• HET VETERINAIR ADVIES Hoe het veulenen voorbereiden voor uw merrie?

U was talrijk om het SBS uw vertrouwen te schenken voor de registratie van uw veulens in 2021. Wij danken u dan ook hiervoor. Omdat 2022 terecht een goed jaar zou zijn – zowel voor de doorwinterde fokker als voor de prille beginner - is het altijd nuttig de aandacht te vestigen op enkele belangrijke punten betreffende de veulengeboorte.

Natuurlijk zorgt de natuur dikwijls voor een vlot verloop en worden er elk jaar talrijke veulens gezond geboren op de weide of in de box, zelfs zonder bewaking en verzorging. Het is nuttig even stil te staan bij het feit dat, indien er zich een probleem zou voordoen, deze natuur ons zou kwalijk nemen dat we in slechts enkele minuten ons veulen en/of onze merrie verloren …

Vandaag en meestal is de datum van inseminatie gekend en meteen ook de datum dat de merrie uitgeteld is. Met dank aan de evolutie van de technologie beschikken we vandaag over tal van tools die ons toelaten de bewaking van onze merrie te optimaliseren (camera’s, gordels, magneten …). We kunnen aldus makkelijker aanwezig zijn bij de geboorte. Natuurlijk helpen deze systemen ons een heel eind op weg, toch is geen enkel van hen 100% perfect. Menselijke bewaking is en blijft het sleutelwoord! Theoretisch bedraagt de dracht van de merrie 342 dagen (321 tot 365 dagen). De belangrijkste lichamelijke wijzigingen bij de merrie zijn het ontwikkelen van de uier 3 tot 6 weken voor het veulenen, zwellende en lekkende uier 2 tot 3 dagen voor het veulenen, het verslappen van de sacro-iliacale ligamenten en het langer worden van de vulva. Tenslotte volgt het kegelen tijdens de laatste 48 uur. Let wel, sommige merries tonen weinig, laat staan geen enkel teken van de nakende geboorte.

Het veulenen of bevalling is een continu proces, dat men kan verdelen in drie fases.

De voorbereiding

Deze fase, ook nog de prodromen of waarschuwingssignalen genoemd, variëren van 30 minuten tot 4 uur. Tijdens deze fase kan de merrie onrustig zijn en verschijnselen tonen die op koliek lijken: naar haar flanken kijken, opstaan en gaan liggen, zwiepen met de staart, transpireren en regelmatig urineren in kleine hoeveelheden.

Fig 1: De voorstelling, positionering en houding van het veulen voor (a), tijdens (b en c) de eerste periode, daarna bij het begin van de tweede periode (d). (Bron: Jeffcot en Rossdale – Bijlage 27 van Journal of Reproduction and Fertility).

1 = ‘Voorste Voorstelling’ (hoofd en voorbenen eerst) van a tot d 2 = Ventrale positionering voor a en b, dorsale positionering voor d 3 = Teruggetrokken houding voor a en b, in extensie voor c en d.

VERLOOP VAN HET VEULENEN BIJ DE MERRIE (1)

Eerste stadium: ontsluiting van de baarmoederhals en afdaling in het geboortekanaal Tweede stadium: uitdrijving van de foetus Derde stadium: de verlossing

Wijziging bij de merrie  Duur varieert van 30 tot 240 minuten  Opvallend zweten  Veelvuldig urineren en mesten  Pijn  Ontsluiting van de baarmoederhals

Wijzigingen bij het veulen en op het niveau van de foetale membranen  De foetus draait zich naar een dorso-sacrale ligging  De foetale membranen en de voorbenen bereiken het bekkenkanaal  Duur varieert van 10 tot 30 minuten  Start met het breken van het vruchtwater en wegvloeien van het foetaal vocht  De merrie gaat zijlings liggen met vier gestrekte benen  Heftige en ritmische weeën

 Het amnion verschijnt, daarna de twee voorhoefjes  De foetus verplaatst zich verder in het geboortekanaal  De foetus wordt uitgedreven en het amnion scheurt door de actieve bewegingen van het veulen  Duurt ongeveer 180 minuten  Baarmoederweeën

