Saros E-Magazine Jan 2019 Issue 30

‫به‌نام خالق‬ ‫‪Credit: Carlos Milovic, Hubble Legacy Archive, NASA‬‬

‫سحابی سیاره‌نمای «عنکبوت سرخ» یا ‪ NGC 6537‬در صورت‌فلکی قوس قرار دارد‪.‬‬

‫‪T H E G R AC E‬‬

‫ساروس ‪ 30‬تقدیم می‌شود به‪:‬‬

‫پرویز کردوانی‬

!‫ساروس را در توییتر دنبال کنید‬ https://twitter.com/SarosTeam

‫‪30‬‬ ‫‪Sar‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫ساروس هیچ مسئولیتی در قبال محتوای آگهی‌های منتشر شده در نشریه ندارد‪.‬‬

‫ماهنامه‌ی ساروس به‌صورت رایگان منتشر می‌گردد و تمام اعضای آن داوطلبانه فعالیت می‌کنند‪.‬‬

‫صاحب امتیاز و مدیرمسئول‪ :‬اتابك آكسون تحریریه‪:‬‬

‫ماهـنامه الکترونیکی نجومى ساروس‬ ‫شماره ثبت ‪78355‬‬ ‫سال چهارم ‪ -‬شماره ‪30‬‬ ‫دی ‪1397‬‬ ‫‪www.saros.ir‬‬

‫سردبير‪ :‬شیرین شاطرزاده‬

‫دبیر تحریریه‪ :‬طلیعه محمدی‬

‫تیم طراحی و گرافیک (‪:)Sarophics‬‬

‫شیرین شاطرزاده‪ ،‬مریم زارع‪،‬‬

‫دبیر اجرایی‪ :‬میثم علی‌پور‬ ‫دبیر هنری‪ :‬مریم عزیزمحسنی‬

‫صفحه آرا و گرافيست‪ :‬مریم عزیزمحسنی‪ ،‬آرمیتا حاجی‌زاده‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫مراداف‬ ‫محمدحسن‬ ‫گرافیست‪ :‬مهدی عبدالهی‬

‫دبیر عکس‪ :‬امیررضا کامکار‬ ‫عکاس‪ :‬نیما اسدزاده‬ ‫تیم ویراستاری‪:‬‬

‫ويراستار ادبی‪ :‬مریم حیدری‬

‫ويراستاران علمی‪ :‬گلبرگ بنی‌جمالی‪ ،‬علی عباسی‪ ،‬آزاده ایرانی‬ ‫نمونه‌خوان‪ :‬بیتا کریمی‌فر‬

‫اعضای تحریریه‪:‬‬

‫مهرسا لطانی‪ ،‬بابک عباس‌زاده‪،‬‬

‫محمود مياحيون‪ ،‬ميالد طوسى‪،‬‬ ‫صادق قره‌قانی‪ ،‬آزاده ایرانی‪،‬‬

‫امین بشیری‪ ،‬پیمانه مالزاده‪،‬‬

‫اصالن ظهیری‪ ،‬رضا ماه‌منظر‪،‬‬ ‫مریم انصاری‪.‬‬

‫همكاران اين شماره‪:‬‬

‫طناز محمدی‪،‬‬

‫علیرضا صادقی‪،‬‬

‫حامد پارسائیان‪.‬‬

‫تیم فنی‪:‬‬

‫مدیر وب‌سایت‪ :‬سید محمدحسین خلیلی‬ ‫مدیا‪ :‬هادی آقایی‬

‫گوینده‪ :‬بیتا کریمی‌فر‬

‫تصويرگر جلد‪ :‬مریم عزیز محسنی‬

‫دبیر روابط بین‌الملل‪ :‬سعید جعفری‬ ‫مسئول انتشار‪ :‬ساناز محمدی‬

‫رضا ‪ ،III‬نینا و میالد عزیز تولدتان مبارک ‪):‬‬

‫وب‌سايت مجله‪www.saros.ir :‬‬ ‫روابط عمومی‪09372799960 :‬‬

‫(مهرسا لطانی)‬

‫ایمیل اشتراک و درج آگهی‪saros.magazine@gmail.com :‬‬ ‫اینستاگرام‪@SarosTeam :‬‬ ‫کانال تلگرام‪@SarosTeam :‬‬ ‫اکانت ارتباطی تلگرام‪@SarosPr :‬‬ ‫توییتر‪@SarosTeam :‬‬ ‫کانال آپارات‪www.aparat.com/sarostv :‬‬

!‫ساروس را در اینستاگرام دنبال کنید‬ https://www.instagram.com/sarosteam/

‫‪30‬‬ ‫در یکــــ نگاه‬ ‫◄ سرمقاله ‪9 /‬‬ ‫◄ یادداشت دبیر تحریریه ‪10 /‬‬ ‫◄ اخبار ‪11 /‬‬ ‫▼ ?‪What’s Up‬‬ ‫ماده گمشده ‪15 /‬‬ ‫▼ حیات در کیهان‬ ‫مریخ آبدارتر ‪20 /‬‬ ‫▼ فضاتوگراف‬ ‫انیمیشن وال‪-‬ای ‪47 /‬‬ ‫▼ ‪± 100‬‬ ‫ده‌هزار چشم و یک‌میلیون گوش ‪50 /‬‬ ‫▼ بُعد پنجم‬ ‫سیاهچاله (‪53 / )4‬‬ ‫▼ در آسمان‬ ‫آسمان در آذر و دی‌ماه ‪56 / 1397‬‬ ‫◄ آینه ‪59 /‬‬ ‫◄ صفحه آخر ‪60 /‬‬

