nechil Atolli, feu Atolli, cui est chilli permix- Atolli. tum , & mel, veluti reliqua genera, sed additis prædictis semicocto, ea portioqua gratum fiat sorbituris. Calidum itaque innatum vigorat, ac venerem, excitat. Est & aliud genus Atolli, Ayocomoz. Atolli didum, quod eft Atolli cum AyocoAFaseolis, fragmentisq, masseis eiusdem Maizij. quod fit Faseolis integris incoctis moz tolli. cum iam pene eft confectum, & cum semicoctum fragmentis maffeis Maizij Chil Atolli permixtis, adiectaq ; herba Epaçotli, qua de suo loco . Nutrimenti id optimi & pergrati vicem præstat, & Epaçotli gratia, sanguinem a crudis humoribus expurgat. Potuisset Cbian Atolli ad caput Chian differri, sed nomen fere Chian Aidem , adhortatur vt prædictis differentijs huius potionis,nunc primum interse- tolli. ratur. Paratur ex femine Cbian torrefacto in patina, seu vocato Comalli, mediocriter, ac deinde læuigato, atque ita in annuos vfus recondito, nam cum vti puluereopus est, permiscent puluerem aquar, agitantq ; donec eam densitatem nanciscatur, quae palato placere . Sunt qui hauriant hanc potionem simplicissimam.sunt etiam qui prius Chiiii inspergant. abfque eo calorem febrilem extinguit, aut alia ex caussa suscitatum . iter agentibus, ac praecipue feruentibus regionibus opitulatur. & quibusius alijs, qui eo nutrimento vtuntur libenter. Fit & aliud potionis genus dictu Chiantzotzol Atolli, ex femine quodã maiusculo, de Chiant2otzol Aquo filo loco, eodem modo quo praecedens parandum, & eosdem vfus præstans, tolli. sed semen præparatum, celerrime vetustatis solet fentire incommoda, nec adeo frequenti est in vsu. Paratur quoque Michuauh Atolli, idest Atolli sementiferum Michuauh ex Michihuauhtli, de quo etiam dicato loco, torrefado hoc femine, & redado in Atolli. læuorem, cumq ; exposcit occasio, in aquam coniecto, ea menfura quae nullam af ferat spiffitudinem, & densitatem, & insperso meile Metl cocto (tria enim mellis genera, vt fuo loco dicemus,ex eo conficiuntur) extergit renes, & vrinæ m eatus, puerorum scabiem curat epotum, abstergente , qua pollet, vi. Et est frequens hisce gentibus cibus . Fit insuperex Maizij parua quadam portione, maiori autem Siliquastri aridi læuigatique commixtis, addita herba Epaçotli, quod X 3

246

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

quod vocant Tlatonil Atolli, admotis igni simul omnibus,& donec heroa per quatur,quod breui euenit, ingeriturq ; calens. Et id potionis genus venerem excitat,euocat vrina, & menses, calefacitq ; vniuersum corpus, & roborat. Sed neque Tlaxal silentio praeterire decet Tlaxal Atolli. quod paratur ex Maizio contuso, Atolli. formato in placentulas, tres digitos latos crassas, in Comallt vocato, ijs postquam probe decoctæ sunt , cortex diripitur, mica teritur, acrursus in frigidam proijcicur,in patinam reponitur,agitaturq ; donec cogi incipiat, tunc extracta, atque in vafcula cochleari digesta sorbitio epotatur, quæ deficientes vires mire reficit , ac fouet. Quin & e fpica ipsa Maizij, decoctis granis vfta, atque in cineres redaYollo A- cta, Tollo Atolli vocatum parari consueuit. teritur etiam hæc, parsq ; vna trubus tolli. Maizi j partibus permiscetur. rurfus vero teruntur similiter omnia, atque ex eis ad ignem tolli paratur, postquam ad spissitudinem vique percoctum sit, & polenta: densitatem. mox enim in vafa digestum, conspersumq ; Chilcoztli beri solet, haud inutilis his qui nimio sanguine, aut flamma redundant. Fit Quauhnex etiam ex Maizio, & lixiuio vulgari percocto, quod vocat Quauhnex Atolli, quoAtolli. niam ex arborum cinere consicitur. hoc ab eo extractum ablui expedit (in lixiuio enim quandiu oportet manens emollitur, expurgaturque, & in insolitum , vt reli atque a cæteris longe distantem ita mutatur saporem) teritur postea, qua, decoquitur, donec iustam adipiscatur fpiffitudinem. atque ita demum de uoratum expurgare dicitur sanguinem, neque aliud aut medicamenti, aut nuIzqui A- trimenti vsum præbere . Sequitur lzqui Atolli, quod e torrido paratur Maizio, tolli. contusoque. ied cum iam decoquendi illud tempus est, Maizij decocti modicæ adijciunt portioni, & omnia tandiu agitant, quandiu opus eft, vt iuftam spissitudinem acquirant. & Chilli tandem insperso, potatur ab ijs qui ob cordis imbecillitatem , aut atras bilis redundantiam,mœrore plerumque afficiuntur. Est & Vauh A- Vauh Atolli, quod ex Blitis rubeis fit, ingeriturq ; infperfo melle. praeterea tolli. Michiua- chiuauh Atolli, quod ex Michiuauhtli paratur, picturato nempe Blitorum genere, uhtli« quod Symphoniam , a varietate coloris quidam vocant. De Polentas vero, tiumq ; generibus, quibus via eft antiquitas fatis dictum eft ab alijs. nos enim , quae nouo Orbi sunt familiaria, nec dum veteri facis cognita, atque perspecta, scribenda statuimus.

Tlatonil Atolli.

De modo parandi panem ex Maizio.

Cap. XLI.

MO LLIVNT, eo quo diximus modo, Maizij grana, mox pinsunt, , ac palmis vtrifque admotis efformant tenues, ac ambitus mediocris placentulas, quas statim vt oportet in Comallt carbonibus coquunt impolito. & est vulgatior, frequentiorq ; parandi panem ex Maizio modus. Sunt qui triplo j & interdum quadruplo maiores efficiant, nec defunt, qui & crassiores. sunt efforment globulos Peponibus similes, &. in dolia iuxta focum polita conijciant decoquenda, permixtis interdum Faseolis,atque eis, non citra voluptatem , scantur ; molles enim admodum sunt, concoctu faciles, & grati saporis. Alij hos in dodrantes vique producunt, & quatuor digitorum crassitudinem, Faseolis, in patinis feu Comallibus assantes. Ac Proceribus Indorum placentu parat*

247 NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. patari solent, ex colato Maizio, adeo exiles puræque, vt translucidæ pene int,

& a Papyro interpollatiore,tenuitate minime vincantur, item orbiculi parui ex- Orbiculi. colato Maizio, qui etsi crassi, tamen omnino videntur translucere . Verum haec ad amites tatum, Heroasq ; pertinent. Nec eft insuauis ille panis, qui Baibacoa paratur, ac coquitur. Ij enim, quos Chichimecas vocant, gens fera barbara, atque indomita, a Mexicana Vrbe in Septentriones non plurimu recedens, ac per montana campestriaque, pellibus tantum quafdam corporis partes tecti,errabunda, ac vaga, Scytharum more, aut brutorum pecorumve, venatuque & aucupio, quarundam syluestrium,ac (ponte nafcentium arborum fructu, vbi fors tulit, viuentes ; cum carnes libet coquere, scrobes in ipsa terra effodiunt, mox ignitis lapidibus sternunt, medias collocant carnes,frumenti Indici massa obuolutas, ac demum fi milibus saxis, & terra obruunt, tan diu ibi manere permittentes, quandiu intelligunt sufficere exquisice decoquendis. decoctas extrahunt, eisque & pane ad prædictum modum parato , non fine magna voluptate atque vtilitate, vtuntur in cibis. Defluxit iamdiu ad Hispanos Mexici degentes hic mos, &, vt huius rei sumere poffemus experimentum, nec nos aliquid lateret quod ad delicias, & gloriam gratiamvè palati spectare, posset . quid quod (picas ipsas torrefaciunt appositas patinis, aut incoquunt carnibus, & vtroque modo gratus iucundè vescuntur ? De XOCOATL, seuaqua Maizÿacida.

Cap. XLII.

OLENT etiam, ex aqua & Maizio iam emollito, ac in massam redacto per noctem simul manentibus, parare Xocoatl, seu aquam acidam, inde matutino tempore expressam, vrinæ ardori extinguendo, ac calori. cui vis contemperando mirabilis,si decem,plus minusve, vnciarum pondere continuis aliquot diebus ieiuno adhuc ventriculo epotetur. cuius rei admonendum lectorem e re mea fore quoque putaui. nec solum est vsus fructus. nam & culmi eius, arundinesuè torrefactæ, & redactæ in puluerem, Ophiasi egregiè medentur, cum Oxitl, feu refina misceantur. De TRITICO

MICHVACANENSI.

Cap. XLIII.

IDI apud Michuacanenses,nostras triticum, sed tanta natum vberrate, vt quæuis spica , ternas quaternasve alias, veluti prargnans producat. quod non ludicaui indignum hac historia. velut nec linum etiam Europeum apud eandem gentem prouenire, cuius nondum vsus nouerant. Polyspermon hoc miræ fecunditatis Triticum, nostris quoque Europeis regionibus portatum innotuit, satumque uberrimam messem præbuit. unde mirum sit, à nostris agricolis minus coli & propagari, quam eius infignis multiplicis fructus vtilitas postularet.

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

248

CVICVITLAPILLI Cap. XLIV.

Glandularia.

ON ob aliud herba hæc Cuicui-

tlapilli nuncupatur , quam quod radices fundat paruarum glandium magnitudine, & forma, binas ternasve. © quibus prodeunc fibræ caudis similes. eft enim Cuicuitlapilli cauda Tlacuatzin defossa terræ. ergo ex ca radice prodeunt caules tenues, teretes, purpurei, ac dodrantales. folia per interualla oblonga , ferrata , ac mediocris magnitudinis. femen autem in summa caulium parte , hoc est , bina granula , Coriandri forma, & magnitudine , binisque paruis tefticulis similia . Nascitur vnaqua?que planta seorsim, in collibus agri Tepetlaoz tocensis. Radixq ; eft intus candens, extra vero nigra. propinatur resoluta ex aqua, semiuncie pondere aduersus febres, necnon ad splenem comminuendum. tametsi frigida fit, atquehumens, aut saltem spectans ad mediocritatem. dulcis siquidem percipitur. Hanc ad Mercurialem pertinere. non tantum figura offendit , sed etiam vires purgandi similes demonstrant.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. De

CVNGARIQVA.

249

Cap. XLV.

OLVBILIS genus est Cungariqua, ac herba lentos fundens ramos, aliqua ex parte purpureos, teretes, læues, ac tenues. folia longa, & anguita, multis nerueis discursibus insignia. flores purpureos. & siliquas teretes, ac tenues, dodrantemque, & quatuor vncias longas, refertas femine albo , & orbiculari . radicem vero craflam, candentem, longam, & capillatam . Prouenit apud editiora loca, calidaq ; Michuacanensis regionis, vbi cancrosis mederi pudendorum vlceribus,aiunt. Semen tritum,atque epotum ex aqua,dicitur, odium excitare eorum, quæ prius summè erant cara. Radix insigni caret sapore, etsi in dulcedinem nonnullam inclinet. necnon & siliquæ, femenque. frigida videtur natura, & ad temperiem attinente . Huius leguminis duas hic species distinguere poteris. prima quæ imagine promitur descriptioni respondet magis . cuius vtpote. longa radix, caulesq ; volubiles magis, longioraq ; folia. Secunda suis ramulis amplius erigitur, lentis quidem. Sili quoja ambæ, similesq ; longissimis illis e Phaseoli classe fimis , quibus Romæ coctis ex aceto & aromatibus vescuntur.

250

RERVM MEDICARVM NO. HISP. Ve QVAQVAHVTZONTIC, seu Trunco secto. Cap. XLVI.

FRVCTVS QV AQV AVHTON.

VAQVAHVTZONTIC, quam Yztacpatli,, feu candidam medicinam Houzocenes vocant, alij quauhton, feu truncum paruurn, alij verò Coatzontecomatl , ob formam radicis rotundam, alij vero Huehuelicaton , herba est folia Pyri ferens , vtraque parte caulis fingula , circa nodos orientia . cau cubitum fere longos, & teretes. fructum Siliquastro vocato , dum adhuc viride est, persimile, sed tamen spiniferum, & argentea lanugine refertum, ac semine albo contuso . radicem vero obrotundam nucis Juglandis magnitudine, capillatamque. Nascitur campestribus locis feruentium regionum. Radix saporem præfert ex amaro & dulci permixtum, ac vim, non fine partibus quibusdam calidis , trigorisicam, & lubricam . fuccus radicis medetur oculis inflammatione laboran, tibus. eadem radix, quas Pepones in læuorem redacta , potaque ex aqua miunciæ pondere, quater quinquiesve, furunculos toti corpori innascentes curat. tufa & applicata , dolores antiquos capitis mire fanat , febres mitigat, vrinx calorem temperat, viarum eius v sculis mederi solet . & dolores ventris fedat. , Apocyno admodum similis est hæc licet vires eius non sint vehementes. quod men etiam in Vincaperuinca, & de contingit. quæ tamen absque controuers eodem referuntur.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

251

De TONALXOCHITL OCOITVCENSI Solis nuncio. Cap. XLVII. ONALXOCHITL OCOITVCEN. SIS, quam alij Tonocaxochitl, feu florem cum Soleprouenientem vocant, herba eft duas habens differentias. prima, fo- i. lia fert Ocymi, fed longiora, & minime ferrata. caules volubiles, ac per interualla duorum palmorum, flores magnos, longos, intus luteos, extra nonnihil candescentes, ac circa labra, qua: fissa sunt, purpureos, luteis capillamentis intrinfecus prodeuntibus. Flores, Cappares vocatos olent, atque dulci sapore constant, radix vero surculosa eft. Nascitur quibusque regionibus , ac locis montosis, amplexans arbores . etsi cultura ad campestria, hortensiaq ; solet interdum descendere. Temperies est mediocris, aut in frigus paulisper inclinans. quamobrem pugilli mensura, ex aqua hordeacea, Cichorijque epota, extinguit febres,& erysipelatis confert admota . Humida enim quoque est, & glutinosa natura . Alia vero Tonalxochitl, II. alba» quam Yztac tonalxochitl vocant, a florum candicante colore, qua in re sola à præcedenti distat, facultate ac cætera forma ei eft omnino similis.

AXOCHIATL, seu Flore Aquæ. Cap. XLIIX.

quam alij TonalAA XOCHIATL, xiuhitl, feu Tonal axochiatl, alij ve-

ro Netzahualxochitl, herba eft folia salignis proxima ferens . caules aliquantisper purpureos. florem oblongum, & luteum. & in vafculis longiusculis semen. radicem vero Raphani fibratam . Temperatis prouenit plagis, qualis eft Mexicana, auc paulo frigidioribus , qualis est Amaquemequensis. Quibusuis in locis, assurgit cu primis aquis, & floret cum postremis, vnde vocata eft Xochiatl, feu Flos aqua: . Radix eft paulifper dulcis, subamara, glutinosaque natura , ac frigefacientis humectantisque temperiei . Folia tufa ex aqua , epotaque pugilli men-

252

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

AXOCHIATL DECOLAN.

mensura, aut corpori illita, febrem dicuntur extinguere, mederi lassitudini corporis , diarrhoeis, vstionibus, vlceribus internis atque externis , renum ardorem mitigare , & corpora fulmine contacta fouere. Huius Axochiatl non vnica est plantaduæ hic depinguntur, quæ ab ipfa ab Authore descripta, facie aliquantulum discedere videntur , Primo loco expreBa, radice , flore, & fructu consentit , minime verò folÿs . namque Raphani radix esi ; flos ex rubro in flauum tendit ; siliqua longa , qualis Keiri conspicitur ; folia vero inferiora Eruca sunt similia, superioræ Drabæ , qua in extrema parte rubent. Vero folijs constat ab Authore descriptis , gua, quæ in summo flore apparem , rudimenta pallent ex viridi. Radixfibrata quidem, Raphano minime similis,

COEN, seu Coentic. Cap. XLIX.

ERBA Coentic , caules profert tenues, teretes, & volubiles, folia per interualla terna, quorum singula quatuor magnis finibus diuifa sunt . siliquas quinque vncias longas, ac minimum digitam crassas,refertas granis compressis, Lentium forma. Radices funt obrotundæ , tres quatuorvè, sibratæ, & veluti funiculis appensæ. Dulcis, & grati saporis, quo Xicamam vocatam videntur imitari, nec omnino improbati nutrimenti. Frigida temperie constat, & medetur febribus. siliquæ vero tusæ, atque impositæ, scabiei. cortex radicum fluxionibus obsistit. Sunt & herbas eodem nomine, de quibus alibi • H

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII. De

253

MATLALYTZTIC TETZOCANA Triorchide Mexicana. Cap. L. ATL ALYTZTIC herba. est, crassa folia, Plantaginis forma habens, serrata, raraque ; & circa exortum haud dissimilia arundineis,minora, & subalbescentia. caules geniculis singulis quibusque vnciarum spatijs interceptos, teretes , hirsutos, digitum crassos, ac duos dodrantes longos.flores cyaneos,calycum forma, & præcipuè iuxta caulium extrema . Triorchidis vero radices, cuius eft peregrina quædam differentia, sed paruas, & multas. Nascitur in montibus Mexicanis. Radix discutit tumores præter naturam , a cauffa calida ortos, tufa ac applicata, aut deuorata duarum drachmarum mensura, humorum impetus coercet , sanguinis reprimit redundantiam, æstumque refrigerat . cortice tegitur crasso. dulcisque est, non fine quadam amaritudine. quò fit, vt flatu excitato adiuuet venerem.

TLALCACAVATL, seu Yztacixpatli Filipendula trifolia. Cap. LI. ERBA est Tlalcacauatl per terram repens,radicibus affixa orbicularibus, aut oblongis, multisq ; quibusdam veluti funiculis adalligatis. vnde prodeunt caules, & in eis folia terna , orbicularia, & parua. flosculi in extremis ramulis parui, coccinei,& modicis calyculis contecti. Prouenit temperatis regionibus, vbi sunt qui Yztacixpatli vocent, feu candidam oculorum medicinam, quod illis succus plantæ huius fit vtilis. radix frigida humida natura constat. dulcis est, febremque extinguit, vnciæ vnius menfura deuorata . diarrhoeas infantium compescit, tussim sedat, & vlceribus in puluerem redacta opitulatur . succus vero oculis, inflammatione aut perturbatione tentatis, dicitur prodesse . De Y

254

RERVM MEDICARVM NO. HISP. Le TZICATZON TECOMATL, seu Capite formicæ. Cap. LII.

ERBA est Tzicatzontecomatl, folia ag Lini exilia serens, per interualla minatim exoriendia, iuxta quædam veluti ticilla ad foliorum exortus prodeuntia,*10 rum vice, quas lutea sunt. caules tenues• dices verò longas, tenues, fuluasque, ac bratas. Prouenit T lalticapani. vbi sunt, qui glutinans, Tlaelpatli vocent. Radix est dulcis, lancinansque . folia vero frigida, & glutinosa. hæc læuigata infusaque, inueteratis dentur plagis. Ius decocti exhibetur enixis , ac passis lassitudinem, corroborationis gratia . talis eft Indorum mos. Sunt qui dicant, pediculos illitum perdere , ac dysentericis potum mederi.

De ACVITZE HVARIACVA, seu herba aduersa venenis. Cap. LIII.

LANTAM, quam Michuacanenses, apud quos nascitur, Acuite huariacua vocant, alij a frigida temperie, & radicis candore, Chipa huacaiztic vocare solent. alij verò ipfa facultate, venenoru hostem, antidotumve . nec desunt, qui vocent Huichocataqua. Mirabilis ergo planta hæc herba est, folia Rumicis ab ipsa statim radice prodeuntia ferens. caules rotundos, sesquidodrantem longos, tenerosque. & in eorum suprema parte flores paruos,ex candido rubrescentes, & in orbiculos coaceruatos. radicem vero orbicularem , malo Cotoneo paruo, forma & magnitudine similé, sed candido intus colore, extra vero fu uescente. Regionibus quibuscunque prouenit temperatis, aut paulo calidioribus, humectifque,ac planis locis. Radix,cuius eft præcipuus in medicina vsus, æquali aut paulo frigidiore & humidiore natura constat, sapore grato, & dulci. fuccus eius, stillatitiusuè liquor, epotus qualibet mensura,sebrium ardores sedat, cor corroborat. venenorum promptissimum, tutissimumq ; eft alexipharmacum.venenatoru ictuum, &

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

255

& maxime Scorpionum resistit veneno, alexiterijq ; præstantissimi vicem subit. praeferam fi radix quoque ipfa tusa, malagmatis, aut emplastri loco imponatur • renum ardorem extinguit, vrinæ obtundit acrimoniam, excitat appetentiam, tumores faucium, ac pectoris dolores fedat, & mira quadam occuita proprietate morborum omnium quocunque modo ea vtare remedium est . Audio,alteram huius herbas speciem nasci apud Michuacanenses,Baccaris folijs, Vquiro vocatam Vquiro. Sco rsoindigenis ; alijs vero Scorsoneram, quam adhuc mihi videre non contigit. nera MiScorsoneræ Hispanica inuentionem, & vires huic valde similes, lege apud Mat- chuac. thiolum in Dioscoridem, capite de Barbula Hirci,

De TLALCHIPILLIN HOEXOTZINCENSI. Cap.

LIV.

ERBA est Tlalchipillin folia Origani fundens, nonnihil ferrata* caules sesquidodrantales , teretes , ac tenues. flores candentes, e quibus demum vafcula progignuntur , quas hiantia , femen candidum, rotundum, ac exiguum oftendunt . radices vero sibris similes, Prouenit imbrium tempore,circa loca humida regionis Hoexotzincensis . Radix eft nonnihil calida, & saliuosæ naturæ. eadem duarum drachmarum pondere deuorata, omnes humores dicitur eximie per inferna purgare . estque huiusmodi pharmacum apud indigenas habitum in magno pretio.

TLALCHIPILLIN ALIA.

Mercuriali videtur aliquo modo similis. Huc etiam, ob neminis &figuræsimilitudinem, referri potest alia» quam hic exponimus, ah Authore non descripta, sed depicta tantum • cuius radix fibrosa , folia ferrata Origani. ex ala quauisfoliorum, exit parttus petiolus, fructum gerens ex viridi luteum, qui hiat in tres partes, fi ut Xyris. & in quauis parte duo grana conspiciuntur , non secus ac in Micuitlaxcolli Juperius cap. 17* obseruatum .

Y 2

256

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TOTOYCXITL

Pede Passerino.

Cap.

OTOYCXITL vocataherba,

quod producat folia Passeris pedibus similia, sinuosa nempe, & in aut plures cuspides, more Quinqueto aut Heptaphylli diuisi, Atotonilcenses Caxtlatlapan eandem appellant, quoniam . more cæterarum herbarum huius nominis, fe fe vicinis ramis aduoluat. radicem fundit ouis gallinarum, Pyroue, forma'or& & magnitudine similem , Iacte affluentem. ex qua caulem profert teretem ,le tum, repentem humi, & in eo, qualia ximus, folia. florem Maluæ, purpureum sedminorem• Temperato, frigidoque gaudet coelo. Augustoque, aut Septembrimense floret, radix, qux calidarum eft virium, Sc grato sapore constat, tusa, atque ex aqua vnciæ vnius pondere deuo_ rata, vniuersos inferna parte humores, citra noxamvllam,autmolestiam, purgat. Fructus quasi.rotundus viridis depingitur. De

YZTACOLOLTZIN LVLENSI

CHVL-

Scammonio

Mex. cap. LVI.

ERBA est Yztacololtzjn radici in-

sistens Scammonææ simili, ius species fortassis pertinet, acpariter lacte manante. vnde caules eduntur biles, Si in eis folia prædictæ herbæ haud dissimilia, fed auriculis magis falcatis. Hores oblongi, ex albo rubrescentes , & in ■ vasculis quibusdam contenti. Prouenit ca loca arentia regionum frigidarum, qualis est Chullulensis. radix dulcem saporem praeferre videtur . & tamen pondere deuorata, bilem ac pituit euocat. Acrimonia plantarum ita quandoquesub humore

NARDI ANT. RECCHI LIB. VII.

257

humore viscoso delitescit , vt vel tardè, vel omnino non deprehendatur à quouts. vt fit in Aro, Conuoluulis , Nolimetangere , pluribusq ; alÿs. vnde sæpe plantam indicamus frigidam , quæ tamen calida effit dicenda (i accuratius animum applicaremus. quæ etiam causa est, ve statim, si quid tale vim purgandi, vel Alexipharmacam habeat , ad occultas causas confugiamus, pigritiæq; nomine, & inaduertentiæ, vel cælestem aliquam vim , vel occultamprætendamusfacultatem. De COCOBVT PANVCENSI. Cap. LVII. OCOBVT Panucensis, herba Ç est folia Persici ferens, sed latiora, crassiora. caules volubiles. radicem orbicularem, paruæ pilae forma , & magnitudine, teneram, dulcem , ac iucundi saporis. florem, ac fructum , vt referunt, nullum. Radix applicata, bubones maturat,& rumpit,cæterosq ; praeter naturam tumores. deuorata verò, vrinam euocat, pellit lapillos, menses immodicos sistit. apposita fronti, madeturemicraneis. pota, aut applicata, resistit venenis , & venenatis morsibus. quamobrem maximi habetur ab indigenis, nec facile extortas funt ab eis eius vires.

De AXOCHIATL altera.

Cap. LIIX.

XOCHIATL, quam alij Cuaztalxochitl, feu Florem capitis candentis, aliij verò Texoxolin vocant, herba est folia ac radicem Cæparum. Narcisive, cuius videtur species, sundens. caulem, & flores Omixochitl vere prodeunts, sed longè maiores. Mexicanis prouenit agris. lubricitatem quandanu cum amaritudine participat, ac nonnullum calorem, tumoribus pedum, & lieaiunt auxiliari, tumores nis praeter naturam pellere, nomasque, & depascentia vlcera. radix læuigata, & semiunciæ pondere ex aqua bibita, dy senterias coercet. succus verò eius si tantundem vrinæ humanae permisceatur, & naribus instilletur, sanguinem sluentem sistic. addunt alij, aurium dolorem sedare, mensiumque fluxus sistere.

YCHCACALOTIC,

YCHC

seu Vase Gossipino. Cap. LIX.

ACALOTIC, quam alij Tlapanquipatli, feu medicinam, perfractam vocant, herba est folia obrotunda, ac in orbem circumacta proserens, vndulata, sena, subalbidaq ; praeter alia quædam minora & albidiora. Y 3

258

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

& in summa parte exiles floscu los. rad ices mira. cauliculos tenues, & breues. accliuibus, ro capillis similes,quibus saxis adhæret. Nascitur in montium est disq ; calidarum regionum locis, qualis est Pahuatlanensis Lychenis species ac peregrina, frigida, humidaq ; eodem modo natura constans, verun edulis, confert dulcis saporis. febres extinguit, & tumoribus præter naturam repulsu De YEXOC HITL, seu Flore ϒetl. Cap. LX. vero EXOCHITL, quam alijEloxechitl, seu Florem Eloti , alij magnam agens racauhquixochitl, seu ϒexochitl pallidam, vocant ; herba est quibufdarn longioribus, appendicem, intraque candentem. cui, velut funiculis dent quinque aut fex radices aliæ, porcmis renibus haud absimiles, sed aliquantò maiores, fibratæque. Multos hæc tundit caules, sarmentosos, quadratos,& geniè nodis oriun culis interceptos, striatos, & quaternis distinctos canaliculis. nomen, ramuli flijs Blito similibus referti. flos eft oblongus, & luteus, vnde quem profert per æsfatem fumo redolentem . Prouenit regionibus frigi edulisque, ad temmontosis locis,qualis eft ager Xochitepecensis.Radix eft dulcis, inflammatis oculis dicitur opiperiem pertinens, aut paulo frigidior.fuccus eius curat vlcera oris, & relitulari, ac ius decocti dysenterijs. puluis vero inspersus calida adiungatur. quorum membrorum, potissimum si distemperies

De QVAMIAVATL, seu Spica arboris. Cap. LXI.

VAMIAVATL, quam alij Tlamacazypapan, seu Capillum Sacerdous vocant, herba est radici innixa capillate, & rurebresceti, vnde mittit caules eius Sedi, quod centiores Vermicularem vocant, cui similis esThytimalo paraset, ni folia appareret tenuia. coniecto, diflio etiam assimilis est, in cuius, vt ferendas referenda . quamquam rami è caulioriantur, bus à radice prodeuntibus rursus quod in Paralio sieri non video, cuius gratia & describendam, & depingendam curaui. etsi no dubitem, aut eandem cum eo esse, solisnatalibus distantem, aut salcem congenere. Nascitur montanis, saxosisq ; Tepoztlani locis, & in hortis quoque medicini gratia seri consueuit. Hæc tufa, admotaq ; capiti folia, capillorum vbertatem procurant. quod etiam prestant reliquis corporis partibus admota, in quibuspil nartant solent oriri. omnes humores vacuare duarum duarum drachdeuoratam herbam, ex aqua præcipue. atmarum mensura, sed pituitam que ita mederi cachecticis, hydropicis, morbo Gallico, aut articulorum. doloriquoddam spiret, bus oppressis, & orbatis motu. saporecaret insigni. etsi virus caliditarem ostendens.

„ RE v.

259

RERVM MEDICARVM NOVAE HISPANIAE NARDI ANTONII RECCHI

Liber Octauus. ACERBAS ET ACIDAS HERBAS PRODIT. IOANNIS TERRENTII LYNCEI PRÆFATIO. A P ORE M dulcem in medio situm, ab vno latere salsum, amarum , acrem, calidos omnes ; ex altero vero , acerbum, auHerum & acidum, frigidos sapores comites habere , iamdudum communis Medicorum schola approbauit . Horum omnium priuationem voluit insipidum esse. Noster hic Auctorsub vno genere austerum, & acerbum , sub alio acidum , & insipidum comprehendit. Habent autem austera & acerba quælibet, multum terra , parum falis, cum amara,acriaque, & salsa, sale, qui his nomen dedit, plurimo scateant, qui veluti dextra artificis thymici operatione, ex his per refolutionem non paucus elicitur. sic eiusdem ingenio sa genesi austeris & acerbis ingeneratur, implantatur que. Ad oculum hoc facile est demonstrare. Res enim insipidæ, & emplasticæ, quæ siccæ nempè natura fuerint , est Corallorum, vel alterius lapidis puluis, vel etiam serri, quem Ferruginem, & Spagyrici Crocum Martis vocant sicumsale aliquosubtili,qualis Ammoniacu : eH, sublimetur, iteratisque id vicibus fiat, tritis, probèq; commixtis, donec sal per m inimos sese puluiculos insinuet, nec ab ÿsdem facilè separetur , habebis mixtum, cuius sapor erit acerbus, vel austerus, magis minusvè, pro varia salis quantitate, & diuerso operandi modo . Vis

260

RERVM

MEDICARVM

NO. HISP.

Vis adstringendi & confortandi, qua talibus inest mixtis, à nemine non probatur, & approbatur ; purgandi autem facultas, non ita rarò taest in propatulo. Non men , & hac ex medicamentorum eorundem vsu, & cum admiratione quidem, visa fuit. Ecquid mirum ? cum sal hicfubtdifsimus, quem inesse diximus, à Natura quandoque separetur, eiq ; molestiam non læuem inferat - Vnde ea irritata, spiritus auxiliatores commouet, fi? innoxia pariter cum noxijs deturbat, ad hoc non parum confert vis illa confortatrix, quam adstringentia præbent. Acida longe aliam naturam possident. consistit enim fapor hic in partibus admodum subtilibus, vt manifestum est in destillatione salis etiam communis , Aluminis, & Vitrioli, quæ licet omnia, dum integra sunt composita, diuer sos fapores præbeant ; v tamen tenuiores horum partes, distillationis opera separantur, fi? post primam , eamq ; insipidam satis aquam, eliciuntur, tam insignem aciditatem reperies, vt vel carere cenflri possis, fi illam non percipias . Hoc probant etiam Natura opera in fructuum, herbarumq ; digestionibus. Si enim Rosæ, vel Triticum, vel Brassica, aliave similia in vas ligneum coniecta in locum frigidum reponantur , post paucos dies plane acescunt. Acidorum porrò facultas , frigida fit an calida, non segniter in medicorum foro est agitatum. Calorem affirmant, qui Vitrioli spiritum acidorum acidissimum , calidum tamen imò calidissimum flatuum , cum corpus humanum vrat etiam , siue intus sorbeatur, siue extra apponatur. Ab eodem spiritu Vitrioli metalla quoque, & lapides durissimi, veluti & abelÿs )èacidis benignioribus & plantalibus ,ceu fucco Limonum, & Citriorum pomorum, udem lapides, non aliter atque fi acria ea omnia essent, corroduntur Vnde vixputant euidentes hos effetius a frigore nasci poffei Alij e contra, experientiam in hominibus toties factam reponunt, cum ex Vitrioli vsu spiritus non læuiter fuerint sæpissimè refrigerati. Hineim tot prouincÿs, regionibus, ac Regnis integris, confietudo obtinuit vt non meri Empirici , sedprudentifsimi diciGalenici &Hippocratici, in febribus etiam ardentissimis , ceu dulce refrigerium suo modo paratum, hunc acidissimum spiritum & laudent & propinent. An forsan plurima calida exterius appoflta refrigerant ? tamen ex accidente , vt aiunt . sic Erysipelas, Aquæ vitæ seu spiritus vini, perfusione sanatur. An repercutiendo id fiet , acida ob mordicationem, per quam Natura vis aliqua infertur, spiritus ac sanguilocum affectum sic refrigerant ? Intret verò si assumannem influentem repellunt, possunt incidere materiam, vt à Natura pastmodum expellatur , vel contur, an non coquatur ? acetosis enim quiduis impositum fit magis tenerum . An ipsam expurgant materiam ?sic enim multe acidulæ, salutares sanè aquæ, licet minerales sint, vim purgandi obtinuerunt. 3

D‘

NARDI

ANT.

RECCHI

LIB.

VIII.

261

De TEVXOCHITL, seu Flore Herois. Cap. I. TEVXOCHITL.

TEVXOCHITL ALIA.

ERB A Teuxochitl caules fundit multos, tenues, teretes,lentos, virides, &interdum flauescentes, refertos foliis Ocymoidis, hirsutis &

flores purpureos, & exiles, paulo ante ĂŚtatem emicantes. radicem vero tene& tota planta duplo longiorem, lacte manantem, intrinsecus candidam, &extrinsecus fuluam. Prouenit gelidis regionibu. frigidaq ; constat natura.,, ordine secundo. & ideo trita, epotaque ex aqua, qiatuor scrupulorum pondere, sitim extinguit, linguam humectat, ac lenit, & nmium extinguit calorem. ĂŚfluantiq ; iecinori remedio est. quin etiam aduersus venena pollet, & eorum Perfringit vim 10. TERRENTIL LYNCEI NOTAE.

Insipida inter sapidarecensentur, sicut tenebra inter vifibilia, & silentium inter audibilia. illis minimum falis inest,, quod lingua percipi queat. vnde iure inter refrigerantia, recensentur. siut refrigeratio fiat repercussione caloris, Vt sit effusione frigida, sieu immixtione cum calidis, vt videmus tepidam frruenti infusam, totam redderete-

262

RERVM

MEDICARVM

De ACACOYOTL ARVNDO

VVLPINA.

NO.

HISP.

Arundine Vulpina :

Cap.

II.

ARVNDO VVLPINA ALIA.

C ACOYOTL, Icti Arundo Vulpis, herba est caulem prolixum proferens, arundinaceum, pollice crassiorem, & exaturato virore nitentem. folia ampla, pinguia, longa, & multis exilibusque interuenijs, in obliquum a dorso in vtramque partem discurrentibus. flores in Corymborum forma compositos, iuxta caulium cacumina, longiuscjulos, aurei coloris, & pulchros spectatu. e quorum singulis prodeunt femina fusca, dura, orbicularia, Ponticis Nucibus paulo minora. quaram gratia, nostri ad quos iamdiu ferri cœpit, Lacrymas Mosi nuncupare solent. nihil vero habet insigne præter spectandam amplitudinem foliorum, aureos flosculos, & semina visendæ rotunditatis, atque duritiei. Prouenit temperatis locis, aut paulo calidioribus. Lithospermum maius arundinaceum Indicum merito appellari potest hac arundo. cius enim fructus long e maior est, quam qui apud nos prouenit. Semen vidi in Musao Varÿs rebus naturalibus inctructissimo, apud Illustriss. & Excellentiss. Principem nostrum Fridericum Casium.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

263

De ACAXAXAN, seu Planta palustri, & lenta, que statim comprimentibus cedat digitis. Potamogeto Mex. Cap. III. POTAMOGETVM MEX. I. POTAMOGETVM MEX. II.

ERBA est Aeaxaxan , iuxta riuos ac lacus proueniens, ac folia similia Potamogeto, cuius videtur species, ferens, postremo rubrescentia. caulem gramineum, arundinaceumve, & eodem modo geniculis internodisjque distinctum. florem coccineum, & paruum. radicem vero longam, & circa geniculos fibratam. Duas huius plantĂŚ reperies differentias, viribus formaque persimiles. Prouenit vtraque temperatis regionibus, aut aliquanto casidioribus, qualis est Mexicana, iuxta palustria, & aquosa loca, vbi sunt qui Tocnacaztli, seu Dasypodis auriculam, e foliorum similitudine veramque, vocent. ambĂŚque, frigefactoria humentique natura constant. febres sedant, vanos timores pellunt, dysenterias curant, animi deliquio subueniunt, languenti cordi opitulantur,

scabiemque sanant.

264

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De ATEHVAPATLI, seu herba nascente iuxta riuos. Cap. IV.

TEHVAPATLI, quam alij Ahuatepatli, &Tlatlauhcapatli vocant, herba est folia ferens bina, obrotunda, hirsura, ferrata, inferne rubea, atque squallentia, denique cæ proxima, Papauerque Rhæas sapore imitantia. caules hirsutos, teretes, purpureos, dodrantales, radicem vero teneram, longam, ac capillatam. cui appendent teniæ ? quædam iulive, Piperis longi formam æmulantes . Nascitur Quauhchinanci,, & Copulam locis temperatis circa saxa. frigida & humenti constat natura, non fine quadam adftrictione. radix epota fœcunditatem procurat, prascipue si cum vocato Chilatolli sumatur, & abortum prohibet.