Verlossing

De geboorte verloopt niet normaal indien: (in afwachting van de dierenarts dient met de merrie te worden rondgestapt – zonder onderbreking – om de weeën te beperken)  De merrie vertoont koliekverschijnselen, gaat rollen en blijft liggen zonder dat de vruchtwaterblaas breekt na 30 tot 60 minuten  De placenta laat voortijdig los. Bij deze ‘red bag delivery’ verschijnt niet eerst het amnion(het vruchtvlies), maar wel een rode blaas. Deze moet onmiddellijk geopend worden  Prolaps (verzakking) van het rectum of de urineblaas  10 minuten na het breken van het amnion zijn neusgaten en beide voorhoeven nog altijd niet te zien  Het tipje van de neus ligt niet net achter beide kogels van de voorbenen  De twee voorbenen en de top van de neus verschijnen correct in de vulva, maar na 20 minuten is het veulen nog niet volledig uitgedreven  Perforatie van het perineum door een ledemaat van het veulen. Deze afwijkende ligging dient onmiddellijk te worden gecorrigeerd De placenta moet volledig uitgedreven zijn 3 uur na het veulenen (nauwkeurig onderzoek alvorens te vernietigen). Het ophouden van de placenta komt vaker voor ingeval van een zware bevalling of keizersnede Fysiologisch ontsluit de baarmoederhals, vergemakkelijken de weeën het positioneren van de foetus en duwen ze de voorbenen en de snuit, omringd door de vliezen, met steeds groter wordende druk op de baarmoederhals tot deze volledig ontsloten is en het vruchtwater breekt.

a b

diafragma

Fig. 2: De krachten die inwerken op de foetus tijdens de eerste periode (a) worden veroorzaakt door golven van spiersamentrekkingen die de baarmoederwand inpalmen. Tijdens de tweede periode (b), ontsluit de baarmoederhals zich en scheurt de placenta, zodat het vruchtwater kan wegvloeien. De baarmoederweeën worden sterker door het samentrekken van de spieren van de buikwand. Deze krachten werken op het geheel van de buikholte en hun effect wordt nog versterkt door het feit dat het middenrif (diafragma) zich handhaaft zoals bij het inademen. De geboorte is dus een echte uitdrijving van de foetus via natuurlijke wegen.

Onnodig uw merrie te storen op dit moment. Het kan best dat bij ‘ervaren’ fokmerries, deze klinische tekens discreter en korter zijn.

De uitdrijving

De tweede fase van de geboorte start bij het breken van het vruchtwater, waarna het veulen doorschuift naar het geboortekanaal (het bekken) van de merrie: dit is de fase van de uitdrijving. Meteen de kortste, ongeveer 30 minuten. Meestal gaat de merrie languit op haar zijde liggen om actiever te kunnen persen. Eens het vruchtwater gebroken, is het nu de beurt aan het amnion, het vruchtvlies, een wit en glanzend vlies dat verschijnt tussen de lippen van de vulva.

© Benoît Devillers

Fig. 3: De foetus bereikt de zachte weefsels, zijnde de baarmoederhals, de vagina en de vulva, omringd door de bekkenring, een botstructuur waar het veulen doorheen moet tijdens het tweede deel van de geboorte.

De sterkste geboorteweeën vinden plaats als het hoofd en de schouders van het veulen het bekken van de merrie aandoen. Het is meestal dan dat het vruchtvlies ook scheurt. Indien nodig kan hier ingegrepen worden door zachtjes aan de voorvoeten te trekken, synkroon met het persen van de merrie. Eenmaal de heupen het geboortekanaal voorbij zijn, bevindt zich alleen nog het achterhand van de veulen in het genitaal stelsel van de merrie. De merrie is daarna echt toe aan rust na dit harde werk en het kan even duren alvorens ze rechtstaat.