‫روزی روزگاری آب‬

‫پــرده دوم‪:‬‬

‫پرونده‌ای برای مایه حیات‬ ‫پیش‌پرده ‪27/‬‬ ‫اولین کلمه ‪28/‬‬ ‫سیاره‌ی آبی! ‪29/‬‬ ‫قاتل درخشان ‪34/‬‬

‫مایه‌ی حیات در فرای زمین ‪37/‬‬ ‫محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست؟ ‪40/‬‬ ‫تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات ‪43/‬‬

‫◄ ساروس چیست؟ ‪63 /‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫در هر صفحه با این دکمه‪،‬‬ ‫می‌توانید به فهرست برگردید‪...‬‬

‫‪EDITORIAL‬‬

‫سرمقاله‬ ‫شیرین شاطرزاده‬

‫مرثیه‌ای به یاد آن خوش‌ترین نغمه‬

‫*‬

‫قرار بود این بار از سی‌شمارگی ساروس بنویسم‪.‬‬

‫حتی پیش‌نویس هم آماده کرده بودم؛ اما افسوس که‬

‫باید از اتفاق تلخی بنویسم که این روزها دنیای نجوم‬ ‫و ترویج علم ایران را در سوگ فرو برده است‪.‬‬

‫مصطفی امام را دورادور از سال ‪ 91‬می‌شناختم؛‬

‫هرچند تعداد دفعاتی که موفق شدم مستقیم با او‬

‫صحبت کنم محدود بود‪ ،‬اما همان چندبار کافی بود‬ ‫تا تحت تأثیر عشقش به آسمان و ذوقش برای کمک‬

‫به جامعه‌ی نجوم قرار بگیرم‪ .‬تک‌تک دفعاتی که‬ ‫پای صحبتش نشستم در خاطرم هست؛ بار اولی که‬ ‫دیدمش و بدون خسته‌شدن مشغول بحث با پیرمردی‬

‫ی برنامه‌ریزی‬ ‫درباره‌ی نجوم بود‪ .‬روزی که در جلس ‌ه ‌‬

‫هیجان‬ ‫برای هفته‌ی نجوم بودیم و صورتش از‬ ‫ِ‬ ‫برنامه‌ها برق می‌زد‪ .‬آخرین بار در رویداد «سای‌کام»‬ ‫دیدمش؛ زمانی که اتابک درباره‌ی مدیریت گروه‌های‬

‫ترویج علم از او پرسید‪« :‬آقای امام آوا استار بدون شما‬ ‫چه می‌شود؟» و پاسخش که گفت‪« :‬آوا استار وابسته‬

‫به یک شخص نیست‪».‬‬

‫گفتنی‌ها از مصطفی امام بسیار است و مجال بیان‬

‫آن‌ها اندک‪ .‬به تلخ‌ترین حال ممکن با مرد ستاره‌ها‬

‫خداحافظی کردیم‪ .‬مردی که هرگاه به آسمان بنگریم‪،‬‬ ‫لبخند و چشمان مهربانش را در سوسوی ستاره‌ها‬ ‫خواهیم دید‪...‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪9‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫* زندگی صحنه‌ی یکتای هنرمندی ماست‬ ‫هرکسی نغمه‌ی خود خواند و از صحنه رود‬ ‫صحنهپیوستهبه‌جاست‬ ‫خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد‬ ‫«ژالهاصفهانی»‬

‫طلیعه محمدی‬

‫سی شمارگی ساروس!‬ ‫یا‬ ‫ساروس سی‌شماره‬

‫متفاوت‌تر باشد‪ ،‬گفتم چرا؟ گفت شماره‌ی‬

‫هزاران هزار داستان باشد؛ داستان جمع شدن‬

‫می‌کردیم‪ ،‬میثم گفت می‌خواهیم این شماره‬ ‫سی! مرحله‌ی سی! همان سی‌سالگی خودمان‬ ‫دیگر‪...‬‬

‫گفتن جمله‌ی آخرش کافی بود تا من‬

‫را ببرد در خاطرات عجیب‌وغریب همان‬ ‫حوالی‪ .‬سی‌سالگی‪ ،‬مرموز و درعین‌حال‬ ‫دوست‌داشتنی‌ترین سنی که تا االن تجربه‬

‫کرده‌ام‪ .‬میثم از ایده‌هایی که برای این شماره‬

‫در نظر گرفته بود حرف می‌زد و من در فکر‬ ‫این بودم که برای این شماره چه‌کاری انجام‬

‫دهم و چطور دین خود را به این شماره‌ی‬ ‫دوست‌داشتنی ادا کنم‪ .‬عددی که برای من‬

‫یک شروع دوباره بود‪ .‬پس تصمیم گرفتم‬ ‫بعد از مدت‌ها دوباره در نشریه بنویسم و‬

‫گفتم‪« :‬میثم برای یادداشت من هم جا‬ ‫داری؟» گفت‪« :‬بله ولی زود برسان» تأکیدش‬

‫در ذهنم ماند اما امان از زود رساندنش که‬ ‫تبدیل شد به مطلب دقیقه نودی (این جمله‬ ‫آخر را نویسنده‌های نشریه نخوانند)‪.‬‬

‫واژه‌ای دوحرفی که به‌تنهایی می‌تواند یادآور‬

‫مرغان و رفتن پی سیمرغ افسانه‌ای و داستان‬ ‫تک‌تک آدم‌هایی که در سفر زندگی‌شان به‬ ‫این مرحله‌ی دوست‌داشتنی اما سخت‬

‫رسیده‌اند و یک سالی را در آن مکتب درس‬ ‫آموخته‌اند تا به پختگی الزم برای این سن‬

‫برسند که در نفس شاید آن‌قدر متفاوت با‬ ‫داستان سیمرغ نباشد‪.‬‬

‫ساروس نیز در سفر زندگی‌اش به عدد جادویی‬ ‫سی رسیده است و می‌خواهد با آموخته‌های‬ ‫‪ ۲۹‬مرحله‌ی قبلش‪ ،‬از این مرحله‌ی پرماجرا‬