De ATLANCANE, seu Herba aquosis locis proueniente. Cap. V.

ERBA est Atlancane, folia pene saligna proferens . caules longos, teretes, læues, fuluos, cauos, ac repentes humi, nec pennis Anserum crassiores. flores in postremis ramulis oblongos, vasculis fuluescentibus persimiles. radices vero surculosas. quæ frigida & sicca natura constant. adstringunt, dysenterias cohibent cæteras pene defluxiones, eodem modo coercent.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

265

De CICIMATIC, seu planta Cimatl simili. Cap. VI. CICIMATIC.

CIMATL.

CICIMATIC ALIA.

ICIMATIC herba est Napo similis. radice fibrata. e qua prodeut caules volubiles, & rubei, ornati folijs ternis, cordis figura, similibusq ; ceteris Fafeolis, quorum eft species. ac siliquĂŚ mediocres, ex purpureis ac velut racematim depedentibus, floribus. N ascitur in calidis, ac ceperatis regionibus, qualis est Mexicana. Teperies eft frigida, & glutinosa, Radix trica inspersaque, vlcera curat. abstergit enim illa, & cicatrice obducir. quo fit, vt Palancapatli, seu vlcerum medicina a plerisque vocetur. oculis teneatis inflammatione mire confert, nubes,& supercrescentem carnem discucit, fluxum alui coercet, tuffi auxiliatur, & enixas corroborat. Ius vero decocti radicis,opitulatur dy lenter icis. Siliqua longitudo non superat vnciam, latitudo vero quartam tantum partem. Cimatl, cui prĂŚcedens herba comparatur, est legumen) cuius radix ferruginei coloris, caules repentes. omnes ramuli tria habent folia, cordis figura Fafeolis similia, inferiore parte subalbida. De

266

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De COATZONTE COXOCHITL, Lyncis flore.

seu Lyncea. Cap.

VII

ERBA est Coatzonte Coxochitl, folia fundens Iridis, sed longiora, & latiora. caules tenues, virentes, breues, læesque. flores capitibus serpentum similes, vnde men, rubeoque colore, punctis tamen interstincto candido & pallescente, promiscue. radices vero oblongas, acpræcoci Ficui adhuc virescenti valde similes, striatas, accontortas. Calidis prouenit, & interdum etiam temperatis regionibus, iuxta rupes, autarborum truncis adhærescens . licet iam ad hortos, culcaque loca descenderit, viridariaque exornet, in quibus excolitur, deliciarum ac florum gratia Est enim flos forma spectabilis, Liliacei odoris, & quem quispiam vix posset verbis exprimere, aut penicillo pro dignitate imitari. a Principibusque Indorum cb elegantiam, & miraculum, valde expetitus, & in magno habitus pretio. blanditijs, & cultura non eget, fed vnica radice fœcumdissimus fit prouentus. Ex hisce floribus alijs quarundam herbarum congenerum, & ex rubro Maizio, parabantur cipibus Indorum Placentæ, quas edebant pro contemperando ventriculi calore.' siue is accidisset a Solis æstu, sub cuius radijs contraxissent moras, fiue ab alia uis, interna externave caussa . frigida siquidem, humentiq ; conflat temperie.

Hic elegantimus flos,colorum varietate, & macularum asperfione, quemuis in fui admirationem rapere queat. eum Lyncis, exemplo floris Tigridis, & plantam Lynceam duabus præcipue de causis appellare libuit. Cum quia versicolorem Lyncis pellem varÿs pulchrisq, maculis suis amulatur, tum quia Lynceorum Academiæ & curiosismimum liFlorem hunc, & totum hunc Mexicanarum plantarum nouum brum, & lucem aspexerit, debemus, cui auguror, & quemadmodum pulcherrimus Flos hic Indorum Principibus, ob elegantiam & Natura miraculum in delitÿs habetur, & ex varia radice secundissimus prouenit ; ita Lynceorum studia, que opulentissimos clausæ Natura tbefauros recludere, & auidis hominum solertium ingenÿs subÿcere satagunt, apud hos & apud Principes bonarum litterarum promotores & patronos gratiam mereantur, cumque pauci adhuc eorum sint numero, radices tamen altas agant fœcundaq ; litterariorum monumentorum /obole suauissimum Musarum odorem longe lateq, spargant, plurimos studiosos sibi deuinciant, plure sedulam Natura contemplationem sibi socios excitent. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

267

De COAXIHVITL, Herba Colubrina. Cap. IIX.

OAXIHVITL, seu herba Colubrina, quam nonnulli Chalcuitlatl vocanr, folia profert Hyperici, minora tamen, & minime cribrata, flores purpureos, longos, calyculorum figura, iuxta singulos foliorum exortus toto caulium procursu . caules rubros, tenues, & teretes, duos longos cubitus. radicem vero craflam , fibratamque. Temperato gaudet cĹ&#x201C;lo, locisquc montosis, & Septembri mense floret. saporis est, & odoris fere expers, frigidaque, & glutinofa natura . Ius decocti raditum medetur dysentericis, asthmati opitulatur, dolorem sedat, febres restinguit, ac naribus infliliaium, fluxum sanguinis cohibet. Campanulis, tu figura tum viribus, est similiuDe COYOLXOCHITL, seu Martagone Volubili Mexicano. Cap. IX.

VOLV.

268

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

OLVBILIS herba est CoyolxoV chitl, folia habens arundinacea, sed breuiora, aut minori Plantagini eodemque modo distincta neruis secundum longitudinem discurrentibus. caulem teretem, læuem, purpureum, pennam anserinam crassum . flores extremo cauli aceruatim adhærescentes, calycum forma, spectatu pulchros, & e rubeo in viridem tendentes colorem , punstisque quibusdam variatos. intra quos latet semen compressum, ac rotundum. Liquor expressus e floribus, qui frigida, & lubrica constant natura, esti partes calidas, acresque nonnullas continet, sanguinem narium sistit. radicum vero succus extinguit febres . punctis medetur, ac dysenterias cohibet. vfus eft etiam florum in contexendis, & ornandis corollis. Prouenit sub clementi coelo, quale est Mexicanum, campestribus, cultisque, & hortensibus locis, vbi solet haberi in delicijs.

CVTIRIQVI,

seu Maltacaça.

Cap. X.

VAM herbam Cutiriqui Michuacanenses vocant, Mexicani Matlacaçam nuncupare consuerunt. haec folia Betonicae altilis fert, laeuia, fed minora , & exiliora . caules læues, purpureos, teretes, ac per interualla geniculatos , flores luteos, siliquasque oblongas trigono, refertas femine, haud absimili Synapino. radices vero modicas, obrotundas, candentes, fibratas, Caepis paruis similes, & nigra quadam membrana obuolutas. Nafcitur regionibus dis Chimalhuacanichalcensis, saxosisque, & asperis locis. Radices, frigida humidaque constant natura, ac Xicamarum sapore. crudæ, coctæve edules sunt. coitum dicuntur excitare, ac extinguere febres, zelotypiam amouere, & conciliare coniugum amorem.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. DeHOAVHQVILITL,

Cap.

269

seu Olere seminis in cristam compositi. XI.

EPERIES in hac noua Hispania plura Atriplicis agrestis genera, quĂŚ svmuernm Hoautli, seu Hoa hoautli vocare Mexicenses consueuerunt, & in hortis suis, atque viridarijs magna cura serere, atque excolere, qualia sunt Tlapal hoaquilitl, seu I. Tlapal hoaquiTlapa lboauhtli. radice crassa, breui, & fi- litl. brata , vnde prodeunt caules rubei, & itu eis folia eiusdem coloris, oblonga, & ferrata per interualla. quas elixa eduntur, funtq ; adeo grati saporis, vt, cum quadam graui infirmitate Mexici laborarem, nihil cupidius ac id olus assumpserim, eiusve decoctos, conditosque oleo & aceto, cauliculos. floribus rubeis, & in comos compositis. praterea Nexhoautli, viridis tota, II. Nexhoedulisque, & Chichuhoautli, quas ob amari- autli. III. Chitudinem , locum non habet inter olera, fo chichoaudi. lijs e viridi purpurascentibus & coccineis floribus. & alia permulta , quorum nec vsus est, nec rationem vllam habendam duxi, pro olere magna ex parte eduntur elixa. Naicuntur calidis, ac frigidis locis, campestribus & humectis, sua sponte, aut in horris fatĂŚ & culta:. Frigida, & humenti natura constant. aluum emolliunt. panos appofita discutiunt.. Semen cum aqua mulsa potum, regium morbum fanat, & vocatos morbillos ad cutim pulso humore curat. parant Mexicani e duorum primorum generum sePotio. mine globulos, ac potionem, Michihoahutli vocatam, qua vtuntur veluti gradili- Michimo cibo. Folia tusa, & Hoilanqui permixta, inspersaque, dicuntur vlcera abster- hoahutli. gere,, carnem generare, exedereq ; supercrescentem, & cicatrice tandem obduRanam eisdem inuolutam, codam atque ingestam, prodesse dysencere.

ferunt.

270

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De

METL, seu Maguei.

Cap XII.

ETL plantæ, quam Mexicenses

Mappellant, plures sunt diffeDifferétia rentiæ, de quibus feorfim agemus, incipientes ab ea, quae folia Aloes fert, sed longèmaForma. iora, & crassiora, (arboris enim mediocris interdum aequant longitudinem) vtrinque spinifera, ac in rigidum, acutumq ; desinentia mucronem. caulem duplo maiorem in eius parte summa flores luteos, oblongos, iuxta cacumen stellatos. ac procedente rempore,lemen Asphodelino persimile. radicem vero crassam, breuemm, & fibris scatentem. Cultus Seritur ex germinibus qui circumcirca matrem oriuntur, quouis solo, sed præcipue fertili, atque frigido. non enim tempestatum, autinclementioriscceli patet iniurijs,aut per ficcitatem statim marcescit. e nulla reprouentus est amplior. Planta haec vnica, qui : Fructus quid vitæ esse potest necessarium, præstare facile posset, si effet rebus humanis modus. numeri pene funt vsus, qui ab ea desumunSepes. tur .Tota enim illa, lignorum sepiendorumq ; agrorum vsum præstat. caules tiTigna. gnorum, folia vero tecta tegendi, imbricum, lancium, Papyri, filique, ex quo Imbrices. calcei, lintea, & alia vestium genera, quae apud nos Lino, Canape, Gossipio,Pi0' Fili. Vestes. alijsq ; huiusmodi parari solent. e mucronibus fiunt claui, & aculei, quibus perClaui. forandis auribus, macerandi corporis gratia, Indis vti moserat, cum dæmonum Acus. vacarent cultui. item aciculæ, acus, tribuli militares, & rastilla idonea pectendis Succus subtegminibus. Praeterea e fucco manante, cuius, euulsis germinibus internis, folijsve tenerioribus cultis Yztlinis, in mediam cauitatem stillat planta vnica Mel. quinquaginta interdum amphoras (quod dictu eft mirabile) Vina, Mel, Acetum, ac Saccharum parantur, succus namque destillatione fit dulcior, decoctione Saccharu. & dulcior, & spissior, donec tandem cogatur in Saccharum. Vinum fitex eodem Vinum. succo diluto fontana aqua, additis corticibus malorum Medicorum, Limonumque, & alijs. quibus facilius inebriantur, quod ea gens maxime affectat quafi pertæfa rationalis suæ naturas, & auida sortis brutorum, atque quadrupe- , Acetum dum .e Saccharo, quod ex eodem fucco vt diximus cogitur, parant Acetum, Vires. nempe resoluto ex aqua, & nouem diebus insolato. idem fuccus menses ciet, aluum lenit, vrinam euocat, renes, & Vessicam emundat, lapides frangit, vrinæq ; extergit meatus. fuccus, cui incedas sint Pilizntec xochitl, Restes chitl radices, referunt punctis mederi. e radice quoque restes fiunt firmiffimæ, ad multas res perquam accommoda, crassiores foliorum partes truncusque, de-

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

271

costa lub terra (quod genus elixandi barbaricum vocant Chichimecæ) edendo sunt apta, sapiuntque citrea frusta Sacharo condita. quin & vulnera recentia mire conglutinant. fit enim succus aflatione glutinosus. qui suapte natura frigidus ac humens est. folia quoque assa, & affecto loco imposita, conuulsionem curant, ac dolores leniunt (præcipue si succus ipse calens bibatur, quamuis ab Indica proficiscantur lue) sensum que hebetant, atque torporem inducunt.

Aloe Americana, licet spinis horreat, nihilominus tamen inter Acanacea reponi non debet, vt quidam videntur facere. ab ÿs enim non viribus,, sed & tota facie differt. potius ergo inter Frides, & Gladiolos numeretury quibus flos admodum est similis,, & reliqua omnia nil abnuunt. Eadem fere de viribus huius Aloes inuenies apud Clupum rariorum plantarum lib. S. cap. 48. qui primus hanc proposuit ,viresque ex Gomara apposuit. De METL COZTLI, seu Metl Luteo. Cap XIII.

ETL COZTLI, seu Maguei luteum, ab alijs Coztic metl, & Macoztic metl, ab alijs Hucimetl, (eu magnæ ? vtilitatis dictum, species Metl est, fed marginibus foliorum luteis, spinis paruis, & nigris, folijs vero modicis, si cum folijs Metl præcedentis comparentur. caule binos cubitos alto, digitumq ; lato, & rubro. cum flore ceruleo pallescenti, cacumen, eius occupante. & radice surculosa. Campeftribus locis Mexici nascitur, quouis tempore, quamuis sola æstate floreat. feritur ex germinibus ortis iuxta parentem. Ius trium,quatuorve foliorum, additis Siliquastris ternis, frigentes ac crassos humores per secessum & vrinam, paulatim vacuat . idem propinari solet ab Indis, enixis mulieribus, aliquot diebus a partu, corroborationis gratia. succus expressus, ab semiassis folijs, dicitur asthmati conferre. Frigida vero constat, & lubrica natura.

Cibus.

272

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De

MEXCALMETL. Cap. XIV.

EXCAL METL , seu Maguei aptum vt assum comedaiur, species est Metl parua, valde spinosa, & virore admodum exaturato tincta. cuius folia eduntur assa, & sunt præ cæsterisis grata gustui . offenditur ea in montibus Tepoztlamnsibus.

MEXOCOTL. Cap.

XV.

EXOCOTL, seu Prunorum , spinosæ etiam plantas, & ad Metl genera referendas, species est , sed fructu dulci, & acido, multiplici, ac persimili Prunis, vnde nomen, & inorbem, indicæ Pineae quadantenus parem , composito, eduli iucco pleno, & grati saporis. Folia sunt Metl, aut illis potius Pineas Indiae similia, spinosa, ua, ac veluti marcida. Caulis vero breuis, , teres, ac crassus. Radix sibrata, crassaque. pruna sunt oblonga, glandibus similia, & ex candido pallefcentia, obducta membrana.intra quam continetur callus candens, ac, vt diximus, dulcis, &acidus, Pinearum Indicarum sapore refertus. femine principio candido, ac postea nigro,obrotundo, & duriusculo. Nascitur in saxosis regionum calidarum Tepecuacuilci. Temperies est frigida, & sicca. Medetur oris vlcusculis e calore ortis, fructus commansus, ac gestatus ore.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. De

NESVAMETL,

273

& alÿs quibusdam Metl speciebus. Cap XVI.

NEQVAMETL, METLV. Angustifol.

ACAMETL, METL. XI. Arund.

QVAMETL, METL VIII. Montan.

EQVAMETL, seu Mellis potatrix, species est Metl, alijs congeneribus plantis facultate similis. rara eft forma. folia namque digito trafuerfo paulo crassiora profert, aspera iuxta latera, ac impense acuminata circa cuspidem. caulem brachij craffitudine. cuius cacumen fructus occupat oblongus , Pyrorum paruorum forma, vndique sepiens caulem. Nascitur in calidis, sunt aliæ quamplures species, quarum quoniam facultate similes sunt, & forma parum differentes, nomina, ac nonnullarum partium differentias fubijciam . Prior omnium vocatur Mexovirixochtli, seu Metlviride. Altera a cinereo colore Metl de . VI, Nexmetl Nexmetl, reliquis etiam similis. Tertia Qua* cinereu. metl, Maguei montanum ; squalenti colore VII. Quametl fibrata radice, & longo, crassoq ; insigni surcu- montana. VIII. lo. Quarta Hoitzitzilmetl, aculeis longis, purpu- Hoitzit zilmerl. reisq; radicibus; & spinis. Quinta Tapayaxmetl, IX. seu Maguei Tapayaxin , procedenti ferè simi- Tapayaxmetl. X. lis. Sexta dicitur Acametl, feu Maguei arundi- Acametl neum,

arundinaceum. XI

274

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

radicineum ,albidioribus iuxtaradicem folijs, & rubescentibus spinis, atque Meti ni- bus . Septima dicitur Maguei nigrum, ob colorem atrum, quamquam spinæ, grum. XII Xilometl radicesque ex nigro fuluescant. octaua Xilometl, feu Metl pilolum, rubeis spipilotum., nis, & radicibus, quæ rariores prascedentibus quadantenus videri possunt. XIII. TLACAMETL.

TEPEMEX CALLI, Seu Maguei montano alto. Merl. XIIII. Cap. XVII.

EPEMEXCALLI, seu

guei montanum aliud, forma Metl constat, sedt enuibus spinulis, contusa, atque deuorata, illitave , curat eos, quorum artus motu priuati sunt ob neruorum conuulsionem. Montosis, faxofisc ; locis gaudet calidarum regionum, qualis est Tepoztlanica. De

TLACAMETL. Metl. XV.

Cap. XIIX.

THEOMETL.

LACAMETL, seu Maguei luteum, hasc est etiam species Metl, eadem pene forma, & viribus, quibus cæsteræ, & eisdem quoque vlius. sed ter reliquas, vigorem ac robur addit fœminis imbecillibus, aut syncope tentatis. Nomen habet a magnitudine.

THEOMETL.

Cap.

Metl. XVI.

XIX.

HEOMETL, seu Maguei diuinum, species Maguei inter numero/as alias quas reperiuntur, eadem pene facultate, & forma. longa radice, fibrataque, & exilibus spinis. duas spithamas longa sunt tantum folia succus vero epotus, aut illitus, febres exting Nascitur in frigidis, & calidis locis, tis, atque campestribus.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

275

De PATI, seu Metllenissimo.

XVII.

Cap. XX.

ATI, seu Metl, ex quo siunt le-

niffima fila, similis est Metl, sed folijs angustioribus, minoribus, & tenuioribus, magnaque ex parte purpurascentibus, e radice fibrata, crassaque. Species est vocatæ Pitæ. parantur ex ea, fila tenuissima, in magno habita pretio, pannisque lineis preciosis texendis aptissima.

De QVETZALICHTLI. Metl. XIIX. Cap XXI.

VETZ ALYCHTLl, quam alij Metl Pitæ vocant, ad species

Metl videtur polle referri. assurgit in arboream altitudinem. radicem fundit crassam, fibratamque, & sensim gracilefcentem. folia vero spinisera, & Metl similia. fit ex ea quidquid ex Metl fieri consueuit, quod ex eius filis, delicatiores, & maiori in precio habitæ parantur vestes. Prouenit in calidis Quauhquechullæ,, & Mechatlani.

XOLOMETL. Metl. XIX. Cap. XXII.

OLOMETL, seu Maguei serui, fpecies eft Metl, tribus veluti orbiculis aggregatis. radice conftat firmata, & fibris aucta rubrescentibus. vnde proferuntur folia coccineis horrida aculeis, raris, & a medio ad vfque mucronem procedentibus. fuccus foliorum expressus, ac bibitus decem vnciarum menfura, vniuersi corporis dolores, præcipue articulorum tollit, ac motum impeditum restituit. Verum quo bibitur tempore, corpus est magna cura operiendum. Nafcitur Huexocinci, iuxta rauces fluminum. De

276

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De OCOLOXOCHITL, seu Flore Tigris. Cap. XXIII. fundens ERBA eft Ocoloxochitl, folia H Gladioli, ne rueis discursibus, densis, secundum longitudinem procedetibus. florem rubrum, magnum , cernis conflantem folijs, sed circa medium pallentem, albumque, Tigrine pellis more maculatum, vnde nomen. Additur in Corollas, floridosque manipulos ob floris praæstantiam. Radix vero Porracea est. quae frigefacit, ac febrem extinguit, vncie vnius pondere ex aqua deuorata. & punctis aduersatur, quæ ardentes febres fequi solent. Sunt qui dicant, deuoratam, efficere fecunditatem lis etiam est, frigentisque, nec omnino iniucundi nutrimenti, lubrica, & pectori conferens. Nascitur clementi coelo, quale fortitur Vrbs Mexicana, hortensibus præcipue, humidisque, & cultis locis. Dodonaus, & Lobelius florem Tigridis a se

nunquam quidem visum, sed a D. loanne de Brangine est quod se debent. De

cion transmissum exhibuerunt. in qua tamen imamir. oribus. que non simplicia, sed duplicata esOMIMEZTLI,

seu Osse femoris. Cap XXIV.

OMI

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

277

MIMEZTLI herba est, folia habens Ocymi pene figura, & nonnihil vndulata, ex viridi purpurascentia. caules purpureos, tenues, ac volubiles . flores in postremis ramis ex candido pallentes, & exiles , ex quibus vascula obrotunda, semine referta. radicem vero teneram, crassam, longam, candentem, & fibratam, saporis atque odoris expertem, glutinosam , frigidæq ; & humentis temperiei . Sunt qui vocant eandem plancam Otomite tumquiyeti, alij Pozteopatli, alij Tlaltmopatli. Prouenit editis locis , montosisq ; TomiloZincinci, Ocpayocani, Oapani, & Totepeci, nonnihil variante forma . Radix ossa luxata reducit, fracta consolidat. locis corporis, casu aut ictu concuffis, applicata fert opem, confert saniem meientibus, dolores tollit, ac repellit præter naturam tumores.

Folia Betæ potius sunt similia, longitudine trium digitorum, latitudine vero

duorum.

De OMIZOCHITL, seu Floreo oßeo. Cap. XXV. ERBA est Omizochiel folia ferens Porracea, virentia, circa radicem tamen rubeo tincta colore. flores in summo caule candidos, oblongos , nostrisque Lilijs odore similes, [quamobrem Indica Lilia quidam vocant ] & in foliola, stellarum instar,postrema parte diuisos, ac circa medium nefcio quid fublutei præseferentes, caules virides, rotundos, & leues. radicem vero bulbosam, obrotundamque . Prouenit in frigidis ; & temperatis regionibus. floresque adduntur in corollas, & odores. Radix frigida est, & humida, saliuofæue cuiusdam, lubricæve naturæ particeps. species videtur Narcissi, veteri incognita Mundo. Radix tumores præter naturam apposita repellit, febres extinguit, & fluxus a calida caussa ortos, retinet deuorata.

De QVIL

AMOLLI, seu herba Amolli. Cap. XXVI.

VILAMOLLI herba est folia mittens cordis figura, mediocris ma- Prima. gnitudinis . caules volubiles, flores candentes, & prædongos, Cymbali forma. radicem vero tenuem, ac longam. Nascitur in calidis collibus yztlani. Sapore, & odore insignicaret, frigidaque, & humenti natura constat. Folia resoluta ex aqua, illitaque, medentur inflammationibus, dolorem capitis applica-

A a

278

Altera,

Tertia Amara. Bryonia.

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

ta sedant, euocant vrinam, calorem nimium pellum & oculis puerorum inflammatione tentatis prosunt . Est & alia herba ein sdenv nominis, & facultatis, huicque, vt coniectari potest, congener ? sed folijs cirra exortum à pediculo minimè bisidis, de qua hæc pauca dixisse sufficiat v Quim & Brioniam nostram Chichic amolle vocant Indi. aiuntque, Ius decocti insusum mire. pituitam purgare, & Gallico morbo , alijsq ; ægritudinibus, in quibus impeditur motus, quis, ac rebellibus mederi. De TEPITZIC XIHVITL, seu Herba sirma. Cap. XXVII.

E R B A Tepitzic xihuitl caules mittit purpureos, & tenus . & in eis

folia parua , ferrata, & obrotunda, forma illis Adianthi quadantenus Similia , quamuis minora. florem, e pallido rubrescentem,oblongum, & vasculo rosaceo pene sili contentum. radicem vero digitalem. mpestribus , montosisque prouenit locis regionis Mexicanæ. Radix Septembri mense solet ad vfus euelli, atque . recondi . huius eft præcipuus in medicina vsus. deuorata vrinam elicit , quacumque retentam & caussa. Frigida vero, humentive natura contat,atq; ideo simili mesura febres extinguit.

De TLAPATL. Stramonio.

Cap. XXIIX.

LAPATL herba folia fert Vitis lata, & sinibus , aut profundiori-

. bus laciniata crenis, caules virentes. florem candentem, ac longum, vasculorum sigura . fructum obrotundum, similem Erinaceis. radicem surculosam, & candentem. Nascitur m quibufguelods, præcipue Tepecuacuilci, & Mexici. frigida temperie constat. acsapore, odoreque infigni caret. Ius decocti foliorum, aduersus febres, quartanam,præcipue illini solet, aut lichaduernij modo obdi, fructus vero, foliave, fus pectoris dolorem eadem etati ex aqua instillata conseruno ceruicali imposita somnum conciliant peruigilibus, & si pau o liberalius deuorentur, insaniam. Inter randa

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

279

randa est, ideoque que Hyoscyamo propior quam Solanis, id quodetiam ex viribus conÿci po est. In Solani enum genere nullam adhuc vidi, quæ vim habeat Narcoticam. Necenim Mandragora Poma amoris, Alkenkengi, Siliquastrumy Dulcamara, . somnum inducunt, quam aqua Rosarum temporibus applicata . Hyoscyami autem omnes congeneres, non tantum vires habent hypnoticas, fed in super multa , & varia inducunt, tum vigilantibus tum dormientibus , phantasmata. Exemplo sunt ea omnia, que de Hyoscyamo, Datura , Belladonna, Straamonio , ab Authoribus sunt prodita. qua de re vide Garciam , & Acostam de Datura, l ulium Scaliger um in exercitationibus ad Cardanum. De Mandragora non ego tantum experimentum feci persepe, sed etiam Excellentifs. D.Ioannes Faber Lynceus, Summi Pontificis simpliciarius & in Vrbesimplicium Professor, amicus meus colendissimus , & cum quo frequenter hac mea studia contuli, coram suis Auditoribus magnum Pomum, vna cum feminibus ieiunus absumpsit, sine vllo, vel somni vel alterius mali signo minimo. Vt experimentum certius,ieiunus vsque ad prandium, per aliquot nempe horas permansit, & a vino, ne Pharmaci debilitaretur, abstinuit. ,

De TLAQVILIN. Mirabili Peruana. Cap. XXIX.

L A N T A Tlaquilin 0 Mexicensibus nuncupata, alijs Theotlaquilin, a nonnullis Hachalindi dicitur, in villa Madritij Hispaniæ , Marabillas de Indias, ob florum admirabilem in eadem planta varietatem,appellatur . ab alijs Mexicani lasmini, ob suauem florum odorem . a plerisque, Solanum.» odoriserum, a foliorum cum Solani folijs similitudine , & florum odoris gratia, vocatur . Herba est Solani folia ferens, sedmaiora , viridia , fatis carnosa, & fucculenta, circa basim ampla, per extremum mucronata, in singulorum ramorum geniculis bina ex aduerso ordine disposita, quæ trira grauem odorem,gustata vero ingratum saporem referunt. Caulem duos tresve cubitos prolixum, aut ampliorem , pollicari craffitudine, succulentum, firmum, & ex viridi flauefcentem, multis alis concauum, ac geniculatum, & in frequentes ramos pariter nodosos diuisum. Flores in extremorum alis ramulorum singulos, oblongos, concauos, in quinque sinus, antequam aperiantur, complicatos, at vbi ex non in mucronatos, fed obtufos anguplicati sunt, Pycietl floribus penè similes los Conuoluuli florum instar, desinentes,varijsmicantes coloribus, nonnun- Differetia quam faturata purpura nitentes, interdum obfolete rubentes, aut flauescentes, colorum in flore. aliquando flauos, aut pallentes, quandoque puniceos, interdum vero ex pallido candicantes, sæpissime binis coloribus simul elucescentibus, vel purpureo me-

diam

280

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

vel diam floris partem occupante, vel virgatim totum florem intercurfante, radijs alternis, modo flauis modo purpureis, totum distinguentibus, autinter dum magnis purpurantibus maculis, nonnumquam exiguis, vario situ, & tura,toto flore vel flauescente, pallescenteve,aut exalbefcente. odoris suauis Narflore cissum referentis, sex oblongis flaminibus, stiloq ; paulo longiore, e medio emergentibus. Hienim flores, etsi ephemeri sunt, noctu tamen explicantur, postridie ante meridiem, per æstum præsertim, se contrahere incipiunt, ac temtanperatiore aura, integro nonnunquam die expansi permanent, & sub noctem tum contrahuntur, nec vltra diem perdurant. lingulis tamen diebus recentes explicantur, qui cum pridie decerptis (quod visu mirabile est) atque inter chartas repolitis collati, ijsdem quidem coloribus conflare, quibus illi deprehenduntur ; at eorumdem situ & mixtione ab ijs variare , quisquis diligenter obseruauerit, animaduertet, tertio item die, & sequentibus similiter. Diutissime viret, & ab Iulio ad Octobrem vsque mensem, primasq ; pruinas, numerosa florum sobole luxuriare solet. Semina fert singula, nulla membrana, seu pericarpio inclusa, mucrone, cui flos insedit, obtuso, infima vero, qua caliculo adhæret parte, tanquam exigua corona ornata, pentagon,baccæ Myrthi fere magnitudine, initio viridia, postea, vbi maturauerint, fusca, nigrantiave, & quibusdam veluti tuberculis obsita, sponte vel leuissima agitatione excidentia. nucleumque continent album. qui tritus, in candidissimam, &, Amyli instar, niueam, friabilemq ; pulpam resoluitur. radix crassa, fibrataqi est, toris nigra, intus alba gustu aliquantisper acris, cui admixta sit superficialis quædam dulcedo. Et si planta annua appareat, viuax tamen est Varietas illa colorum, quæ in floribus, eorumq ; pediculis, ac caulibus, seminumq ; craffitie, & breuitate visitur, licet sit animaduersione digna, nullam tamen specificam facit differentiam. Prouenit Mexici passim, & in hortis, florum & deliciarum gratia, coli solet. Radix frigida constat, humidaque, & lubrica natura. quamobrem deuorari refrigerij gratia, illinique solet. etsi, vt diximus, tantillum quid acredinis, cum pusilla. superficiali dulcedine recipiat. Nec desunt, qui dicant, radicem eius, quæ vario est flore, duarum drachmarum pondere deuoratam, egregie aquas educere. Consule & Carolum Clusium in rariorum plantarum lib. 5. c. 5. Non adeo frigidam esse mirabilem Peruuianam, Juadet fatis magna foliorum acrimonia, Quod fi inter Conuoluulos reponi debeat, & figura floris, & vita eius ephemera, totaq ; planta constitutio, aliquo modo innuunt, maiori iure calida quam frigida Ctatuetur, nec improbabiliter aquas subducet.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

281

De TLALCACAHVATL CHIMALHVACANICHALCENSI. Filipendula IIII. Mexicana. Cap. XXX. ERBA est Tlacacahuatl duos lon14 u ga dodrantes, oblongis ornata folijs, Ocymi, sed crassiusculis, neruousis, ferratis, binis per interualla. & asperis caulibus, teretibus, tenuibus, Sc nonnihil purpurascentibus. & circa summos caules floribus cyaneis, paruis, & in oblongacapitula, Stœchadisimilia, compositis. & radicibus orbicularibus, Ponticis puribus forma & magnitudine, haud dissimilibus, vnde nomen, non fine alijs capillamentis, hinc inde tum ab ipfis radicibus, tum ab inferiori caulis parte prodeuntibus. Nascitur in frigidis, saxosisq ; locis, iuxtaaquas. radices sunt frigidæ,atque humentes. deuoranturque quaternæ illarum aduerfus febrium ardores. eœdem, addita Tepoxonacatl, aluum sistunt. De TLALLANTLACA CVITLAPILLI alia, Trifolio Tetraphillo. Cap. XXXI.

LALLANTLACA CVITLA. PILLI herba eft folijs munita Ocymi, ternis, quaternisvè. caulibus tres longis spithamas, lignosis, & læuibus, partimq ; rubeis. fructu glandium forma,/picato,ac partim coccineo, pleno modico semine. & floribus rubeis, ac stellatis. Insigni sapore caret, & lubricitatem quandam lancinantem præsefert : more earum plantarum, quas Quexquic vocant. Radix vero fibrata, surculosa, Sc crafla est. Nafcitur in calidis Tepoztlanensibus«frigida, Sc humida eft natura. tussi medetur, alijsq ; pectoris morbis. referuntquc, enixas, Sc Jassitudinem passos roborare, & sedare dolores. Tragacanthi gummi gustatum credas mandere. Quemadmodum in Trifolio pratensi mtrum & rarum est cum quatuor folÿs illud reraritatis gratia Trifolium Tetraphyllon appellare placuit, tum ,sic hanc plantam cumin eadem & tria & quatuor folia conspiciantur. Aa 3 De

282

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TOZCVITLAPIL

XOCHITL

Lithospermo Arundinaceo alio. Cap.

XXXI

ERBA est Tozcuitlapl xochitl, quam alij Coiyotzin vocant, translata iamdiu in Hispanias, vocaturque ibi, quod folia ferat Arundinis, fructum vero initio candidum, ac gemmantem, ac demum nigrum, & nitidum, & prĂŚcarijs vocatis globulis persimilem, Lithospermum Arundinaceum â&#x20AC;˘ Et quamuis in calidis magna ex parte nascatur, frigida tamen, & temperata loc non refugit. repellit praeter naturam tumores. frigida siquidem radix, humidaq ; constat temperie, grato etiam, & glutinofo sapore.

283 NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. De TZAVTLI. Glutine. Cap. XXXIII. ZAVTLI, seu Gluten, herba est folia Porracea mittens, lineis discurrentibus fecundum longitudinem. caules rectos, & geniculatos. in eisq ; flores e luteo purpurascentes, Irinis forma quadantenus similes, sed longè minores. radices vero Asphodelo similes, candentes, & fibratas. Quibusque locis viuit, editis ac planis, sed præcipue calidioribus. Radix est frigida, humidaque, gludnosa. ex ea enim præstantissimum gluten, & valde tenax, quo vtuntur Indi, & præcipuè pictores, vt pigmenta tenacius adhæreant, ne rerum re prædentatæ imagines facilius deleantur. Secatur hæc in frusta parua, & siccata Sole læigatur, atque ita demum nobile illud glutinis paratur genus. aiuntque, radicem hanc semiunciæ pondere deuoratam,mederi dysenterijs. verum cæteris etiam opitulatur morbis, qui e defluxione, nimiaq ; laxitate oriri solent. Bulbi plerique, vt Capacea, Narcissi, Hyacinthi multam admodum in radicibus habet Viscosam hu-miditatem, cui tamen sœpe amaror, vel acrimonia mixta vnde non mirum Viscum ex illis parari posse. Quin etiam vis vomitiua, ex eadem causa sua videtur trahere originem. De YZTAC ÇAÇALIC, seu Herba glutinosa, & candenti. Cap. XXXIV. GLVTINOSA ALBA. GLVTINOSA ALBA ALIA.

VOLV-

284

RERVM MEDICARVM NO. HISP. OLVBILIS genus est herba yztac çaçalic, nomen à radice impensè

glutinosa habens . quæ interne candida, externe vero rubea est, insignique sapore caret. caulesp ; mittit longos, tenues, ccnuoluentes sese . & in eis folia Alliariæ, Tussillaginisvè, læuiter ferrata . ac florem, vt aiunt, nullum . fructum verò racemosum, vuis acerbis, forma & magnitudine similem, & capreolos hinc inde exorientes • Montanis, saxosisq ; locis regionum temperatarum, qualis est Mexicana, prouenire solet. Radicum eius decocti ius medetur diarrhœis. radix vero epota vnciæ vnius mensura, itinere longo defatigatis currit. medetur fracturis cum Xochinacaztli. vrinam euocat vnius vnciæ pondere deuorata.exhibetur ducendis in balneum post ægritudinespartumque, corroborationis, vt aiunt, caussa applicata verò, dolores lenit, repellit inflammationes, & extinguit febres. frigida enim est, humentique, & glutinosa natura De ÇAÇALIC COAPITLANENSI.

Trifolio Spicato Mexi-

cano. Cap. XXXV.

TRIF. SPICATVM MEX.

TRIFOLIVM SPICATVM ALIVD.

ERBA est Çaçalic Coapitlanensis, folia ferens Amygdali, terna per interualla. caules lignosos, & tenues. flores coccineos, paruos, in corymspicas parborum formam compositos, & in summis ramulis quasdam veluti uas, pallentes, necnon exiguas quasdam siliquas, quaæ concinnantur ex floribus, femine paruo refertas. radicem vero fibratam,tenuem, ac longam. calidis. frigida est, & glutinosa. vomitum, diarrhœas, dysenterias, & sanguinis excreationes sistit. abortum cohibet, tenesmum compescit, exedit carnem excrescentem in oculis, & argemata dissipat, inflammationes repellit, & mem-

bra

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

285

bra quæcumque ob calidam intemperiem debilia firmat, atque corroborat. Reperi aliam eodem nomine plantam in planis, faucibusq ; montium Quauh- Alia similis. nahuacenfium , & Yacapichtlensium, necnon Ocoituci, eisdem facultatibus, & forcirciter præditam, sed ob situm fortasse, aut aetatem radicum, forma, foliorum latitudine, & summis spicis, paulifper differentem.

De APITZALPATLI. Adstrictoria. Cap. XXXVI.