© Benoît Devillers

Als het vruchtvlies degelijk gescheurd is, kan het veulen vrij ademen en zich zelfs al proberen te draaien in borstligging. In het algemeen zijn merrie en veulen nog verbonden met de navelstreng en krijgt het veulen nog meer bloed toegediend via de placenta buiten het lichaam van zijn moeder. Zaak is de merrie hier niet te storen. Eens op adem gekomen zal ze rechtstaan en wordt aldus de spontane breuk van de navelstreng bewerkstelligd. Het is belangrijk het uiteinde van de gebroken navelstreng de nodige aandacht te schenken, om een bloeding, urineverlies of abnormale zwelling uit te sluiten.

De uitdrijving van de placenta

De derde en laatste fase van de geboorte is de expulsie van de placenta en meteen ook de start van de involutie van de baarmoeder. Als de merrie recht staat is het belangrijk de vulva te controleren op scheuren en wondjes aan de vagina en in de anale-vulvaire zone. Daarna kan een knoop worden gelegd in de placenta, om te vermijden dat de merrie erop trapt alvorens de placenta volledig afgedreven werd. Het gewicht van de knoop op zich vergemakkelijkt bovendien deze uitdrijving. De expulsie van de placenta (ook verlossing genoemd) is in het algemeen aan de orde tussen de 30 minuten en de 3 uur na de geboorte van het veulen. Indien dit nog niet gebeurde maximum 6 uur na het veulenen, is snel diergeneeskundig ingrijpen noodzakelijk. Indien niet ingegrepen wordt kunnen de gevolgen zwaar zijn, zoals een vertraagde involutie van de baarmoeder, een baarmoederontsteking of zelfs een bloedvergiftiging, hoefbevangenheid of de dood van de merrie. Het is uitermate belangrijk hier rekening mee te houden. Eens de placenta uitgedreven, moet ze onderzocht worden om zeker te zijn dat ze volledig is en er door scheuring geen stukken achterbleven in de baarmoeder. 12 tot 24 uur na de geboorte start de inkrimping van de baarmoeder met het afstoten van grote hoeveelheden genitaal vocht (lochies). Tussen de 24 en de 48 uur na de geboorte is het meeste vocht geëlimineerd. De eerste uren van het pasgeboren veulen zijn natuurlijk al even belangrijk als de geboorte zelf. We hadden het in een vorig artikel over de overdracht van immuniteit (juli 2020). In een volgend artikel hebben we het over het pasgeboren veulen. De geboorte blijft een magische belevenis waarvan men de schoonheid niet genoeg kan bewonderen. Toch is het belangrijk de merrie te respecteren en haar alle rust en een nette omgeving te gunnen. Ze zal zich aldus volledig kunnen wijden aan haar veulen. Laatste detail: laat de merrie een halster aan met een klein touw, zodat u haar makkelijk kan vastnemen na het veulenen. Vergeet niet dat sommige merries zeer agressief uit de hoek kunnen komen om hun veulen te beschermen.

Het SBS wenst u oprecht een prachtig veulenseizoen toe!

Welke voorbereidingen treffen met het oog op de geboorte?

• De merrie onderbrengen in de veulenstal (20 tot 25 m2), drie weken voor ze uitgeteld is. Goede verlichting voorzien, gezien 90 % van de geboortes ’s nachts plaatsvinden. De bodem mag niet glad en moet makkelijk te reinigen zijn.

• Niet vergeten om de draadjes uit de vulva te verwijderen als ze werd dichtgezet (luchtzuigende merries – Caslick-chirurgie)

• Breng de magneten aan indien u dergelijk bewakingssysteem gebruikt en controleer regelmatig de sterkte van de hechtingen van de magneten.

• Zorg voor een eerste hulp-kit, voorzien van: latexhandschoenen en handschoenen om op te voelen, zuivere handdoeken, zuivere emmers, 2 koorden die gebruikt worden bij het kalven en voorzien zijn van stokken, een fles chlorhexidine om de navel te ontsmetten, 2 Microlax, een klem om de navelstreng af te binden ingeval van bloeding.