‫به‌سالمت عبور کند و به‌اصطالح پخته شود‪.‬‬

‫امیدوارم در این مرحله از ساروس نیز‬

‫همچون همیشه‪ ،‬همراهی و همدلی تک‌تک‬

‫مخاطبان جان را توشه‌ی راه‬ ‫اعضا و شما‬ ‫ِ‬ ‫داشته باشیم و با گذر از سی شمارگی ساروس‪،‬‬ ‫به دوره‌ای جدید و مهیج قدم بگذاریم‪.‬‬

‫با ما همراه باشید با سی شمارگی ساروس‪.‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪10 SAR S / 29‬‬

‫‪NOTE‬‬

‫تحریریه‬ ‫یادداشت‬ ‫دبیـــر‬

‫زمانی که مطالب شماره‌ی سی را برنامه‌ریزی‬

‫و اما برگردیم سر واژه‌ی جادویی «سی»؛‬

‫‪ps‬‬

‫‪ht‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪om/42461‬‬‫‪k‬‬ ‫‪e.c‬‬

‫‪://www.spac‬‬

‫تلسکوپ فضایی کپلر بزرگ‌ترین شکارچی‬

‫توان این رصدخانه‌ی فضایی برای ارسال آخرین‬

‫کشف نخواهد کرد‪ .‬ناسا در روز ‪ 27‬آبان دستور‬

‫شامل غیرفعال کردن حالت ایمنی برای جلوگیری‬

‫سیارات فراخورشیدی‪ ،‬دیگر دنیای جدیدی‬

‫حامد پارسائیان‬

‫فضایی تقریبا به پایان رسیده و از باقیمانده‬

‫خداحافظی را به این تلسکوپ فضایی مخابره کرد‬

‫و کار این تلسکوپ در فضا به پایان رسید‪ .‬پیش از‬

‫داده‌ها به زمین استفاده خواهد شد‪ .‬این دستور‬

‫از روشن شدن مجدد سیستم و خاموش‌کردن‬

‫آنتن‌های ارسال سیگنال است‪ .‬مأموریت ‪700‬‬

‫فراخورشیدی زمین‌مانند در‬ ‫کشف سیارات‬ ‫ِ‬ ‫کهکشان راه‌شیری آغاز شد‪ .‬این تلسکوپ با‬ ‫استفاده از «روش گذر» یعنی شناسایی کاهش‬

‫بسیار اندک درخشندگی ستاره‌ها براثر گذر‬ ‫سیاراتشان از مقابل آن‌ها‪ ،‬سیارات فراخورشیدی‬

‫را کشف می‌کرد‪..‬‬

‫‪Credit: NASA‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪11 SAR S / 29‬‬

‫‪NEWS‬‬

‫اخبار‬

‫خداحافظ کپلر‬

‫آن ناسا اعالم کرده بود که سوخت این تلسکوپ‬

‫میلیون دالری کپلر در اسفند سال ‪ 1387‬باهدف‬

‫‪r-ex‬‬

‫‪le‬‬ ‫‪ep‬‬

‫‪NEWS‬‬

‫جشن بازگشت هابل با‬ ‫یک تصویر بسیار جذاب‬ ‫پس از استراحتی کوتاه از مشاهده‬ ‫کیهان‪ ،‬تلسکوپ فضایی هابل رسما دوباره‬ ‫فعال شده و به کار خود ادامه می‌دهد؛‬ ‫هابل به‌تازگی تصویر بسیار زیبایی از‬ ‫کهکشان‌های ستاره‌زای دوردست به زمین‬ ‫ارسال کرده است‪ .‬اواسط مهر‌ماه تلسکوپ‬ ‫فضایی هابل به دلیل ازکارافتادن یکی از‬ ‫ژیروسکوپ‌های پایدارکننده‌اش‪ ،‬به حالت‬ ‫ایمن تغییر حالت داد و فعالیت‌های خود‬ ‫را متوقف کرد‪ .‬بعد از حدود سه هفته‬

‫متخصصان گروه کنترل موفق شدند‬ ‫ژیروسکوپ را دوباره راه‌اندازی کرده و‬ ‫تلسکوپ را به حالت عادی بازگردانند‪.‬‬ ‫کمی پس‌ازآن تلسکوپ بر ناحیه‌ای از‬ ‫صورت‌فلکی اسب بالدار متمرکز شد که‬ ‫شامل کهکشان‌های ستاره‌زا است و در‬ ‫فاصله ‪ 11‬میلیارد سال نوری قرار دارد‪.‬‬ ‫این تصویر جدید که در اوایل آبان‌ماه با‬ ‫استفاده از دوربین میدان باز شماره ‪3‬‬ ‫تلسکوپ هابل ثبت شد‪ ،‬اولین تصویر‬ ‫ثبت‌شده توسط تلسکوپ پس از خارج‬ ‫شدن از حالت ایمن است‪.‬‬

‫‪Credit: A. Shapley (UCLA)/NASA/ESA‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪-h‬‬ ‫‪ived‬‬

‫‪ev‬‬

‫‪12‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪ht‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪om/42569‬‬‫‪r‬‬ ‫‪e.c‬‬