PITZALP ATLI, quam nonnulli Tlaelpatli, seu Dysenteriæ medicamentum vocant, heroa est dodrantalis, folia bina, paruula, ferrata-» , atque obrorunda, per longa interualla mittens. Caules dodrante paulo maiores, teretes, tenues, & subalbidos. & in postremis ramis caulem purpureum, atque radicem verò orbicularem, & fibratam. Nascitur apud Xalatlauhcenexilem • regionibus frigidis, & locis campestribus. Radices sapore insigni carent, nec ses effatu dignam adstrictionem præseferunt. & tamen duodenas earum diarrhœas, dysenteriasq ; dicuntur cohibere, tufæ, atque ex aquadeuoratæ, extinguere, & laxa membra corroborare. febrem Huc etiam aliam eiusdem nominis plantam lubet apponere, in qua folia bina non suntin summo. Calyx, qui ex luteo rubet, Baccamq ; viridem, Solano similem, continet.

286

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De ATLINAM circinata.

Cap. XXXVII.

ERBA Atlinamcircinata,abalijs Apatli, quasi Medicamentum nascens juxta aquas, dicta, Folia fert Saluiæ similia, sed maiora, & asperiora, Cirsijvè, quod Buglossum quidam vocant. Caules rotundos, hirsutos, rubescentes, & quatuor cubitos longos. Flores toro caulium procurfu è pallido rubescentes, oblongos, & loculis haud absimiles, vndè folliculus prodit oui figura, plenus semine gracili, & fuluo. Radices verò capillis similes. Nascitur in calidis, quale est Hoaxiepecense oppidum,in planis, & campestribus locis. Radix, ac folia, trita & in farinam redacta, vlceribus putridis, si illis inspergas, medentur. frigida enim, siccaque constant, & adstringenti temperie. quin diarrhoeas sistunt, dysenterias cohibent, cæterasque defluxiones, maximè si ex calida caufla ortum ducant, coercent. Jnter Campanulas hœc herba locum sibi rendicare potest. in quibus omnibus femen nitens, valde minutum, multum, quinque vasculi septis inclusum, conspicitur. & flos in figuram Campanœ, nomen, efformatur. omnibus eœdem, frigidœ nempeob, ob saporis inertiam adscribuntur.

De HOCLICPATLI, seu suaui medicina. Cap. XXXIIX. TJ ERBA est Hocliepatli duos dodranH tes longa. foliis Rutæ, aut Leguminis floribus coccineis,modicis.siliquis paruis nuibus , teretibusque. Na/citur in bus frigidæ regionis Hoitzilacensis • Radix est frigida , glutinosa , atque adstringens. sistit dysenteriam. ac lumborum dolores, ciæ vnius mensura deuorata, placat, ac eorum, qui longo itinere, aut laboribus improbis defatigati sunt. De

NARDI

ANT.

RECCHI

LIB.

VIII.

287

COMATL. Capite Senis. XXXIX.

De HOCHOETZONTE

Cap.

OCHOETZONTE COMATL, seu Caput senis, quam alij Çaçanatxochul, Temiltzincenses verò Yacanexton, feu Cuspidem cineream vocant, herba est volubilis, folia mittens ampla, cordis figura. florem coccineum, longum, & fistularem aceruatim dependentem. radices verò numerosas, orbiculares, mediocres, & funiculis per interualla appensas, intus extraque asperas, & fuscas, Tecompatli similes. Nascitur in planis, & campestribus locis Tehoytzilœ. Radix frigida, humidaque confiat natura . editur elixa . refrigerat verò, arque roborat ; olet liquorem stillatitium florum Mali medicæ, sepitque. illinitur tumoribus præter naturam . Infignis planta est, & grato gustu . exhibetur febrientibus, atque ita febrilem calorem compescit. Indis erat olim mos impartiendi illam natis, sed dea lege, vt totam non absumerent, fed portionem aliquam intactam relinquerent. persuasum habentes, eos qui illam ingererent totam, obituros nondum assecutos senectutem. quamobrem impositum est illi nomen Hochoetzonte comatl.. quamuis alijs, vt diximus, Çaçanacxochitl dicta est. H

De HVEMBEREQVA.

Cap. XL.

ERBA est Huemberequa, folia mittens vndulata, & terna, sed medium longe maius cæteris, atque obrotundius. caules prolixos. fructum paruum, & racemosum, toto oaulis discursu ab exorta foliorum prodeuntem ; radicem verò longam, sensim gracilescentem, surculosamque. Nasctur in frigidis, & montosis Michuacanensibus locis . Frigida & adstringenti natura constat, qua febrientibus quoque conferre solet. ius decocti corticis radicum, folioruminspissatum, illitumque, vlceribus miram fert Opem, è Gallica lue ortis. pruritum,exanthemata excitat desuper meientibus, colligetibusque.

288

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De MECAPATLI, seu Zarzaparilla.

MECAPATLI PARATLA.

Cap.

LI.

ECAPATLI vocantMexicenses

nobile illud medicamentum, quod nostri Zarzaparillam nuncupant. cuius reperi apud hanc nouam Hispaniam non paucas differentias, referendas a nobis ordine, seorsimque maioris distinctionis gratia. Priorem omnium describendam mihi proposui eamI. Smilar speciem, quas apud Hispanos, ac præcipue aspera comunis apud Hispalenses, in vallibus, aggeribusque passim nascitur, referturque à Rhizotomis, & Herbarijs periris in Smilacem aspera, descriptam a Dioscoride, repertam à me non longè ab vrbe Mexicana, in Bearæ Fidei oppido, locis frigidis, & aquosis, iuxta fontem aquæ dulcissimæ, ac saluberrimæ, qua: ductibus ducitur in Vibem. Nascitur etiam optima apud Tzompanum, & vocatas Honduras. De forma eius nihil dicam, quoniam illam affabre descripsit Dioscorides. Quod spectat ad vires,eædem prorsus sunt,quæ cæterarum spectierum. etsi Dioscorides nihil de perie protulerit, aut de vi, qua sudores eliciuntur, dolores articulorum, cæterarumque partium sedantur, rebellesque, & insanabiles profligantur & euertuntur morbi, sed solum explicuerit facultatem, qua venenis aduersatur, & Alexipharmaci vires fubeat. Cæterum Zarzaparillæ speciem esse (quamquam Hispani, qui ad has oras non penetrarunt, vix id sibi persuadeant) nullo tergiuersabuntur, qui eam cum cæteris huius orbis Zaræparillæ speciebus contulerit. etsi Indica femine caret. Sed mos est hominum ita admirari extera, vt rrihil putent apud se nasci,quod longius deuectum in maximo habeatur pretio. Vis est frigida, siccaque, etsi partes habeat calidas, atque subtiles permixtas, quarum gratia sudores elicit,ventriculi calorem roborat ( licet contrarium tiant alij) renes, & vrinæ meatus expurgat, & lotium ciet, ac, vt dictum, arciculorum, cæterarumq ; partium dolores sedat, ac profligat, diuturnosque, & rebelles morbos curat. Smilacis asperœ vires omnibus notœ sunt. Poterit tamen curiosus Lector consulere Faloprum in tractatu de morbo Gallico cap. 63 vbi ait, se per biennium Pisis plurimos à lue venerea felici cum successu liberasse. idque etiam Guaiaco prœfetinulceribus gummatis dissipandis . Additprodesse in scrophulis , tumore lienis, catharris acribus, tumoribus qne qui difficulter discutiuntur. Similia inuenies apud Mathiolum qui asserit, Chinum Medicum decocto Smilacis asperœ, multos lue venere a affectos curasse Unde

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

289

Vnde etiam cum Authore nostro recte concludi potest, nostram Smilacem asperam, in locum Sarzœparillœ in omnibus morbis, prœsertim lue venerea, commodissime succedere posse. maior cum fructu curam successuram, cum recens radix haberi possit. De QVAVHMECATL Zarzaparilla

II. & III.

Cap. XLII.

VAVHMECATL, quam Tamguitlanenfes Cozjicuizji palancapatii vocant, Michuacanenses vero Ychuanitzoz, est species Sarzæparillæ, radicibus Secundæ species surculosis innixa. vnde profert caules vo- Zarzepalubiles, & spinis horridos, capreolos mul- rillæ. tos, ac femen nullum.folia vero Ocimi, acuminata, & nonnullis secta crenis, nerueis vero discursibus fecundum longitudinem discurrentibus. Vis eadem, quæ cæteris. Inueni aliam speciem in radicibus Æthnæ, Tertia radice tenon longe ab oppido Atattaco, per omnia nui . Quauhmecaxochitl similem, sed radicibus tenuibus, nec fibris crassioribus . cuius etiam vis eadem. nec tamen curaui depingendam . Sunt qui contendant, has omnes ad Chinæ genera pertinere ; sed quoniam Zarza radicibus longe differunt,sui generis potius non est esse plantas exiftimandum est. quamuis China. foliorum figura, volubilibus caulibus, capreolisq. videantur esse similes, necnon frigida siccaque, qua sunt prædita natura, etsi non ita adstringenti. Placandis doloribus articulorum, alijsue a lue Gallica profectis, sunt omnes vtiles.sudoribus item euocandis, curandisue mali moris vlceribus, morbisq. inueteratis, & insanabilibus, & qui e crassis, lentisq. humoribus habent ortum,aut ad neruos pertinent, & tumoribus præter naturam, qui rebelles sunt, discutiendis, curandis vlceribus, & alijs ad hunc modum persanandis, qui toti pene Mundo innotuere. Nam iure decocti per aliquot dies propinato, ea mensura qua- à multis iamdiu præscripta est, cum nota quoque victus institutione, cæterarumq. rerum, quas naturales vocant, aut puluere radicum,duarum drachmarum pondere, ex vino aut aqua deuorato, aut euocato sudore, aut insensibili quodam perspiram, ægratantes restituuntur. siue id contingat ob partes quasdam tenues & calidas, permixtas frigidioribus & crassionbus, aut ob siccitatem, seu ob occultam quampiam vim, siue ob prædictarum rerum commodam institutionem. Sed huius rei inquisitio, non est nostro instituto admodum necessaria. sunt qui aiunt, inspersum puluerem vlceribus mederi.

Licet Author videatur distinctionem velle facere inter Sarzam & Chinam, id tamen non de generica aliqua differentia intelligendum, sed de ea quæ est inter congeBb

neres

RERVM MEDICARVM NO. HISP. 290 neres. adeo enim ambæ planta baccis, folÿs, floribus, radice, sapore, viribusq. conueniunt vt non possint aliter quam diuersæ eiusdem generis species, & in viribus secundum magis & minus, differre. sicuti dicimus, oleam domesticam ab oleastro, malum ab alia malo distingui. De QVAVHMECAPATLI altera

Zarza IIII.

Cap. XLIII.

VAVHMECAPATLIS, seu Quamecatl hæc, est illa species Sarzæparillæ, cuius radices in nostrum Orbem deferuntur, folijs magnis, cordis figura, caulibus volubilibus, & spinosis & radice surculosa, fructu nullo, & capreolis hinc inde exorientibus. Nascitur Tototepecensibus agris Metzitlanensibus, & Cuauhchinacensibus. sed omnium melior in ea regione, quæ a profunditate nomen acccepit. Sarzamparillam, congenerem esse Smilaci asperæ non tamen eandem planè, ex hac Authoris patet descriptione. in quam etiam sententiam, plerique rei herbaria scriptores concesserunt. In viribus huiusplantæ describendis tus admodum est Monardes, alÿq. scriptores botanici. His adiunge magnum opus quo coniuncti sunt authores omnes, qui de lue Venerea vnquam sripserunt in quo videre licet infinitam in ipso vsu varietatem. Illud etiam adiungendum putaui, quod cum Sarzaparilla similis fit multis alÿs quasi congener, (sicut lupus cani homogenes dici potest) quæ omnes seplantis& men in baccis osseum continent, ideo etiam ex his similes vires expeti ari posse. tem hæ Ruscus, Hyppoglossum, Laurus Alexandrina, Polygonatum, Lilium conuallium, Asparagus, Corruda, Periclymenum cuius ultimiflores, & figura, & odore plurimum conueniunt..

Quarta. species vsualis.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

291

De POZTECPATLI MECATLANICA, seu Fracturarum medicina. Cap. XLIV. POZTECPATLIS ALTERA.

ERBA est Poztecpatli Mecatlanica, folia Mali Perficæ similia ferens, bina per singulos caulis nodos ordine disposita, inferne coccinea, caules digitum crassos, geniculis interceptos, teretesq. flores quinque conflantes folijs rubescentibus eadem forma, sed longe minoribus, ac orbiculo circa medium pallescenti. sapore, & odore infigni caret. Nascitur Mecatlanico agro. Frigida, siccaque, & adstringenti, non sine quadam asperitate, natura constat. caules, foliaq. tusa, & icto loco imposita, tumores arcent. nec minus bibita conferunt. & vt nomen indicat, luxatis, perfractisq. ossibus medetur. De TEVHQVILITLIC, seu Herba Principis.

Cap. XLV.

EVHQVILITLIC herba est folia Mali Punica? proxima mittens, aspera, terna, & quouis caulis nodo exorientia. caules multos, coccineos, teretes, tenues, & lignosos.flores circa ramorum cacumina in corymborum formam compositos, quadantenus coccineos.vnde siliquæ generari solent paruulæ, includentes granula primo candida, & post maturitatem nigra.radicem vero tenuem, ac prolixam, exrra luteam, intus vero pallescentem ex albo. Epota radix ex aqua, trium drachmarum, plus minusuè, pondere, febrilem calorem sedat.Frigidæ siquidem est, sed siccæ atque adstringentis naturæ.quo fit, vt fluentem quoque aluum cohibeat, & ventriculum oh nimium calorem imbecillem, instauret, atque confirmet. Bb 2 De

292

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De TLACHICHINOA PATLAHOAC, seu Herba vsta lati folia. Cap. XLVI. HERBAVSTAI.

TLALCHICHINOA PATLAHOAL Herba Vsta III.

HERBA II.

LACHICHINOA, quam alij

Texixiuhth, seu herbam saxorum vocant, herba est folia Limoniæ Mali lia proferens, interdum paulò minora. caules cubitum longos . & in eorum postremis ramis appensos flores, Scorpiuro similes. radicem verò crassam, fibratamque, dulcem, & mediocris temperiei, aut cum frigiditate nonnihil frigefacientis. tur Ocpayocani, Tauhtepequeci, Tlachmalacaci, & in alijs huiuscemodi calidis regionibus. Vniuersam plantam vlceribus mederi, dentium dolores tollere, vulnuscula oris cicatrice obducere, tumores præter naturam repellere, febres sedare, delere scabiem, præcipuè sale & fuligine admixtis, ophiasimq Baccas quasdam virides, alias nigras depinxit, florem vero ex albo ad castaneum tendentem. pe

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

293

De TLAELPATLI alia, seu medicina dysentericorum. Cap. XLVII.

ERBA est Tlaelpatlis, multos mittens caules, tenues, spithamam ferè longos, refertos Veronicæ folijs, obrotundis, ferratis ac paruis, & fructu Piperi longo simili, sed digiti transuersi crassitudine. Radix longa est, digitalis crassitudinis . Nascicur iuxta flumina, calentibus in locis Misticæ inferioris . radix est frigida, siccacque, & impense adftringens . eadem semiunciæ pondere trita, atque deuorata, coercet dysenterias, & quidquid nimium fluxile est, & egens adstrictione. Spica et quæ in Plantagine similis conspicitur. De TLATLAVH CAPATLI OXYGERANIVM MEX. I.

Oxygeranio Mex.

Cap. XLIIX.

OXYGERANIVM MEX. II.

TLAT-

294

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

LATLAVH CAPATLIS species est Geranij, sed Raphani radice ex rubeo candescenti, vitigineis folijs, flofculis coccineis, ac roftris Ciconiae similibus. Duæ sunt eius fpecies, radicis tantum colore distinctæ . quarum altera in candidius, altera vero magis in rubeum vergit, sed eisdem viribus. Nafcitur vtraque in frigidis, ac calidis regionibus, qualis est Mexicensis, & Quauhnahuacensis ,montanis, ac campestribus locis. Frigida, siccaque, & adftringenti vtraque conftat natura. Radix, cuius est praecipuus in medicina vsus, & acido aliquantisper sapore, medetur dysenterijs, alijsq. fluxibus, oculorum inflammationi, & satietati. Denique medicamentis omnibus, quae simul refrigerant , St adstringunt, apte commiscetur, & lassitudini cuiuis fert opem bres refrigerat, & calori nimio, præcipuè cum humore coniuncto, aduersatur. Firmat dentes, gingiuas comprimit, ac roborat. trahit pituitam, sedatque dolores, fi aqua cui intrita sit, locus colluatur. tumores præter naturam maturat, St rumpit, & conceptionem procurat, vlceribufque oris, & quibusuis alijs medetur. Sunt qui afferant, cum Chilli tussi conferre, St vrinas elicere • bilem vero per se purgare. quod nifi compressione contingat, qui fieri possit non video, cum viribus constet valde adstringentibus. In Geranijs noslris nullum reperias, excepto uno Oxytriphyllo, quod acido sit sapore. radices enim dulces sunt, ut apud Matthiolum est legere. hæ autem duæ species ab Authore propositædiuersas ab alijs habent vires. vim nempe purgandi,quam ex aciditate, tenues panes alij vocant, prouenire credibile est. Sic enim folia hostri Rhabarbart acida similiter purgant. omnibusq. adeo acidis proprium est, humores corpore contentos incidere, naturamq. ad expulsionem impellere. quo tamen etiam vires adstringentes, quæ supersunt prodesse possunt, sicuti apud Galenum, adstringentia post liquida exhibita, aluum sui offieij admonuerunt.

TLALMATZALIN HOCXOTZINCENSI. Amygdaloides serrata. Cap.

XLIX.

ERBA est Tlamatzalin, folia mitens Amygdali, & angusta, serrataque, vnde nomen . caules tenues, quadratos dodrantem, plus minusuè, longos. flores vero per interualla exiles, atque purpureos . radices paruas, Napis similes . Nafcitur humectis locis, ac tium faucibus, regionis Hocxotzincesis . Folia sunt odora, & nonnihil calida• rum radix, frigida ficcaque natura constat, odoris & faporis ferè expers. eadem trium drachmarum pondere tufa, & quatuor granis Catahoatl resoluta ex aqua,

atque

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

295

atque epota, dicitur corpus leniter purgare, mundare Vias vrinæ, nimiumque contemperare calorem. Inter, cremia, aromatica tetraspermata, hæc planta locum habet. vnde etiam vires habet easdem. De

TOMATL, seu planta acinosa, vel Solano.

Cap. L.

MILTOMATL.

OMATL, seu planta acinosa, inter Solani species connumerari potest, etsi a nostri Orbis Solani generibus differt, reperiuntur namque in nouo Orbe aliae species, quarum fructus, quoniam orbiculares sunt, vocati Tomatl, membrana includuntur. Sicca, frigidaque ordine primo conflat natura, nonnullumq. participant acorem. Verum maiores ex ijs Xitomamæ nuncupantur, quod est To Xitomang maiores mamæ Cucurbitæ forma, rugosæque ; mi poma amoris. nores vero Miltomamæ, idest sementini, Miltomanæ qui cum Tlaolli, seu frumento lndico, seri res.minoconsueuere. Ex prioribus quidam iucundi sunt aspectus, & nucibus iuglandibus paulo maiores. cumque virides primo appareant, in pallidum tandem colorem degenerant.dicunturq. Coatomamæ, quod Coatomame Anest Anguini. Alij eadem forma, & magni guini . tudine constant, sed in rubeum demum mutantur colorem. Alij e viridibus fiunt Rubei. lutei, & Mali Aurancij vocati circiter sequant magnitudinem,vtroque latere le- Aurei.. niter compresso, & a parte qua pediculo adhærent, ad mediam vsque orbitam inconditè rugoso. Alij rubri funt, cum exactè maturuerint, atque in eum quoque colorem e viridi abeunt, postquam pallidum, ac rubescentem prius induerint .eadem penè magnitudine constant, atque figura, etsi rugosis quibusdam eminentijs incondite extuberantibus, non modo virile pudendum referunt, Venerei. sed hæmorroidas quoque, & quidquid in feminis horridum, & obscœnum po teft videri. Ex minoribus quidam, nuces iuglandes æquant magnitudine, & co- Virides. lore virescunt . Alij Tzhmtomatl dicti, Ponticis nucibus sunt maiores, minores YzuhatoVero iuglandibus,membranulæ vesicæ instar inclusi, vnde nomen . qui è viridi matl. pallescunt. minores verò, dicti Miltomamœ, prædictis nucibus pares sunt, & eodem, quo praecedentes colore. Tales habentur Coztomatl, & Tomatl, quem Xa- Coztonatl.. latlacensem vocauimus a natali loco, refertum seminibus, paleis exilibus paribus, quæ in medicamenta calore praedita, potissimum referuntur. Sunt & aliae Tomatl. species, de quibus seorsim loquemur, quoniam nomina sibi vendicant certa, Aliæ spestatasq. sortiuntur naturas. Quod autem attinet ad prænarratas, ad vnum om cies. nes

296

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

nes Solano fimiles videntur,imo eius species. At quæ maiorem ferunt fructum maiores sunt, & folijs ferratis constant . quæ vero minorem, vulgari etiam sunt vomagnitudine. Europæi Rhizotomi, quos ex ijs norunt fructus, Roma amoris forcare consueuerunt. fortassis ob veneream, & lasciuientem, quam diximus mam. Demum adeo plantas figura,vires,fructus,pelliculæ& poma quædam, Solanispeciebus respondent, vt improbi hominis fuerit, manibus pedibusq. lorum non ire sententiam, qui Tomatles omnes in Solani differenitas referunt. Quibusuis locis proueniunt, sed præcipuè calidis, sponte, aut indulgentia, & cultura. Ex ijs intritis,ac permixtis Chilli, intinctus gratissimus paratur, & qui omemortuam nium fere ferculorum, & nutrimentorum saporem commendet, & orexim exuscitet. Vis eius frigida & sicca, & nonnihil abscindens. Tam folia, quam fructus, ignibus sacris conuenientissimè illiniunturægilopas, capitis dolores tusa, atque imposita sanant. æstuanti ventriculo auxiliantur, & parotidas cum sale illita discudunt. Valet eorum succus aduersus gutturis inflammationnes, & quæ serpunt vlcera, cum cerusa, rosaceo, & Lithargyrio. ad ægilopas cum pane, infantiumadustioni, quam Syriasim vocant, cum rosaceo. perfusus proficit in Collyrijs, aquas vel oui vicem exhibet, contra acutas fluxiones illitus . aurium dolori instillatus prodest, mensium in vellere subditus sistit abundantiam . idem gallinarum coralium fimo subactus, & linteolo appositus, ægilopijs præsentaneo est remedio, ALKEKENCI MEXICANVM.

Varias Solani species hic attingit author Poma Amoris, & Vesicarias. Poma Amoris maiora fatis Europa sunt cognita. Nuper in Horto ad Syluestrum in Vrbe,vidi Poma amoris, cuius fructus planè similis erat, magnitudine, figura colore, Strychnodendro, folia vero adeoq ; tota pianta, Pomo amorts communi similia. Alkekengi Americum viuit in Horto Coruini Pharmacopœi, quod d nemine adhuc de scriptum video. ALKEKENGI MEXICANVM. Caulis vltra cubitalem altitudinem git, viridis, rotundus, lignosus. folia non longe ab radice per totum caulem , longo pediculo adnascuntur, admodum Peto minori similia, viridia, crassa. & ex quauis ala, noua folio . rum soboles enascitur. longitudo internodij est duorum digitorum . ex alijs superioribus, flosculi multi, exigui, pallidi prodeunt, pediculo breuissimo, vt adnati videantur. Inde culœ sequuntur fimiles nostrœ Vesicaria, quo-

ad figuram, & colorem sed minores longe. nec enim Auellanœ magnitudinem assequun-

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

297

quuntur. Hæ caulem totum quasi circumsistunt, sicuti flores Clinopodij . Baccœ vesiculis inclusœ, Pisum cordatum œquant magnitudine, sed rubent, nostrœ Vesicariæ fimiles sapor non ita gratus, sed longe amàriar.semina alba, plana, renibus similia, vt in nostro Alkekengi. Hucreferri possunt vires eius plantæ, quam in noua Hispania vocant Coyoptli Coyotomatl, Chiechec, Quahielt, Hosaomipatli. Radix eius est amarissima, & quo amarior, eo citius vires prodit. Vsus eius est, vt drachma Vna pulueris, inijciatur 4. vel 5. vncijs aquæ, frigida potius quam tepidæ, & fumatur ventriculo ieiuno, vel sub noctem sine corna . Hausto medicamento, caue ab aere frigido per unum diem. nam mouet corpus prout inuenit dispositum per inferiora, & quandoque per superiora duratq aliquando 4. vel dies, donec videlicet malum tollatur. Sic tollit obstructiones morbos ventriculi, eiusq. dolores, auxiliatur morbis matricis, calculum vesicæ rumpit doloribus choticis, & Ischiadicis subuenit, mouet edendi appetitum, iuuat & facilitat parium . Potest infantibus vnius Anni exhiberi, nam pharmacum efl securissimum . Prodest etiam puluis. huius radicis, doloribus podagricis inspersus, si partes prius rigantur oleo abietis , vel Liquidambar, vel oleo communi, vel etiam fila aqua teptda, Sin huic pulueri addas ana pulueris Ololiuhqui, tollet quemuis dolorem, à calore vel frigore ortum. fed oportet prius, partem dolentem oleo abietis inungere , videbis paucis horis miros effectus . Puluis intus fumptus tollit quemuis dolorem Ischiadis , & ventris & horum omnium veritatem monstrabit experientia in prædictis morbis.

De XALTOMATL, seu TOMATL arenoso Cap.

LI.

ALTOMATL species est Solani peregrina,radice Bacatæ, Asphodeliuè, caulibus multis, folijs Limoniæ Mali, sed minoribus, fructuq. hortensis Solani. Vbique prouenit, nec vllum refugit cælum, aut solum. Frigida, siccaque constat natura, & ijsdem quibus hortense Solanum viribus. quo fit, vt radix tusa, resolutaque ex aqua, ad febrilem calorem sedandum propinari soleat. amaritudinis tamen, & nonnihil caloris participat. quamobrem ferunt, sesquiunciæ pondere deuoratam,flatum discutere, intestinaque purgare a fecibus, quæ ab altero quopiam assumpto pharmaco concitata sunt, nondum tamen vacuata, grauitatem ventriculi dissoluere, atque ita demum dysentenjs prodesse . Solanum hortense, frigidum ab omnibus recte dicitur. id tamen de folio, & bacca intelligendum est. nam alia partes, vt fit in plerisque plantis, diuersum habent temperamentum. nam amaritudo radicis, & seminis, vim habet plane contrariam .

298

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De ALAHVACAPATL LEPTOPHYLLO. seu Lubrico, medicamento. & tenui folio

Cap. LII

ERBA est Alahuacapatli, fundens tenuia, Lini similia, sed minora . flores candentes . radicem vero albam, pellucidam, fibratam, atque contortam . Nafcitur regionibus dis Taualiuhcani , iuxta accliuia tium loca . Radix trita , & semiunciæ pondere, ex aqua Buglossi, aut deuorata, humores omnes vacuat . Est & alia Alahuacapatli spinifera, quæ ad Tunarum species est referenda, de qua fuo loco tractobitur.

De APARAQVA.

Cap.

LIII.

PARAQVA herba est radici insistens longæ, lentæ, ac per interaltituualla tuberosæ. vnde prodeunt caules multi, hominis æquantes dinem, & propinquas arbores scandentes, folijs ornati virentibus, Mali Me dicæ folijs non plurimum dissimilibus. candentes, ac modici flores. lue ctus nullus. Ius decocti radicum epotatum, medetur doloribus e Gallica lue, profectis. bubonibusque, ac vitiatæ motioni fert opem. Nascitur in calidis, & arentibus Huacanæ locis.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

299

De CACAMOTIC TLANOQVILONI, seu Batata purgatiua. Cap. LIV. ERBA, quam Cacamotic Tlanoquiloni quidam vocant , alij Caxtlatlapan, alij vero Apitzalpatli solent nuncupare , folia fert appellatæ Amazonicæ forma, Hæderævè, sed angulis quibusdam insignia. caules exiles, teretes, & volubiles. flores maluaceos, & purpureos, calyculorum forma, cymbalorumuè. radicem vero obrotundam, candentem, & teneram . Nascitur regionibus calidis, temperatisque, /ponte sua, ac etiam culta pertinaci quadam viuacitate, quales sunt Pahuatlanenses , & Mexicenses . possetque in nonnulla Hispaniæ transferri loca . Radices, duarum vnciarum mensura, deuoratæ cubitum tendenti, aluum mira lenitate & securitate expurgant. tracta etiam è venis bili, ac reliquis humoribus . quid quod dulci sapore, & grato cor stat, nec macianis, pyrisuè nostratibus cedente ? Clamitet modo improba, & semper quærula mortalitas mille passim pharmacis excarnificari, in canta medicamentorum blandissimorum fœcunditate, & benignitate naturæ. Clusius lib. pariorum plantarum cap. 51. tria Batatas describit genera colore distincta cortice videlicet purpurscente, pallescente, albo . qua omnia, in alimen-

tum Amer cinis & Hispanis cedunt . Addit noster Author quartam speciem medicamentosam cuius, florem ait Maluæ similem. vnde omnes bas species, Cucumeraceis, non Sisaro, cuius quidem saporem refert, adnumerandas esse iudico. Vide etiam Monardem cap. 53.

300

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

COAPATLI Asphodelina Cap. LV.

OAPATLI Asphodelina, her, ba est radices longas fundens candidas, Asphodelinis non absimiles, vnde indicum est cognomen, aut tlalytzjc . & ex eis folia prolixa, Porraceis paria . flores in postremis caulibus veluti spicatos, & Stœchadis ' capitibus persimiles. Nafcitur tlœ Hoitzjlacensi. Radices sunt & refertæ fucco, insigni sapore odore carentes, frigidæque, & humentis temperiei . tufæ, & admotæ auxiliantur ictibus serpentium. idemque præstant ex aqua buglosæ epotæ

De COAPATLI YANCVITLANENSI. Cap.

LVI.

ERBA est Coapatli Yancuitlanensis, ramulos frequentes mittens, lijs ornatos longis, angustis, hirsutisque, & inferne subalbidis • luteosque flores . radicem vero longam tenuemque. Nascitur in collibus frigidis Mysticæ superioris. Frigida videtur, & lubrica natura. Medetur venenatis potionibus, ictibusque serpentum, ter aut quater per singulos dies admota vulneri, aut semivnciæ mensura, è liquore congruenti resoluta, atque epota.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. De COACIVIZPATLI, seu Medicina doloris. C

301

Cap. LVII.

OACIVIZPATLI herba est folia Buglossi, statim ab Ipsa radice

fundens caules folijs paulo alriores, tres. quatuoruè, læues, teretes, tenues, ac rubeos flores in summis eorum partibus, è viridi rubescentes. radicem vero minimum digitum craflam, fibratamque. Nascitur in calidis regionibus Papaloticpaci inter saxa, praeruptis cauisque locis. adeo autem est mirabile fanandis doloribus medicamentum, vt inde inuenerit nomen. Inligni sapore caret, & tamen nonnullum calorem participat. Aiunt, ius decocti illius, mirabile efle aduerfus Gallicam luem. mensura foliorum esto manipuli très, & aquæ totidem libræ. Decoquenda vero funt ad tertias, & sorbendæ singulis diebus decem vnciæ matutino, velut ius decocti Guayaci assumi solet. Quin etiam interdiu potandum est. ita quofuis dolores, ac præcipuè articulorum, placat. Flos fere similis Limoniæ. De COANENEPILLI

trayerua.

Cap.

seu Con-

LIIX.

OANENEPILLIS, quam alij

Yztac Coanenepilli, alij Coapatli, alij Coatli Xothitlanensem vocant, herba est folia ferens lunæ crescentis in modum, aut solearum quibus calceantur iumenta, signata quoque clauis luteo colore. caules volubiles, teretes, exiles, ac ornatos per interualla prænarratis folijs. item capreolos, & flores multicolores, Vetonicæ ferè forma, sed longe minores, radicem vero prolixam, & conuolutam, minimum digitum crassam, fibratamque, cuius est vsus in medicina. Nascitur multis in locis agri Mexicani, sed præcipue Xochitlani, vbi eius vires funt primòexploratæ, atque repertæ, Cc

Radix

302 RERVM MEDICARVM NO. HISP. Radix namque eft nonnihil dulcis, calidaque & sicca ordine fere secundo, & mederi odora. quam tufam atque deuoratam trium vnciarum pondere, aiu t spleni, restaurare morum impeditum, fedare dolores, apperent am excitare euocare vrinam, calorem temperare, ventris dolorem lenice, semen retentum diuulsum, viperarum pellere, ac per somnos insomniauè, à suis iam penè sedibus obsistere ictibus, venenatis potionibus, venenisq. alijs vim omnem adimere expurgatis statim per inferna, præseruare etiam à meretricum veneficis insidijs, nocuisq. cibarijs, qua die fuerit deuorata. demum venenorum omnium perniciosam vim hebetare. Sunt qui flores idem præstare existiment. Flores similes quidem sunt colore, Vetonicæ Altili, sed minores, & Bryoniæ forte potius comparari possunt, inter cuius species reponi possunt, Baccæ colore ex Castaneo ad nigrum tendente pinguntur. Contrayerua tantopere contra omnia venena celebris, est vel hæc ipsa herba. vel saltem congener. id enim mihi confirmarunt duo Monachi, qui in Mexico multis annis habitarunt. & patebit amplius ex his, qua de viribus huius herbæ à Reuerendo Patre assistente Hispaniæ acceptis subijciam, ex Hispanico translata. Hæc Radix est contra omnia venena, pestem, & speciatim eius mira effevires cta videbis in sequentibus. Drachma vna, vel sequidrachma, si personæ masufficiant, & grauitas morbi requirat, in quinque vel sex vncÿs aquæ, repete bis, ne vel vesperi sumptas, deinde sudor procuretur, seruit per Tauadello. vel ter . & licet videatur incendere, & augere calorem, tamen eum potius expellit, Similiter ad dolorem lateris, ventriculi, artuum, capitis, Ischiadis, matricis prodest. in morsu araneorum, viperæ, serpentis, & aliorum venenatorum animalium, est mirifica, nec est quidquam quod tam cito fuos prælet effectus. & tandem est vnicum remedium in omnibus morbis usurpata ut supra. Radix quidem varias habet figuras, omnes tamen ex planta sunt eiusdem speciei. referuntq. quasi omnium animalium venenatorum effigies, vt inde cognoscamus earum esse antidotos. Aqua vel vinum, in quibus radix ficca impofita fuerit, si bibatur quotidie ad prandium, præ seruabit à peste, Melancholia, iuuabitq. digestionem, & dissipabit flatus, ventriculum confortabit. Et qui vsus fuerit hac bibendi ratione, nunquam ad morbos erit prochiuis. Hæc radix melior est quam Bezaar vel Theriaca, vel Vnicornu, in suis effectibus . Vocatur hac herba Contrayerua idest contra venena, item Cocuanenepille, Cocuapatli, Hecelematzi, hactenus ille. Hæc nomina videmus etiam à nostro Authore huic planta tribui. De Planta, quam Cocam Peruinam vocant.

Cap. LIX.

ERBA est Coca Peruina, vt audio, quatuor spithamas, plus minusuè lontra, folijs Myrti, sed paulò maioribus, mollioribusque, diluti viroris, & in quibus alterius minoris folij imago est expressa, femine vero racematim dependente, & Myrti instar, cum maturescere incipit, vergente in rubeum colorem, & tandem nigricantem, quo tempore folia colliguntur, in crati exiccantur, ac reconduntur in vsus. Quod /pedtae ad culturam, semen in primis ferendum est un seminarijs, deinde transferendum, atque ordine veluti

sabæ,

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

303

fabæ, & ciceres, disponendum, repaftinato & culto solo. miscent folia dentibus commansa, pulueri tellinarum vstarum, in catapotiaq conformant, exiccantque, atque ita illis funt vsui, Ore siquidem geftata, atque hinc inde conuoluta, sitim dicuntur extinguere, egregie nutrire corpus, famem sedare, vbi cibi, & potus copia non est, & tollere per longa itinera lassitudines. Quin eisdem catapotijs vti folent permixto, deliciarum gratia, Yelt, in oppidis domicilijsq. fuis manentes, ad somnum conciliandum, ebrietatemq. inducendam, & laborum, curarumq. omnium obliuionem, atque quietem. Est etiam illis pro nummo, & eius plantæ commercio feruent emporia Vide & Monardem cap. 52. Consule etiam eos, qui historiam Peruanam conscripserunt, & Clusij notas ad Retre, in Garciam. Extra dubium est, hanc plantam Rusco vel Hippoglosso eße congenerem, cum foliolum alteri infidere scribatur, & reliqua in descriptione posita non contradicant • Eius folia vidi apud D, Hernicum Coruinum Pharmacopœum, Rusco omnino similia, insidentem tamen linguam non habuere, id quod ætati planta adscribendum puto.

De COZTIC XIHVITL. LX . Cap.

ERBA est Coztic xihuitl folia Lini ferens longiuscula, & angusta. caules, tenues, dodrantales. femen orbiculare in summis ramis. radicem longam, tenuem, & fibratam. Nascitur Chalci, frigidis locis ac collibus. Radix tufa, & deuorata ex aqua, semiunciæ mensura, vacuat omnes humores. Semen in fummis ramulis depingitur viride. & in eo apparet tinea quadam nigra, qualis in Christophorianæ baccis conspicitur..

De HVACVIQVA, seu somno animalis HVACVIQVE nomine. Cap. LXI.

VACVIQVA volubilis herba est, folia mittens rara, Hederæ figura, sed angusta, & longa. floresque coccineos. caules, exiles, teretes, hipidoique. Radicem verò tenuem . Nascitur temperatis locis, planisque, humectis Viuapæ, vbi in magno habetur precio. Infigni videtur sapore carere. & tamen ius decocti eius infusum, aluum lenit, aut puluis eius duarum drachmarum pondere deuoratus, eiusque dolorem, contractum præcipue ex albore, leuat. Cc 2 De

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

304

MECAPATLI

MECATLANENSI.

Cap. LXII.

ERBA est Mecapatlis, folia habens cordis figura. caules volubiles, luteos, vnde nomen florem purpureum, Caxtlatlapan similem, in calycibus luteis contentum radicem verò longam, ac tenuem . Prouenit in calidis Mecatlanensibus syluosis locis. Ius decocti eius humores crassos, ac frigidos purgat, ac ventris noxia pellit animalia. Decoquenda est adhuc virens, & matutino potio propinanda. ficca enim inutilis est.

