Waarom zijn we hier?

Schrijf daar eens een leuk stuk over, zei onze hoofdredacteur. Uiteraard is de vraag waarom we hier zijn, er niet alleen eentje die alleen hém bezighoudt, het is een vraag die al zo lang gesteld wordt als er mensen zijn. Voor de Verlichting was het antwoord eenvoudig: de aarde met alles erop en eraan is door God geschapen en alles wat er op de aarde gebeurt, is zijn wil.

Door: Feije Wieringa

die bruisende heksenketel ontstond zo'n drie miljard jaar geleden de aarde.

Leven

Religie gaf het antwoord op alle vragen en wie aan religie twijfelde was, zacht uitgedrukt, nog niet jarig. Denk maar aan Galileo en Copernicus, om maar een paar illustere 'ketters' te noemen. Inmiddels hebben we Darwin, Einstein en Bohr gehad, zodat we weten dat religie geen antwoorden kan bieden over onze herkomst en functie. Met de verworven kennis over de evolutie zijn de scheppingsverhalen naar de prullenbak verwezen. Religie zegt nog hooguit iets over

moraal. Als je daarover meer wilt weten zou je het boek Why Religion Spoils Everything

van Christopher Hitchens moeten lezen. Maar veel religieuzer zal je daar zeker niet van worden. Toen onze planeet eindelijk in rustiger vaarwater terecht was gekomen en niet meer voortdurend werd bestookt door kokende oceanen en hem verpletterende meteorieten, ontstond het plaatje dat we nu ongeveer kennen. Het toeval wil dat de aarde huist op een plek in het heelal die de planeet geschikt maakt voor organisch leven. Hij staat niet te ver van de zon en ook niet te dichtbij. De maan zorgt voor getijden en de schuine stand van de aardas laat seizoenen toe. Deze voorwaarden zijn blijkbaar uitermate

geschikt voor leven en op een of andere manier begonnen zich in de oersoep van miljarden jaren geleden de eerste zichzelf reproducerende micro-organismen te vormen. En uit die organische slijmboel ontwikkelde zich het leven van vandaag. Als het allemaal net een beetje anders was geweest, hadden we hier helemaal nooit rondgelopen.

De oerknal vond niet plaats in de ruimte, de oerknal creëerde de ruimte.

Big Bang

Nee, het begon niet met een scheppingsweek van zes dagen, maar met een oerknal (Big Bang) die bijna 14 miljard jaar geleden plaatsvond. Met de oerknal ontstonden tijd, ruimte en deeltjes. De oerknal vond dus niet plaats in de ruimte, de oerknal creëerde de ruimte. Tijdens de eerste triljardste seconde golden er nog geen natuurwetten, zoals we die nu kennen. Misschien ging alles wel sneller dan het licht en wat er voor die tijd was, is volgens Stephen Hawking een onzinnige vraag. “Je vraagt je ook niet af wat er ten Zuiden van de Zuidpool ligt.” Langzaam begon

de ruimte, die miljarden graden heet was, af te koelen en werden de eerste atomen

gevormd. Uit de hitte, want zoals Einstein al voorspelde; massa is energie maal lichtsnelheid kwadraat. Atomen bestaan dus uit de deeltjes waar we zo naarstig naar op zoek zijn in versnellers. Atomen, die op hun beurt moleculen vormden. Uiteindelijk klonterde de hele zaak samen in grote gaswolken en werden er sterren- en zonnestelsels gevormd. In

Darwin

De ontwikkeling van micro-organismen naar complex leven is geen plan van een god of een intelligente designer, maar van blinde try and error: de evolutie. Misschien sneu voor mensen die in een hoger doel of een slimme horlogemaker geloven, maar evolutie kent geen doel en evenmin een vooropgezet plan. Evolutie is niks meer dan stapje voor stapje het leven te laten voortduren en het werkt gewoon zo dat de best aangepaste levensvorm de meeste kans maakt om zich voort te planten. We hebben allemaal een microbe als voorvader en we stammen niet af van de apen, maar we zijn er wel aan verwant, omdat mens en aap wél een gemeenschappelijke voorouder moeten hebben gehad. Mensen doen het zo goed, omdat ze domweg heel goed zijn aangepast. Soorten die falen in de aanpassing sterven uit of hebben dat miljoenen jaren geleden

al gedaan. In ieder geval maakte Darwin korte metten met een god als almachtige schepper en zette hij daarvoor in de plaats het algoritme van evolutie. De mens als toevalligheid....