‫‪://www.spac‬‬

‫‪ps‬‬

‫‪NEWS‬‬

‫مار درخشان در آسمان‬ ‫ستاره‌شناسان یک دیسک برافزایشی (‪)pinwheel‬‬ ‫ناشی از یک ستاره بسیار بزرگ را در فاصله ‪ 8000‬سال‬ ‫نوری کشف کرده‌اند که می‌تواند اطالعات جدیدی از‬ ‫آخرین مراحل تکامل ستاره‌های بسیار بزرگ را در اختیار‬ ‫دانشمندان قرار دهد‪ .‬به دلیل شکل مار گونه‌ی غبارهای‬ ‫اطراف این ستاره‪ ،‬دانشمندان این سیستم را به نشانه‬ ‫یکی از خدایان مصر باستان که به‌صورت مار ظاهر می‌شد‪،‬‬ ‫‪ Apep‬نامیده‌اند‪ Apep .‬نوعی از ستارگان ولف‪-‬رایه یا‬ ‫‪ WR‬است که درواقع ستارگان بسیار پرجرمی هستند که در‬ ‫مراحل پایانی زندگی خود‪ ،‬یعنی قبل از انفجار ابرنواختری‬ ‫قرار دارند و در حال سوختن هلیوم و دیگر عناصر در‬ ‫دماهای بسیار باال هستند‪ .‬برخی از این ستارگان‪ ،‬کم‌فروغ‬ ‫ظاهر می‌شوند چراکه بیشتر تابش آن‌ها به دلیل دمای‬ ‫بسیار باال در محدوده‌ی فرابنفش است‪ .‬از دو طوفانی که‬ ‫در جهت‌های مخالف منتشر می‌شوند این‌طور برداشت‬ ‫می‌شود که احتماال ‪ Apep‬در مسیر تولید جریان‌های‬ ‫بسیار سریعی (‪ )jet‬است که در برخی از پدیده‌های بسیار‬ ‫پرانرژی و نادر موسوم به «طوفان‌های پایدار پرتو گاما»‬ ‫دیده شده است‪ .‬به نظر می‌رسد که این جریان‌های‬ ‫انفجاری در ستاره‌های ‪ WR‬مانند ‪ Apep‬به مدت بیش‬ ‫از دو ثانیه پرتوهای بسیار پرانرژی گاما را به سمت زمین‬ ‫گسیل می‌کنند‪ .‬درصورتی‌که در ‪ Apep‬چنین پدیده‌ای‬ ‫ر خ‌داده و این جریان‌ها تولید شوند‪ ،‬این فرصت در اختیار‬ ‫دانشمندان قرار می‌گیرد تا در اتفاقی بسیار نادر‪ ،‬بررسی‬ ‫نزدیکی از نحوه به وجود آمدن طوفان‌های پایدار پرتوی‬ ‫گاما داشته باشند‪.‬‬ ‫‪ht‬‬

‫‪ht‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪5 50-‬‬

‫‪41‬‬ ‫‪s/s‬‬

‫‪Credit: ESO‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪s tr o‬‬

‫‪/a‬‬ ‫‪om‬‬

‫‪lescope‬‬ ‫‪.c‬‬

‫‪dte‬‬ ‫‪an‬‬

‫‪13‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪/‬‬ ‫‪.com article‬‬ ‫‪re‬‬

‫‪://www.sky‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪tp‬‬

‫‪://www.natu‬‬

‫‪ps‬‬

‫‪NEWS‬‬

‫کهکشان همسایه به‌سوی ‪W2246-0526‬‬

‫را آشکار کرده است‪ .‬در قلب این کهکشان‬ ‫ابر درخشان‪ ،‬یک سیاه‌چاله بسیار پرجرم‬ ‫وجود دارد که جرم آن در حدود ‪ 4‬میلیارد‬

‫‪Credit: (NRAO/AUI/NSF) S. Dagnello‬‬

‫)‪Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO); S. Dagnello (NRAO/AUI/NSF‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪14‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫در فاصله ‪ 12.4‬میلیارد سال نوری از ما قرار‬ ‫دارد و دورترین کهکشان کشف‌شده در نوع‬ ‫خود است؛ بنابراین دانشمندانی که این جرم‬ ‫را رصد می‌کنند درواقع در حال بررسی زمانی‬ ‫هستند که عالم فقط یک‌دهم سن‬ ‫‪://www.nasa‬‬ ‫‪ps‬‬ ‫کنونی خود‪ ،‬یعنی ‪ 13.8‬میلیارد‬ ‫سال داشته است‪.‬‬

‫‪ht‬‬ ‫‪t‬‬

‫برابر خورشید تخمین زده شده است‪ .‬در اثر‬ ‫گرانش بسیار زیاد‪ ،‬مواد با سرعت بسیار‬ ‫زیادی به سمت سیاه‌چاله جذب می‌شوند‪ ،‬در‬ ‫اصطکاک مواد در سرعت‌های‬ ‫اثر برخورد و‬ ‫ِ‬ ‫باال دمای آن‌ها تا چندین میلیون درجه‬ ‫افزایش می‌یابد که باعث می‌شود مواد‬ ‫با شدت بسیار زیادی درخشندگی داشته‬ ‫باشند‪ .‬کهکشان‌هایی که این ساختار بسیار‬ ‫درخشان را در خود داشته باشند‪ ،‬کوازار یا‬

‫اختروش نامیده می‌شوند‪W2246-0526 .‬‬

‫‪e-mo‬‬ ‫‪l/th‬‬

‫است ‪ WISE J224607.55-052634.9‬نام‬

‫میلی‌متری بزرگ آتاکاما (‪ )ALMA‬در شیلی‪،‬‬ ‫غبار کشیده‌شده از سه‬ ‫مسیرهای متمایز‬ ‫ِ‬

‫‪v/feature/‬‬ ‫‪jp‬‬

‫درخشان‌ترین کهکشانی که تابه‌حال کشف‬ ‫شده است در حال بلعیدن حداقل سه کهکشان‬ ‫کوچک‌تر در همسایگی خود است‪ .‬درخشندگی‬ ‫این کهکشان به موادی که از کهکشان‌های‬ ‫همسایه جذب می‌کند نسبت داده می‌شود‪.‬‬ ‫این کهکشان که با استفاده از ابزار نقشه‌بردار‬ ‫فروسرخ میدان‌باز ناسا ‪ WISE‬کشف شده‬