Hanc conuoluuli speciem vidi in Horto D. Coruini. flos eius est elegantissimus, sed caducus vt in reliquis speciebus. semen nigrum vasculis membranaceis concluditur. Huic alia ibidem nata, fuit admodum similis, sed flore caruleo, eiusdem magnitudinis. semine admodum simili, sed folia cordis figuram non habent, sed similia sunt Gossipinis vel Hederaceis. hirsuta, caulis rubet. radix admodum subtilibus fibris constat. cætera omnia, vt in prædicta. De

MOTINENSI herba expurgante.

Cap. LXIII.

OTINENSIS herba, folia parua, cordis figura fert. caules rubros atque volubiles, flores rubeos, calycibus similes, vasculaque obrorunda, vbi includitur semen. radicem verò fibratam. Nascitur Xiquilpæ, & Tharimbari prouincoiæ Michuacanensis. Semen tritum, atque ex aqua deuoratum drachmæ vnius pondere, omnes humores citra noxam vllam expurgat.

Et hac admodum similis priori modo descriptæ cui etiam vires purgandi respondent. De

QVALANCAPTLI, seu irati hominis medicina Cap. LXIV.

ERBA est Qualancapatlis, saligna proferens. caules contortos, teretes, tenuesque . Nascitur Hucitlalpæ. Frigida est, humidaque, ac saporis & odoris prope nullius. Propinantur folia tusa, arque resoluta. ex aqua, homini qui ob iram, acceptamue iniuriam malè habet. vnde nomen. .

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

305

De TEMECATL expurgante. Cap. LXV.

EMECATL expurgans, herba est folia rara, tricuspidia, ac modica mittens. caules tenues, lentos, repentes per terram. flores orbiculares, modicos, luteosq. iuxta singulos foliorum exortus, toto caulis procursu, & tandem vascula referta femine, inferne hirfuta, & subalbida. radicem vero Raphano similem, sed tenuiorem. Nascitur Alcomani vbique. Radices semiunciæ pondere pota: ex aqua, bilem & pituitam per superna atque inferna, vacuant. Et hæc herba species est Conuoluuli. vnde etiam vim purgandi obtinuit . De TLACOCHICHIC OCAPETLAYVCE seu Saluifolia. Cap. LXVI.

ERBA est Tlacochichic, surculosæ radici innixa. vnde profert stipites tres cubitos longos, teretes, & purpureos. folia ferrata, Saluiæ similia . sed aliquantisper latiora, inferne subalbida, ac virescentia supernè. & flores in supremis caulibus candidos, & in pappos abeuntes. Succum vnciæ vnius radicum potatum ex aqua, aiunt, pituitam per inferna vacuare, mederique ventris dolori, ac scabiei, splenemque minuere.

De TLACVITLAXCOLLI, seu visceribus terræ. Cap LXVII.

LALCVITL AXCOLLI,

ab alijs Yauhuacapatli dicta, herba est folia habens Origani, led longiora, & angustiora, circinaraque & frudum rotundum , toto caulis procursu vtrinque, iuxta foliorum exortum. Radices vero albas, tenues, & longas. Prouenit Atlapulci, vbi vtuntur succo eius instillato naribus, ad pituitam e capite euocandam, & leuandum eius dolorem, tumoresque faciei discutiendos, & in magno habent pretio . Radices namque duarum drachmarum mensura epota:, omnes humores purCc

gant

306

RERVM MEDIGARVM NO. HISP.

gant, citato vomitu, & aluo soluta. Securum est atque innoxium pharmacum, etsi anxietatem aliquam nonnunquam excitet. mitius tamen est arens viridi, atque è calida aqua deuoratum. Radix crassa, non tenuis, ex rubro in album tendens,

vt internodium quoduis ipsi nodo insertum De

depingitur. caules geniculati , videatur. folia bina sibi opposita in nodis.

TLALAMATL morbi Gallici sedante dolores. & Herba Ioannis infantis. Cap. LXIIX. ERBA est Tlalamatl, ab alijs nuncupata Tlalcimatl, feu Cimat humilis, ab alijs herba Ioannis infantis, à Michuacanensibus Yuripitaquam, ab alijs verò Cureci, quæ folia fert obrotunda, terna, Nummulariæ similia. caules purpureos per terram serpentes. purpureos, spicatosq. flores. semenque paruum, & ratundum. radicem vero longam , tenuem, & fibratam. Nascitur temperatis locis, aut paulo frigidioribus, quales funt Mexicani, ac nonnulli ex Michuacanensibus. Frigida, siccaq. natura constat, & adstringenti. medetur vetustis, ac recentibus plagis. diciturq. maturare, ac rumpere præter naturam tumores, & abortum coercere. quin & tusa, ac duarum drachmarum pondere deuorata. dolores e morbo Gallico ortos sedare, & vacuare humores omnes, illita vero oculis, eorum inflammationi mederi, ac pediculos interficere. H

Folia parum rubent iuxta petiolum in pictura

Aliam videtur sub eodem nomine describere herbam Monardes, folio Oxalydis, üsdem tamen viribus ad vulnera sananda præditam. Vide cap. 16.

De TZAGVAKGVENI III. seu Hæmorrhoidali Cap. LXIX.

Mexicana :

ZAGVANGVENI, quam alij à natali loco Caqualpensem plantam vocant, alij Totolycxitl, alij Comalquilitl, & Michuacanenses Xeretzi,

herba est folia habens angusta, & prolixa, magnaq. ex parte quina, & similia Yztauhyatl, seu Indico Absinthio. caules sex dodrantes longos. conccineosque flores. Radicem verò fibratam. Prouenit Quauhnahuaci, campestribus vdisque locis. Admota hæc hæmorrhoidibus, aut brachio apperisa, eas exiccat, atque corrugat. De

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII.

307

De YTZCVIMPATLI, seu Canis intersectore, vel Hordeolo. Cap. LXX.

TZCVIMPATLI, quam alij Quimehpatli vocant, Hispani vero Hordeolum, herba est, cuius tria reperiuntur genera. Primum folia fert oblonga, & angusta, li- Prima. neisque secundum longitudinem procurrentibus insignia, è radicibus fibrarum æmulis. caulem verò tres dodrantes longum, ac minimum digitum crassum. cui hærent granula hordeaceis fi mili a, spicatim composita, vnde nomen. Nascitur in regionibus frigidis. Semen vermes extinguit, vlceribus quorumuis animalium carnibus ingeneratos, si tundatur, & redigatur in puluerem. vlcera putrida, & mali moris, egregiè curat, carnem supercrescentem abfumit, pisces insperfum necat, muresque, (vnde quidam Quimichpatli vocauerunt) & carnibus permixtum canes, vnde nomen. quin si puluis idem aquas commisceatur, linteolumq. eodem humore madens, articulis applicetur dolentibus, mirum præstat auxilium. eadum aqua vlcera oris sa-

nantur, colluta pediculi necantur, grauis anhelitus emendatur. & ius decocti spicarum, adiecto alumine, firmat magnopere dentes, Secundum genus apud Secunda. Michuacanenses nascitur, eisdem viribus, sed radice Cæpis fibratis persimile. Tertia raEst & tertium apud eosdem, folijs angustioribus, orbiculari radice, sapore fere dice orbiculari. nullo, & quo ad cætera simile.. Describit hanc herbam etiam Monardes, sed sub Ceuadillæ nomine. & nisi mentionem faceret vaginularum quibus semen includitu, putarem non in frumentacea genere hanc herbam reponendam, fed in genere Ranunculorum, vel Anemones . Vix enim in frumentaceis tanta acrimonia reperitur. & Author noster ait, folia oblonga, nec addit hordeo similia, vnde forte alterius generis fuerint, quali in lingua Dalechampÿ videas. addit caulem crassitie digiti, quem in frumentis non inuenias. spica tandem etiam inter Ranunculos Anemonum genera reperitur. in quibus etiam filamenta illa, forte hordei aristas repræsentare possunt. sed in hac re nil assero. Plantam quam Lugdunensis depinxit, ex descriptione tantum, vt mihi videtur, expreßa est. Sequentes vires accepi à Reuerendo Patre Societatis IESV. Assistente Hispaniarum ab Indis exploratas. Puluis huius herbe vlceri Cancroso impositus, necat Cancrum. Sanat vliera quantamcunque sint antiqua & maligna interficit vermes in vulneribus natos, tum in homine tum in bestÿs. tollit omnem scabiem inspersio pulueris. Confirmat dentes, si ecs aqua inqua puluis fuerit bis terue abluas. Tllit etiam dolorem dentium licet computruerint. Lauando cum aqua hordeoli scabiem eodem die liberat.

308

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De CACATZIN, seu parua ÇACATL. Cap. LXXI.

ERBA est Çaçatzin folia MaH li Punicæ proferens, fed longe maiora. caules purpureos, ac frudium orbicularem cicere maiorem.. Radicem vero fibratam. Nascitur in iugis arborum expertibus, regionum frigidarum, quale est oppidum Tlilyuqyutepece Tlaxcaltecarum, vbi in maximo habetur ab indigenis pretio, putantibus incolumes ab omnium morborum iniurijs degere, ob eius herbæ copiam . Cortex namque radicis redactus in puluerem, ac duarum drachmarum pondere deuoratus, alnum leniter, ac citra noxam vllam subducit. De YCHCAXIHVITL, seu Gossipio.

Cap.

ERBA est H

LXXII.

Ychcaxihuitl,

Gosi-

pium a nostris nuncupata, quæ est huic nouæ Hispaniæ frequentissima, & cuius per singulos annos messis fit vberrima. Nascitur in calidis, humidique, cultis præcipuè, locis. Germina tusa, atque epota ex aqua, aiunt, mire resistere puncturis Scorpionum, Viperarum, cærerorumque animalium venenatorum. caulis videtur frigidus, siccusque, & adstringens . & vlceribus medetur leuigatus, & admotus. folia vero glutinosæ natura:. Gossipium Europæ notissimum, cuius descriptio vberior extat apud Matthiolum, Herbarium Lugdunense, & alios Botanicos.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. De ATLYCHIPINCA, seu Aquæ gutta.

309

Cap LXXIII.

TLYCHIPINGA herba est paruula, folia fundens Solani, Piperisvè, neruis fecundum longitudinem procedentibus, molliora tamen, & magis acuminata. caulem breuem, tenuem, ac tenerum . Radices vero capillis similes. Sapore, & odore insigni caret. Prouenit in calidis Pahuatlanensibus, circa loca humentia, amplexa cautes. Frigidaque, & humenti constat natura . Propinatur vncias vnius mensura, ex aqua fontana, Buglossiuè, aduersus cordis affectus, quos vehementi ardore laborantes pati solent. Sedat enim calorem, arcet animi deliquium, omnemq. anguftiam, atque anxietatem fugat.

Ee XICAMA.

Cap. LXXIV.

ERBA est Xicama vocata, volubilis, quam Mexicenfes Catzotl, feu radicem succo manantem, vocant, radicis crassæ, in orbicularem formam magna ex parte vergentis, candidæ. gratiq. nutrimenti, & impense refrigerantis temperiei. vnde prodeunt rami tenues, teretes, longi,& per terram sparsi. e quorum Angulis per longa interualla, terna oriuntur folia, composita in modum crucis, ac velu. ti per medium orbiculariter secta. Aliquae etiam mediocres, quibusdam infarte lentibus, Vbique prouenit, sed præcipuè hortensibus locis, fata atque exculta. Vsus est radicum, vt quæ in mensas postremas subinde veniant, gratamque, & frigentem,& flatui generando apram,prebeant æstuantibus alimoniam. neque admodum malam , A prius aliquandiu pendeant perflabili loco, ac permittantur ibi emarce/cere. Sitim easdem extinguunt, linguas calori , & siccitati aduersantur, febricitantibus peropportunum alimentum præstant, corporaq. refrigerant, humectant, & alunt. Saccharo conditas aliquando audio radices, aut arena obrutas, delatas suisse in Hispanias, nec priusquam eo peruenirent vitium aliquod contraxisse . Flores purpurei depinguntur in hoc legumine, siliqua vero nigra.

De COZAMALO XIHVITL, seu herba Iris. C

Cap. LXXV.

OZAMALO XIHVITL herba est radici tenui, & longiusculæ iunixa. vnde profert caules. & in eis folia rutacea, stipantia vtrinque caulem

310

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

caulem ordine quodam, floresq. albos, & candentes, forma Hoaxim. Nascitur in calidis temperatisq. collibus, Mysticæ inferioris. Frigida est, siccaque, & adstringens. extergit dentes, gingiuas carne explet, ac putredinem omnem dissipat. qua in re præstanda mirabile est medicamentum, fi tusa ipsa. commansauè , aut eius fuccus applicetur . vlceribus etiam pudendorum succurrit . De TETZQVIX OCHITL, seu YZQVIXOCHITEL Saxea. Cap. LXXVI. ERBVLA est Teyzquixochitl, folia mittens Lini, caules teneros, tereH tes, purpureos, ac lignosos. florem Chamæmelu in summis caulibus, sed candentis ambitus, vmbilici verò lutei, qui aliquando in purpureum vergit, radices vero furculosas. nec omnino videtur distare a nostrate minori Belli vocata, Prouenit in saxis, laxosisq. locis. Radix frigida est, & adstringens, exhibetur hæmoptoicis cum maxima vtilitate, quauis mensura. Seruatur vero radix in annuos vsus. De YOLOPATLI Irina.

Cap. LXXVII.

OLOPATLI Irina, (sic dicta à facultate cordi opem ferenti à foliorum figura Iridis folijs simili) herba est, cuius duæ reperiuntur spePrima species . cies. prima, folia fundit Iridis minora, angustioraque. flores similes Omixochitl. radices verò Pyris paruis similes, subrubescentes, oblongiores, fibratasque. Posset in Narcissi species referri. Nascitur Quauh hinanci calida regione, iuxta montium fauces, Radix vnciæ vnitrs mensura deuorata, cordis dolorem, aliosque eius affectus, curare dicuntur, febres excinguere, ictisque, & ijs qui ex loco quodam excelso cecidere, aut verberati funt, opitulari. Sunt qui asserant syncopi mederi, mœrori, ac pectoris morbis, cubitumiam euntibus deuoratam. Frigida enim, humentique constat natura, caloris, odoSecunda. risque expers est. Alia Yolopatli Pitzahoac nuncupata, herba est carens caule, flore, & fructu. folia verò fert Plantaginis similia, sed tenaciora, crassioraque, & angustiora, ex vnica radice, singula binauè, prodeuntia. Hæc in calenti prædicta nafeitur regione, saxosis locis. trita ac deuorata, febres extinguit. frigefacit enim quoquomodo corpori admoneatur.

NARDI ANT. RECCHI LIB. VIII. De

ATZATLI, seu Pineæ Indica.

311

Cap. LXXIIX.

ATZATLI, feu Pinea Indica, dicta sic ab Hispanis huius orbis colonis, ob fructum, similitudinem Pineam habentem, planta est folia Iridis mittens, sed spinosa . radicem sibratam, crassamque. & vnicum pomum, germinibus circumcirca exorientibus , ac altero in culmine Pomi . decractis his ac latis , radices statim aguntur, alterumq. producitur pomum Pineis nostratibus magnopere, vt dictum est, simile, similibus stipatum germinibus . initio hoc apparet rubrum, fed procedente tempore, ac rubescente adhuc germine, pallescit. Alumna est Haitinæ Insulæ, huiusque nouæ Hispaniæ calidarum regionum, montofisq. in locis incola. Sapor est dulcis, acidusque, temperies frigida, atque sicca, ac succo. manans natura * Exhibetur febrientibus refrigerij gratia, & ad excitandam appetentiam, retineturque ore, vt sitim mitiget, & linguam humectet. quamquam in bilem facilè conuerti dicatur . Sapor eft eius fructus, quem vulgus Malocotoneutn vocant, non fine quodam, vt dictum est acore, condita aliquando saccharo, atque ita delata in Hispanias, gratissimo fucco placuere. at recentia secantur in frusta, ac muria permittuntur immadescere, vt pars in bilem apta nata conuerti, exiccetur, ac velut euanescat. Hunc Carduum sub Ananas nomine describit Acosta cap. 44. aitque ex Occidente in Orientem esse translatum. Addit, cultellum, si per noctem in vulnere Pineæ illius relinquatur, corrosum eße. quod quidem à re quauis acida fieri cuiuis manifestum est. Ouiedus lib. 7. cap. 13. histeriæ naturalis Indicæ, iconem excepta radice proposuie eleganterq. descripsit, sub Tatama nomine. cuius versionem lege apud Clusium in notis ad Garciam lib. 2. cap. 5. de Mangas. Citatur etiam Theuetus, qui Nana vocari ait ab Americanis. Fadem habet Herbarium Lugdunense lib. 18. cap. 75. vbi etiam Icon exhibetur, differens tamen paululum. Monardes cap. 63. Strobilium, & Nucem Pincam vocatri ait.

312

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TEPARI, seu craßa planta.

Cap. LXXIX.

EPARI herba est folia ferens lata, ferrata, oblonga, & mucronibus hastarum ferreis similia, spinifera, & pungenti lanugine insignia, veluti illa vrticæ, caules longos, teretes, cauos, geniculis per singula quatuor vnciarum spacia interceptos. Radicem verò fensim gracilscentem, fibraramq. Nascitur Pazcuari. insipida est, odore carens, frigidæque temperiei. folia arida, tusaque, mederi dicuntur vlceribus, haud alitet ac ius decocti radicum eius, quod epotum dolores quoque sedat, febres placat, & arthriticis medetur cum adipe applicita.

De TABACIS Haytinorum, quos Mexicani vocant Cap. LXXX. POCYELT.

ABACOS vocant, Arundinum caua perforataque fragmenta ; sesquidodrantem longa, puluere carbonum extrinsecus illita, intrinsecus vero Yelt, liquidambra, Xochicoçotl, & interdum alijs quibusdam calentibus plantis, atque odoribus referta. horum inceniorum, ea parte qua pleni sunt, fumo ex altera tracto, deuoratoq. velut quodam suffimento, somnus inducitur, & omnis laboris, atque lassitudinis hebetatur sensus. Quin etiam dolores omnes, ac præcipuè capitis, sedantur, pituita fluens ad pectus expuitur, iuuancur asthmatici, & corroboratur ventriculus, Cauendus tamen est nimius eorum vsus, alioqui iecur distemperiem calidam contrahit, in cacheximq. & alias affectiones inciditur incurabiles. Eadem ferè habet Monardes cap. 15. de Tubulis ad asthma perutilibus. quamuis compositionem non addiderit*

LIBER

313

RERVM

MEDICARVM

NOVAE HISPANIAE NARDI ANTONII RECCHI Liber Nonus. ANIMALIA EXHIBET. IOANNIS TERRENTII LYNCEI PRÆFATIO. ERAX Rerum ac Polydædala Natura, quæ non machinata est, vt hominem cuius vnice studiosa est, oblectet, in fui admirationem allectet ? Quam multas hic Plantas, quarum ne nomina ad nostri orbis prius incolas peruenerant, quas occidentalis illa Mexicana regio copiosas fert, genuina Jua icone expressas exhibuimus ? Non ideò diues illa Natura in his vires suas euacuauit. sunt & animalia non pauca quæ Author his subiungit, facie, vsu, moribus, mirabilia, vt eorum historia declarabit, quæ longè ab Europeis nostris, Africanis, & Asianis differunt, adeo rubique omnipotens Deus, sumnam fuam bonitatem humano generi palam facere voluit. Et licet animalia nobis inseruiant ad parandum cibum, ad œconomiam, & varias alias exercendas artes, non minimam tamen Philosophia in his sibi partem vendicat. quæ suaui animum contemplatione, in tam vanijs eorum speciebus, & varijs magis eorumdem organis corporeis, & animi moribus adhuc magiis varijs, pascit & recreat. Quare ad animalia nunc transimus, selecta quidem à Medico, & rara. qui alia volet, letat Quiedi Naturalium Indicorum historiam, qui summa eadem diligentia describit, Libri etiam historiarum & nauigationum, operam suam egregiè prastiterunt horum enarranda varietate. Dd De

314

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

De AYOTOCHTLI, seu Dasypode Cucurbitino, ab alÿs Tatou, Cap. I. vel Armadillo dicto.

YOTOCHTLI, Cea Dasyppus cucurbitinus, animal est monstrificum, & suapte natura duris armatum laminis. canis Melitensis magnitudine, sed cauda valde lõgiori. Pedes suntEchini terrestris, rostrumque, sed gracile, & oblongum* armatur vndequaque crufta, bellico equorum tegumento persimili, in laminas connexas atque mobiles diuisa, qua se conuoluit, & vndequaque tegit, vbiopus eft". quare ab Hispanis Armadillo, quasi cataphractum, aut armatum, à Lusiranis. Encobertado appellatur. Auriculas sunt murinæ, sed longiores, nimisque graciles . Cauda longa, teres, ac geniculata, eodemque modo laminis circumuallata crustatis • Venter candet, & pelle operitur molli, humane haud absimili, longiusculis, exilibus, ac raris pilis vestita . Formicas venatur cubans supra dorsum, & cauda ori admota, quæ rede procedentes incidunt in insidias, & cibum deludenti suggerunt monstro. vix enim eft vllum animal, qua fe meatur alatque, arte & industria destitutum. Cum fugit in præceps, caput caudamque ventriculo applicat, ac tuetur crusta, ac sese in spheram conuoluens rotatur. Quod si pertinacius quispiam insectari perseueret, sese in hominem contorquet, & interdum icto vehementer dorfo suo, pedore exanimat. Versatur in vliginosis lacubus. lumbricis, piscibusque, ac vermiculis vescitur, nec non & quibusdam arborum baccis, ac pomis, & formicis, vt diximus. Caro eft impense pinguis, dulcis, & pituitosi alimenti, & excrementis redtmdans. Vtebantur antiqui cauda , ad eas quas Zebretanas vocant, (quarum erat apud illos vsus frequens) roborandas, & muniendas, crusta vero ad muka, que tu ad bellicos tumulcus, tum etiam ad pacem tranquillam spectarent. Aiunt, crustam illius tritam, aedragmæ vnius pondere deuoratam ex iure decocti saluiæ, euocato fudore, magnopere morbo Gallico curando conferre. Versatur in locis calentibus, qualis est Yauhtepecensis,lacustribus, vt diximus, & vliginosis. NOTAE

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX. NOTAE IOANNIS

315

TERRENTII LYNCEI.

Animalculum hoc, describitur, à Monar de cap. 3. qui illud Armadillo nominat, reliquos Auctores vide in notis Clusij ad prædictum caput. Describit etiam tria huius animalis genera Clusius in Exoticis cap. 15. quæ apud Iacobum Plateau Tornaci in suo Musæo animalib. præsertim auibus instructissi. mo, magna cum delectatione conspexi. De ACALTETEPON, seu Monoxillo mucronato, quod priuatim Temacuilcahuya vocant, Lacerto Nouæ Hispaniæ. Cap. II.

ERSATVR in Quauhnahuacensibus agris, alijsque feruentibus huius nouæ Hispaniæ locis, lacerti terrificum quodda genus Coloto nostrati haud absimile, nuncupatum ab indigenis hi/panis Scorpius, duas longum spithamas, prolixa cauda, breuibus cruribus, lingua, quam interdum versat, rubra, lata, ac bisida, toruo capite, incessu graui, tardoque, & crusta intectum dura, fuluis candidisque punitis, paruulas margaritas imitantibus, aut lithospermi femina, variata . quæ à cruribus posterioribus vsque ad extremum caput in varias digeruntur formas, ab eisdem vero ad extremum caudæ in lineas annulis similes, cingentes transuersim corpus per interualla, etfi fuluæ longe sunt numerosiores. Huius animalis morsus, noxius est fed minime lethalis. quò fit, vt vim quam ictu sit horridius, nec quemquam impetat nisi læsum, & concitatum. Lumborum caro ingesta duorum obolorum pondere, venerem mirum in modum dicitur excitare, neque ea in re Scincis cedere, crustam vero Scorpionum aduerlari morsibus. Nec defiunt gentes, quæ arcus suos eadem operiant, muniantque, putantes, ita venenatorum animalium noxiam naturam hebetari, atque coerceri. De

AQVETZPALIN, seu Crocodilis, quos alÿ Caimanes vocant. Cap. III.

IVVNT in quamplurimis paludibus huius nouæ Hispaniæ, alijsuè aquis stagnantibus, Crocodili miranda corporis magnitudine, rostro prolixo, ac dentato, corpore crusta prædura, ac velut in conchas assurgente contecto, ac forma coloris nostratibus simili.mira eorum natura, truculenti mores, feritas in timidos, fugientesque, & formido (namque fugiunt audentes) iam diu alijs auctoribus sunt enarrata, nos nonnulla alia, experimento & penegrinaDd 2

316

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

grinatione comperta, adijciemus. Illud in primis admirati, adeoque immanis vastæque bestiæ, vt quas sex septemuè passuum longitudinem excedat, a pueris Indorum collum alligari, atque ita pertrahi ad littora, non valente, vt inquiunt, monstro alioqui tardo ac segni, caput nocendi gratia contorquere, fi non e contrario, sed lateribus, & transuerso occurlu inuadatur . Nec minus mirabile est, per famem ac alterius alimenti inopia lapidibus vesci, & hos ipsos in illorum ventriculis corrosos, & pene absumptos reperiri, redactosque in puluerem ac deuoratos, conferre lithiasi. præterque offendi iuxta Crocodilorum fauces, glandulas quasdam, fabis pene pares, suauissimum mosci spirantes odorem . & has ipsas, febres egregie fedare, ac prorsus extinguere. Quin eorumdem ventriculus, ablutus emundatusque, probè sole exiccatus, & cum occasio offertur tritus, & deuoratus, lapidem renum, ac vesicæ frangit, ac pellit, & vrinam promptissimè euocat. Horum lapidum meminit Monardes capite 33. eosque contra quartanæ paroxysmos, temporib. alligari ab Americis asserit. De AXOLOTL, seu Lusu Aquarum.

Cap. IV.

ENVS est quoddam piscium lacustrium, molli cure intectum, ac certarum more quadrupes, dodrantis longitudine, pollicemque crassum, et si interdum cubitum excedit. Vuluam habet muliebri simillimam. ac venter maculis fuscis distinguitur ; à corpore medio ad caudam vfque nempe prolixam, & quæ iuxta finem renuiffima fit, paulatim ac sensim gracilescit. Pro lingua est cartilago breuis, ac lata. quaternis, natat pedibus, in digitos persimiles iliis ranarum, desinentibus . Caput depressum est, & reliqui corporis proportione magnum. hiscens rictus, aterque color. Huic menstrua singulis quibusque mensibus fluere obseruatum sæpè sæpius est, haud aliter ac mulieribus, & ingestum venerem excitare haud secus ac Scinci facere solent, quos terrestres Crocodilos quidam vocant, ad quorum fortasse genus pertinent. Salubre, gratum ac præbet alimentum, nec dissimile anguillarum carni. multis parari modis solent, frixi nempe, assi, elixique, verum ab Hispanis magna ex parte ex

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

317

ex aceto, multo addito pipere, caryophyllis, atque siliquastro Indico, à Mexicanis vero siliquastro solo, seu intrito seu integro, familiarissimo illis, ac prægrato condimento. Nomen accepit a rara, ludicraque, qua praeditus eft forma. De AXIN, seu vermium quorumdam pinguedine.

Cap. V.

ASCVNTVR in arboribus Quapatli, aut alijs, quas nostri ob similitudinem Prunos vocant, cum tamen ad Myrobalanorum Arabicorum-» pertinere genus alicui fortassis videri poterit, vermes quidam hilpidi Axocuillin, feu ferentes Axim, pallentes, vix longi, binos latos digitos, ac pennam crassi anferinam. Hos indigenæ ab arboribus deturbatos, permittunt ad ignem ex aqua elixari, aut discoqui donec comminuantur,& adeps eiusdem coloris Axin nomine supernatet, atque emineat. Colligunt hunc ad vsus multiplices incolæ, & conformant in globulos, è butyro vaccino parari solitis haud absimiles ; olei odore, & lenitate, & ad omnia quibus oleum conferre solet, præstantissimos. non tamen in nutrimenti vsum adhuc venere. Dolores quamcunque corporis partem occupantes sedant. neruos tensos laxant, emolliuntque discutiunt tumores, aut, si natura ad id potius propensa fit, maturant. Erysipelatis desinentibus conferunt. vlceribus ferunt suppetias, conuulsisque, necnon enterocœlis, addita resina, ac Picielt. collectionesque cuiufuis generis breui admodum minuunt, atque discutiunt. Simile quid de vermibus e terra erutis, & in vnguentum coctione mutatis, refert Monardes Cap. 52. eundem que effectum adseribit in Erysipelate, quem Author noster huic vermium oleo. De AVE paradisea.

Cap.

VI.

FFENDIT tandem veras Apodes vita, & qiæ per tot secula homines latuerant, nauigatio in Malucas deprehendit. nempe aues, non penum tantum vfu, quales mulco antea tempore innotuerant orbi, sed pedibus ipsis omnino carentes, & eorum loco pennas fuluas, hispidas, tenues, duas fpithamas & quatuor vncias longas, à medio circiter corpore prodeuntes, crinium crassiorum inftar, fortitas. quorum vfus est ( si vsquam volatu cessant) arboribus appendere, quando consedendi funt impotes, & alligari inter sese marem & fœminam, cum foueæ dorsi maris imposita oua, caudate antica, fœmina incubat, fouet, & amplectitur. Sunt enim qui affirment, perpetuos voacus edere, ac sublimi semper pendere cœlo. &, si in solum deturbari casu aliquo contingat, a pueris facili opera deprehendi neque enim difficile est in tanta corporis paruitate, pennarum amplitudine in aere ipso veluti in arborum ac ramulis, aut in infimo collocari solo, ac veluti iacere. vix enim Carduelem, ac Anthillidem vincunt magnitudine, cum pennarum ambitu, quæ duas spithamas & vncias quinas prolixa: sunt, aquilis non cedant. Sunt hæ magna ex parte tenues, rufescentes ex albo, & è scapulis & reliquo corpore, non ab humeris, brachisfuè, cum eis careant, procedentes. Rostrum est nigrum, binas fere prolixum Dd 3

318

RERVM MEDICARVM NO. HISP. lixum vncias, ac medio criter incuruum. Colubinum caput collumq ; fed caput partim aureo, & partim pauonino colore præditum ; collum vero infernè pauonino, aureo verò supernè . pectus, ac dorfs pars quædam aurea est, sed fuluis hemicicyclis veluti vndulata, donsu vero ad extremum vsque caudæ, quæ admodum breuis est si cumreliquarum pennarum prolixitate coparetur, fuluum, sed vergens in fuscum. Rore viuit, vaporibusque, & fortallis animalibus paruulis, ac penè nullis, nisi quæ fortè sunt in aeris parte excelsiori. prouidente natura, vt quæ nonnisi in aere pendere porerat, nullo, aut ibidem tantum parato vteretur alimento. & cum perpetuo ieiuna intestina sint, carno-

sum, & quantum satis est, & pinguedine redundand, corpusculum reperiri. Ornant indigenæ hac aue desiccata caput, vsi ea cristæ loco, ob pennarum pulchritudinem, colores varios, & eiusdem auis raritatem, ac formam spectandam. Solertissimus rerum naturatium indagator Vlisses Aldrodus, historiam buius auis vna cum specieb. diligentissime, & copiosissime in Orniihologiæ opere suo prosecutus est. Huic accessit Carolus Clusius, qui in Auctario suo ad exotica, opnionem illam tam ab omnibus receptam, has Manucodiatas, nempe pedib. carere, planè refellit, æuesque in Hollandiam vna cum suis pedib. delatas eße asserit.

De O

CERCOPITHECIS.

Cap. VII.

FFENDVNTVR iuxta calidiora nouæ Hispaniæ loca, Cercopiheci, quos Mexicenses Ocumatli vocant, varia magnitudine, atque colore. Re-

peries nanque nigros, pallentes, fuscosque, magnos, mira paruitate, ac mediocres,

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

319

diocres, alios capitibus caninis, ac omnes pene filiorum amplexu graues. Mirabile eft, arborum ramos, quas conscenderunt, in viatores torquere, & iaculari ; transilire flumina caudis inuicem apprehensos, & ab arboribus fluuijs Vicinis vibratos, ac super omnia, sagitta aliouè telo vulneratis, quantam possunt ne dicam quantam solent homines hominibus, opem ferre, admotisque folijs, aut arborum musco vulneri, sanguinem fluentem sistere, atque ita vitam, si fieri possit, tueri. Educant filios singulos, pariuntque, & circumferunt, amplexu tenaci adhærescentes mira pietate, & amore erga prolem. atque id iuxta montium verrucas, & summa cacumina, vbi venatores pyram construunt Maizio circundatam, adiecto lapide Cacaotetl, feu coruino, cuius est natura, igne calefactum, tonitruum edere, atque desilire. Concurrunt Cercopitheci ac iuxta incumbunt, edentes sparsum Cacaotetl. fed perterrefaciente eam gentem subito lapide, obliti filiorum, ac veluti expertes luminis aufugiunt, deferentes sobolem carissimam, relinquentesque in prædam venatorum. Cæteraque ad eorum naturam spectantia, adeò nota sunt eundis, vt à me rursus hac in parte referri fuerit superuacaneum. Illud non est prætermittendum, Cercopithecorum ossa tusa atque deuorata, dolores à Gallica lue ortos, sudore euocato, tollere, atque sedare. DeCercopithecis vide plura apud eos qui animalium historiam conscripserunt quib. adde Clusium in Auctario suo ad exotica, vbi noua quadam deferibit genera.

De COZCAQVAVHTLI. Regina Aurarum. Cap. VIII. EGINAM esse aiunt Cozcaquauthili auium, quas Mexicenses Auras vocant. Gnosiarum aquilarum æquat magnicudinem. corpus vniuersum, præter collum, & eas partes quas sunt iuxta pectus (ex nigro nempe purpurascentes) fuluum est, ac pullum. alæ subtus circa exortum nigræ, cætera cinereç, desuper vero mixtim, fuluæ, nigræ, & vergentes nonnihil in purpureum. crura rubra sunt, & vnci vngues. rostri extrema, quæ psitaci esse iudices (tam est indistincta similitudo) alba funt, cætera sanguineo colore tincta. amplum est narium foramen, oculu nigri, Iris sulua, rubræ palpebræ, sanguineo colore perfuse frons, & plicatilibus rugis torua, quas tamen nonnunquam explicat. qua in re vocatos Gallopauos videtur æmulari, & pilis quibusdam veluti retorridis, rarisque, & Aethiopum pilis haus absimilibus. Cauda est Aquilæ, infernè cinerea, foris verò nigra. Anguibus, muribus, ac lacertis, quos rapit. victitat, sed morticinis maximè, humanoque cum fortè paratum illud offendit, stercore. Sublimipeta auis est, & nimium extensis, expansisque volat alis, vix volatum intermittens. Indigena est huius prouinciæ. Veris educat tempore. obsistit vi incredibili ventis, contranititurque aduersantibus, eisdem sedibus perstans immobilis. Caro est inutilis, & nutrimento à nemine (quod adhuc compererim) nisi medicinæ gratia degustato. Fertur huius auis plumis mederi Indos vlceribus admotis, carnibusq ; elexis alimoniæ loco, durate affectu deuoratis.quas aiunt edam morbo Gallico, presentaneo quodam remedio mederi.

Inferius cap.

19.

huius specium Auram ispam Tzopilotl describut.

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

320

De COYAYAHOAL. Seu Ichcaton.

Cap. IX.

ERMIS est genus prædurum Coyayahoal, ab alij Tzjnehuilin, & alijs ichcaton nuncupatum, supernè fuluum, pedibus autem ex albo purpurascentibus, numerofisque. quorum gracia forraffis posset in scolopendriæ differentias referri . Arefactus hic, tritus, & ex aqua resolutus, lllitusque maxillis bis quibusuis singulis diebus, dolores dentium sedat. De

HOATZIN, seu aue similem nomini odente vocem. Cap. X.

VIS est, Gallinæ Indica pene magnitudine, incuruo rostro, pectore è candido in luteum inclinante, alis, caudaque maculatis per interualla pollicis, colore candenti pallidoque, dono fuluo de suprema parte colli, sed vtrisque in fuscum colorem inclinant bus, præterea etiam & temporibus vsque ad rostrum & oculos, vnguibus nigris, ac fuscis cruribus. cristam gestat conflantem plumis e candido in pallidum colorem vergentibus, fed dorso earum nigro, vescitur anguibus. Vox est magna, & vlulatum quendam repræsentans. Apparet autumno, inauspicata habetur ab Incolis. Offa eius dolore cuiusuis particulæ humani corporis a lancinatione sedant. suffitus quoque plumatu, mentem restituit his qui e morbo aliquo, ea paru conflantes euaserunt. Pennaru cinis deuoratus medetur morbo Gallico affectis ope mirabili. Viuit in calidis regionibus, qualis est Yauhtepecensis.magnaque ex parte arboribus iuxta flumina conficis infidele, vbi nos eam auem conspicad, capiendam ac delineanda curauimus.

De HOITZITZIL, seu Aue varia.

Cap. XI.

XIVHOITZITZILIN

ETSALHOITZITZILIN

AVICVLA

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

321

YZTACHOITZITZILIN

TENOCOHOITZILIN

QVETSALHOITZITZILIN

TOZCACOZHOITZILIN

XOEHOITZITZILIN

VICVLA est minima, plumis variorum picta colorum, quibus intextis, mira quadam inter se subtilitate compositis, ac artificis industria cohÃ¦rentibus, diuorum figuras, & quarumuis aliarum rerum indistincta similitudine, Indi artifices exprimunt imagines. Ea est ei natura, vt non diutius viuat, quam

322

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

quam flores herbarum quarum alitur melligenæ, durent superstites. poftquam vero marcuere, ad pinus,aliasque arbores sese quadam naturæ prouidentia conferat (quod eft fide dignissimorum virorum restimonio compertum, & scribarum side non vno comprobatum in loco , ) eique rostro affixo se seruet appensam, donec sex plus minusuè transactis mensibus, ac decidentibus iam pluuijs,agris vernantibus,ac gratis herbis rarius ortis, atque florescenubus, denub reuiuiscat, similes vices sæpius subitura. Nec nugae sunt, aut cuiquam debet esse dubitatum. seruata quippe eft non semel auis stiplti affixa intra cubiculum, & cum lex menses exanimis pependisset, quo tempore sibi natura-» comparatum eft reuixit , ac demissa in vicinos agros volitamt. Aiunt praeterea, eius puluerem deuoratum,mederi epilepticis. Plures lunt harum auicularum differentiæ eoiorum varietate,ac corporum diftantes magnitudine quales sunt Quetzal hoitzitzillin, Zochio hoitzitzillin, Xiuh hoitzitzillin, & Tozcacoz hoitzitzillin, Totac hoitzitzillin, Tenoc hoitzitzillin, & Hoitzitzillin. De HOITZTLACVATZIN, seu Tlacuatzin spinoso Cap. XII. Hystrice Nouæ Hispaniæ.