• Een of meerdere dierenartsen in uw telefoon registreren. Soms moet het écht sneller dan snel gaan …

De veterinaire controle

Het is belangrijk uw dierenarts op controlebezoek te vragen na de geboorte. Hij zal nauwgezet controleren of de merrie niet ingescheurd is, of de placenta volledig werd afgedreven … Ook de eerste zorgen voor het veulen horen daarbij: een prik met anti-tetanusserum indien nodig, onderzoek van de navel en de eerste mest van het veulen onderzoeken. Hij kan de dosering van de antilichamen in een staal van de biestmelk (colostrum) bepalen en indien nodig een bloedafname uitvoeren bij het veulen om na te gaan of de immuniteitsoverdracht goed verliep (zie ons artikel in ‘Het Belgisch sportpaard’ van juli 2020). Kortom, stuk voor stuk belangrijke preventieve acties uitgevoerd door een professional …

Complicaties bij de geboorte

Alhoewel de meeste geboortes vlot verlopen, moeten we toch op onze hoede zijn bij bepaalde signalen. Een afwijkende ligging van het veulen maakt deel uit van de belangrijkste complicaties. Het veulen kan op zijn rug liggen met een of meerdere geplooide benen, met een geplooide hals, in stuitligging … Dit alles vraagt om de snelle tussenkomst van een ervaren dierenarts. U merkt reeds in de tweede fase of uw veulen in de goede houding ligt of niet.

a b

Fig 4.: Afwijkende liggingen: het hoofd van het veulen belet elke vooruitgang in het geboortekanaal.

De ‘red bag’ werd reeds eerder vernoemd in dit artikel. Als tijdens de voorbereidende fase bij de merrie de vruchtwaterblaas niet breekt en dat deze een rode kleur heeft, kan het zijn dat er sprake is van de placenta die te vroeg los komt. Het veulen krijgt dan geen zuurstof. Dit is meteen de eerste dringende ingreep, waar uzelf deze red bag dient te openen en er voor zorgen dat het veulen snel het lichaam van de merrie verlaat.

© Les écuries d’automne (Eda)

Bibliographie:

‘Manuel de reproduction equine’, van Terry L. Blanchard, éditions Maloine ‘Guide du poulinage’ AVEF .

Figuren 1, 2, 3 en 4 : ‘Le Cheval, reproduction et élevage’ door Peter Rossdale, éditions Maloine.

Nieuwsbrief uitgegeven door de Koninklijke Vereniging «Het belgisch sportpaard»

Avenue Prince de Liège 103 bte 4 5100 NAMUR (Jambes) - België Tel. : +32 81 330 660 (9 à 12 h bij voorkeur) Fax : +32 81 330 666 BTW : BE 0408 630 613 Website : www.sbsnet.be - e-mail : sbs@sbsnet.be Verantwoordelijke uitgever M. Marcel POULAIN, Rue des En Hauts, 43 à 7070 Le Roeulx Voorzitter : M. Marcel POULAIN Vice-Voorzitter : M. Jacques FRASELLE Algemeen Secretaris : Dr Marc PIERSON Penningmeester : Dr Jan STERKX Leden : M. Daniel BOUDRENGHIEN M. Francis CARLENS Dr Benoît DEVILLERS M. Ludovic HAMMER Mevr. Annick LANGENSCHEID Dr Patrick MAHIEU M. Christophe MAYERUS Mevr. Laurence MEUNIER Administratief manager : Mevr. Anne-Françoise FABRY Secretariaat: Mevr. Nyssia RENS Verantwoordelijk voor de internationale relaties: Mevr. Morgane LIBOTTE Verantwoordelijk voor de communicatie: Mevr. Christine RASIR Webmaster : Mevr. Christel AGRAMME Grafische vormgeving: Créastyl Concept srl • www.creastyl.be Vertaling : Mevr. Patricia BORGENON Financiële rekening : 250-0090000-69 IBAN BE71 2500 0900 0069 BIC GEBABEBB Jaarlijks lidgeld (zonder BTW 6%) : 80 € (België) • 95 € (Europa) 150 US $ (rest van de wereld) De publiciteit valt onder de verantwoordelijkheid van de adverteerders en houdt geen enkele verbintenis in voor het Studbook SBS, in het bijzonder aangaande de goedkeuring van de voorgestelde hengsten.