‫‪.go‬‬

‫کهکشان هم‌نوع‌خوار‬

‫دارد و بزرگ‌ترین یا پرجرم‌ترین کهکشان‬ ‫شناخته‌شده نیست؛ اما تابش آن ‪350‬‬ ‫تریلیون برابر درخشندگی خورشید‬ ‫است‪ .‬مطالعات جدید با استفاده از آرایه‬

‫? ‪W H AT ’ S U P‬‬

‫?‪What’s Up‬‬

‫ماده گمشده‬ ‫بررسی هاله کهکشان با اشعه ایکس‬ ‫برای یافتن ماده گمشده‬

‫تص‬ ‫ف ویر‬ ‫خیال‬ ‫ناو‬ ‫ر ی بل ی از‬ ‫وکانیو هالو‬ ‫ن‬ ‫ست‬

‫در ف‬ ‫ضا‬

‫علی‌رضا صادقی‬

‫هالوست ماهواره‌ی کوچکی که اخیرا از‬ ‫َ‬ ‫ایستگاه فضایی بین‌المللی در مدار قرار داده‌شده‪،‬‬ ‫در تالش برای یافتن ماده گمشده جهان است‪.‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪15 SAR S / 30‬‬

‫‌ای کوچک ما شاید‬ ‫ماهواره‌ی جعبه ِ‬ ‫بتواند اطالعاتی ارائه دهد که به کمک‬ ‫آن‌ها پرده از راز یکی از کلیدی‌ترین‬ ‫سؤاالت کیهان‌شناسی برداشته شود‪:‬‬ ‫نیمی از ماده‌ی عادی در جهان کجاست؟‬ ‫هنگامی‌که اخترشناسان تالش‬ ‫می‌کنند با استفاده از پایش‌های مدرن‪،‬‬ ‫مجموع جرم باریونی جهان را اندازه‌گیری‬ ‫کنند‪ ،‬همواره مقداری را کم می‌آورند‪.‬‬ ‫هالوست* ‪-‬که در شرکت‬ ‫گروه فعال در‬ ‫َ‬ ‫فناوری بلوکانیون ساخته شده و توسط‬ ‫دانشگاه آیووا اداره می‌گردد‪ -‬قصد دارد‬ ‫ایکس منتشرشده از‬ ‫با نگاهی به اشعه‌ی‬ ‫ِ‬

‫‪*HaloSat‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪16‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫هاله‌ی گازی اطراف کهکشان راه شیری‪،‬‬ ‫به این سؤال پاسخ دهد‪.‬‬ ‫توزیع فعلی جرم و انرژی جهان از‬ ‫ریزموج‬ ‫تجزیه‌وتحلیل داده‌های تابش‬ ‫ِ‬ ‫پس‌زمینه کیهانی (‪ )CMB‬به‌دست‌آمده‬ ‫سالگی‬ ‫است‪ .‬این تابش در ‪370،000‬‬ ‫ِ‬ ‫جهان منتشر شده است‪ .‬اندازه‌گیر ی‌های‬ ‫این دوران اولیه نشان می‌دهد که جهان‬ ‫ترکیبی از ‪ ٪70‬انرژی تاریک‪ ٪25 ،‬ماده‬ ‫تاریک و ‪ ٪5‬ماده باریونی است‪ .‬ماده‬ ‫باریونی شامل پروتون‪ ،‬نوترون و الکترون‬ ‫است که ستاره‌ها‪ ،‬سیارات‪ ،‬فضاپیما و‬ ‫انسان را می‌سازد‪.‬‬

‫? ‪W H AT ’ S U P‬‬

‫ترکیب ساختار کیهان‬

‫‪Credit: Daily Galaxy‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪Credit: NASA/Aubrey Gemignani‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪17‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫فضاپیمای سیگنوس و هالوست در ‪ 21‬می ‪ 2018‬توسط موشک ‪Orbital ATK‬‬ ‫‪ Antares‬از ‪ Pad-0A‬از پایگاه پروازی والوپس ناسا واقع در ویرجینیا پرتاب شد‪.‬‬

‫? ‪W H AT ’ S U P‬‬

‫با این‌حال ستاره‌شناسان با جمع‌بندی‬ ‫اندازه‌گیری دیداری جرم ستارگان‪ ،‬سیارات‪،‬‬ ‫کهکشان‌ها‪ ،‬گاز و گردوغبار تنها به حدود نصف‬ ‫جرم باریونی موردِ انتظار می‌رسند‪.‬‬ ‫فیلیپ کآرت (از دانشگاه آیووا) اخیرا‬ ‫در یک کنفرانس مطبوعاتی گفته‪« :‬جرم‬ ‫امروز ما باید برابر باشد با جرم جهان‪ ،‬زمانی‬ ‫که تنها ‪ 400،000‬سال داشت‪ .‬پیدا کردن‬ ‫چگونگی‬ ‫ماده‌ی گمشده می‌تواند به درک‬ ‫ِ‬ ‫تغییر وضعیت از حالت یکنواخت ‪ CMB‬به‬ ‫ابر‌ساختارهای کنونی کمک کند‪».‬‬ ‫یک مکان پیشنهادی برای جرم گم‌شده‪،‬‬ ‫گاز داغ در فضای بین کهکشانی یا در هاله‌ی‬ ‫اطراف کهکشان‌ها است‪ .‬به‌عنوان‌مثال‪،‬‬ ‫دمای گاز در هاله‌ی راه‌شیری باید حدود ‪2‬‬ ‫میلیون درجه کلوین باشد‪ .‬هالوست در کنار‬ ‫دیگر هدف‌ها‪ ،‬برای تشخیص اشعه‌ی ایکس‬ ‫درون‬ ‫منتشرشده توسط اکسیژن یونیده‌ی‬ ‫ِ‬ ‫این گاز طراحی شده است‪.‬‬