NIM A L eft Hoitztlacuatzin, canis mediocris magnitudinem æquans, colore nigrum, Melis aut T Ucuatzjn forma,a quo trahit nomen. tegitur idem spinis cauis, acuminatis, tres vncias longis, & hystricis /pinis aculeisque perquamsimilibus, pilis tamen quibusdam mollibus, si caput excipias,inter sectis, atrauè lanugine, sed circa exortum candenti. Iaculatur eas in canes insectan tes,nulla eorum industria, aut conatibus excutiendas. nam sensim magis magisque iactatione defiguntur, donec viscera perforent quadam naturali vi , hantque corporis innatum humorem, atque ita transfixum confossumque canem tabefaciant . Seruant Indi hos aculeos, aiuntque nouem horum, si leui igne calefiant, & exiccentur ita vt eorum vis non euanescat, in tenumque puluerem redigantur , ac ex vino aut aqua propinentur , lapides renum frangere-, emundareque vrinæ vias , ac vessicam , appetitusque venereos excitare, tum etiam dolori capitis sedando opem ferre, esseque vtilissimos, nam fronti, aut temporibus admoti,sponte sua adhærent figunturque,

nec

NARDI

ANT.

RECCHI LIB. IX.

323

prius decidunt, quam hirudinum more, cauitate (anguine referta, vacuataque causa excitante dolorem, ægri fiant incolumes, liberenturque a morbo. Visendum animal, ac non minus miranda aculeoru vis, & summis laudibus extollenda sapientia atque potentia opificis summi, qui tanta rerum varietate , tamque varijs nature donis,hunc ornauerit mundum.Sunt vero aculei candentes , luteique, tenues, ac tres vncias longi, fed mucronibus nigricantibus, & peracutis. Cauda breuior illa Tlacuatzin, paulo tamen crassior , & aculeorum a media parte vsque ad extremum expers. Pedes sunt quales Quauhpecotli, fed latiores. Rostrum canis simile, fed refimum. Dentes supra infraque bini, velut illi vocatæ Tuccæ . Venter (pinarum expers est, ac tectum pilis, quemadmodum & externa parte crura atque brachia. Cicurari potest, viuitque in calidis Yonotlæ & Tezotzocalci. viueretque, quantum coniectura assequi possumus, apud Hispalenses, calidiusuè aliud Beticæ oppidum, fi eo portaretur. Vescitur fructibus fugacibus, ac montosis gaudet locis. nec

De MANATI.

Cap. XIII.

DVCAT vterque oceanus,, stagnaque. piscem vocatum ab Haitinis Manati, bestiam pene informem, vitulo parem, & caprino capite tumenti, cum ante-

324

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

quamquam fuanterioribus brachijs. forma fuscum, & pilis tectum raris riosum, nullo tamen nocuum morsu vitamque, & mari, & lictore (ita tamen vt nonnunquam deferat aquas) agentem, & herbis littoralibus, ac Phicorum marinorum vescentem genere. Cauda eft illi obrotunda, ac transuersim lita-». Caput, & os vitulinum. magnænares, mammæque. auriculæ paruæ, necnon & oculi, parui dentes, aspera labra, & corium taurino craffius, ac firmius, brachia bina anteriori parte sica, quinis distincta vnguibus, humanis similibus, ac pinnarum formam referentibus, vmbilicus patulus eft, anusque, vulua muliebris , penis equinus, & caro, pinguedoque,veluti saginati suis, iucundi gustus, leu recens comedatur seu salita. & gallica laborantibus lue in primis noxia.costæ visceraque respondent taurinis, & monstrisicam præseferunt molem. Humano more coit, fœmina lupina in lictore fere tota procumbente, ac celeritate quadam superueniente mare. vnicus vero generatur fœtus . prægandis enim eft ille, & ea magnitudine, qua non foleant plures, nifi monstnficè generari . Offenduntur in huius animalis capite bini lapilli, quos leuigatos, ac decoratos ex aqua aut alio liquore aperiente, fama eft, vrinam retentam euouare, adeoque quidquid vias illas qua? vrinæ peruiæ esse solent, obstruit, recludit . lapillus in mare repertus, albus est, & conferens maribus, sed qui in fœminis, subluteus, & fœminis vtilis. Ouiedus hanc bestiam eleganter descripsit lib. 13. cap. 10. historiæ naturalis Indiæ quam translatam viderepotes apud Clusium lib. 6. exoticorum cap. 18. Plura etiam inuenies apud eunde Clusium in notis ad Monarde cap. 32. de lapidibus Tuberonum. Rondeletius etiam lib. 16.c. 18. historiæ piscium hoc animal descripsit, sed sine Icone. De MAZAME, seu Ceruis.

Cap. XIV.

NTER ceruorum genera, quæ apud nouam hanc Hispaniam adhuc mihi videre licuit (præter candidos. totos, quos reges ceruorum esse Indi sipi persuasere, nuticupantque à colore Tztac mazame, & vocatos Tlamacaz que. mazatl)

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

325

maçatl)) primi sunt, quos vocant Aculliame, Hispanicis omnino fimiles forma, magnitudine, ac aliqua natura . Minores his apparent Quauhtlamaçame , sed vsq ; adeo a cæterorum timiditate alieni, vt vulnerati, homines ipsos adoriantur, ac fipenumero interimant. Hos iequuntur magnitudine Tlalhuicamaçame, qui forma & moribus essent eis omnino fimiles, ni timidiores viderentur. Minimi omnium Temamaçme sunt. Sed hos,ac reliqua

Ceruoru No Hisp. genera.

TEMAMAÇAME.

genera, inter qua? numerantur Teuthtlalmaçame, Temamaçame, & huiusmo- Caprei No. Hisp. di alia permulta, ego potius computauerim inter Capreos. Nunc quinam Ceruorum,Dorcadumue,lapidem vocatum Bezoar, aut dominum veneni Bezar lapidis higenerent inter se, erit vt opinor narrare opportunum . Accepimus a peri- ftoria. tis venatoribus, & qui in dissectis hisce animalibus prædictos lapides non semel inuenerunt, reperiri in ouibus illis Peruinis, cornuum expertibus, quas Bicuinas vocant; (funt enim alia? cornutæ Tarucæ vocatae, & aliæ, quas dicunt Guacands) præterea in Teuhtlalmaçame, quae caprarum mediocrium, pauloue maiori constant magnitudine. Pilo teguntur cano, & qui facile auellatur, fuluoq ; fed lateribus , & ventre candentibus, vnde Berrendos indigenæ Hispani vocare solent. Cornua gestant iuxta exortum lata, ac in paucos, paruosq ;, teretes ac præacutos ramos diuisa, & sub eis oculos, quorum imaginem exhibemus. Deinde in quodam Damarurru genere, quas Macatl chichiltic, aut Temamaçame, appellant,breuissimis cornibus , acutissimisq ;. coloris sului, fusci, & inferne albi, quarum quoque præstita est imago . Necnon in Ibicibus, quorum hic redundat copia ; vt Hispanos apud hanc regionem frequentes ceruos taceam , in quibus quoq ; efl lapidem, de quo præsens eft institutus sermo reperire . Capreas etiam cornuum expertes, quas audio passim reperiri apud Peruinos. & vt fummatim dicam, vix eft ceruorum caprearumq ; genus vllum, in cuius Ventriculo, aliauè interna parte, sua sponte, ex ipfis alimonia? excrementis lapis hic, qui etiam in Tauris, vaccisq ; solet offendi, non paulatim concrescat, Ee

326

Bezar vires.

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

crescat, & generetur, multis sensim additis, & cohætescentibus membranulis, quales sunt ceparum . ideo non nifi vetustissimis, & senio penè confectis, lapides hi reperiuntur . neq ; vbique, sed certis, statisq ; locis, vbi ea fuppetit materia. qua ratione fieri posset, vt apud Hispanos, gentesuè alias, non ita facile offendantur. Verùm non omnes hi lapides salubres sunt, tuendeuè sanitati, aut morbis profligandis apti, led foli illi, qui depastis herbis saluberrimis producuntur . vnde non solum difficile fit censere, an illæ facultates mirabiles, quas de eo lapide nostra tempestate iactantur, narrariq ; & prædicari cæperunt,veræ fint,fed etiam quinam fint eligendi, aut qui vtiles,aut inutiles offendatur,quibus de rebus certo quid affirmari nequit. Etfi fama est,venenis, venenatisiq ; omnibus fubuenire, syncopem, & epilepticas inuafiones arcere, digitis applicatos somnum conciliare,augere vires, excitare venerem, facultates omnes roborare, sedare dolorem, renum lapides vessicæq ;, non solum parua quadam portione deuoratos, sed manibus tantum retentos frangere, ac pellere, vrinæ destillationi ferre opem, partum iuuare, & procurare conceptionem, denique nulli fere

non auxiliari morbo . adeo vt fint qui solius huius lapidis presidio, medici lententia fua euaserint consummati, pro talibusq ; se se impudentes venditarinr. Varijs eos reperies formis, & coloribus. alios nempe candescentes, fufcos alios, alios luteos, quofdam cinereos, nigrosq ; & vitri, aut obfidiani lapidis modò micantes. hos oui, illos rotunda figura, & alios triangulari • quid ? quod nonnulli eorum, basis centriuè loco glandem, habent ( & concussi sonant, nucleo intra crustam crescente, coactoq ; haud aliter ac hi quos Aetites vocare solent, aut ipsi Aetites sunt, quos Aquilæ fortassis rapiant, & m suos transferant nidos) alij puluerem, alij lapillum. Tot vero reperies apud nouam hanc Hispaniam, vt iam vili veneant precio, ac vel vnico aureo singuli, & interdum etiam bini emi & commutari soleant, cum non paucis ante annis,vnicus & mediocris,ducentis, aut amplius aureis

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

327

reis extorqueri non posset a mercatoribus. Id dictum est a me, atq ; admonitum, ne deinceps reliquus fit locus ipfis impostoribus ex rapto viuentibus, iusq ; omne, dum rei familiari student quomodolibet au. endæ, atq ; cumulando, violantibus. quibus opus non est in tanta copia, & numerofa redundantia, arte illos aut adulterio parare . quamquam & adhunc modum non pauci conflati reperiantur. Verum lapides illi fossitij ;, quos quidam Arabum,ab infringenda venenorum vi, eodem appellant nomine,reperiuntur per hoc tempora apud nos, ac præcipuè in fluminis Tetzhuatlani ripis, varij, multiformesq ;, influentibus vndis e montibus redundantibus bolo armeno, sed minimè, quos ferunt ijdem, in angulis oculorum prædictorum animalium concrescere, cum remedij gratia postquam deuorauerunt serpentes, ab antris vi halitus, aut occulta alia facultate tractos, se mergunt in flumina . Monstrati sunt nobis etiam lapilli, quos aiunt deuorari a fœmineo certiorum sexu, vt facilior enixus contingat, & in eius ventriculo reperiri, de quibus omnibus luo loco,deo dante,sermo habebitur. Monardes singulari libello vires Bezar Orientalis prosecutus est. cuius etiam Caput 3 4 . perlege. Item Epistolam militis ex Peru conscriptamad Monardem. De POLLIN.

Cap. XV.

NIMAL quoddam est paruum Poliin, insectumq ; Centipedis forma, minus tamen, quod tritum atq ; impositum, infixos aculeos, atq ; sagittas mira celeritate extrahit.

De TAPAYAXIN

lacerto orbiculari No. Hispaniæ,

Cap. XVI.

D lacerto differentias videtur pertinere Tapayaxin, quamquam orbiculari pene, planoq ; constat corpore, ac Raiæ vocatæ quadam te-

nus

Bezar Fossil.

328

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

nus forma , ni longè minor esset, nec vncias quatuor , longitudine aut latitudine,equans . cartilagineum autem eft, & multis variatum coloribus, gelidum semper tactu repertum , tardi incessus , ac raro mutans locum etiam contrectatum, atque apprehensum . Sed caput est durissimum , quibusdam eleuatum horrensq ; aculeis, corrollæ modo dispositis . Gaudet ab hominibus apprehendi, manibus gestari, contrectariq ; , placida quadam securitate, ac tranquillitate immobilis. quamobrem amicus hominis ab indigenis nuncupari solet . Illud eft in eo mirabile , & nulli alij quod sciam commune , compressis, vexatisve oculis, aut capite ; aut parum indulgenter tractatis, (anguinis guttas per eos effundere , ac longius iaculari, qualis detrahi solet ab homine teperatissimo , & lana fruenti valetudine. tanto interdum impetu, vt ad trium paffuum distantiam contingat reiectari. Siccatum hoc ad ignem, redactum in leuorem, deuoratumq ; ex vino aut aqua, drachmæ vnius mensura,morbo gallico, & doloribus ab eo euenientibus, magnopere auxiliari lolet , quod multis certissimisq ; eft comprobatum experimentis, vacuata morbi caussa per superna infernaq ;, ac demum euacuata vrina permixta pituitæ, alijsq ; longis, crassisq ; silamentis. Viuit in montibus frigidarum regionum ; vbi passim offenditur. De TEVHTLACOT ZAVHQVI, seu Domina serpentum.

Cap. XVII.

ERPENS est atrocissimus Teuhtlacot zauhqui, quem indigenæ HiS fpani viperam ob lethalis morius immanitatem atque sæuitiam, vocant, quaternos pedes aut amplius longus, & vnum, vbi mediocriter crassus est, latus, dorso eminenti, viperino capite, ventre ex albo pallescente, interua a lateribus opertis candentibus squamis, falcijs tamen pullis per inter-

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

329

interstinctis. dorsum fuscum est, lureis tamen lineis se fe in ipsa {pina secantibus insigne. Multæ sunt eius serpentis differentiæ non plurimum inter fe distantes, & ictu mortem inferentes,nisi celerrimè præsidijs occurratur.Conuoluitur in spheras irritatus, aut contrectatus, ac inaequaliter caput contorquet, sed ita sibi vndiqv cauet , vt nulla non parte fe vindicet ab iniuria. Excogitatum eft, icta humare membra , terraq ; obruere, & ita sinere donec omnino cesset dolor , aut morbus fit curatus, prospero ( vt audio) magna ex parte euentu. Per saxa fertur celeri curfu , ac per terrestria, planaq ; quod mirum videtur, non adeo. ob quem Mexicanorum quidam,a vento nomen indidere, vocantes Ecacoatl. Quot annos natus eft, tot accedunt caudæ perftrepentia sonalia, in poftrema parte caudæ vertebrarum instar connexa. Oculi sunt nigri, mediocris magnitudinis. Binos habet superna maxilla dentes, caninos, incuruos, quibus iaculatur venenu. vtroq ; autem latere oris, quinq ; parui dentes supernæ ? maxillæ ? insunt, fed qui facile confpici a quolibet aperto ore queant. Et finuose graditur. Ictus toto corpore hiantibus rimis fatiscit, & vigintiquatuor horis a morsu trasactis, animam dicitur agere. Apprehensos cauda Indi qui eos venantur, tuto tenent, appendentes, fed tamen torquentes collum, perftrepentes sonalibus, corpus huc atq ; illuc iactantes, ac nihil non molientes vt poenas de venatore sumant. Audio a multis, qui eum serpentem domi alere solent, atq ; educare, annum integrum durare absq ; cibo vllo potuq ; Abscissumq ; caput, decem aut amplius dies ferunt apud Panucenses, in fremoris crassitudinem, & longitudinem adolefcere . Norunt cicurari posse per multi, qui domi alentes habent in delicijs. Venenum iaculatur caninorum tubulis, caui enim sunt. Nec desunt qui affirmant, viuum parere, etsi falsò, quemadmodum ex aliorum veriori narratione percepi. Cum la?fus irascitur, sonalibus concussis vehementer perstrepit, erigitqi collum, non Ee

sine

330

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

fine adstantium timore, nec tamen mordet, nisi compressus, & irritatus. Caninis in vsus medicos seruatis,pungunt Mexicani medici,collum,ceruicemuè dolores capitis placandi gratia. pinguedineq ; animalis fere omnium nocentissimi,lumbos perungunt sedando illorum dolori,aliasq ; corporis partes dolore infestatas . ac discutiunt præter naturam tumores. edunt Indi eorum carnes, ac verissimum esse statuunt, cohortalium carnibus esse præstatiores, ac gustu gratiores. Linteo conuoluta quantum velis tenui raroq ; , ita torpescit illa feritas, vt a puero deferri quolibet, citra for midinem, aut noxam vllam possit. Aiunt, caput huius serpentis alligatum collo,inftar viperini, gutturi morbido ferre suppetias, febrientibusq ; Medentur puncturæ serpentium omnium,quibus natura appendent sonalia humano ftercore duarum vnciarum pondere ex aqua congruenti propinato,aut commanso Picyelt, & admoto vulneri ; item folijs arboris Hoitz mamaxalli huic orbi vulgaris,tusis, atq ; applicitis, de qua dictum eft inter arbores. Est etiam huic malo conuenientissima Chipahoac, ab alijs huariracua appellata, de qua inter herbas verba fecimus . Prouenit in calidis locis huius nouæ Hispaniæ. De TLAQVATZIN. Cap.

XVIII.

NIMAL est Tlaquatzin canis parui forma & magnitudine, binos A dodrantes longum,rostrotenui,prolixo,atq ; depili. exili capite, tenuissimis, rmollissimisq ; auriculis, ac penè translucentibus. pilo longo, & candido, fed circa extrema fusco, aut nigro . cauda tereti, duos dodrantes longa, ac persimili colubrine, fusca, sed poftremo candida, quæ mordicus, sirmiterq ; quidquid apprehendit retinet; corpore vero, ac pedibus Melis. Quaternos,quinosuè parit catulos, quos vtero conceptos,editosq ; in lucem alui cauitate quadam, dum adhuc paruuli funt, claudit,ac seruat, intra scilicet locum a natura huius rei gratia fabricatum, dilatata, ac fponte naturæ velut excoriata,iuxta mammarum sedem, externa pelle, tanta æqualitate, ac vi,vt coaluisse cutem omnino putes, miro, visendoq ; natura: artificio, quod in nullo animali,quod eadem generauerit, vsquam fit conspicere. Oculi funt nigri,parui, viuidi, atq ; exerti. Scandit arbores incredibili pernicitate. diu in cauernis latitat, vescitur cohortalibus, quas, vulpecularum mustellarumvè filueftrum more iugulat, illarum fanguinem absorbens . Cetera innoxium,ac simplicissimum animal,quamquam versutia quadam congenita se interdum mortuum simulet. cum scilicet non est aliter hominum manus effligere, aut cum delusos apprehenfores mordere est anirnus . Cauda huius animalis egregium eft medicamentum . trita enimu dragmæ vnius mensura, atq ; ex aqua aliquoties deuorata, nullo præassumpto alimento eo die quo hauritur, vrinæ meatus mire abstergit, eadem euocata, tractisq ; Lapillis, & quacunq ; alia re meatus obstruente. venerem excitat, generat lac, & presractis medetur, & cholicis, partu accelerat, menses elicit. extrahitq ; , tusa & imposita, aculeos qui sunt insixi, ac venerem emollit.

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX.

331

fortassis nullum extat medicamentum ad has res omnes peragedas præstantius. Viuit enim in calidis, ac pascitur carne, fructibus, pane, oleribus,frumentaceis, alijsq ; generibus, veluti nos experimento cognouimus,alentes illud domi, ac in delicijs habentes. De TZOPILOTL, siue Aura.

Cap. XIX.

VAM Mexicani Tzopilotl vocant, Auram alij vocare consueuerunt. Auis est magna, tota nigra, Aquilæ mediocris, aut corui, cuius videtur species. magnitudine. Vngues sunt vnci, atriq ; , crura fusca, rostrum psitaci,eodem fuscurn modo, frons deplumis, plicatili cute obtecta, nec dissimili Quauhpecotli, aut Cozquaquauhtli, quem pili rari, nigri; illis Æthiopum capitibus innasci solitis persimiles, circumstant. Morticinis tatu carnibus victitat, stercoreq ; humano. No satis costat, vbi auis hec nidisicet, aut educet silios, cum sit vniuersæ prope nouæ Hispaniæ frequentissima. Sublimipeta est, grauem ingratumq ; odorem fpirat,coruorum odori persimilem . Gregatim confident arboribus, &cadaueribus permultæ vescuntur insimul. Audio, pennas eius, vstas & in cineres redactas , pilos renasci prohibere, no minus ac stercus formicarum,& sanguis vespertilionum, & semiambusta cutis vulneribus mederi admotas, si pariter edatur caro, quæ etiam gallico morbo opitulari solet . Cor sole exiccatum, impense esse odorum, stercus vero drachmæ ? vnius menfura bibitum, melancholicis conferre.

332

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

De Yzquiepatl, seu Vulpecula, quæ Maizium torrefactum æmulatur colore. Cap.

XX.

ECHNIS, artibusq ; Vulpeculæ nostrati est similis Yzquiepatl, atque adeo illi congener, duos pene dodrantes longa, humilisq ; . tenui roI. Yzquie stro, paruis auriculis, piloso, & nigro corpore, ac praecipue iuxta caudam, patl. quæ longa est, & nigro candidoq ; pilo, velut vniuerfum corpus vestita. breuibus cruribus, nigrisq ; & vncis vnguibus. Viuit in antris inter saxa, vbi prolem educit. Vescitur scarabeis, atq ; vermiculis, cohortales iugulat, solaq ; eorum deuorat capita. fundit cum ventris crepitu halitum foetidi!" simum. pedit autem cum quis eam infectatur, his se muniens armis, quin ipsa tota teterrimum exhalat odorem,& vrina stercusq ; eft fœtidissimum , atq ; adeo pestilens, vt nihil sit reperire in nostro orbe, cui in hac re possit comparari. quo sit, vt in extremo constituta periculo, reddita vrina, aut fœcibus deiectis ad octo pluriumuè passuum interuallum (tanta vis est huius excrementi) se se ab omnibus vindicet iniurijs, ac veftes inficiat indelebilibus luteisq ; maculis, & nunquam latis perspirante putore, alias innoxium animal, eduleqv & hac sola ratione horren dissimum. Editur eius caro, stercusq ; saluberrimo euentu, ab his qui Hispanica lue, aut Indica potius (vnde citra dubium in alias nationes irrepsit) sunt affecti, & contra articulorum dolores. Fit ex ea oleum Vulpinum, non minus efficax eo quod ex nostrate Vulpe parari consueuit apud Hispanos. Sunt & alia duo huius Vulpeculæ genera , eadem penè forma, & natura . quorum alterum II. Yz- Yzquiepatl. voctum, fascijs multis candentibus distinguitur ; alterum vequiepatl. ro, Conepatl, seu Vulpecula puerilis, vnica tantum vtrinq ; ducta, perq ; cauIII. Conepatl. dam ipsam eodem modo delata.

333

NARDI ANT. RECCHI LIB. IX. De APVM, Mellisq ; YZAXALASMITL.

MICATZONTECO MIMIAOATL.

Indici generibus.

Cap. XXI.

VLTA mellis genera in noua Hispania mihi adhuc obsernare licuit, non loco solum, veluti veteri orbe, verum ipsa materia, apum diuersis generibus distantia . Primum est Hi- Mel No. spaniensi per omnia fimile. idemq ; & Hisp. I. quod ab apibus Hispanicis congeneribus sponte in cauitatibus arborum fabricetur , quas Indi secta in apiaria reponunt,ac congerunt. Secunda est quod Mel II. parari ex arundinibus consueuit, vnde: & saccharum quoq ; paratur, cuius conficiendi traditus est a nobis modus quarto huius operis libro, cum reliqua sacchari omnium generum parandi ratione.Ter-;Mel III. tium sit ex Metl, cuius etiam opificium in huius planta capite proditum est. Quartum fit in regionibus temperatis, Mel IV. aut feruidioribus, a quodam apum minimè aculeatarum genere, simili formicis alatis, minoriq ; nostrate, suspendente in laxis, & arboribus, led maxime quercuu generibus aluearia, globulosuè quoldam, vocatos Micatzonte cammiaoatl, fimiles saccharinis, interdum hominis aequantes amplitudinem, conflantes e corijs permultis, refertos vafculis, minoribus, densioribusq ; nostris. Colore fusco, ac permulto,optimoq ; affluetes melle, & numerofa sobole, atq ; fœtura candida, & margaritifera. qua assa, & sale conspersa, nec ab amygdalis dulcibus distante fapore,quoties occurrit id genus examinis auidè vescuntur indigenæ. nec tameru castrantes aluearia,sed ore sugentes. dum vero editur mel non adhaeret cera dentibus , led quidpiam paleis fimile. Conficiunt huiusmodi apes mel haud aliter ac nostræ.pariterq ; floribus, ac rore viuunt. Septembri mense impense fœcunda, & onusta mellaria reperiuntur . Quintum Mel. V genus prædictis paulilper cedens, fit ab

apibus

334

RERVM MEDIGARVM NO. HISP.

apibus quibusda aculeatis,nostratibus longè minoribus, fuluisq ;. Hæ enim oblongo orbe fabricato, quem Acomimiaoatl vocant, mellificare consueuerunt. Inuestigare vix potui, an regem habeant, seruentq ; in opere, aut in admmistrandis rebus, ciuilem ordinem . fed verifimile est, hac in re noftrates apes imitari, quamquam adhuc ab hac rudi gente & imperita, obseruatum non sit. nisi latius fit putare , naturæ magis arrisisse ; barbaras quoq ; & siluestres extare apes, veluti & inter homines ipsos, quos eadem intellectus illustrauit lumine, gentes incultas, & ab omni ciuiltate, & apte instituta republica prorfus alienas. Et vt prædictis nonnulla apum, vesparumq ; ac pseudomellissarum genera adijciam , a me in hac noua Hispania obseruata, non est prætereundum, silentio, Genus aliud paruarum apum expers aculei, subterraneis locis mellisicans, & fauos Construens, orbiculares vocatum Tlalneuhtli,sed non adeo iucudo opere,aut grato mellisicio. Est Met VI. enim acidum mel, & aliquantisper amarum, etsi in probatiorum generum acidum. penuria solet substitui, condimentisq ; immisceri. Mellificat quoq ; in foraminibus parietum, riparumq ; , Vesparum quaedam differentia, vocatarum xicotli, quae aculcatæ sunt, nigrae , sed pallescenti dorso . Quid memorem pseudomelissas aculeatas, tetras, & cauitates lignorum, quas eaedem effodiut incolentes , Quauhxicotli a Mexicenfibus vocatas ? aut fuluas alias, noxio venenatoq, armatas aculeo? autTlalpipioli inerme apum genus,nostratium magnitudine, nigroq ; luteo colore varium ? aut Cuicalmia hoal computandam inter vespas, noxij ; ac venenati aculei ? alisuè eiusdem generis minores, aut Quauhxicotli pseudomellissam, quæ tota nigra est, alas fi excipias, que rubræ sunt, venenatissimi, & prælongi aculei, & saccharinas arundines, adeoq ; ligna ipsa punct ura a summo ad imum vsq ; (quod eft a nobis perspectum, atq ; obseruatum) findentis? Verum velle naturæ singularia mirandaq ; nominatim percensere opera, fuerit insolentiæ, ne dicam stupiditati vehementi adscribendum.

FINIS LIBRI NONI.

RE-

335

RERVM MEDICARVM

NOVAE HISPANIAE NARDI ANTONII RECCHI Liber Decimus. MINERALIA

EXPLANAT.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI PRÆFATIO. ENIGNA illa & ferax rerum parens, Terra nimirum, non plantas modo germinat , & animalia procreat, sed ingentem insuper in ventre fuo thefaurum recondit, quem noctro tandem suoq ; labore feliciter parturit. Metalla inquam, Gemmas, Mineralia, sales diuer sos, variosq ; succos, quorum omnium Mexicanus Orbis non minus atque alia Mundi partes fertilis prædicatur. Decimus hic liber aliquem eorum nobis gustum præbet, & inter hæc, lapides præsertim, terrarum, ac salium aliquot genera explicat . Inter lapides vero triumphant, & merito principatum gemmo obtinent, quæ tantam nobis admirationem varietate sua, coloribus, materia, decore pariunt, vt non abs re Plinius solertissimus Naturæ perscrutator, exclamauerit, in Gemmis suisse in arctum coactam reru Natura Maiestatem, & plerisq ; hominibus ad summam absolutamq. Natura contemplationem fatis esse vnam aliquam gemmam. Quamquam autem, qui rerum Indicarum bifarias ediderunt,particulatim aliquid de petris gemmisq. simul scrip serint ; & Anselmus Boetius, Cæsarius olim Medicus, mihiq. familiaris , generatim & bene materiam hanc tractauerit $ Recchus tamen noster plurima alijs aut omnino intacla notauit, aut minus certe obferuata curiosius disquisiuit, quæ tuis studiosè Lector commodis, Lyncei nunc euulgarunt. DE

336

RERVM MEDICARVM NO. HISP. DE APOZONALLI Succino Mexicano.

Cap.

Tletie

Ta vocant Saccinum nostrum,cuius duas indicat species. Alteram,que Succin. Mex. I. I in flauum colorem magis inclinat, quæ vocatur Tletic, feu flammeum Quetzal Succin. Mex. II. Xochi-

palizdi Succin.

Mex. III.

Apozpnalli. Alteram vero dilutiorem, quam Quetzal Apozonalli , seu plumæ Succinum vocare solent. Ad huius genera videtur pertinere Xochipaliztli vocatus, lapillus luteus,& obscurus. quamquam ad Succinu potius, quem vocant coagulatum, aut Chalcidoniam gemmam pertinere quispiam putare possit. Easdem cum Succino vires habere censetur. DE CHAPOPOTLI Bitumine littorali nouæ Hisp. Cap. II. Inerale quoddam eft Chapopotli ex atro fuluescens, ab antiquis bituM men Iudaicum nuncupatum. Purpureo siquidem colore splendet, ac Trifolij,Asphaltitidis, Rutæuè, grauem quendam odorem spirat, & eisdé facultatibus pollet. Septemtrionali scaturit oceano,& liquidum fluens statim in huius Hispaniæ nouæ littora decurrit. In laminas cogitur, bina passuum milliaria quandoque longas ; crassas vero, duas, tresue (vbi fors tulit) spithamas. Vili (tanta est eius in his regionibus copia ) venditur precio. Vtuntur eo mulieres Mexicanæ commanso, ac passim non fine voluptate quadam ore retento,ad extergendos,&nitori antiquo reftituendos dentes. IO :

TERRENTII

LYNCEI

NOT Æ.

Plurima sunt Salium Species , sed plures Bituminum creduntur, qua fecunda Natura parens, terraq. mariq. profundit partim, partim ex varijs artificiosa nus mixtis de stillatione elicit. Simile quoddam huic littorali Monardes cap. 3. describit, quod in CVBA fontes circa littus maris emittunt, quem Lector videre poterit, DE CHIMALTOZATL, seu lapide speculari. Cap. III. Pecies est Chimaltozatl lapidis diaphani, & candescentis, qui in laminas tenuisstimas, numerosasque philuras facili opera dirimitur, vnde nomen. Eft enim Chimaltozatlminerale candicans, & in laminas sectile, Gypsum quod antiqui vocauere speculare. Combustum speciem gypsi præstat, Mex. pigmentiq. candido tingentis colore. Eft & alius lapis huic non dissimilis, Mezcuit prætenues quoIatl.Tal- à Mexicanis Mezsuitlatl, feu ftercus Lunas vocatus, qui in ch.Mex. que secari consueuit laminulas,ex aureo colore purpurascentes. quæ quantumuis in igne commorentur, neque exuruntur, neque (quod dictu mirabilius est) incalescunt. Verum de hoc fortasse alibi latius.

MARDI ANT. RECCHI LIB. X.

337

De COZTICTECPATL Cornerina Mexicana. Cap. IV.

Ta vocant, quas noftri Cornerinas appellare solent, seu lapides luteos, aiuntque , cordis affectionibus sanandis magnopere inseruire. Quam facultatem, & cæteras omnes aliorum lapidum aiunt,Mexicani ab HispaIlis accepisse, cum, ante aduentum eorum solum essent eis ornamenti, & lusus gratia, haud aliter ac aurum, aut argentum (fi quod eo tempore erutum erat) cocchleæ, ac pennæ. De

EZTECPATLI Iaspide obscuriore no. Hisp. Cap. V.

Stendunt & aliam gemmam rubram, & obscuram, sed viridi colore maculatam, eamq. vocant Eztocpatli, affirmantes, sanguinis obsistere fluxui. quam ego inter Iafpidis collocarem genera, etsi Chalcidoniæ quàdantènus videatur similis. Illa vero, quam Eztetl vocant, & eiusdem vsus esse asserunt, viridior est, & minus rubra , de qua in sequenti capite dicemus. Hæc vero magis rubra eft, & minus viridis.

De EZTETL, seu Lapide sanguinis, Iaspide Mex. II. Cap. VI.

Irentis Iaspidis videtur species, (anguineis tamen guttis respersus lapis ille Eztetl à Mexicanis nuncupatus. Aiuntq. alligatum metacarpo dysenteriam compescere, aliasq. sanguinis fluxiones. Sunt qui alligent collo, & puluerem eius naribus inspergant,fluente inde (anguine,aut cuiuis alteri, cui effusio contigerit. Lapidem sanguinalem vocat Monardes cap. 36. quod sanguinem vndeuis fluentem manu detentus, vel alligatus, vel in annulum conformatus, & gestatus sistat. De YTLIBAYOTEA QVETZALIZTLI, idest obscura smaragdo, ac Nephritico nuncupato lapide, laspide Mex. III. Cap. VII. St alia Iaspidis virentis species huic plagæ frequens, & vulgaris, sed albis cinereisve distincta punctis, quam Ytlibayoteam Quetzaliztli vocant, seu obscuram smaragdum. ad genus fi quidem smaragdorum ipsi referunt. Aiuntq, brachio appensam, aut dolenti reni admotam,nephriticis mederi doloribus,renumq. lapides frangere , vrinam euocare, cunectaq. excrementa vrinam remoranda expellere. hac tamen lege, vt dolorem mreftante dolenti loco admoueatur, quo sublato, metacarpo appendatur è directo renis affecti. Sic enim vrinæ vias emundando, lapidem conflari prohibet, arenarumq. cumulum tenaci compactum flegmate dissoluit, ac disgregat, atque per vrinas expellit . Hic variis effigiatus formis reperitur Ff

338

RERVM

MEDICARVM

NO.

HISP.

ritur. Nempe piscium forma, auium capitibus similes, psitacivè rostris, ac plerique rotundi obseruantur spherularum initar, perforatique, Indi namque hos appensos geffare consueuerant. Præfertur viridior, magisq. splendidus, lacteisq. punctis conspersus. De hoc lapide Nephritico similia vide apud Monardem sub dicto titulo cap. 31.

De TLYLAYOTIC, coli, iliorumq. dolores sedante. Iaspide Mex. IIII. Cap. VIII.

Tsi non admodum dis imilsà prædicta specie reperitur alia species virentis Iaspidis, vocata ab indigenis Tlylayotic, differt tamen ponhic namque lapis grauior est, dere, colore, maculis,fguris,acvirbus, obscurioriq. viridi colore præditus, maculis (non punctis, veluti prior) cinereis conspersus. Varijs etiam effigiatur figuris. nempe humana effigie, idolivè, nec non longa & rotunda columnarum modo, tum etiam plana rotunda, & quadrata, interdum rotunda spherularum instar. Qui saliua confperfus humana, ac aliquantisper manibus confricatus, vmbilico, dolentive loco appositus, coli iliorumq. dolores, flatibus expulsis per fuperna atque inferna, curat . tum etiam metacarpo alligatus, ac gestatus hosce affeYztecpa- itus fieri prohibet. Sunt & alij lapides subalbidi, quos Yztec payoquet zaliztli yoquetzaquoque & liztli Sma vocant, ad viliorum finaragdorum differentias referendi, colicis ragd.Mex. iliacis vtiles. Alius quin etiam circumfertur lapis prædictis, meo quidem vilior. indicio congener, sed virore longe dilutiori , aut cinereo, ac paucis viridibus distinctus maculis, ad Iaspides virides pertinens, aut fmaragdos vilioXoxouh- res, quem Xoxouhquitepatl, seu viridem capillum vocant. Huius nondum quitepatl Smaragd. insignis aliqua dighoscitur facultas, His etiam venit annumerandus lapis vil. II. virens, & ad prædictorum pertinens differentias, fed maculis obscurioriCuicuil- bus respersus, quem vocant Cuicuiltic tecpatl, seu depictum lapidem quantictecpatl quam in quibusdam partibus, magis translucidus, cuius nihil narrant

insigne

De lapide Philippicarum.

Cap.

IX.

Ittunt iam ad nos Philippicæ Insulæ, mira artisicum opera, & spectanda alia, quæ sponte sua profert natura, de quibus pro gnitate dicere aliud opus , verum præter cæteras omnium generum gemmas offendit nubis inter alias nauclerus quandam, casu, vt opinor, repertamp, crystallina forma, candida, & translucida, led in cuius medio agnus cyanei coloris, crucem gestans humeris mirando naturas opificio. nisi hisce euentis præsagire iam fas est , caeleffe euangelij praeconium ad eas oras penetraturum, ac fortassis eius rei occasione eam adeo immensam cuius orbis plagam subijciendam imperio Philippi II. Regis inuictissimi,

iussu hæc scribuntur.

NARDI ANT. RECCHI LIB. X.

339

De QVETZALXOQVYAC, seu pluma fœtida. Smaragdo viliori Mex. IV. fœtid. Cap. X.