Newton

Newton was een genie met een merkwaardig trekje; hij was ook alchemist, maar gelukkig had hij genoeg gezond verstand om als één van de eersten de algemeen geldende natuurwetten te beschrijven. Zo ontrafelde hij de regenboog door wit licht in kleuren te splitsen en beschreef hij als eerste de wet van de zwaartekracht. Die verklaarde niet alleen waarom lichamen vielen, maar ook waarom hemellichamen

in hun baan bleven. Dankzij hem wist men waarom de maan niet op de aarde viel en de aarde niet in de zon verdween. Zijn beschrijving is nog steeds werkbaar en zijn wetten golden lange tijd, dat wil zeggen totdat Einstein op het toneel verscheen.

Kwantummechanica

Nu komen we bij het grootste probleem, een probleem waarbij de waarnemer (de mens?) een cruciale rol speelt. Ik zal een poging doen om er een tipje van op te lichten, maar kwantumgigant, Nobelprijswin-

naar en bongospeler in een stripteaseclub, Richard Feynman ondersteunt me als me dit maar ten dele lukt: ”Wie beweert iets van de

kwantummechanica te begrijpen, begrijpt er geen bal van.” Einstein had grote problemen met de kwantummechanica, omdat er een element van toeval in zit. Hij mopperde nors: “God dobbelt niet.” In de kwantummechanica kan licht zowel een golf als een deeltje zijn. Het is het nooit tegelijk. Alleen tijdens een meting wordt duidelijk hoe de toestand gezien is. Als je de snelheid meet, kun je de plaats niet bepalen, bepaal je de plaats dat kun je niks over de snelheid zeggen. Het is net zoiets als wanneer je een film schuin in een projector stopt: zie je links scherp, dan mis je rechts en andersom. Er zit dus een onzekerheidsprincipe in dit bouwwerk, maar daar staat tegenover dat er geen theorie is die zo exact is als de kwantummechanica. Maar hoe je een kwantumstelling ook meet, altijd is de rol van de waarnemer doorslaggevend. Derhalve: de realiteit is pas ''écht'' op het moment dat zij wordt waargenomen.

Ultieme vraag

Dat roept vragen op als: is de werkelijkheid er ook als niemand kijkt? Bij de kwantummechanica moet er altijd sprake zijn van een waarnemer. En als er niets wordt waargenomen, bevindt een toestand zich in een superpositie. Volgt de vraag: bestaat de werkelijkheid eigenlijk wel? In het dagelijks leven heb je er weinig last van, maar filosofisch gezien is het de ultieme vraag. Is het allemaal illusie of is er toch een onderliggende objectieve werkelijkheid? Het laatste woord is er nog lang niet over gezegd, maar het lijkt erop dat we hier zijn als waarnemers. John

Wheeler tekende het als een grote U, met op de linkerpoot een groot oog dat rechts naar de geboorte van het heelal kijkt, dat

volgens Paul Davies een zichzelf uitleggend en bewust heelal is. Voorlopig zie ik mezelf maar als waarnemer…

Is ons universum dan toch een schitterend ongeluk, zoals Wim Kayzer het ooit noemde???

In die bruisende heksenketel ontstond zo'n drie miljard jaar geleden de aarde.

Einstein

Einstein ontdekte dat de wetten van Newton niet altijd klopten. Met zijn relativiteitstheorie liet hij een hiaat zien in het statisch deterministisch model van Newton. Einstein zette de theorie van Newton op z'n kop door aan te tonen dat tijd niet algeheel geldig is, maar relatief. Begin vorige eeuw was het bijna een schok voor de mensen om dat te vernemen. Maar het is werkelijk zo. Hoe sneller een lichaam reist, hoe zwaarder het wordt. En hoe langzamer z'n tijd gaat. Hoe groter de massa, des te langzamer gaat de tijd. En daarbij komt: niets kan sneller bewegen dan het licht. Stel dat een deeltje in een versneller een snelheid krijgt van 99.9999 procent van de lichtsnelheid. Om tot 100% te komen, zal er een oneindige hoeveelheid energie nodig zijn, meer dan er in het hele heelal aanwezig is. By the way, omdat die snelheid nooit overschreden kan worden, blijft het voor ons onmogelijk om contact met andere bewoners van het heelal te leggen. Simpel-

weg: het duurt te lang om boodschappen uit te wisselen.