‫مشکلی کلیدی که برای‬ ‫تشخیص تابش اشعه‌ی‬ ‫ایکس هاله‌ی کهکشانی‬ ‫وجود دارد‪ ،‬برهم‌کنش باد‬ ‫خورشیدی با جو زمین است‬ ‫که باعث تولید پرتوهای ایکسی‬ ‫می‌شود که سیگنال‌های هاله‌ی‬ ‫کهکشان را می‌بلعد‪.‬‬ ‫کیپ کونتز (از‬ ‫دانشگاه جانز هاپکینز)‬ ‫اخیرا در کنفرانسی‬ ‫مطبوعاتی اظهار داشت‪:‬‬ ‫«هر مشاهدهای که‬ ‫انجام می‌دهیم مقداری‬ ‫از تابش ناشی از باد‬ ‫خورشیدی را در بر دارد که‬ ‫بسته به زمان و شرایط‬

‫خورشیدی‬ ‫باد‬ ‫است‪.‬‬ ‫متفاوت‬ ‫این‬ ‫محاسبه‌ی‬ ‫تغییرات آن‌قدر‬ ‫مشکل است که‬ ‫بسیاری از دانشمندان‬ ‫تنها به ذکر آن اکتفا کرده‬ ‫و سپس در مشاهدات خود‬ ‫آن را نادیده می‌گیرند»‬ ‫هالوست با انجام‬ ‫َ‬ ‫مشاهدات خود در گذر‬ ‫‪ 45‬دقیقه‌ای از قسمت‬ ‫شب مدار و با شارژ‬ ‫کردن مجدد باتر ی‌های‬ ‫خورشیدی خود در‬ ‫طول روز نیمه مدار ‪90‬‬ ‫دقیقه‌ای خود‪ ،‬بر این‬ ‫مشکل غلبه می‌کند‪.‬‬

‫هالوست همانند تلسکوپ فضایی چاندرا‬ ‫َ‬ ‫و تلسکوپ فضایی ‪ XMM-Newton‬اشعه‌ی‬ ‫ایکس با انرژی بین ‪ 400‬و ‪ 2000‬الکترون‪-‬‬ ‫ولت را تشخیص میدهد؛ اما برخالف دیگر‬ ‫رصدخانه‌های مدارگرد پرتوایکس‪ ،‬میدان دید‬ ‫وسیعی (‪ 100‬درجه مربع) دارد‪ .‬این میدان دید‬ ‫وسیع به آن اجازه می‌دهد پایش کارآمدتری‬ ‫از کل آسمان انجام دهد‪.‬‬ ‫محققان امیدوارند از هالوست برای‬ ‫تشخیص شکل هاله‌ی گازی کهکشان راه‌شیری‬ ‫استفاده کنند تا ببینند که آیا شبیه پنکیک‬ ‫پف‌کرده (مدل تخم‌مرغ سر خ‌شده) است‪،‬‬ ‫یا شبیه یک کره است‪ .‬اگر توزیع یکنواخت‬ ‫نباشد‪ ،‬هالوست با نگاه کردن در جهت عمود‬ ‫بر صفحه‌ی کهکشان و مقایسه‌ی آن با خود‬ ‫صفحه‌ی کهکشان‪ ،‬این تفاوت را مشخص‬ ‫می‌کند‪.‬‬

‫و در شرکت ف ّناوری بلوکانیون ساخته شده و‬ ‫به چرخه‌ای واکنشی‪ ،‬ردیاب‌های ستارهای و‬ ‫پنل‌های خورشیدی مجهز شده است‪ .‬اگرچه‬ ‫این ماهواره برای پایش میدان دید باز مجهز‬ ‫شده است‪ ،‬اما دقت هدف‌گیری آن کمتر از ‪30‬‬

‫اجزاء‬

‫ماهواره‬

‫‪: BCT‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫راه‌شیری به این سؤال پاسخ دهد‪.‬‬

‫ست‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪18‬‬

‫سا وس‬

‫هاله‌ی گازی اطراف کهکشان‬

‫جعبه‌ا‬ ‫ی هالو‬ ‫‪Credit‬‬

‫‪30/‬‬

‫به اشعه ایکس منتشرشده از‬

‫? ‪W H AT ’ S U P‬‬

‫پرتاب و راه‌اندازی‬

‫هالوست در ‪ 21‬مه ‪ 2018‬از پایگاه پروازی‬ ‫والوپس ناسا در ساحل ویرجینیا سوار بر‬ ‫فضاپیمای ‪Cygnus S.S. J.R. Thompson‬‬ ‫در مسیری به‌سوی ایستگاه بین‌المللی فضایی‬ ‫پرتاب شد و در ‪ 13‬ژوئیه در مدار ‪ ISS‬قرار گرفت‪.‬‬

‫‌ای ‪XB1‬‬ ‫هالوست از نوع ماهواره‌های جعبه ِ‬

‫ثانیه قوسی است‪ .‬سه آشکارساز اشعه ایکس آن‬ ‫همانند جستجوگر ساختار درونی ستاره نوترونی‬ ‫ناسا که روی ایستگاه فضایی بین‌المللی نصب‬ ‫شده‪ ،‬توسط شرکت آمپتک ساخته شده است‪.‬‬

‫هالوست قصد دارد با نگاهی‬ ‫َ‬

‫‪htt‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫ستاره‌ای و پانل‌های خورشیدی مجهز شده‬