Maragdi genus est valde virens Quetzalxoquyac, vile tamen , & minime translucidum. cuius puluerem testantur mederi vetustis plagis, ac præcipue pudendorum. Nomen inuenit a fœtido odore,quem dum interpolatur, spirare solet. De TLACVYLOLTECPATL, seu lapide picto.

Cap. XI.

Andido lapillo similis est Tlacuyloltecpatl, sed purpureis maculis, coccineis, ac virentibus, translucidis, quem, referunt, augere lac vberibus appositum, gestatumque, at sui generis esse autumo.

De TLAPALTEHVILATL.

Cap. XII.

Ta vocant Amethistum nostram, ac conferre aiunt renum, & vrinæ ardoribus, fi renibus alligetur . De TOLTECAYZTLI.

Cap. XIII.

OLTECAYZTLI, seu lapis nouacularis, varius, species habetur Yztli, de quo sequenti capite, variata nigro, ac minij colore, cuius puluerem admixtum crystallo ferunt argemata difcutere , acuere

visum, & carnem eisdem supercrescentem absumere. De YZTLI lapide.

Cap. XIV.

Vitri, quibus Indi vtuntur, nouaculæ, enses, pugiones, quampluri- Nouacuenses maq. huiulcemodi ad scindendum apta instrumenta,quibus quon- læ cultri ex dam (nondum ferri viu reperto) vti mos erat(e lapide patria lingua Tztli lapide. vocato) solebant parari . Triplici hi colore distinguuntur, cyaneo scilicet, candenti, & nigro, etfi translucidi omnes. Fiunt ex eis apud Hispanos auro ornatis, atque argento, aræ maximo in pretio habitae, referentes (adeo sunt tersi, ac lucidi, fi semel expoliantur, interpolenturq.) rerum appofitarum formas mira perfpicuitate . Effossi ergo e venis, quarum multas apud Mexicanos reperies, fecantur in frusta mediocria , & suaptè sponte angulosa, confricanturq. alijs afperioribus lapillis, vt mox eminenti ligni cuiusdam naso, pixidi vocati, arcabuzij haud absimili, lapide, vtriusque pedis digitis maiusculis, incuruatis in latera cruribus, comprehenso, artifices quadam industria, ac impulsu mirabili, laminas crassiusculas excutiant ; vtrinque quadam eminentiori planitie, binis dorsis, ancipitiq. infignes acie, ac spithamas plus minufue longas, gladijs nostris paulo crassiores, &

paulò

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

340

paulo ampliores lato digito, adeoque penetrabilis aciei, vt nihil acutius excogitari possit, sed fragiles, & quæ vel facile hebetescant, desiliantq. ictu, ac minutim conterantur. Ex his cultris ligno quatuor lato digitos, vulgarisq. ensis longitudine affixis, & gummi illo genere, quod indigenae Tzinacancuitlatl vocant, ferruminatis, efformant effies adeo immanes, & atroces, vt vel vno ictu homo integer in duas partes secari contingat,modò primus ille sit; reliqui enim cassi peneiunt, atque inanes, ea est huius teli acies, atque fragilitas. quo tempore præsractos gladiolos detrahentes, atque acuentes rursus, addunt, præfiguntq. sagittis, quibus excussis arcuum flexu, ac vi transfigant hoftes eminus pugnantes, adeoque exaniment,neque enim eft harum in bello Indis minor vsus, quam ensium nostratibus, aut in iaculandis inferior dexteritas. Huius lapidis puluis admixtus cryistallo eodem modo in leuorem redacto, mirè extergit oculos, & leucomata, argemataq. dissipat, exacuitq. visum. De YCHCATETL, seu lapide Gossippÿ.

Cap. XV.

Erræ est genus candentiYchcatetl, quod febrientibus mirabili successu solet deuorandum propinari ex aqua,aut liquore alio frigido. Generatur hæc in laxorum cauitatibus Xonotlæ, iuxtaq. flumen ab excello loco datum in præceps. Sunt huius complura,certiffimaq. teftimonia,nec eft difficilis deuoratu,aut fi non profuit,nocuit nunquam aliamenti. Boli Margæ Argillæuè species hæc fuerit, quibus omnibus ineft suhtiljssimus sal, qui per sudorem, & febres, & venena, & alios morbos expellit.

De YZTACXALLI, seu candida arena Mex.

Cap. XVI.

Renæ genus est Yztacxalli Huitlalpæ proueniens, vbi aqua ex edito quodam praecipitatur loco , quod febrientibus egregiam , ac propriè diuinam fert opem, si drachmæ vnius mensura aliquoties deuoretur. Est autem Yztaxallt arena candens.

De YZTEHVILOTL, & lapide Crystallino.

Cap. XVII.

St apud nos lapis quidam delatus à Misteca superiori, quem Yzt huilotl vocant,ad yztli differentias citra dubium referendus,nigerrimo, ac nitenti colore,nec alia ratione, quod adhuc concipererim, commendabilis. Nec non alius Crystallo simillimus, cuius nomen adhuc non accepi, facultate, si vera narrant, mirabili præditus, vt qui dæmones fuget, serpentes, & quiduis venenatum arceat, & principum gratiam soleat conciliare.

NARDI ANT. RECCHI LIB. X. De HOITZITZILTET

Helitropio Mex.

341

Cap. XVIII.

Apillos hos, aut, si mauis, gemmas, quas Hoitzjt zjltetl Indi vocant, alij verò Æluri oculum, Helitropias nostrates esse autumo .Harum magnam copiam reperies apud Tototepecenses, ied paruulæ sunt, &c quarum non admodum vtilis poterit esse prouentus . Earum vires tanquam ad magicas superstitiones potius quam ad medicos vsus spectantes omittimus. De TAPACPATLI, seu hepatis medicina.

Cap. XIX.

Inerale quoddam est Tapacpatli atri coloris, inter duo saxa Tapoyolani proueniens oppidi Hoeitlalpæ, nec alibi scaturit. Ergo quo diximus loco, cogitur iuxta fauces, vnde colligi solet ab Indis, ac deuorandum præberi duarum drachmarú pondere,tritum,ac resolutum ex aqua, tussim antiquam atque difficilem passis, bis, teruè, aut quoties amplius expedierit. Informis verò quædam res est, ac hepati contuso persimilis. De TEÇOCAHVITL

Ochra Mex.

Cap. XX.

Mitur Ochræ,terrçuè pallentis quoddam genus Teco çahuitl vocatum, quo pictores luteum colorem imitantur. Cuti hæc frigore dehiscenti opitulari consueuit. Sunt ex hisce mulieribus,quæ iacieni ex illo fuCent. Viri autem corpus vniuerium eodem inficere consueuerant, cum olim essent in hostes impetum facturi, aut adituri bellum. ita enim illis fore terrori habebant persuasum. De THICATLALLI, seu Terra alba.

Cap. XXI.

Ffoditur etiam è vena lacustri Thicatlalli, seu terra alba, lutiq. in modum subigitur, ac conformatur inglobulos, igniq. admota sensim candentem contrahit colore . eftq. Cerulae noftrati adeo fimilis, vt mineralem Cerusam appellare meritò possis. Nam tametsi illa ex plúbo aceto desuper pendente parari solet, hæc tamen quibusdam huius nouæ Hispaniæ locis sponte quoque candidissima prouenit. Frigida est,& exiccanti,ac citra morsum extergenti natura, & quæ puerorum intertrigini non minus quam illa,infperla medeatur. Quid? quod vlceribus pudendorum mirum in modum confert, & quibusuis rebus candido tingendis colore ex vsu est . Tantamq. præbet lenitatem, vt Mexicanae mulieres inspersis ea digitis,eum concilient leuorem,qui gossypio facilius nendo sit aptissimus-

342

RERVM MEDICARVM NO. HISP. De TLANEXILIO.

Cap. XXII.

LANEX ILLVM gummi lutei genus est, mollissimi, ac lubrici, quod saxis inuenitur adhæsrescens,ab insilienti sæpè verberatis vnda, pedtoris asperitati, tussiq. vtilissimum. nec dissimile abeo, quod è Poterio stillari solet. Sunt qui eiusdem rei caussa addant Tapachpali. Prouenit Hocitlalpæ.

De TLALYAC, seu terra fœtida

Mysi Mex.

Cap. XXIII.

Ruuntur apud nouam Hispaniam Myseos, quod ijdemTlayac vocant, nostri verò ac Arabes Zeg, & Zagi, duæ differentæ, altera forma terras, sed laminulis argenteis, aut aureis interstincta , altera ad lapidis natuam magis accedens, nigraque . Ambæ sunt calidæ, & siccæ, & adstringentis naturæ acris gustus . Conficiunt ex eis indigenæ atramentum . quamquam idem è Thedarum fumo in fictilia excepto vacs, ac postquam in glebulas coctum est deraso, veluti antiquos etiam fecisse constat, solent interdum parare . Quandoque etiam eo medicamento Brasilij colorem, est enim extra dubium antiquorum Mysi, aut illi veluti Chalcitis , & Psori congener .

E Tlalyac I. Tlalyac

II.

Atrame-

tumMex.

De TLALXOCOTL, seu terra acida,

& Alumine Mex.

Cap. XXIV.

Ec venis aluminis noua caret Hispania. cumq. hoc orbi nostro scissile , rupeum r & squamosum cognita sint, item è vini fecibus, & herba, Kali vocata ab Arabibus, confecta, cuius herbæ quinqne in nouo hoc orbe compertæ sunt mihi species, & quod de pluma ob similitudinem vocant, si modò id verum est alumen, & antiqui meminerint scissilis, nobis cogniti, rotundi, item & liquidi, nobis ignotorum, meritò dubitare aliquis posset ad quod aluminis genus Mexicanum debeat referri. At liquido potius, ac stillatitio, quam alteri cuipiam generi putauerim annumerandum , atque adscribendum, persuasus à parandi modo . Terunt siquidem in primis aluminosam terram, ac in magna quædam,ac rostrata fictilia prosundunt,mox aqua effusa liquant.quod stillat vtile est. Coquunt noc quantum videtur expedire , sed priusquam in debitam duritiem percoquatur, in frusta parua diuiditur, discinditiirque, & exquisitè coactum venundatur in emporijs candens, lucidum, diaphanum, & acri, adstringentique, velut nostrum, sapore. Temperant illo pigmenta sua artifices,& coccineis adijciunt coloribus . Dentes adstringit, siccat, atque extergit vlcera , & excrestentem carnem exedit, abraditque. Vtile est cinctoribus, & follonibus, ac demum totidem vsibus, quot nostrum accommodari poteft.

NARDI ANT. RECCHI LIB. X. De YZTATL, seu Sale.

343

Cap. XXV.

Eperies apud nouam Hispaniam omnia circiter salis genera, quæ in reliquo proueniunt orbe. Nam nec marinum rzjaxalli, nuncupatum, cum suo flore, & spuma, fluuiatile, lacustre, fontanum, aut putealem defit ; neque in generando fossili fuit alibi liberalior natura. Quid ? quod aliud insuper genus no paucis in locis e terra per colatur.Lymphis paratur* inferior reliquis, formaturque in crassiores placentas, nuncupatum patrio nomine yztayabolli. Quid dica de sale vocato Indo, quod Saccharum antiquorum esse constat, aut de Muria, Alatrone, & Alaxatro vocatis? qui fales funt factitij, & familiarissimi omnes huic orbi. Naphtico tamen Amoniaco * quod etiam Compassi vocant * & similibus salsis venis ( nostra, vt opinor * incuria non plagæ huius omnium fere rerum feracissimæ culpa) nondum in hunc vsque diem adinuentis ? Omissisq. cæteris ad narrata falis genera attinentibus * de fontani gignendi modo nonnihil adijSal Fonciendum putaui. Generatur ergo ex quibufdam falfis fontium aquis ; mul- tanus no. Hisp. tis erumpétium locis, coniectis in cauitates quasdam arte paratas* falis genus optimum * humidioribus partibus à solis calore confumptis , reliquis vero ad naturam terream potius accedentibus*cu nonnulla aque portione coactis. Sal vero* aut nitrum, quod colligitur deraditurue ex alueo palustri, pluuijs ceffantibus arescente, vt a terrestri portione separetur * maceratur in primis ex aqua* ac residente terra liquata* tenuior pars cum lympha fluit per canales ad hydrias, è quibus desumpta in cauitates prædictas difpertitur , vbi vi folis in salem coit.

De TEQVIXQVLITL, seu

Nitro Mexicano.

Cap. XXVI.

Itri verissimi prouentu Haurac Arabibus vocati, Indis vero Tequixquitl , haud vlli terrarum noua cedit Hifpania . Verrunt id e terra arefcente lacu, aut e muris deradunt* antrifue*rofeum* ac candidum* plerumque leue fistulosum, & fragile, percolatumq. formam* & splendorem nostratis repræsentans. Quo sit, vt mirari fubeat illorum sententiam, qui vulgare nitrum * quod liquandis, dissoluendisq. metallis inseruit * ac fert opem * tormentisq. bellicis plumbeas pilas excussuris, ab antiquorum nitro differre enixius contendunt, aut spumam nitri , quam in antris potissimum in spum- formam*raram* & mirum in modum candescentem * & in specubus * alijsuè subterraneis meatibus confpicias , nefciant ab Aphronitro * quod mediam quandam nitri , & spumæ nitri naturam participet * distmguere atque feparare * & contra ab Aphronitro Aphrolitrum diuerfum effe contendentes . Nouæ ergo Hispaniæ e lacubus æstate arefactis verritur fcopis , aut colligitur manibus nitri verissimi * & candidissimi Aphronitri in granula veluti vulgaris falis coacti, copia non mediocris * ac in vsus reconditur. Abundat eo totus

Mexiq-

344

RERVM MEDICARVM NO. HISP.

Mexicanus lacus. Paulo acrior vulgari Sale est Nitri natura , sed adeo ei vicina, vt fi crassiores particulas sæpius percolando separes, verissimum sal (is e nitro extemplo habiturus. Additur quibusdam ferculis,& obsinijs iucundius,atque commodius ipso sale ; nec tamen omnino fimilem præstat effectum. Siquidem nonnihil adijcit gratius, & extergit ex aqua, aut vino caput, amouetq. furfures, & alias iordes ei innasci folitas. roboratque, & exiccat ; eleuat ampullas,spumascq. non minus ipso finegmate,vocatoue sapone. Propinatur ab Indis Medicis permixtum alijs medicinis,quas ijdem Patli vocant, frigidumque effe aiunt. Quo minus mirer Caphuram adeo mordentem, & quam celerrime abeuntem in flammas, frigefactoriæ effe naturas aflertum a multis, nitrumq. in vinum , aut lympham coniectum mirum in modum eos refrigerare liquores, ipsumq. grandinem, gelu, ac nmem in hac re præstanda vincere. Emollit præterea Maitij spicas, aquæ cui incoquuntur additum, gratiamq. addit non mediocrem . Abluuntur eodem aqua: insperso, & perquam accommode exterguntur crura, ac pedes, & tuetur ea a frigore, & fixuris ab eo confiteris proficisci,'corroboratione , & adstrictione quadam . Tineas, ophiasimuè mire curari accepi a medicis mulieribus, fi caput nitrata vrina vehementer abluatur, extergaturque, & mox menstruo primiparas ad eam rem reseruato saguine perungatur. Nitri vsus in Germania, & V ngaria contra febriles calores, & lingua nigritiem,quam Prunellam vocant,ex caufo oriundam valde increbuit. illud per se sundunt,vel momento sulphuris iniecto. Alij etiam salem ammoniacum addunt, huius placentulas typo efformatas, vel ore detinent, vel in aqua soluunt, ofque probe præcolluunt,indeq. mirum sentiunt leuamen. Quin etiam hanc aquam per totum febris decurfum loco Ptisanæ, vel Oximellis bibunt, multumq. inde refrigerantur . Imo quandoque purgantur. Vnde non mirum quibusdam frigidum visum fuisse. Milites eius defectu Pyrium puluerem eodem fucceffu ebibunt, in aquasolutum, unde quandoque, per inferna, & fuperna expurgantur . hac autem non tam frigori, quam acrimonia adsribendum esse, is negabit, qui falem communem 'vel Ammomacum,vel spiritum salis, vel vitrioli idem præ slare nesciuerit. In quouis Nitro falis puri aliquid separari norunt ij, qui Nitro ex terra conficiendo nauant operam. vbi canendum ne lixiuium sapiat, vel amaritudinem coniunctam retineat. ,

FINIS

LIBRI

DECIMI

RE-

ALIARVM

NOVAE HISPANIAE PLANTARVM NARDI ANTONII RECCHI IMAGINES' ET NOMINA

IOANNIS TERRENTII LYNCEI NOTATIONE.

AIJA

346

IOANNES TERRENTIVS LYNCEVS LECTORI.

ABES & hic, curiose Lector, quibus oculos saltem fi minus animum fdtiare valeas, plantas inquam a nostri orbis flore præcpue &fructu differentes ftirpibus, adcò multa & mira ddhuc in arario suo abscondita claudit diues Natura, quæ indies Europæis nostris cum voluptate ostendit. Fruere interea nuda plantarum harum figura partium delineatione colorum descriptione, quam ego ex eAutorapho diligenter excerpsi. Vires ab Auctore non addita fuerunt, quod forsan adhuc Mexicano populo nondum cognita essent. Non omnia simul & semel Natura prosundit . Multa nunc patent qua olim latebantharum non dubitandum quin stirpium aliquando vera experimenta habituri (imus.

ALIA-

347

ALIARVM

NOVAE HISPANIAE PLANTARVM NARDI ANTONII RECCHI IMAGINES, ET NOMINA. ACAXAXA.

ACAXOCHITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI NOTÆ.

ACAXAXA.

ACAXOCHITL.

Exsingulis geniculis inferioribus

Limonio similis, vel Echio caulis rubet, folia longa Bistortæ figura, flores rubei calycis foliola longa , flos barbam habet lon. gam trium foliorum.

fibras in solum demittit folia Gentianæ fimilia in nodis singulis totum caulem ambiunt in summitate ex tribus folijs exit iulus longus,colore ex viridi flauescente,

ACXO.

348

NAR. ANT. RECCHI ALIÆ PLAN. NO. HISP.

ACXOYATL.

ACXOYATL. Radix coloris castanei, ramuli sangiunei, folia minutissima alata in ramis, Pino similia.

AHATE DE PANVCHO. Vel Ate Pannicensis , aut Tzypipatlis fructu apud Mexicanos præcellenti arbor nobilis. Folium Aurei Pomi, fructus cæruleus, sed in nigrum tendens,ferro polito similis, rotundus totus quasi ex glandibus constans, Pineas nucis figura. Ramus vero coloris castanei, folia iuglandis.

AMACPATLI. Coralli species, rami sunt argillæ colore, puncta e nigro rubent, fila omnia rubra .

AHATE DE PANVCHO.

AMACPATLI.

NARDI ANT. RECCHI. ACATZAN AYCXITL.

349

AMAZAVHTLI.

NOTATIONES.

AMOZOTL. ACATZAN AYCXITL.

Similis Equiseto , radix meris capillis ex flauo nigrantibas constat. caules vero amethistini coloris, AMAZAVHTLI.

Vel Amutzauhcli, bulbacea e radice. folia crassa, Tulipis similia. AMOZOTL.

Folia plerumque bina, Crithmi,longa,digiti latitudine . in summitate vua . Ligustro similes baccÃ¦,quarum color viridis ad obscuritatem tendens.

AMAZ-

350

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP. ANONYMA MECHVAC I.

AMAZQVILITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI ANONYMA MECHV. II. AMAZQVILITL.

Videtur esse arbor. stipespullus, rami habent folia Phyllireæ latifoliæ, vnde oriuntur baccæ virides, breui annexæ pediculo. ANONYMA

MECHVAC

Radix constat multis fibris nigris, caules lutei, folia latitudine sua adnascuntur. ferrata sunt, vt Sideritis fermè. in summitate quid viride triangulare conspicitur. ANONYMA MECHV. II.

Rami habent folia duo, parua,vna cum magno in quouis exortu. flores in summitate oblongi, quasi in vmbella ccmpositi sunr. ANO-

NARDI ANT. RECCHI. ANONYMA III.

ANONYMA IV.

351

ANONYMA V.

NOTATIONES. ANONYMA VI.

ANONYMA MICHVACANENSIS III.

Surculos multos virentes emittit, folia Mentha? quadamtenus æmula, ex atro virescentia,serrata. Luteos flosculos oris purpurafcentis . Calyces virides. Radicem habet fibrosam, ex flauo ad fuscum vergentem . ANONYMA IV.

Ha?c in pictura, longa , & crassa radice confpicua est, ex fusco flauo rubente. m qua extuberant partes nonnullæ, & à latere fibræ demittuntur. folia quasi Coluteæ. ANONYMA V.

Radix oblongæ eft craffitudinis,spadicei coloris . folia faturate virent,vems albicantibus . flores fere purpurei. ANONYNA VI.

In ramulo omnia oblonga. folia,flores pediculi,calyculi florum iuaue rubent. ora lu?

tea,exertis quasi linguis. folia fere Serratula? ex faturato virent. ANOG g

352

ALIÆ

ANONYMA

PLANTÆ

VII.

NOVÆ

HISP.

ANONYMA

VIII.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI ANONYMA

ANONYMA

IX.

VII.

videtur,sibroso è capite subflauo . folia breuiora, sed Gladioli ferè. cauliculum promit geniculatum,longum,purpureum . bini ad nodos flores purpurei pariter pendent.

Bulbosa

ANONYMA

VIII.

Ex Maluaceo genere Anglicanum Bammi aemulari videtur colore, & venis folia respondent,magis tamen cordata . Rubent flores, & ad oras dilutius ad calycem albicant . ANONYMA

IX.

Ramus tantum vt in superiore pingitur, concolor . namque flores & folia pariter virent.

ANO-

NARDI

ANONYMAX.

ANT.

RECCHI.

353

APANXALOA.

NOTATIONES

AOCOXOCHITL. ANONYMAX.

Radix crassa, & rubra, in flauum vergens, caulis ruber, folia bina, eminent flores in sumrno,similes Plumbapini. APANXAOLA.

Folia bina in quouis exortu foliorum apposita, Saponariæ limina. Caules rubri. flores longi, rubri aliquantum, cærulei Vaccariæ similes. AOCOXOCHITL.

Serpit hæc herba, & ex quouis nodo emittit fibras in terram. folia bina Vaccariæ similia. exoritur quid rubrum ex quauis ala, fed quid sit, non conspicitur. Gg

AQVIT-

354

ALIÆ

PLANTÆ

AQVITZTLI.

NOVÆ

HISP.

ATEHVA

PATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI ATEXCAL QVAHOITL. AQVITZTLI.

Scandit hæc herba, Caule rubro,maculis nigris consperso. quifuis ramus tribus constat foliolis, inftar Clematidis . folia etiam oblcure rubent. ATEHVA

PATLI.

Radix rotunda est Aristolochiæ instar, folia bina, figuræoualis, nerui tantum tres, in longitudinem folij excurrentes : reliqui vero in transuersum diuaricatæ ?, ex quauis ala folij quid enascitur. ATEXAL

QVAHOITL.

Rami quasi lignei, coloris obscuri Suberis . adnata sunt, excrementa illa marina alba, punctis rubris,nigrisve varie conspersa. ATEN-

NARDI

ATENXIHVITL.

ANT.

RECCHI.

AYZOYATL

355

COZTIC YNI RODERILYO.

NOTATIONS AXIXPATLI.

ATENXIHVITL, seu HENXIHVITL.

Trifolia humilior planta, serratis folijs, fibrosa radice ex fusco pallida. pediculi foliorum rubent dilutius. ATZOYATL COZTIC YNI RODERILYO.

Crassa, magna, magnisq. fibris radix, & spadicei coloris. folia longa, & serrata. flores ConyzÃ¦ lutei. AXIXPATLI.

Folia bina, quamuis sculptor aliquan-

tulum in hoc defecerit. Flores lutei, calyculis virentibus .Radix dilutius rubet.

ATZIL-

356

ALLÆ

PLANTÆ NOVÆ HISP. AXIHVITLAPAPATLACTLI.

ATZIZICAZTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI AXOCHIOLT.

ATZIZICAZTLI.

Folia Vrticæ non bina , rami omnes rara habent folia, Vrticæ similia ; & ex quauis ala enascuntur alia. AXIHVITLAPAPATLACTLI .

Folia bina ex aduerso polita , pediculo satis longo hærentia. foliorum tum longitudo tum latitudo lex digitorum est. AXOCHIOTL.

herba videtur serpere , rami folia cordis figura , & repanda habent situ liguminum, siue alato, ita vt in extima tria sint folia.

AYA-

NARDI AYACACHQVAHOITL.

ANT.

RECCHI.

357

AZTAXOCHITL.

NOTATIONES

BANAICXITL. AYACACHQVAHOITL.

Folia Gossipio similia, sublutea, insummo mulca simul congesta. AZTAXOCHITL.

Quiuis ramus habec tria folia Vrticae.fimilia alte incisa ordinata vt in Phaseolo Flos colori Maluæ, figura vero Anemonis, folia octonæ lineæ rubrae perreptant. BANAICXITL.

A Napi radicula oriuntur quinae. caules rubri. rami omnes alati, Glycyrhizæ modo ac figura . vltimum tamen foliorum Thalictro , vel Adianto simile. CA-

358

ALIÆ FLANTÆ NOVÆ HISP. CACACILI.

CACALIC.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CACAMILXOCHITL. CACACILI.

Radix longa, subnigra . caules foliati Conyzæ instar,sine pediculo in summo botri Oxalidis foliorum viridis diluti albicantis. CACALIC.

Folium Cannabi simile, ferratum instar Crithmi. nodi caulis magni. flos flauus. calix squamosus. CACAMILXOCHITL.

Vel Thlacamilxochitl Quauhquiculle. Huic radix grumosa, Thoræ instar, colore suberis. caulis bina habet folia, sibi opposita, Verbenæ similia. Flos coccineus, in medio luteus, Rosæ similis. CA-

NARDI ANT. RECCHI. CACAPATLI.

359

CACATLAOLXOCHITL.

NOTATIONES.

CACHRVIAQVA. CACAPATLI.

Pediculi longi ab radice orti, quibus insident folia tria ferrata Fragariæ instar. CACATLAOLXOCHITL.

Folia Castaneæ modo fere serrata in* cilione tamen non ita frequenti. CACHRVIAQVA.

Ad Campanulas pertinere videtur. lix floris luteus, flos ipseruber

CA-

360

ALIÆ

PLANTÆ

NOVÆ

HISP.

CAMOPALTIC.

CAHVAZTITZIQVI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CAMATOTONCAPATU CAHVAZTITZIQVI.

Radix longa, rubet instar Rhabarbar. nos longus carnei coloris,stamina lutea. herba efl calida, & sicca, exceflu tertio, & styptica. CAMOPALTIC.

Caules rubent. in fummo flores multi. fimul, quiuis infuperiore parte diuifi in quinque partes. inferiore tamen fui parte viefetur eflfe vnicus, CAMATOTONCAPATLI.

Caulis nigris maculis confperfus.folium corais3 cuius longitudo, & latitudo fere eadem, quatuor nempe digito, rum. CAMOL-

NARDI ANT. RECCHI. CHACHALACAMETL.

361

CAMOLXOCHITL.

NOTATIONES. CENANAM DE QVAHVNA HOAC

CHACHALACAMETL.

Est arbor baccifera: folia Pyro similia longa 4. lata 3. digitos : baccæ sunt quales Ribium. CAMOLXOCHITL.

Arbor leguminosa, folia in alas componit . Flos Cassiæ similis ex rubro flauus in 8. partes diuisus, siliqua Piso similis. CENANAM DE QVAHVNA HOAC.

Foliu Nerio simile, & foliolis ad maiorum alas erumpentibus, venisque in transuersum euntibus, Oræ foliorum & vena media rubent. Baccæ in vuam congestæ virides sunt, vt in Solano. Hh

CE-

362

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

CENANAM TEZCOQVENSIS

CECECPATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CENANAM TEZCOQVENSIS.

CECECPATLI ALIA.

Folia Periplocam græcam angustifoliam ad amussim æmulantur : coloris dilutioris viridis, venulis valde conspicuis rubentibus, directè sibi ex opposito respondentibus. Fructus & ipse ad latus exsculptus, Periplocæ fructui haud absimilis. Flores quinque albicantibus,cum sunt expansi , foliolis, & staminibus pallidis constant. Radix fului coloris , læuis, crassa & nodosa. CECECPATLI.

Folia Costi hortorum, vel Menthæ S. Mariæ vocatæ similia : radix Raphani instar oblonga, & sibris horrida. CECECPATLI

ALIA.

Radix Filipendulæ similis : caulis ad exortum foliorum parum rubet. Folia ad Lysimachiam luteã accedut. CE-

NARDI ANT. RECCHI. CELICPATLI.

363

CENTZOMECATL.

NOTATIONES. CHARAPETL. CELICPATLI.

Folia Vrticæ similia & bina sibi æqui distantia. Radix flauet & sibras altè demittit. CENTZOMECATL.

Folia rara tribus tantum venis constant, plantaginem acutam imitantia , sed subtus finit sublutea ; in calyce apparet quid viride Absinthio simile. Hispani vocant quatrocientos cuerdas. CHARAPETL..

Radix rotunda sibrosa coloris castanei. Pediculus initio rubet, folium Bistortæ simile nigricans longum 12, latum 2. digitos. Hh

CHIA-

ALIÆ

364

PLANTÆ

CHIAVHXIHVITL.

NOVÆ

HISP.

CHICHICA QVILITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CHIAVHXIHVITL.

CHICHICPATLI.

Ptarmicæ species, quam satis adumbrat

flos luteus, sed in medio flocci sunt colore Ochræ luteæ Radix nihil singulare habet. CHICHICA QVILITL.

Folia bina in exortu purpurascunt : flos flauus, stamina verò lutea. Nodi vbi folia erumpunt valde protuberantes. CHICHICPATLI.

Folia, qualia Anagallis habet, Læuia vt apparet non serrata, dilutioris viridis coloris. Flores nulli apparent. Radicis media portio valde crassa, superior longa & erecta, inferior tenuis per terram serpit, coloris fusci vniuersa.

CHI-

NARDI

ANT. RECCHI.

CHICHICPATLI ALIA.

CHICHIC

365

TEZPATLI.

NOTATIONES. CHICHI HOALXOCHITL. CHICHICPATLI ALIA.

Radix magna, folia Pomi aurei, bina libi è regione aduersa : qua nota à priore multum distat. CHICHIC

TEZPATLI.

Radix magna & tuberosa tota, Ochræ lutee colore. Folia bina Ocymi angusti folij videtur planta ipsa scandere.. CHICHI HOALXOCHITL.

Folia Chenopodio, vel Stramonio similia : fructus oblongi, alij virides, alij lutei : flos albus, Stramonio similis .

CHI-

366

ALIÆ

PLANTÆ

CHICHIC TZONPATONIC DE OCOPETLAYVC.

NOVÆ

HISP.

CHICHICEZQVAHIVTL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CHICHILTICPATLI.

CHICHIC TZONPATONIC DE OCOPETLAYVC.

Vascula Paronichiæ similia, & viridia : Folia bina, tenella, subuiridia. Planta tota humilis. CHICHI CEZQVAHIVTL.

Mirus in hac Planta florum ortus conspicitur. Trifolia tota est. CHICHILTICPATLI.

Caulis coloris Castanei : fructus ex viridi ad rubrum tendit. Radix satis crassa & diffusa.

CHI-

NARDI ANT. RECCHI. CHICHILTICCIHVAPATLI.

367 CHICHIPILTIC.

NOTATIONES. CHILPATLI.

CHICHIL TICCIHVAPATLI.

Planta vt apparet serpendo prorepit. Folia Calaminthi folijs non absimilia ; ex vna parte virida, venis rubentibus distincta, ex altera purpurascunt. E radice tenui sibras capillares exeunt, ex cæruleo & luteo mixti. Cauliculus ad rubedinem tendit. CHICHIPILTIC.

Rami rubent. Flores verò vt in Vicia ex cæruleo rubescunt. Et vt planta integra præsefert, ex leguminoso genere est. CHILPATLI.

Folia sunt Alsines maioris. Flores constare floccis videntur coloris flaui. Radix subrubet, & copiosè per terram diffunditur. CHI-

368

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

CHICHILTIC TEPETLAVHXOCHITL.

CHICOMECATL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CHVCVNGARIQVA. CHICHILTIC TEPETLAVHXOCHITL. Flos eSt pulcherrimus, vt etia Sine coloribus Icon monstrat, & duplex dici potest. Internus prima facie Iridem representat, rubri saturati coloris, reflexis vtrinque floris fimbris, quæ autem ex huius medio prodeunt stamina, luteoli sunt coloris. Hunc quinque folia tanquam alter flos ambiunt florem, suauè rubentis coloris. tenella valdè, & venulis rubellis plurimis post hæc discurretibus. Pediculus cui flos insidet, rubet totus : hic inter duo folia compressus emergit, quæ ex radice bulbosa prorumpunt. & hæc radiculas seu barbulas suas, bulbaceorum aliorum more, coloris fusci, & læues demittit. Maiorum cortex bulborum vndulatus, albis & viridibus distinctus lineolis. Minores bulbuli rubent, & albicant venusta varietate. Folia Tulipæ folijs similia sed crassiora, quæ & ipsa ex viridi rubent. CHICOMECATL. Folia obscurè virent, longitudo cuius est 10. latitudo 4. digitorum. Florum nulla vestigia comparent. CHVCVNGARIQVA.

Videtur natura hic ludere, cum folia in caulibus sint oblonga, in ramusculis vero breuiora, & cordis figura. In his bina directè sibi respondentia, & in illis bina inæqualiter sita. In ramulis denique luteola, in caulibus viridia, in vtrorumq ; tamen summitate flores emergunt pallidi, & compressi. Radix fibrosa satis.

CHV-

NARDI ANT. RECCHI. CHVCVNGARIQVA ALIA.

369

CICIPENI.

NOTATIONES. CIHOAPATLI.

CHVCVNGARIQVA ALIA.

A priore differt, quod minor & tenuior sit tam folijs, quàm caulibus & radicibus, in reliquis planè conuenit. CICIPENI.

Foliorum sex vt Anagyris : videtur ad Lysimachiam luteam accedere, si plantam totam spectes. CIHOAPATLI.

Radix crassa radiculas hinc inde longas dispergit coloris subrubri : caulem album concolorem gerit ; Flores nulli conspiciuntur. Folia Persicariam æmulantur. CI-

370

ALIÆ

PLANTÆ

CIHOAPATLI TEPOZTEMICA.

NOVÆ

HISP.

CIHOAPATLI XANTETELCO.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI CIHOAPATLI TEPOZTEMICA.

Radix mediocris, longa, subrubra, caules promit albos : folia, quæ bina æquidistantia exeunt venis albicantibus, variè pinguntur. Flores coniunctos plurimos gerit quinque foliolis constantes, calicem ex viridi & flauo mixtum habentes. CIHOAPATLI XANTETELCO.

Caulis obscurè rubet. Vmbellæ Cacaliæ florem habent similem parum rubentem. Folia crebris sed non profundis incisuris notata. CIHOAPATLI AXITZALPATLI.

Nudi Caules, nisi prope summitates ; circa quas ramos ambiunt ex quinque aut sex folijs coronæ, idque vbi flores erupturi sunt : qui lutei stæchadi similes. Folia pentaphylli sunt, non tamen serrata.

CI-

NARDI CIMAPATLI.

ANT. RECCHI.

371

CITLAL XIHVITL.

NOTATIONES. COAHVILXOCHITL.

CIMAPATLI.

Rami vna cum folijs Lentisco similes. Radix in profundum descendit ; vnde lignosa & fruticosa planta esse arguitur. CITLAL XIHVITL. Folia Vrticæ similia sublutea, sed aliquantò maioribus incisuris prædita & folia cauli propiora. COAHVILXOCHITL.

Hæc planta spinosa est. Folia habet Solani, & videtur cum ea planta conuenire, quam Rosam Hiericunticam vocant ; flos enim admodum est similis. CO-

ALIÆ

372

COCAVH

NTÆ NOVÆ HISP.

PLA

CAPATLI.

IOANNIS

COCOCXIHOHITL.

TERRENTII

LYNCEI

COCOXOCHITL. COCAVH

CAPATLI.

Radix Napi castanea, vt & rami : fructus strias habet quatuor, colore ex viridi in castaneum tendente. COCOCXIHOHITL.

Caulis rubet obscurè. Flos flauus Narcissi, foliolis tantùm quatuor compositus. COCOXOCHITL.

Folia Aquilegæ. Flos violaceus magnus, in cuius medio quid flauum conspicitur.

COIN-

NARDI

ANT. RECCHI.

COINIQVI CVMANCHV QVA.

373

COLLOTEMECATL.

NOTATIONES. COLOTZITZICATZTLI.

COINIQVI CVMANCHV QVA.

Spica lutea : an sit floris vel seminis, conijcere ex imagine non est. COLLOTEMECATL.

Radix longa, crassa, colore Suberis : Caulis rubet ; folia vrticÃ¦, venis rubris ornata. Tota planta videtur serpere. COLOTZITZICATZTLI.

Caulis videtur repere. Flos luteus in calyce integro latitat nodum apertus. Folia vitis modo incisa.

I i

CO-

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

374

COZTICACVILOTL XOCHITL.

COYOXOCHITL.

IOANNIS

TERRENTII

COYOXOCHITL.

LYNCEI

CVECHILIZ TOMATL.

Folia bina cordis figura, rubent vt Botrys. COZTICACVILOTL XOCHITL.

Flores flaui ferè Ranunculo similes : Videtur tamen integer flos, superiore sui loco in quatuor diuisus partes. CVECHILIZ

TOMATL.

Radix magna ; caules colore castaneo. Folia sua latitudine, quasi sine pediculo adhærescunt, de quo bacce pendent virides figuræ oualis. Nomen Tomatl, quod Solani est : cum eo fortè similitudinem vel affinitatem quandam dicit.

CVE-

NARDI CVETLA XOCHITL.

ANT. RECCHI.

375

CVEYAVH QVILITL.

NOTATIONES.

CVPITRI.

CVETLA XOCHITL.

Fructus, an flos sit botrus ille flauus, dijudicare nequeo. CVEYAVH QVILITL.

Portulaca quædam flore rubro. Hanc enim crassities folioru probè æmulatur.

CVPITRI. Longissimi ab radice petioli, folium Plantaginis gerunt. Caulis in summo quasi aphyllus, habet spicam Plantagini similem.

ECA-

376

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP. ELOXOCHITL.

ECAPATLI ALTERA.

IOANNIS

TERRENTII

ECAPATLI ALTERA.

LYNCEI

HACOYOCHITL.

Valde similis est Sopheræ Aegyptiæ Flores multi lutei Cassiæ ; siliquæ longæ subluteæ vt Phaseoli edules. ELOXOCHITL.

Videtur arboris ramus esse. Folia Musæ ex vna parte saturati, ex altera valde diluti coloris, vt in folijs Olee. Ramus est nodosus vbi folia deciderunt, quemadmodum in Palmæ trunco apparet. Venæ frequentes in inferiore foliorum parte : In summitate rami folia valde conglobantur. HACOYOCHITL.

Flos longus ruber in calyce vt Altheæ. Folium longum serratum Trachelij figurà. HEZ-

NARDI HEZMAYTL

NT. RECCHI.

377

HOACALTLAIOTL

NOTATIONES. HEZMAYTL.

Radix crassa & longa ; ex ramis folium vnum Ranunculo simile ; videtur dependens à longo pediculo. HOACALTLAIOTL.

Folia Androsæmo hircino sunt similia, ex viridi in luteum tendentia. Flos coloris est amethistini. HOACAXOCHITL.

Vix differt hæc herba à nostro Aro : radix certè prorsus simulis est.

Ii 3

HIV-

378

ALIÆ

PLANTÆ

HIVCA seu MIZMAITL.

NOVÆ

HISP.

HOATZIN QVAXVITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI HIVCA seu MIZMAITL.

HOITZITZIT TENTLI.

Planta hæc haud parua, vt in margine folij ipsius imaginis notatum est. Oritur in territorijs Ocopetl Yuca, vocata Mitzmaitl. Calida, sicca, aromatica est cortice præsertim & fructu : curat vlcera. Folium palmaris mensuræ. Vt verò ex icone ipsa depræhenditur, caulis nitidus ad colorem tendit castaneum : folium septifariam partitum habet. Vua ex albo ad flauum tendit ; admodum similis esset maiori Serpentariæ, si baccæ essent rubræ. Vide Monard.cap. 53. qui vocat Cazaui, & alios omnes noui Orbis Historicos, præcipuè Ouiedum. Nullus tamen eorum quidquam de fructu scripsit. HOATZIN QVAXVITL.

In geniculis internodia sibi inferuntur, ibiq. bini vel terni rami enascuntur. HOITZITZIT TENTLI.

Caulis rubet ; baccæ in summo nigræ. Fo-

lia vt Salicis incisa & bina. HOIT-

NARDI HOITZILZILTENXOCHITL.

ANT. RECCHI.

379

HVAPAHVIZPATLI.

NOTATIONES.

HVAPAHVIZPATLI ALTERA.

HOITZILZILTENXOCHITL.

Ranunculi quædã species videtur. Folium magnum, flauis venis compositum. Flos luteus, staminibus rubris. HVAPAHVIZPATLI.

Caulis coloris castanei, ab imo vsque

foliatus : folia Ocimo similia. HVAPAHVIZPATLI ALTERA.

Caules omnino foliati. Flores lutei, videnturquè hiare instar leguminis alicuius.

HVA-

380

ALIÆ

HVAPA

PLANTÆ

QVILTIC

NOVÆ

HISP.

HVAZIVM

IOANNIS TERRENTII LYNCEI ITZCCVNPATLI.

HVAPA

QVILTLC

hirsutus ex nigro rubet, foliu ferè Sonchi. Flos albus integer inferius, superius diuisus in sex partes : calicis radij longitudine sua florem longè superant.

Caulis

HVAZIVM

Radix Ochræ luteæ colore : ramuli Galegæ similes. Folia ad Ciceris nostri folia accedere potius videtur. ITZCCVN

PATLI.

Radix crassa, caules videntur scandere. Folium quoduis duabus incisionibus, ferè vt in Gossypio diuisum ; vnde inter Clematides fortè numerari poterit. TZ-

NARDI ITZTICAPITLI.

ANT. RECCHI.

381

IZTACPATLI QVIZASEPIN.

NOTATIONES. IZTACTLATLAVQVI.

ITZTICAPITLI.

Radix fulua, crassa & oblonga. Folia Chamænerij alterna, & subluteis venis conspicua. IZTACPATLI QVIZASEPIN.

Radicem habet Aristolochiæ longæ, & folia Pistolochiæ similia : nisi quod hæc rectis magis venulis ornantur. Videtur planta serpere potius, quam recta adolescere. IZTACTLATLAVQVI.

Radix crassa & carnosa valde, intus rubra, extra rufa ; caules etiam rubescunt, folia ad flauediné quandam accedunt. Aspectu tota plantula incunda est.

LO-

382

ALIÆ

PLANTÆ

LOQVILTIC.

NOVÆ

HISP.

MACAYXTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI MACPALXOCHITL.

LOQVILTIC.

Radix longa colore castaneo : calices in iuba parum rubent. MACAYXTLI.

Est spina quaedam leguminosa & elegans ; flores eius rubri mixta flauedine: Ipsæ siliquæ ex viridi nigricant, latæ 1. longæ 12. digitos : grana intus tria, vnde ad Anagyrim referri potest. MACPALXOCHITL.

Plantæ huius radix ex albo subrubet. Folia sunt Maluæ rosea, sed luteis venis pulchrè subducta.

MAC-

NARDI ANT. RECCHI. MACPALXOCHI QVAHVITL.

383

MAMAZTLACOTL.

NOTATIONES. MATLAL XOCHITL.

MACPALXOCHI QVAHVITL.

Arbor est. Flor comomano ab Hispanis vocata. Folia Mori sunt. Flos vndeuis in ramis nascitur habetq ; figuram quasi Tulipæ, colore maluaceo ; & pro flamine exit quasi manus, vel potius pes auis, coloris sanguinei : cui à latere luteum. quid coniunctum est. Flos admodu magnus est, pro ratione arboris. MAMAZTLACOTL.

Caulis foliosus & alatus. Flos Chrysanthemi luteus . Folia minutim incisa: Radix vero subnigricans. MATLALXOCHITL.

Folia vt Valerianæ græce, & flos ex luteo ruber, quinque vt mihi videtur, foliolis constans. Stamina lutea sunt. MA-

384

ALIÆ

PLANTÆ

MATLALXOCHITL ALIA.

NOVÆ

HISP.

MAZAXOCHOTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI MATLALXOCHITL ALIA.

MEMEYA DE TEPOZTLAN.

Folia Vrticæ. Flos ex ceruleo viridis cum flaminibus. Calyx qualis ni Sclarea . MAZAXOCHOTLI.

Arbor videtur. Rami alati omnes pleni fructu rubro Berberis, qui longus, & latus dimidium digitum. MEMEYA DE TEPOZTLAN.

Caulis virore diluto pediculos longos habet, quibus folium adnacum ex tribus constat. Siliqua Viciæ similis. Flos quasi Periclymeni conflans tribus magnis albis foliolis : reliqua verò sunt stamina.

MEM-

NARDI

ANT. RECCHI.

MEMEYA DE TEPOZTLAN. ALTERA.

385

MATLAL XIHVITL DE XALATLACO.

NOTATIONES.

MIAXIHVITL.

MEMEYA DE TEPOZTLAN. ALTERA.

Caulis totus rubet : Folia Helxines, ex alis flosculi rubri enascuntur. MATLAL XIHVITL DE XALATLACO.

Truncus videtur parum spinosus & viridis ; ramuli Lentisco sunt similes, nouenis binorum foliorum oppositorum constantes ordinibus : vicimum tamen solum vni ferè adnatú, folia etiá adhærent latitudine quadam vt in Lentisco : Vascula sunt coloris carnei ; flosculi caerulei coloris, qualis in Gentianis conspicitur. MIAXIHVITL.

Rami flaui, flos colore Keiri, foliolis conflans quinque : flocci rubent, semen vero Clematidi simile. Folia Cinerariam referunt, ex viridi albicantia, K k

MI-

386

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP. MICAXIHVITL.

MICATLACH PAHOAZTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI MICAXIHVITL.

MICA XOXO COYOLLIN.

Caulis flauet, folia omnia versus vnam partem torquentur. Flores ex luteo rubri, figura Hyacinthi : petioli : lutei. Aspectu mira planta. MICATLACHPAHOAZTLI.

Rami coloris castanei & folia minuta instar Acaciæ. Radix fibrosa eum cauliculis rubet. MICA XOXO COYOLLIN.

Radix bulbacea & rubens ex albo vt & caules : flos rubet matronali Violæ similis, constat que quinque foliolis. Calyx integer superiore sui parte in quinque radios diuisus. Folia stellam pulchre referunt

MI-

NARDI MIMIYCA HVA TZIN.

ANT. RECCHI.

387

MOHVITLI.

NOTATIONES. MOLONCAPATLI.

MIMIYCA

HVATZIN.

Radix crassa & nigra : flos violaceus quidem, sed non explicatus depingitur. MOHVITLI.

Radix tota fibrosa, oblonga, flauescens. Caulis & ipse flauens, in binos & binos diuiditur oblongos rectosque ramulos. Folia directè sibi opposita. Rubicundos oblongos & pulcherrimos, siue flores haud explicatos , siue siliquas (discernere enim hoc difficile est ) ex vno pediculo duos semper emergentes habet, vnum altero dimidio longiorem. MOLON

CAPATLI.

In ramis sunt folia bina sibi opposita Origano similia. Radix flauet : foliorum venæ albicant. Kk 2 MY-

388

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

MYHVIYTTILMOYOYC CVITLATONPIT ZOCHITL.

IOANNIS

MOYOTLIAYACATLI.

TERRENTII

MYHVIYTTILMOYOYC CVITLATONPIT ZOCHITL.

LYNCEI

MACAZPIPILLOLI.

Planta haec, ex radice tuberosa flauescente sine folijs cauliculos glabros protrudit, ex quibus ramuli floridi prorumpunt. Flores rubelli ex calyce viridalbicante, vel in foliola distincti sex, ex vno calyce integri quasi & in summitate crenati emergunt, in quibus stamina subtilia rubescentia conspiciuntur. MOYOTLI AYACATLI. Folium simile ipsi Lilach ; in summitate plantae flores rubri ex longis & rubris petiolis enascuntur, quinque foliolis cum flaminibus suis intermedijs distincti. MACAZPIPILLOLI.

Color radicis tuberosæ est subnigricans. Caulicun repentes, ex quibus longo satis interuallo, viridia folia saturati coloris cum venis albicantibus exeunt. In summitate congesta plurima foliola, à iam dictis maxime differentia rubicunda videntur. Et quod mirum , ex horum medio foliorum hinc inde flores enascuntur mirabili Peruuianæ similes, sed rari ; ex quorum medio eiusdem coloris flamina eriguntur. NA-

NARDI ANT. RECCHI. NANA HVAPATLI.

389

NANAVH QVILTIC.

NOTATIONES. NANAHOA

QVAHOITL.

NANA HVAPATLI.

Caulis luteus punctis rubris consper-sus & venæ rubræ in folijs. Vrticæ folium longum 4. latum 3. digitos. Planta videtur repere : Radice Aristolochiam rotundam imitatur. NANAVH QVILTIC.

Radix Pæoniæ similis ; lobi Phaseoli modo : terna tantum in quouis ramo folia, & ad latera radicum cauliculi enascuntur. NANAHOA

QVAHOITL.

Radix rubet, stipes recta surgit, ex quo iulorum simile quid floridum dependet. Folia bina & Galegæ non dissimilia. K k 3

NE-

390

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP. NENEXTON.

NETLAXOCHITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI NENEXTON.

NEXPAYAN.

Caulis rubicundus. Folium longum 9. latum 3. digitos, figura Citri. Radix oblonga ex rubro albicans & trisida. NETLAXOCHITL.

Videtur species Amaranthi. Folium habet Atriplicis : pediculi sunt rubri ; stipes ipse satis crassus & prorsum rubicundus. NEXPAYAN

Fructus ex quauis ala enascitur flauus, figura Mercurialis ; quamuis geminus non appareat, videturque hirsutus esse vel asper. Folijs color est ex viridi luteus.

NEX

NARDI NEX

XIHVITL.

ANT. RECCHI.

391

NEYCO TLAPATLI.

NOTATIONES. NEYCOTLAPATLI ALTERA. NEX

XIHVITL.

Folia sibi opposita Costo hortorum similia, lerrata, sublutea. NEYCOTLAPATLI.

Radix oui figura fibrata ; in cauliculis tenuibus lena folia ex eodem loco exoriuntur : ex quauis ala exit petiolus breuis, baccam flauam Anagallidi similem sustinens. NEYCOTLAPATLI ALTERA. Folia serrata & oblonga saturati

viro-

ris. Radix lutea, fibrosa.

NO-

392

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

NOCHEZTIC.

NONOCHTO.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI NOCHEZTIC.

NOPALXOCH CVEZ ALTICQVIZI.

Capitulum Scabiosæ simile florum

rubrorum. Folia cordis figura supra virentia, subtus albicantia pina ac rara, NONOCHTO.

Folia Portulacæ similia. Flos carnel coloris Matronali Violæ similis in calyce satis crasso. Caulis etiá instar Portulacæ crassus & carnosus. NOPALXOCH CVEZ ALTICQVIZI.

Planta hæc similis est ferè Sedo Portlandico apud Lobelium depicto : prouenit vt Tune vel Aloe.Flos eius obscure rubet, figura Caryophylli maximi pleno flore, stamina ipsa lutea, apices crassiusculi. Calyx autem floris squamosus ex rubro luteus. Elegantissima planta.

OAT-

NARDI OATZONTIC.

ANT. RECCHI.

393

OCOPETLAL.

NOTATIONES. OCO

QVILTIC.

OATZONTIC.

Folium ita serratum, vt spinosum videatur. Spicas videtur Veronicæ erectæ similes gerere ex viridi flauescentes, qui color & in folijs conspicitur. OCOPETLAL.

Rami alati folijs Gelsimini. Ex ala orltur spica longa instar Piperis longi vel Plantaginis, coloris subfusci ; cuius coloris & radix apparet. OCOQVILTIC.

Radix Napo similis colore carneo. Folia Pomi aurei, sed multò tenuiora.

OCO

394

ALIÆ

PLANTÆ NOVÆ HISP.

OCO XOCHITL Y HVALAPE.

OCVILPATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI OCVILPATLI ALTERA. OCO XOCHITL Y HVALAPE.

Folia bina sibi opposita Lysimachiæ similia, in exortu rubent obscure. Radix in longas fibras diffusa. OCVILPATLI.

Folia serrata Pseudodictamno similia, cùm ipsi cauli adnascantur. Radix copiosissimis fibris fuscis onusta. OCVILPATLI ALTERA.

Caulis coloris castanei. Folia Salici similia subtus flaua. Radix longis fibris rubet.

OLOM-

NARDI OLOMPATLI.

ANT. RECCHI.

395

OLOXIHVITL.

NOTATIONES. PALAN

CAPATLI.

OLOMPATLI.

Inter folia exit flos luteus vt in Acanaceis. Radix pulchrè rubet OLOXIHVITL.

Rami vestiti folijs Lauri in súmo. Flores Scorpionis caudam efficiunt vt in Heliotropio, colore rubro. PALAN CAPATLI.

Folium viride nigricans, figura Pomi aurei in ramo nodoso.

PA-

396

ALIÆ

PLANTÆ

PATLA HOACXIHVITL.

NOVÆ

HISP. PERPENA.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI PHACANI. PATLAHOACXIHVITL.

Folij longitudo nouem, latitudo quinque digitorum, figura Coccygriæ. PERPENA.

Tota herba similis Trachelio, sed folia videntur esse bina sibi opposita, & ex quauis ala oritur flos Campanæ ceruleæ figura. PHACANI.

Phaseolus. Radix contorta : caules diluti viroris . Folium superiore supersificie atrorubente, inferiore virore albicante tingitur, eiusque longitudo 4. latitudo totidem ferè digitorum, figura cordis.

PIL-

NARDI

ANT. RECCHI.

PILTZIN TEVHXOCHITL.

397

POPOYAVH QVILITL.

NOTATIONES. PAXAVAC, vel POXAVAC.

PITZIN TEVHXOCHITL.

Flores rubri Bellidi minori similes. POPOYAVH QVILITL.

Folia Sanguisorbæ similia : siliquæ

sex grana continent. Flos luteus Cassiæ similis. PAXAVAC, vel POXAVAC.

Radix coloris carnei figuræ oualis.

Caulis inferior plenus fibris totufque rubet. Folium Atriplicis cum venis rubris.

PO.

398

ALIÆ

PLANTÆ

POCAYO.

NOVÆ

HISP. POCAYO.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI POZAHVALIZPATLI. POCAYO. Radix tota rubra. Caulis scandit : folia cordis eiusq, venæ longæ ; capreoli ex eadem qua folium, ala enascuntur. Habes in prima imagine folia & caules, in secunda radicem. POZAHVALIZPATLI

Vesicula Lychnidi similis, florem continet flauum quatuor foliorum.

PYAZ

NARDI

ANT. RECCHI. QVAVH

PYAZTLACOTL.

399 CHIAN.

NOTATIONES. QVAQVAVTHZONTIC

ALIA.

PYAZTLACOTL.

Folia Alchimillæ similia : in sumo herbæ spicæ luteae, sicut in Lagopo. QVAVH

CHIAN.

Caulis coloris castanei nigricantis ; fru-

ctus vt in Absinthio coloris castanei. QVAQVAVTHZONTIC ALIA.

Radix subfusca, ex qua omnes cauliculi, & ex his nulli ramuli erumpunt. Folia atrorubentis coloris, eiusdem & feminum capsulæ rutaceis plane similes.

QVA

400

ALIÆ

PLANTÆ NOVÆ HISP.

QVAVH COYOLI CHIETLA.

QVAVH CHICHIC PATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI QVAVH COYOLI CHIETLA.

QVAVH

CHILPAN.

Folia quasibina opposita vt in Lentisco : baccæ virides sunt alentiscinis non abludentes. QVAVH CHICHIC PATLI.

Folium longum quinque, latum tres digitos figura Iuglandis. Radix lutea & longa. QVAVH

CHILPAN.

Radix crassa : caulis ruber & folia quasi Lapathi intorta sine pediculo adnata. Flos in summo ruber, figura Nicotianæ.

QVA-

NARDI ANT. RECCHI. QVAVCHOLOTL, vel GVACIMO.

401 QVAVHCOYOLLI.

NATATIONES.

QVAVCHOLOTL, vel

QVAVHCOYOLLI.

GVACIMO.

Folium diluti viroris, & circa extremitates albidum. Frutex videtur, cuius fructus adeo Afinini Cucumeris dicti, fructum asperitate figura & viriditate amiulatur , vt nec ouo ouum sit fimilius . Stipes & radix nigricant.

Ex Palmarum genere esse non eft dubium . Radicis ad arborem hanc vix est proportio. Multiplex quidem hæc, sed nec crassa nec longa admodum , eft cinerei coloris subfusci vero stipes, in quo præter manifesta abscissorum ramorum vestigia, adsunt plurimi etiam ijq. subtiles sursum tendentes adhærent. Folia. ramorum,quàm in Palma quam nos colimus, multò teneriora & subtiliora & pennata cernuntur. Fructus vuarum rubellarum & albicantium r acemis plane similes.

QVA-

402

ALLÆ

PLANTÆ NOVÆ

QVAVH CVETZ PLACVITLAPILLI.

IOANNIS

QVAVCZICTLI.

TERENTII

QVAVH CVETZ PLACVITLAPILLI.

HISP.

LYNCEI

QVAVHCHILPA CVITLATONPIZIXOCHITL.

Radix ex nigro pallida Reliquum totum ex hac emergens vnum corpus est, ex compactis quafi folijs constans , sissuris in longum diductis distinctum, que striæ viridis saturati funt coloris ; dilutioris vero foliorum dorsum quod vndiq. tuberculis fpinofis horret. Flos ex conglobatis tuberculis , ex quibus spinæ lenes exeunt eiufdem coloris, qui in Cynaræ flore conspicitur, constat. Calyces sunt virides aculei fusci.

QVAVCZICTLI. Radix Napi forma. Caulis Amethisti colore fcandens: folii figura oualis longitudo quatuor, latitudo duorum digitor. QVAVHCHILPA CVITLATONPIZIXOCHITL.

Radix albicat & crafsiufcula est ; Caules erecti, ex quibus ramuli directi sibi oppositi. Flores carnosiores quales in Hyacintho, integri & caui ex cæruleo dilutiore colore.

QVA-

NARDI ANT. RECCHI. QVAVH ELOXOCHITL.

403

QVAVH HOCHPAHVATZTLI.

NOTATIONES, QVAVHYETL.

QVAVH ELOXOCHITL.

Folia laurina fubtus flaua sunt ; in summo ex calyce exiguo prodic quid lutei coloris AuenÃ¦ figura. QVAVH HOCHPAHVATZTLI.

Rami bini & folia bina sibi opposita figura Pyri. An cum Auellanis catharcticis illi fu aliqua affinitas , suspicari licet. QVAVHYETL. eft Nicotianae speciesalia

QVA

404

ALIÆ

PLANTÆ

QVAVH TLAYE XOCHITL.

NOVÆ

HISP.

QVAHVIZ

QVITZTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI QVAVH QVAVH TLAYE

YTZAPOLI.

XOCHITL.

Folia Hederæ arboreæ similia. QVAHVIZ QVITZTLI.

Caules rubent : Folia Teucrij adnata.' QVAVH YTZAPOLI.

Folia rara: pediculi longi ex quauis ala exeunt. Baccæ Solano sunt similes, flores vero lutei, Herba est valde mucilaginosa,

QVA

NARDI ANT. RECCHI.

405

QVAVH TLAC PAVATZTLI.

QVAVH TEZHOATL.

NOTATIONES. QVETZALYZTIC.

QVAVH

TEZHOATL.

Rami castanei coloris. Folia Lauri ferrata . Flos Nerij carnei coloris , in medio cuius quid luteu. Purgat fuperiora & inferiora, drachmarum duarum dosi exhibita planca . QVAVH TLAC PAVATZTLI.

sparsim in ramis breui pediculo exoriuntur, primum virides: maturas coccineæ : maiores Pilo .

Baccæ

QVETZALYZTIC.

Radix ad Filipendulæ speciem accedit,annexis globulis ex quibus aliæ radiculae fulci coloris: planta Polemonij aemula , vt Lychnidis /pedes esse videatur. Flos in flore pallidus,qui in duas partes hiare conspicitur. QVA

406

ALLIÆ

PLANTÆ

QVAVXIOTL.

IOANNIS

NOVÆ

HISP.

QVAXOXOVHQVI.

TERRENTII

QVAVXIOTL.

LINCEY

QVIL

POZOLLI.

Huius arboris ftipes rubes ramosus est admodum : foliu figura Coccygriæ ,

& color rubeus.Fructus totu ramum occupat, quaterni decussatim ex eodem loco prodeuntes. Figura cuiusuis fructus renem refert rubrum ex viridi: folium eft venis rubris perfidum , vt merito hæc planta inter Lentiscos referri debeat QVAXOXOVHVI.

Capitulum Canabinæ aquaticæ simile, & colore & flore . QVIL

POZOLLI.

Folia inferiora rubent vt in Beta, venis tamen flauis percurrentibus ; superiora folia virent, sed in aduerfa parte albicant: vnde videtur ad Atriplices referri posse. QVA

NARDI

ANT.

TANCAPAZ.

RECCHI.

407 TAREPENI.

NOTATIONES. TLATECOMAXOHVITL. Seu TEALTECOMAXOCHITL.

TANCAPAZ.

Caulis coloris castanei: rami obscurè virent inspersis rubris punctis. Planta tota similis Adiantho nigro Lobellij. TAREPENI

Folia Teucrio maiori similia ; flos ruber, sed inexplicitus. TLATECOMAXOHVITL. Seu TEALTECOMAXOCHITL.

Radix Pyriformis & folium Saniculæ. Forte ferulaceis adnumeranda.

TE-

408

ALIÆ

PLANTÆ

HISP.

TECAMILIN.

TECECEQVI.

IOANNIS

NOVÆ

TERRENTII

LINCEI

TACOMAXOCHITL. TECECEQVI.

Radix crassa coloris castanei. Rami reptantes, & in quauis ala quid album capillorum instar. In summo flos Ranunculi: colorem non addidit Pictor. TECAMILIN.

Radices luteae ex rubro, & folia Lauri. Difcutit haec herba tumores praeter naturam. TECOMAXOCHITL.

Flos longus & luteus figura Mirabilis, Peruuianæ, superius in quinque oras diuisus : interna superficies ex rubro cærulea ; folium vero plantae est Citro simile. Radix lignosa & nigricans. TECO-

NARDI TECOMAXOCHITL

ANT.

ALIA.

RECCHI.

409

TEHOAXIN

NOTATIONES. TEPEAMATL.

TECOMAXOCHITL

ALIA.

Videtur arbor. Folia Circeæ ex viridi lutea ; flos similis Ori leonis dicto, totus luteus. TEHOAXIN.

Apparet esse arbor leguminosa : folio-

la Acaciæ fi milia, siliquæ Piso : quarum longitudo duodecim, latitudo duorum digitorum. TEPEAMATL.

Folia cordis, quarum nerui rubent: in summo quid rubrum, sed conuolutum conspicitur.

TE-

410

ALIÆ

PLANTÆ

TEMEICAXIHVITL.

IOANNIS

NOVÆ

HISP.

TEPEHOAXIN.

TERRENTII

TEMEICAXIHVITL.

LYNCEI

TEPENEXCOMITL.

Hæc planta videtur scandere : folia nigricant.

TEPEHOAXIN. Flos huius leguminis rubet. Fructus ex alis exit siliquosus Pisi modo, sed pendens ; grana insunt duo.

TEPENEXCOMITL. Quæ a Pena olim & Lobelio, tum à Clusio in Exoticis suis diligéter descripta planta Echinomelocactos dicta fuit , videtur ea esse quæ hic repræsentatur . Est tamen differentia non leuis, quam iam assignabo. Viderant viri illi doctissimi ex America tantum allatas, nec domi illas suæ aluerant, quæ res excusare eos poterat. Verùm celeberrimus Eystettensis Hortus (qui liber regijs planè sumptibus excusus & affabra elègantissimè depictus manu, apud Ioannem Fabrum Lynceum Bambergensem Horti Pontificij Præsidem, Illustrissimorum Dominorum Fuccarorum donum exstat) hanc ipsam plantam in fictili per annum coluisse memorat, & cum viris doctissimis iam dictis planè concordat. Hæc igitur nostra, radice & fructu plurimu differt: cuius plures fibræ in radicem vnicam, crassam satis ac lignosam coalescunt : ex qua folia Opuntiæ similia, sed arctè cohærentia sphæram quodàmodo constituunt frequentibus spinosis stellulis horridam, quam Pena pro fructu quodam Cucumeraceo, & tomentum pro flore descripsit. Tomentum hoc quod omnes in suprema sphæræ huius parte afsignant, in nostra nullum conspicitur, ex quo Clusius folliculos seu vaginulas sanguinei coloris emergere scribit floridas ; quæ Lobelio Capsici, tu Indici dicti piperis fructus æmulantur . Qui autem in nostra fructus reperitur, ex folijs enascitur & non aliter ac in Opuntia seu Tuna ficus conspicitur : in quo eodem prorsus modo flos superstat. Flos hic & ipse rubet, & rubescenti ac maculis quibusdam virescentibus ornato fructui pulchrè insidet. Folia plantæ crassa illa Opuntiæ æmula (nam alia frustra quærit folia Clusius) ex colore viridi albicant mixto, ac luteis aculeatis stellulis constant. Et quoniam Clusius nomen anxiè desiderat, hoc curioso Lectori libenter communicamus TEPEN EXCOMITL.

TE-

NARDI TEOCOPALLI.

ANT.

RECCHI

411

eapeaalala

NOTATIONES. TEQVA

NIYTZONCAL.

TEOCOPALLI.

Caulis geniculatus albus; folia ad in ternodia semper bina Nasturtio aquatico non absimilia . Flores lanuginosi comantes. TEPEYZQVIXOCHITL.

Radix crassa & lignea: Rami spadicei nue castanei ; folia verÃ² Pyri. Pediculus non longus. TEQVA

NIYTZONCAL.

Radix transuersim posita, massam quadam constituit ; folia longa Cypero similia , ad cuius speciem videntur accedere.

Mm.

TE-

412

ALIÆ

TEQVAN

PLANTÆ

MECATL.

NOVÆ

TERIPETI, vel TZIPALITZITI.

IOANNIS TERRENTII TEQVAN MECATL.

HISP.

LYNCEI

TEXCALXIHVITL.

Folia vna tantum parte incisionem habent. Flos ex rubro est luteus ; forte inter erectas Clematides numerari potest. TERIPETI, vel TZIPALITZITI.

An Cacalia aliqua ? Flos enim similis & carneus.Folium tamen ad maluacea accedit. TEXCALXIHVITL.

Rami viroris obscuri, flos albus. Folia quodammodo Filipendule emula.

TE-

NARDI TEXIOQVAHOITL.

ANT.

RECCHI.

413 TEZCAPATLI.

NOTATIONES. TEXIOQVAHOITL. TEXHVATL.

Radix rubra & crassa, indequè similis crassitudinis caulis nodosus : Phillyreæ folia, sed colore viridi dilutiore. TEZCAPATLI.

Omnes rami nodosi, vnde fortè arbor. Folia Tussilagini similia TEXHVATL.

Folium pulchrum crenatum : bini nerui in vtraque folij parte in longum protenduntur, reliquis omnibus in latum excurrentibus. Omnia folia ex viridi sublutea sunt.

TLA-

414

ALIÆ

PLANTÆ

TLACAMAZATCAZQVI Y PAPAN.

NOVÆ

HISP.

TLAMACAZQVI Y PAPAN, vel COAPATLI.

IOANNIS TERRENTII TLAC CECEC, vel TLACAMAZATCAZQVI Y

LYNCEI

TLALIZTIC.

PAPAN.

tenues. Caulis scandit ; folium figur a cordis longum quinque & dimidium, latum veròquatuor & dimidium digitos, ferratum Vrticæinstar.

Radices longæ,

TLAMACAZQVI Y PAPAN vel COAPATLI.

Caules teretes condensis vestiti folijs vt in Esula Myrtite ; Flores comantes ex albo lutei. TLAC CECEC vel TLALIZTIC.

Radix crassa Napiformis ; ramus Cardamines

TLA-

NARDI

ANT.

TLACHINOL XOCHITL.

RECCHI.

415

TLACOCAVHZTLI.

NOTATIONES TLACOCHILTON.

TLACHINOL

XOCHITL.

Flos similis Linariæ aureæ Tragi. Folia minuta. Exilis planta. TLACOCAVHZTLI.

Radix flauet : flos omnino croceus,

oblongus, non diuisus. Folia inferius tria magna ; ex his ramusculus, in cuius summitate foliola adeò subtilia, vt videantur Limonij maritimæ plantæ flores æmulari, nisi quòd bene viridis sint coloris. TLACOCHILTON.

Folia situm & figuram Rute obtinent : in summo calyculi rubri Lychnidi similes.

TLA-

416

ALIÆ

PLANTÆ

TLACOXIHVITL.

NOVÆ

HISP.

TLACOTEQVIZPATLI.

IOANNIS TERRENTII

LYNCEI TLACOTL.

TLACOXIHVITL.

Tota planta cinerei coloris, folia Ar-

temisiæ marinæ, seu Cinerariæ similia. Caulis nodosus : radix magna & flaua. TLACOTEQVIZPATLI.

Ramus arboris videtur. Ceterùm nihil, nisi quod folia Oleam quodammodo repræsentent. TLACOTL.

Multi rami ex eodem nascuntur principio . Folia Gossipio similia.

TLA-

NARDI TLACOTIC.

ANT.

RECCHI TLACOTIC

417 ALIA.

NOTATIONES TLACOMTIC.

TLACOTIC.

Radix sibrosa ; caulis & rami quasi rubent ex luteo. Folia Millefolij, in summo tres flores rubri, qui in altera icone designati, in qua angustioribus folijs, densisque magis radicibus planta exprimitur. TLACOMTIC.

Radix fere nigra : inde surgunt tres caules rubri. Folia insunt figura Gnaphalij.

TLA-

418

ALIÆ

PLANTÆ

TLACOXOCHITL.

NOVÆ

TLACOXOCHITL

IOANNIS TERRENTII TLACOXOCHITL.

HISP. ALIA.

LYNCEI TLACOZAZALIC.

Radix flauescit, caules rubri & folia Teucrij. Hos Armerij rubri : folio. la semper sunt quatuor parua inter duo magna TLACOXOCHITL

ALIA.

Herbula caules habet rubros : visculù in calyce rubrum rotundum, sed in summo habet foliola flaua, ita vt fructus sit figura similis Malo punico. TLACOZAZALIC.

Caules rubent. Folia bina sibi opposita Pyro similia : ex quauis ala vasculum, vel baccula emergens apparet Anagallidis instar. TLA-

NARDI TLALLAALA.

ANT.

RECCHI. TLALLAALA

419 ALIA.

NOTATIONES. TLALACXOYATL.

TLALLAALA.

Folia Betonicæ ; caulis purpureus. Flos Medio similis ex quauis ala enascitur, sed coloris ex rubro albicantis. TLALLAALA

ALIA.

Folia Ricino Americano similia : in summo spica quasi glandium viridium, ex quibus exit flosculus ruber albedini permixtus, folijs constans quatuor, longoquè insistens pediculo. TLALACXOYATL.

Radix longa, quæ inferiori parte sit maior : ramuli admodum foliati vt in Esulis.

TLA-

420

ALIÆ PLANTÆ

NOVÆ

TLALAMATL.

IOANNIS TERRENTII TLALAMATL.

HISP.

TLALAHOACATL.

LYNCEI TLALCHAMALLIN.

radix surculosa, crassiuscula, flaua,

vnde scandentes caules. Folia bina ad internodia eaquè cordis sigurà apice fere recuruo, inferius subalbida : in summo tria. Fructus inuersæ ficus figura apice deorsum viridi, superiore ventre croceo, exiguo calyce appenditur, petiolo ad alam breui sustinente. Flos comparet nullus. TLALAHOACATLI.

Flores habet luteos Senecionis instar. Folia Anethi : Radix lutea est & fibrosa. TLALCHAMALLIN.

Radix longa, crassa & quasisquamosa lutea. Folia sinuosa : in summo quid rubri conspicitur, vt in Trifolio pratensi.

TLAL-

NARDI ANT. RECCHI. TLALCHICHICPATLI.

421

TLALCVITLAPILLI.

NOTATIONES TLALHVAPATLI.

TLALCHICHICPATLI.

Longissima radix Glycyrrhizæ similis; folia parua Galegæ : flos luteus . Silique longæ tres, latæ vero digiti octauam partem, cui grana insunt vnum supra viginti. TLALCVITLAPILLI.

Pediculi & foliorum venæ rubent:cauliculus , qui repere videtur rubris guttis conspersus est. TLALHVAPATLI.

Caulis rubet; folium longum quatuor, latum sesquidigitos. Ramus in fine habet capreolum.

TLA-

422

ALIÆ

TLALIZTA

PLANTÆ

PATZIN.

NOVÆ

HISP.

TLALIZTA QVILITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TLALIZTA PATZIN.

TLALOCELOXOCHITL.

Radix Filipendule.Caulis cinereus nodoliis, vnde forte arbor fuerit:. Folium longum quatuor, latum duos cum dimidio digitos figuras oualis, eiufque ven£ rubent ^ TLALIZTA QVILITL.

Cauliculi rubri, cuius folia Vermiculari fimilia . Flofculi albi fex foliolis conflantes, cu Ocimaftri vtriculo.Conglomerata radicu,ad Hastulæ regias effigiem fermè congeries. TLALOCELOXOCHITL.

Caulis sanguineus videtur repere. Folia bina cu nodis vt in Ocymo Folio venæ rubræ; in summo flos Alteris, cuius centrum obfcure rubet: radij flaui sunt, binatim vero folia calycem attingunt; vnde non iniuria siue Lychnis, siue Bellis iudicari potest.

TLA*

NARDI TLALOCO.

ANT.

RECCHI.

423 TLALPAT LACHTLI.

NOTATIONES. TLALLY YETL.

TLALOCO.

Videtur repere. Folia quaterna Lysimachiæ luteæ similia ; ex quauis ala exit pediculus Anagallidis modo, cui insidet flosculus albus. TLALPAT LACHTLI.

Radix longa. Caulis colore Suberis virupture TLALLYYETL.

Caulis parum rubet . Folia Doriæ &; flos Bellidis, cuius medium flauet ? radij autem sunt albi.

TLAL-

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

424 TLALZITZICAZTLI, vel TLALZITZAZLI.

TLANATOAHVIZPATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TLANCA

CAHOATLI.

TLALZITZICAZTLI, vel TLALZITZAZLI.

Caules plures nudi, qui circa summum cauliculos multos siue potius pediculos praelongos sustinent, èquorum summo apice foliu emergit figura cordis , ferratum adinstar Vrticæ Romanæ . Spectabilis certe planta. TLANATOA HVIZPATLI.

Folia bina ex breui petiolo neruis luteis : longo pediculo infidet flos Calthae luteus. TLANCA CAHOATLI.

Radix tota lutea ; folia vero Crassulæ similia, non tamen serrata; quæ latitudine sua multu caulis ambiunt. TLA-

NARDI ANT. RECCHI. TLALHOAXIN.

425

TLALHOAXIN alia icon.

NOTATIONES TLANCVIPATLI.

TLAL HOAXIN.

Legumen foliis Galegæ • Flores colore Vicie, siliqua vero longa & tenuis Astragaloidi similis Huius duas habes icones, in quarum prima flores & Eliquas,posteriore vero folia melius dispicies. TLANCVIPATLI.

Radix longa & nodofa: folia vero caulem ambiunt, vnum tamen reliquis

longius.

TLAN-

426

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

TLANPANXIHVITL

TLAYOYOMOCTLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TLATLACOTIC.

TLANPANXIHVITL.