‫است‪ .‬دقت هدف‌گیری این ماهواره کمتر از ‪30‬‬

‫ایکس‬ ‫ثانیه قوسی است‪ .‬سه آشکارساز اشعه‬ ‫ِ‬ ‫آن توسط شرکت آمپتک ساخته شده است‪.‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪htt‬‬

‫‪e/god‬‬ ‫‪ur‬‬

‫‪m‬‬

‫‪.co‬‬ ‫‪pe‬‬

‫‪telesc‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪nd‬‬ ‫‪ya‬‬

‫‪19‬‬

‫‪a.gov/feat‬‬ ‫‪as‬‬

‫‪://www.sk‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪://www.n‬‬ ‫‪ps‬‬

‫ساخته‌شده و به چر خ‌های واکنشی‪ ،‬ردیاب‌های‬

‫? ‪W H AT ’ S U P‬‬

‫کآرت می‌گوید‪« :‬ما انتظار داریم که‬ ‫هالوست به مدت یک سال فعالیت کند‪.‬‬ ‫امیدواریم که نتایج اولیه درباره یک یا چند‬ ‫هدف روشن در راه‌شیری را طی همین سال‬ ‫منتشر کنیم‪ .‬این نتایج بیشتر نشان‌دهنده‌ی‬ ‫عملکرد ابزارها است و احتماال نتایج در مورد‬ ‫هاله و مشکل جرم گمشده ‪ 6‬الی ‪ 12‬ماه بعد از‬ ‫پایان عملیات به دست می‌آید‪».‬‬ ‫آیا مأموریت ماهواره‌ی کوچکی مانند‬ ‫هالوست می‌تواند چنین راز کیهانی بزرگی را‬ ‫پاسخ دهد؟ باید منتظر ماند!‬

‫‌ای ‪XB1‬‬ ‫هالوست از نوع ماهواره‌های جعبه ِ‬

‫رضا ماه‌منظر‬

‫مریخ آبدارتر‬

‫نگاه اخترزیستی به دو اکتشاف اخیر مریخ؟‬

‫خردادماه و تیرماه سال ‪97‬‬

‫مریخ در صفحه‌ی نخست اخبار‬ ‫علمی‬

‫یکه‌تازی‬

‫طوفان‌های‬

‫می‌کرد‪.‬‬

‫سراسری‪،‬‬

‫آغاز‬

‫خاموشی‬

‫مریخ‌نورد‪ ،‬نزدیکی کم‌نظیر مریخ‬

‫به زمین و ‪ ...‬این سیاره سر خ‌رنگ‬

‫را از همیشه جذاب‌تر نمود؛ اما‬ ‫شاید هیچ‌کدام جذاب‌تر از دو خبر‬

‫اخیر نباشد‪ .‬کشف آب و مواد آلی‬ ‫آن‌هم در ابعاد گسترده‪ ،‬دو خبری‬

‫که امید‌ها را برای کشف حیات و‬ ‫درنتیجه دستیابی به همسایگان‬ ‫ی دوچندان نمود‪.‬‬ ‫فرازمین ‌‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪20‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫در‬

‫حیات کیهان‬

‫نقشه‌ی تهیه‌شده از کانال‌های مریخی‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪21‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫لوول‬ ‫معروف به کانال‌های ِ‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫زمانی که تلسکوپ‌ها مسیر پیشرفت را‬ ‫می‌پیمودند‪ ،‬آرام‌آرام سیاره‌ی مریخ از درون‬ ‫تلسکوپ‌ها به شکل متفاوت‌تری دیده شد‪.‬‬ ‫منجمین حدود دویست سال قبل دریافتند‬ ‫که سطح مریخ دارای دو قطب سفید و‬ ‫لکه‌های تیر ‌ه است‪ .‬به‌آرامی این تصور شکل‬ ‫گرفت که شاید ما به یک سیاره با جنگل‌ها‬ ‫و قطب‌های مملو از یخ می‌نگریم‪ .‬کمی بعد‬ ‫منجم اروپایی به نام «شیاپارلی» در سال‬ ‫‪ 1878‬با نگاه تیزبینانه‪ ،‬خطوط مبهمی را در‬ ‫سطح این سیاره دید و توهم کانال‌های آب‬ ‫دست‌ساز در ذهن‌ها جوانه زد‪ .‬این تخیالت‬ ‫تا جایی شدت یافت که عموم مردم در اروپا‬ ‫و امریکا با روشن کردن آتش‌های بزرگ و‬ ‫ساخت آیینه‌های عظیم‪ ،‬سعی در ارتباط با‬ ‫موجودات هوشمند مریخی داشتند؛ چراکه‬ ‫تصور می‌کردند این کانال‌های دست‌ساز به‬ ‫کمک فناوری پیشرفته ایجادشده‌اند‪ .‬ازجمله‬ ‫افراد پیشتاز در این توهم گروهی‪ ،‬یک تاجر‬ ‫پولدار و منجم غیرحرفه‌ای آمریکایی به نام‬ ‫لوول بود که با ساخت یک تلسکوپ‬ ‫پرسیوال ِ‬ ‫غول‌پیکر‪ ،‬نقشه‌ای از کانال‌ها ترسیم کرد و نام‬ ‫ن نهاد!‬ ‫خود را بر آ ‌‬