Folia Gossipio similia habent quid purpurei. Hos Alteri similis in medio luteusradij vero carnei coloris existunt. TLAYOY

MOCTLI

Caules ex viridi in luteum vergunt. Folium longum duos, latum sesqui digitos Flos albus vt in Virga pastoris. TLATL

COTIC

Caulis geniculatus ita, vt internodium ibi inferi videatur

TLA-

NARDI ANT. RECCHI.

427

TLATLAPACTZIN.

TLATLA LAMATIC.

NOTATIONES. TLATLAVHQVI.

TLATLA

LAMATIC.

Radix Napo similis: folia bina ex alis purpureis enascuntur longa octo, lata vero dimidium digitum . Vasculum Polemonio simile striatum: flos caeruleus. TLATLAPACTZIN

Folia Lauri pediculo hÃ¦rent breuissimo.

TLATLAVHQVI. Radix rotunda ; caulis scandit . : folia

tria Phaseoli modo ied longiora . Plores Faba;.

TLA-

428

ALIÆ

PLANTÆ

TLATLA QVAYE.

NOVÆ

HISP.

TLATLAVHCAPATLI ALTERA.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TLATLA QVAYE.

TLATLAVHQVI PATLI.

Radix subfusca, caules geniculati virides. Folia Rusci folijs haud absimimilia acuta valde , fed interna parte diluti sunt viroris: pollicem vero lata, & tres transuersos digitos longa TLATLAVHCAPATLI ALTERA.

Radix Minii colore ; flos in summo ruber: folia Ocymi non ferrata, nec bino ordine e directo sibi opposita, TLATLAVHQVI PATLI.

Calyx Ecchio similis radijs quinque conflans rubris, quid flauum inexplicatum continentibus.

TLE-

NARDI ANT. RECCHI. TLELATL CHINOL XOCHITL.

429

TLEPATLI DETE PEQVA CVILCO.

NOTATIONES. TLIATEPECE MITZTLIT.

TLELATL CHINOL XOCHITL. Folium longitudine.duos, latitudine fere digitum componit. Caules flaui: flores crocei Chrysanthemo similes. TLEPATLI DETE PEQVA CVILCO. Radix satis, crassa profundas radiculas demittens, subrubra vt & caulis , Folia Seseli Aethiopico colore & figura respondent , neruulis albentibus distincta. Flores Caryophyllacei fex foliolis albicantibus confiant, fed calix rubet. Folium duos digitos latum , & quatuor longum. TLIATEPECE MITZTLIT. Radix talis qualis in Doronico illo cum radice Scorpij figura, non tam frequentibus tamen radiculis fibrifq. abundat: ex albo rubet . Caulis geniculatus & vfque ad summum ferine glaber folia fibi bina opposita cordis figura,diluti viroris. Exigua fed perennis planta videtur. TLI-

430

ALIÆ

PLANTÆ

TLICOXOCHITL DEGVASTEPEC

NOVÆ

HISP.

TLILTOLLIN.

OTEQVA XOCHITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TLICOXOCHITL DEGVASTEPEC

TLILZAPOTL.

OTEQVA XOCHITL.

Exigua, vt radix tenuis

monstrat planta est & quidem vmbellifera, quod folia & flores præseferunt : hi in vmbellam compositi albicant : illa cum caule dilute virescunt. Folia hxc in trina & trina diuiduntur , sibique vbi emergunt opponuntur. TLILTOLLIN.

Aron peregrinum; eius caules rubent obscurè. Flores rubri quasi in spica, TLILZAPOTL.

Forte arbor . Pomum adnafcitur breui pediculo simile Cydonio fulcis aliquod conspicuum , colore fere Castaneæ, TO

NARDI ANT. RECCHI. TOCAPOTLE.

431

TOCHACAXIHVITL.

NOTATIONES. TOCHON XOCHITL.

TOCAPOTLE.

Folia bina Laureolæ: siliquæ Piso, si- ' miles. TOCHACAXIHVITL.

Folia Vrt cæ bina opposita oriuntur exgen culis rubris. TOCHONXOCHITL.

Radix lutea1: ramuli purpurei & folia Nepethæ subtus albicantia . Calyx Lauendulæ: flos longus, ruber, incuruus.

TO-

432

ALIÆ

PLANTÆ

TONALXIHOITL.

NOVÆ

HISP.

TOTECY XOCHIVH.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TONALXIHOITL.

TOTOCAPOLLIN.

Folia profunde secta & alicubi dentata , bino quidem ordine geniculis cauli apposita . Flos rubet. TOTECY XOCHIVH.

Tota plata fimilis est Heliotropio maiori. Flores albi. TOTOCAPOLLIN.

Videtur arbor . Rami virides punctis albis conspersi: in quauis ala Vide tur latitare quasi bacca viridis

TOTO

NARDI ANT. RECCHI. TOCVIT

LAXIL.

433

TZATZEQVA.

NOTATIONES. TZAVXOCHITL.

TOTOCVIT LAXIL. Siliquæ multæ, longæ, graciles & flauæ

ex eodem loco enaicuntur . Cum planta quæ Asclepias appellatur,aliquam similitudinem obtinet TZATZEQVA.

Radix figura Raphani y folia vero Lysimachij lutei satis lata pediculo longo , lato, rubro adnexa. Vasculum est quale in Cifto reperitur. TZAVXOCHITL.

Bulbus est Moly quasi similis: folia vt in Gentiana aut in Allio Vrsino. Flos viridis punctis rubris immixtis, figura quasi Orchidis alicuius .

TZA-

434

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

TZAZALICPATLI.

TZICHICHIC, vel TEXICHIC DE OCOINICO.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TZAZALICPATLI.

TZINOMA.

Ex multiplici radice eredi cauliculi assingunt : folia (errata inferna parte dilutioris viroris. Flores fub rubentis coloris ex odonis constant foliolis, acvbi conclusi sunt cum Iacea conueniunt. TZACHICHIC, vel TEXICHIC

DE OCOINICO.

Flos albus in calyce Lychnidi simili. Folium cordis figura neruosum . TZINOMA.

Caulis coloris Hepatici, folium vero pyrolæ: in summo flores Cacaliæ flauiicalyx est bene longus.

YOCOL-

435 NARDI ANT. RECCHI. TZINACANATLAPATLI. TZIPIPATLI.

NOTATIONES. TZITZIQVI.

TZINACANATLAPATLI.

Folium vt in Nasturtio Indico annexum non ita rotundum, sed latumoblongumq. figuræ nauiculæ ex viridi luteum. Tota planta repit, quod Capreoli indicant & Leguminosam esse suadent. TZIPIPATLI.

Flos Bellidis, vel potius Hieracij luteus: folium Vrticæ profundè satis serratum. TZITZIQVI.

Caulis purpureus: flos Asteris, radij purpurei vt in Amello Virgilij, flocci verò in medio lutei Radix calida in quarto gradu , vrinam euocat. Oo

TZIT-

436

ALIÆ

PLANTÆ

TZITZIN.

NOVÆ

HISP.

TZLATLACIZPATLI, vel TLATLACIZPATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI TZITZIN.

TZOCVILPATLI.

Videtur arboris ramus. Folia bina Castaneæ similia : fructus non bene conspicitur. Folium saturati coloris, valde, & latum duos digitos transuersos, longum quatuor TZLATLACIZPATLI, vel TLATLACIZPATLI.

Oblongam fuscamq. & multis ex latere fibris exeuntibus radice demittit. Cauliculos rectos, folijs non ordinarim positis subrigit, quæ parua sunt & minutim serrata. Ramulos in summitate floridos emittit , sed flosculi qui ex viridi lutent, non sunt explicati. TZOCVLPALS

Folia Gossipij emula,sed longe maiora*, longitudine nempe quinque , latitudine trium digitorum, serrata; hispida, subtus incaua . Flos luteus orbicularis & pilosus: radix odorata,amara, calida in quarto gradu.

YC-

NARDI ANT. RECCHI. TZOPELIC QVAVHITL.

437

TZOMPILI HVIZPATLI.

NOTATIONES.

XAHVALYZTIC.

TZOPELIC QVAVHITL.

Videtur arbor . Folia atrouirent & inultum inflectuntur: rami flaui ex viridi. TZOMPILI HVIZPATLI.

Flores lutei quasi papposi: folia subtus parum rubent. XAHVALYZTIC.

Flores ViciÃ¦ similes. Folia tria instar Phaseoli. Radix Cyclaminis instar.

XA-

438

ALINÆ

PLANTÆ NOVÆ

XAXAHOACTLI.

HISP.

XIYOPATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI XAXAHOACTLI.

XICOXIHOITL.

Folium longum quatuor , latum duos digitos : nerui quali tres apparent . Ex quauis ala exit iulus Acori longissimus , fed viridis, Aquaticam plantam esse credimus. XIYOPATLI.

Radix Glycyrrhizæ similis : siliquæ multæ incuruæ. Foliorum minutiffimorum rara forma vt in Kali quodam. XICOXIHOITL.

Caulis turget multis locis: Flores Saiuiæ similes , ex cæruleo in album vergentes.

XO-

NARDI ANT. RECCHI.

439

XVCHIPATLI.

XOCHI PALCE NTLI.

NOTATIONES.

XOMILACOTL.

XOCHI PALCENTLI.

Estspecies Maiz absq. dubio fructus, qui longus est fex digitos ransuersos & latus tres, rubelli diluti coloris est. Petiolus flauet: folia interna parte rubent,externa pallent. XVCHIPATLI.

Folia bina figuras oualis -- nerui transuersi

XOMILACOTL. Caules rubent : folij longitudo trium . latitudo sesquidigi torum.

XO-

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ HISP.

440

XOPOTO.

XOXOCOYOL HOIHOILAN.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI XOXONAZATIC.

XOPOTO.

Folia Trachelio similia, flauent ex vi-

multifida radice ctiam caules assurgunt

ridi . Ex

plures

XOXOCOYOL HOIHOILAN.

Est Oxys flore rubro. Nostram flore luteo ceterum omnino æmulatur XOXONAZATIC.

Radix crassa rubelli coloris plurimas ex se minores demittit. Cauliculi renues & luteoli : folia vt in ferula subtilia. Flores amoene rubelcentes Antirrhini flores imitantur, ex quibus stamina flaua emergunt. Semina in fructu oblongo & rotundo

clauduntur. XO-

NARDI ANT. RECCHI. XOXOTLATO.

441 XOXOTLITO.

NOTATIONES. YACATOMAC

QVILITL.

XOXOTLATO.

Folia Artemisiœ flauent ex viridi. Flos Scabiosœ sed elatior. Ex Scabiofarum forlan genere est. XOXOTLITO.

Caules rubent: flores Mirabili Peruuianœ , aut Caryophyllo simplici similes, rubei coloris. Folia cum Serratula quid simile habent. YACATOMAC

QVILITL.

Geniculos habet radix Equiseti instar , vnde enascuntur sibrœ. Planta vt apparet serpèdo prouehitur Caulis li,sed hic bina folia & gemini nodi. YCE-

442

ALIÆ

PLANTÆ

NOVÆ

YCECELTIC, vel YCECELTZIN.

IOANNIS

HISP.

YCHCAXOCHITL.

TERRENTII

LYNCEI

YCHCATLEPATLI, aha Icon. YCECELTIC, vel YCECELTZIN.

Radix hepatici coloris emittès nigros quasi capillos vel sibras. Caules Saxifragiœ marinœ similes. YCHCAXOCHITL.

Folia fatis oblonga . Calyx floris Maluaceis similis: flos magnus crocei coloris admixta multa rubedine : stamina exeunt pistilli instar vc in Maluaceis, vnde inter species has recenseri debet. YCHCATLEPATLI , alia Icon.

Caulis purpureus: folia cordis infra hirsuta & albida , supra vero viridia in corymbo . Fructus obrotundus. YC

NARDI ANT. RECCHI. 443 YHOATEN. YCCOTLI.

NOTATIONES. YLLAMATLANTLI.

YCCOTLI.

Videtur arbor hæc primo aspectu Clusij in rarioru Plantarù opere Draconem arboré, aut Chamçriphèrepræsentare, a quibus tamè multum dissert:sunt enim in hac venae foliorum nigre,flos Nerij luteus, yasculù vero Bursæ pastoris simile,eiusq.diuisio in duo vascula apparet; vnde inter Rhcdodendri species forsan reponenda. YHOATEN.

Folia Limonio similia & aequaliter diuifa a vena rubra folium bissecante:stamina floris lutea. YLLAMATLANTLI.

Folia vt Botrys flauent venis rubris

intersecta ; flores albidi sunt , calyx verò Maluaceus: Flos Campanula ; fructus pomula viridia. Videtur Solano spinoso , quod Hierichuncica poma vocant, apprime affinis esse. YL-

444

ALIÆ

PLANTÆ

YLLAMATZAPOTLI.

NOVÆ

HISP.

YLLAMAXOCHITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI YLLI. YLLAMATZAPOTLI. Videtur arbor. Cortex cinereus:fructus cono Pini similis squamosus, longus tres & dimidium, latus verò duos similiter cum dimidio digitos . Cum nostratium nulla con, uenit. YLLAMAXOCHITL.

Radix rubra vt & folia . Flores rubri figuram ferè Trachelij habent, sed quasi intortam.Folia vt in Isatide. YLLI.

Rami colore castaneo.Nerui foliQrun fere transuersi; folij longitudo fex, latitudo duorum digitorum.

YC-

NARDI ANT. RECCHI. YOCOL XOCHITL.

YOLMIMI

445

QVILIZPATLI.

NOTATIONES. YOLO CHICHILTIC.

YOCOL

XOCHITL.

Folia Peruincæ. Flores in vmbella'carnei coloris, quinque constantes foliolis. YOLMIMI QVILIZPATLI. Folia longiuscula & bina Lychnidis;in fummo fldr -fa l&dvc YOLOCHICHILTIC.

Caufis caftanel coloris,: iolia Morim Florem non explicauit Pictor,cuius color obscurè rubet.

YOLO

446

ALIÆ

PLANTÆ

YTZECVINPATII.

NOVÆ

HISP.

YXOCVIL

IATLI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI YTZECVINPATLI. YXPATLI. Folia Artemisiæ candicantia . Flos quasi Artemisiæ viridis . YXOCVILPATLI.

Folia Linariæ

Flores oblongi non

aperti

YXPATLI. Radix flaua, caules rubri ,folia bina Asclepiadis. In extimo quid viride, non explicatum .

YX-

NARDI ANT. RECCHI. YXPATLA

HOAC.

YXPATLI alia.

447

NOTATIONES.

YXTLATLATZCAN.

YXPATLA

HOAC.

Radix Rhabarbaro colore fimilis. Folia ex radice nascun tur Limonio similia & obscurè virentia. YXPATLI

alia.

Caulis flauus Cannæ similis: folium Heder a? arboreæ: exipso geniculo fibra? circum circa exoriuntur. YXTLATLATZCAN.

Folium figura cordis, cuius longitudo duorum, latitudo verò duorum cù dimidio,digitorum.

PP2

YXYA-

448

YXYAYAHVATL vel YXYAYAHOAL.

YYACXIHVITL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI YXYAYAHVATL vel YXYAYAHOAL.

YYAVH

CENTLI.

Radix magna per transuersum reperis fibris scatens cineritij cu. caulibus quamplurimis,coloris: folia bina- , ex quorum exortu ramuli exeunt foliati ( quod hic non satis obseruatum)cordis sigura & ferrata non leuiter . Maiora instar Cochleariæ eoncaua sunt fubtus diluti supra faturi viroris. Y

YYACXIHVITL.

Rami pauci : folium Aurantij ticis alicuius ramus videtur. YYAVH

Fru-

CENTLI.

Species Maizij, colore obfcuro adcæruleum tendente. Folia pallescentia. Petiolus flauet. YZ-

NARDI ANT. RECCHI. YZQVIEPAPATLI.

449

YZQVIN CHICHIO ALLI.

NOTATIONES. YTZTACATZOYATL.

YZQVIEPAPATLI. Folij lõgitudo duorum, latitudo vnius dipici. Flos rubescit. YZQVIN CHICHIO ALLI.

Radices pulli coloris, sibræ ex peniculis oriuntur flauæ:Flos & calyx Ca lthæ: in medio flore est capitulum viride Anagallidis, ex alia ala exit spica quasi piperis. YTZACATZOYATL.

Folia longissima octo, lata vero medium digitum sigurà Oleæ : subtus albent omnino.

YZ-

450

ALIÆ

PLANTÆ

YZTAC COCOC TLACOTLI.

NOVÆ

HISP.

YZTACPATLI

VI.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI YZTAC COCOC TLACOTLI.

Folium longum quatuor,latum vnum & dimidium digitos:flores albi forte pappofi ; capitula videntur Helichryso similia. YZTACPATLI

VI.

Nodosa est;bina folia opposita gerens, longa quatuor & dimidiŨ, lata mediu digitŨ,quæ: figura Salicis nõ tamé ferrata flauét ex viridi:ex ala dependent siliquæ Asclepiadis longa quatuor, lata duos digitos . Radix Paeoniae, vel triu Naporum similis. YZTACPATLI

VII.

Lignofa est: foiia bina Vrticæ vel cordis siguræ subtiliter ferrata: forte eft Vrtica. Quæuis ala gignit. INsumo baccæ virides Ligustri. Alius pediculus portat quasi Melonemvel quatuor semina.

YZTACPATLI

VII.

NARDI ANT. RECCHI. YZTACPATLI VIII.

451

YZTACPATLI

IX.

NOTATIONES. YZTACPATLI I. TEPEXICENSIS. alia Icon â&#x20AC;¢

YZTACPATLI

VIII.

Radix Napi viridis, & quinque ex ea caules. Ramulus quiuis quinque folia gerit. YZTACPATLI

IX.

Radix instar Hellebori nigri & nigricans. Rami omnes quin que habent folia oblonga & rotundiuscula . Flores {picati ex viridi lutei conspiciuntur. YZTACPATLI I. TEPEXICENSIS, alia Icon.

Huius historiam cum viribus deleriptam, videre est supra libro tertio, capite nono . Quare studiosum Lectorem illuc amandamus.

YZ-

452

ALIÆ

PLANTÆ

YZTACPATLI MANALISMI X.

NOVÆ

HISP.

YZTACTLALAMATL.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI YZTACTLALAVHCAPATLI. YZTACPATLI MANALISMI X.

Folia Telephij seu Crassulæ habet supra bene viridia,subtus cana. Radicem glabram & profunde mersam. Flores in vmbellam formatos gerit; qui in vna vmbella albi(signum recentium florum) in altera rubent, orsan semè denotant; videtur omnino ad Telephia pertinere. YZTACTLALAMATL.

Phaseolus trifolius,venis foliorum rubris ; flores carnei papilionacei:filiqua Securidacæ arborescenti simi. V lis . j t YZTACTLALAVHCAPATLI.

Folia bina fibi ex aduerso posita, figura Iuglandis .Sed herba est,non arbor. YZ-

NARDI ANT. RECCHI. VZTAVHYAPATLI.

453

YZTLACATINIPATLI.

NOTATIONES. ZEZECPATLI

vel CECECPATLI alia. YZTAVHYAPATLI.

Radix ouata & ferrugine folia Salicis sunt quaterna , longa non ferrata , fubtus cinerea; quorum longitudo fex digitos;latitudo vero dimidium non excedit. YZTLACATINIPATLI.

Caulis flauet cum lineis vt pedes Aquilarum.Folia magna Aurantij:ex oppolito semper videtur spina. ZEZECPATLI vel CECECPATLI alia.

Radix sibrosa & longa. Folia ferrata-» Menthæ Græcæ similia.

ACA-

454

ALIÆ PLANTÆ NOVÆ

ACAXOCHITL, alia Icon.

HISP.

ATE vel AHATE DEPANNVCO,alia Icon.

IOANNIS TERRENTII LYNCEI ATEPOCAPATLIS, alia Icon.

Omissa nonnulla hic habes . Icones sine elaboratiores, siue aliquantulum diuersas & quas non non ab re vel iterum conspicias. ACAXOCHITL quam pagina 347. aspexisti,diligentiùs hic delineatam cernere potes • Fructiferã pariter illam Pannucensem AHATE dictam, quas pineam illam conglobationem promit , superius pagina 458. expositam, sed ATEPOCAPATLIS hec,que hic pingitur simplicior, ramulis eft & folio rariori, magisq. & acuto & angufto quam ea,quæ lib. fecundo capite nono ab Authore nostro descripta est vtpagina 3 4.videre eft ,

YZ-

NARDI

ANT. RECCHI.

COPALLIQVAHVITL TEPOZTLANI.

455

MIZQVITL vel ACACIA.

NOTATIONES. TLAHVELILOCA QVAHVITL.

COPALLIQVAHVITL TEPOZTLANI. Copalliferi generis arbor. Copa!quahuitl vniuersim vocant, idest Copallis arbores, sed haec præcisius ad latifoliam cap. a. lib.3 . pag.46.descriptam racemoso, scilicer fructu spectare videtur. MIZQVITL vel ACACIA. Acacia hæc eft Mexicana de qua capite 24. lib.3 .pag. 5 9.agit author noster,& diuerfa quidem aliquantulum prolixa foliolorum ferie siliquorumq. nodis magis expressis, ab ea specie, quæ Italia* hucusq. illara Romæ & alibi colitur. Mechoacanensis vero de qua proxime agit imago, superius est pag.417.sub Tlacotic nomine primo loco, quod a nonnullis Tlacotic etiam vocitata fuerit &fruticosapotius videatur. TLAHVELILOCA QVAHVITL.

De hac qua? Caragnæno mine innotuit, agitur lib 3. ca .17. pig. 5 6.Arboris hic stolones vides non absq. fructu obrotundis siquidem baccis. FINIS.

457

Subfequentium Plantarum Icones adiecimus, eo quod accuratius delineatæ sint, quam easdem plantæ suis locis appositæ. NEPALXOCH CVEZ ALTICQVIZI, Fol. 392.

Q q

FRV-

458

FRVCTVS GRANADILLÃ&#x2020; SEV FLORIS PASSIONIS

AMOZOTL Fol. 349.

Fol. 889.

COCCVS

MALDIVAE.

Fol. 72.

NO-

459

NOCHEZNOPALLI, SEV NAPALNOCHEZTLI IDEST COCCVS TVNE. Fol. 78. Lib. 3. Cap. 45.

MACPALXOCHIQVAHVITL. Fol. 383.

ALIO-

460

ALIORVM

NOVAE

HISPANIAE

ANIMALIVM NARDI ANTONII RECCHI IMAGINES IOANNIS

NOMINA.

FABRI

LYNCEI

BAMBERGENSIS.

Philosophi, Medici, publici Professoris Romani, & summo Pontifici ab Herbarijs studijs EXPOSITIONE. VOTIESCVN QVE ad amoma Diogenis Laertij vireta, Sapientiæ confit fleribus freta illas innuam philsophorum vitas animi gratia diuerto; admirabundus Amice Lector, planè que obstupescens hætreo, ita mecum contemplari,ac colloqui (oleo. Et quid rei est,Dcus immortalis , inter tot felicium conceptus animorum , tot inter vactaphilofophorum Volumina , inter tot, tantosque protelatorum in?entorium foetus, partusque nullam prorsus similitudinem, nullam penitus membrorum proportionem , conformitatem nullam apparere; fed omnium herum seripta interse dissona, dogmata discrepanti absona, v sibi inuicem, repugnantia,dispariaque reperiri ? Atqui hic de barbarica multiplici philosophantium secta exordium sumam,quam per contemptum Graeci isto nomine appellarunt, qui tamen ab hac quidquid boni habent P lato præser tmi, Pytagoras,v Democritus, difficillimis quidem, fed questuosis si tamen maxime ad hos discendigratia itineribus prosectiveluti a mattis suæ vber ibussuxerunt: in qua floruisse nouimus Atlanticos Africæ philosophos, BraAethiopum Sophos, Aegyptiorum Sacerdotes, Indorum Gymnosophistas, chmanes Perferum Magos, Caldæos, Scythas, Hispanos, v Gallorum Druidas : Quos magni omnes nominis Ppylosop bos extitisse D, Augustinus præ cateris, & Clemens Alexandrinus atte stantur; v ipse etiam in fuo proémio Diogenis Laertius inuitè quamuis hoc fatetur, qui inconsideratè, an maleuolè magis non difficile dixerim, hæc ibi habet. Philosophiæ. munus quidam i Barbaris principium habuisse aiunt: sed non vident se Graecorum a quibus nedum philosophia,sed hominum genus initium habuit rectè inuenta ad Barbaros transferre .

461

sferre. Vt inquam, de his omnibus sibi non vsque adeo conuement ibus nihil dicam : Viguit profecto Italica in magna illa Grœcia a Pythagora, qui primus non Sophum, aut sapientem, sed Ppilosophum potius, & sapientiœ studio sum amant emq. appellari se maluit, olim inctituta celeberrima, & à Barbarorum diuersa disciplina.. Hanc Græcanica in ordine tertia excipit fecla, non parum, & ipsa a prioribus diuerfa, quin, & hac ipsa Græcanica in Poeticam rursus, Ionicam , & Eleaticam fuit discriminata. Poeticam Musæus, Linus, Orpheus, Hesiodus, Homerus, non eiusdem etiam hi omnes sententiæ ce excoluerunt. In reliquis duabus reperire licet Platonicos, Peripateticos, Stoicos, Cynicos, Epicureos; & si Varronem apud D.Auigustinum audimus ad ducentas, & octuaginta octo sectas perneni-re poterant, non quæ tunc omnes essent, sed quae esse facile potuissent, & quod mirum amplius cuipiam videatur,tam variæ hominum sententiæ, tam discrepantes philosophantium turbæ, adtres adeòclasses vniuer sæ reducebantur : Dogmaticam, Academica, & Scepticam, à quibus tanquam à primordiorum scaturiginibus, & philosophicarum aquarum fontibus, innumerabiles [ciendarum (sed quid ego dico soientiarum ? ignorantiarum potius aiam ) riuuli profluxerunt. Dogmatici certa quadam admittebant decreta , annuebant, abnuebant. omnia probabilia tantum statuebant , quadam incerta Academici concedebant. atque probabilia nihil definientes, tollebant, hoc ipsum quiSceptici & illa ipsa dem nihil definiri non permittebant.

Ovanas hominum mentes, o pectora cæca ! Vt mirandum iam minime sit quod Plato Theaeteto suo, hoc est doctissimo de scientia dialogo , vel Socrates ibi potius soientiæ deffinitionem à Theaeteto anxie quærat, & longis vix tandem incerrogationibus, Obstetricis animorum munere Sungens, pactum hunc mentis extorquendo acquirat. Cum modo scientiam grauissimorum testimonio Pphilosophorum Theætetus vtens nihil alind quam merum sensummodo opinionem, modo hoc, modo illadesse afferat, quæ omnia à Socrate probabillissima licet, refutantur tamen, vt humano simul generi ob oculos ponatur, quam obscurrè illa scientiæ scintilla, quæ post Adami nobis lapfum remansit, nunc luceat, & quam altà ignorantiæ caligine,denfo errorum cinere se pellatur, Verùm cum ego in tam Variantibus philosophantium sectis , per inextricabilem opinionum labyrinthum oberrando admirabundus magis , magisque harum causas, & exeundi simul viam indagarem, ecce tibi obuius mihi Socrates, qui apud eundem Platonem in laudato iam dialogo , mea leniter apprebensa manu, bono sis animo inquit amice, eo te ducam , quo abire desideras. Et sanè admirationis meæ, sectarumque diuersissimarum quæ inter tot philosophos natat fuerant, ipsissimam Admirationem, & prætter hanc aliam nullam causam extitisse, certissimà mihi asseuerauit. Cum enim ibidem plurima The ætetus inter disputandum cum Socrate non intelligeret, diceretq. Per Deos ò Socrates magnopere quid ista

sint admiror interdumq. ipfa infpiciens tenebris offundor. Respondet Socrates. O amice Theodorus non male de tuo ingenio coniectasse videtur maxime enim philofophi haec affectio est, quæ ADMIRATIO dicitur, neque enim aliud praeter hoc est philosophiæ principium, Qq

Admi-

462

Admiratio igitur tot nobis philosophorum familias , sectasq. genuit, Qui

enim admiratur dubitat, qui dubitat quaerit, qui quærit ignorat, qui ignorat scire cupit : binc animus cupidine flagrat, rerum caufas indagat, & forte fortuna carundem qua sensibus, qua ratione vtens, vnam atque alteram inspissa hac Naturæ miraculorum silua venatur, atque hoc modo Sapientia amans ture merito&

Philosophus appellatur. Et mirabimur adhuc vllam orbis partem eße in qua philofbphi reperti non_ fuerint ? Cum nullum mundi angulum assgnare liceat, in quo non plurimæ admirationis , adeoque philosophici principij causæ prægnantissimæ oculis sese noBris Vel lumine captis palpandas manibus fe ipsas obtrudunt& ingerunt, exhibent . Cælum ingentem illam machinam in qua tot Bellarum collucentium_. oculi nitent, in qua sedem habet quidquid est Diuinum, minus quidem admiLucretius. ramur , quia quotidie intuemur, quod — Nemo fessus, inquit, satietate videndi,

Sufpicere in Cadi dignatur lucida templa. Vbi tamen huic aliquid præter rerum seri em accidit, hei quam solicitè humanus tunc animus caufas perscrutatur ! Mirabantur, inquit Plinius Romani cum plures aliquando Soles Lunasq, viderent, nouas subinde Bellas oriri, noEtem Vt diem lucere aduerterent. Hic ipse Endymionem primum, ea quæ in Luna patent, depræbendisse memorat ; propterea famam volasse cum Lunæ amorem. captum suisse . Indignatur autem, quod summis nos, perpetuisque honoribus cæleStium huiusmodi nouarumque apparentiarum inuentores non prosequamur. Non fumus profectò, ait, grati erga cos, qui labore curaque sua lucem no-

bis in hac luce aperuerunt. Sed quantulum est mi Plini,quod Endymionille tuus in Lunæ facie nouitatls obseruauit ,fi cum hoc beati illi Florentini ciuem suum GALILÆVM GALILÆVM Lynceum comparare Velint ? qui non Lunæ aut Solis (quem falso PLlinius totius Mundi animam, mentem, regimen & numen credere ac Venerare Voluit , sic a Trismegisto forsan edoctus, qui Sol Deus Maximus,eorum

qui in Cælo funt, cui cedunt omnes Dii cælites velut Principi, ac Regi.) Sed tamquam Christianus veri trini,& vnius Dei actrorum omnium Dimiurgi & Conditoris amore pellectus, tam mirabilia TELESCOPIO suo , Vti nouo LYNCIS oculo in cælo primus animaduertit & sæculi nostri hominibus propalauit Vt mortalium omnium ingratissimisimus, si hanc ei gloriam inuideamus, nec dignis ipsum lundibus tam du, quam astrapha daralint celcivirm & colamus

Magna, noua admirandaq. ea fiunt, & quæ magis magisq. Mundum hunc phtlofophorum iam difputationibus obnoxium, dubium reddent & perplexum. Hæc sanè sunt, quæ Galilaeus nulli ab origine Mundi ita exactè, quod equidem sciamm mortalium etiam per somnium visa, solusque primusque Vidit atque ætemitati consignauit. Innumeras nimirum alias supra iam cognitas existere Stellas fixas, nobisque per tubum opticum apparere Lunare etiam corpus non læui, & perpolita, vt creditum hactenus superficie , sed profundis asperum lacunis, & ingentibus vaiegatum tumoribus, ceu montibus quibusdam eminere. Solem cælectis lucis fontem, ac ducem, principem , moderatoremque luminum reliquorum cor

Ctch,

463

Cæli, & Ætheris, oculum limpidissimum creditum, maculis tamen obnubilari. Nugatos veteres insigniter Astronomos de Galaxia, & nebulosis stellis fuisse, qui scilcet partes cæli crassiores dixerunt . Nam stellis innumeris confusis constare detexit Galilæus : Cometarum diuersum plane locum motumq, materiam quam hucusque ex Aricto telis & Vulgarium decretis, Astronomorum, credidit Mundus videri & esse : Sed, quod humanum propemodum captum superat omnem, nouos quatuor iuxtaseptem planetas Veteres detexisse certumq. horum motum & periodum primum demonstraße Saturnum duabus insignitum auriculis, ac Vencrem corniculatam Lunæ instar aspestui nostro subieciße.

Felices animæ quibus hæc cognoscere primum, Inque domos superas, scandere cura fuit Et dubitamus adhuc nostro etiam seculo fomitem nouis philosophiæ sectarys, materiamque amplissimam subministrari ? Longum esset admirandas aeris impressiones , & sublimium. phœmomena euapotationum dinumerare : Pluisse nempe lacte, sanguine, carne, ferro, lana, saxisq. non Romanorum moda seculis, sed nostris etiam temporibus Vt publica aliquando communicanda sua Thaumatombria, quæ mirandarum causas euoluits & effectus pluuiarum, Illustrissimus, Excellentifs. idemq. Doctissimus S. Angeli Princeps, Fridericus Cæsius Lynceus Romanæ golria Nobilitatis, demostra abit* Nec minus hoc mirabile. Crepitus armorum & tubarum sonitus è cædo auditos fuiße. Fulgor a exausisse vinorum dolia non tactis lignis , argentum aurmque liquaße illæsis sacculis, & ferream gladij cuspidem (mihi visum ) illæso vaginæ corio, emolitam fuiße, par tum exanimasse Viuente matre. Egome hercle his ipsis meis oculis vidi.

(Accipe mirandum nouitate mouebere facti) dormientem puerum, eodem prorfus oris, oculorum, cæterorumq. immobili situ locoq. membrorum, in ipso celeberrimo totius Europæ Nosocomio S. Spiritus Romano, in ictu oculi à fulmine extinctum perstitisse, in quo Anatomæ postmodum subiecto, miros sulfurei fætoris colorisq. effectus , maculas nimirum, cerebrimembranis ac pulmonibus impressas summo cum stupore conspeximus. Aquarum Terrarumq. considerantem miracula, quem non attonitum reddunt ? Circumfundi Terræ Vndique homines, conuer sique inter se pedibus stare, & cunilis similem esse cæli verticem ? Pendere ipsam ac non cadere nobiscum, cum in medio grauissima, aere fluctuet, nec sponte sua præcipitetur ? Aquam cum centrum petat, in summis tamen montium cacuminibus, nec alio copiosius loco affluere ? Antra subterranea reperiri , quæ plurima centena paßuum millia excedant: illud præcipuè in Cæsariensi Mauritania, vbi per viginti dies se Nilus abscondit, & dissito alibi spatio erumpit ? Nihil bic dicam de suauissimis, odoratissimis insipidæ Telluris fructibus , de prætiosissimo metallorum, gemmarum , isr mineralium thesauro in terræ visceribus latitante, & ad nostros continuo, vsus pullu lante. Nihil de tot calidissimarum aquarum & sternis ignium flammis at ebullitionibus , Vno eodemque loco erumpentibus . Quod Vel Ætnei raontes & Vulcanij Puteolani campi nos docere poterunt , etenim.

hic plurimus ignis sem-

464

Semper, & assidua postes fuligine nigri. Hoc sanè admirabile nec silentio inuoluendum, quod Plinius etram portenti loco literis consignault; In agro (inquit) Mutinensi,montes inter se duo concurrerunt, crepitu maximo assultantes, recedentesque ; Inter eos flamma sumoq. in cælum exeunte, interdiu, eo concursu villae omnes elisæ : animalia per multa, quae intra fuerant, exanimata occubuerunt. Nec minus tremendum, quod ipsi etiam causarmn nimis auido Plinio, mortis causa exti-tit Vesuuij incendium, Titi Vespasiani sub imperio, cuius cineres non Romamtantum, sed vitra mare in Africam perlati & Ægypium, quod celebres vicinas plures obruit vrbes, pisces in mari coxit, in aere Vero Volucres suffacauit. Nemo igitur amplius hisce cognitis desiderabit philosophicarum controuer fiarum orginem ac fontem, quæ homines otiosos ac maxime negotiosos, ad contemplandum, admirandum ac philosophandum, dum Librum Naturæ Coelum nimirum Terramque legunt, impellere potuerunt. Verum emuerá bæc omnia magnanima admiranda vt videantur, sint ac prædicentur, vix tamen vlla sunt, si ad Animalium considerationem referantur. Superiora enim illa,Astronomica, vt quæ à nostris remotissma sensibus exulant, quam certitudinem nobis philosophicam concitare poterunt ? Infima autem hæc om-nia, siue meteora, siue plantæ, siue miner alia fuerint, quid fumpta simul etiam esse poterunt) sic cum vilissimo quoque animalculo, quod viuit, spirat ac mouetur, comparentur? Elucet profecto, si in re vlla alia stupenda Omnipotentis Dei in animalibus Sapientiae, Bonitatis, & Potentiae mysteria & insculpta digiti Deistigmata. Quod enim Bestiæ moneantur agant id a Divina Potentia habet, Quod sensibus vtantur, vtilia cognoscant, Vitent noxia, domicilia struant, à Sapientia Quod foetus soueant alantq. ab inimicis defendant id demum à Bonitate Cre atoris sui immensa sortiuntur. Iam quis vnquam satis admirabitur spontaneum animalium ortum, aut naturalem eorum fœtificat ionem ? Lusciniæ cantum artificiosissimum ? Et cum inopi metuit Formica senectæ sagacem huius maximè providentiam, labores ac patientiam ? Apum ingenium & nunquam satis laudandam politici regiminis imaginem, & vtilissima hominumque meræ saluti de stinata mellis opificia ? vt Vere in bas illud Virgilij quadret.

Diuinitus illis Ingenium & rerum fato prudentia maior. Si igitur Amice Lector, aliquod etiam nouum, & admirabilem Naturæ, artisque fenum in hisict meis in Mexcani Orbis Animalia commentariys conscriptis, oculis, auribusque tuis se se obtulerit, ne mireris,nam mirabilia suntopera omni-• potentis Dei à quo cuncta procedunt. Opella h*c meq Illustriss. & Excellentiss. Federici Cæsy Lynceorum Principis iussi edolaui, cuius sumptibus omnis hic liber Mexicanus Reipublicæ litterariæ bono communis est factus. Hunc autem quanti semper ob eruditionem, & reconditam quandam Matheseos, & Ver* ac, vt ita dicam, realis philosophiæ fidentiam æstimetur, non opus hic recenseri. Vale interim, & fruere « Romæ e Musæo nostro ad Pantheon rigrippæ ipsis Kalend. Iannarij Anni solemnis 1625. ALIO-