‫تصاویر دریافتی از مأموریت مارینر نشان داد که مریخ یک سیاره‌ی مرده است‪.‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪22 SAR S / 29‬‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫چیزی نگذشت که مشاهدات فروسرخ نشان‬ ‫داد که این سیاره بیش‌ازحد سرد است و نمی‌تواند‬ ‫آب مایع را بر سطح خود جاری سازد‪ .‬درنهایت‬ ‫اولین مدارگرد مریخی با نام مارینر‪ 1-‬در سال ‪1962‬‬ ‫نشان داد که این آبراهه‌ها تنها بقایای به‌جای‌مانده‬ ‫از اقیانوس‌های بسیار قدیمی در میلیون‌ها سال‬ ‫پیش است و یک قطره آب نیز در سطح این سیاره‬ ‫یافت نمی‌شود‪.‬‬ ‫آبراهه‌های قدیمی و قطب‌های سرشار از یخ در‬ ‫مریخ‪ ،‬امیدها را برای یافتن حیات میکروسکوپی‬ ‫زنده نگه‌داشته بود؛ اما مأموریت‌های بعدی‬ ‫همچون سطح‌نشین‌های وایکینگ‪ 1-‬و وایکینگ‪2-‬‬ ‫به‌وضوح ثابت کردند که در شرایط سطح مریخ‪،‬‬ ‫حتی یک ویروس هم سالم باقی نمی‌ماند‪ .‬اتمسفر‬ ‫رقیق‪ ،‬پرتوهای کیهانی و به‌خصوص اختالف دما‬ ‫در شب و روز باعث می‌شود ساختارهای مولکولی‬ ‫موجودات زنده از هم متالشی گردد؛ اما داستان به‬ ‫اینجا ختم نشد ‪. ...‬‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫سال‌ها از این رویداد‌ها گذشت و لشگری از‬

‫ربات‌ها و فناوری نوین سعی در پاسخ به دو سؤال‬

‫مهم داشتند؛ نخست اینکه حیات تا چه مقدار‬ ‫تطبیق‌پذیر است و دوم اینکه آیا هنوز در زیر‬

‫سطح مریخ موجودات میکروسکوپی آرمیده‌اند یا‬ ‫اینکه مریخ یک قتلگاه برای موجودات زند ‌ه است‪.‬‬ ‫مسیر پاسخ‌گویی به این دو سؤال اساسی بهای‬ ‫زیادی داشت که در سه شماره‌ی قبل به آن‌ها‬

‫پرداختیم (ساروس ‪ 25 ،24‬و ‪ 26‬صفحه‌ی حیات‬

‫در کیهان)؛ اما مأموریت‌های اکتشافی مهمی‬ ‫همچون ربات‌های مریخ‌نورد اسپریت (روح)‬

‫و آپورچونیتی (فرصت)‪ ،‬سطح‌نشین فینیکس‬ ‫و ربات کیوریاسیتی به ما نشان دادند که شاید‬ ‫مریخ بتواند در زیر سطح خشن خود جهان‬

‫میکروسکوپی پویایی جای داده باشد‪.‬‬

‫برای ایجاد حیات سه اصل باید در کنار یکدیگر‬

‫آب مایع‪ ،‬انرژی مناسب و عناصر‬ ‫قرار داشته باشند؛ ِ‬

‫اساسی حیات مانند کربن‪ ،‬اکسیژن و ‪. ...‬‬ ‫در گذشته‌های دور _چیزی در حدود ‪ 4‬میلیارد‬ ‫سال قبل_ مریخ شرایط ایدئالی برای پشتیبانی از‬ ‫حیات داشته؛ اما به‌مرور با فرار اتمسفر و خاموش‬

‫شدن کوه‌های آتش‌فشانی‪ ،‬شرایط تغییر می‌کند و‬ ‫مریخ به‌تدریج سرد و خشک می‌گردد‪ .‬بااین‌حال‬

‫سه شرط اساسی حیات ممکن است در الیه‌های‬ ‫یخ و آب زیر سطح مریخ دوباره در کنار یکدیگر‬

‫گرد آمده باشند و همچون روزهای ابتدایی مریخ‪،‬‬ ‫جایگاهی برای رشد‪ ،‬تکامل و بقاء موجودات زنده‬

‫به‌وجود آورده باشند‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪23‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫مریخ طی ‪ 4‬میلیارد سال قبل‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫اطالعات‬ ‫جاری‬ ‫سال‬ ‫تیرماه‬ ‫مارس‬ ‫مدارگرد‬ ‫از‬ ‫جمع‌آور ی‌شده‬ ‫اکسپرس نشان داد که حوضچه‌ای از‬ ‫آب مایع زیر الیه‌های یخ و خاک قطب‬ ‫جنوب مریخ وجود دارد‪ .‬شواهد وجود‬ ‫آب در مریخ عبارتند از‪ :‬شبکه‌های‬ ‫گسترده از رودخانه‌های خشک‌شده‪،‬‬ ‫کانال‌های خروجی غول‌پیکر که در‬ ‫تصاویر به‌وضوح نمایان‌اند و یافت‬ ‫شدن مواد معدنی همچون کلرید بنزن‬ ‫آب مایع به وجود‬ ‫که تنها در حضور‬ ‫ِ‬ ‫می‌آیند‪ .‬داده‌های اخیر مارس اکسپرس‬ ‫نشان داده‌اند که در قطب‌های مریخ‬ ‫آب و یخ وجود دارد و روی آن‌ها با‬ ‫الیه‌هایی از گردوغبار به قطر یک کیلومتر‬ ‫پوشانده شده است‪.‬‬ ‫مرکز تحقیقاتی ‪ JPL‬ناسا پیش‌ازاین‬ ‫توسط کاوشگر فینیکس موفق به‬ ‫کشف یخ در مریخ شده بود و ربات‬ ‫کیوریاسیتی نیز تصاویری از جاری شدن‬ ‫چشمه‌ی آب شور در حدود چند ثانیه‬ ‫ثبت کرده بود؛ اما کشف یک حوضچه‬ ‫آب مایع شور با وسعت ‪ 19‬کیلومترمربع‬ ‫در زیر سطح مریخ یک گام بسیار‬ ‫بزرگ‌تر بود‪ .‬ناهنجاری زیر سطح مریخ‬ ‫نشان‌دهنده‌ی حضور آب یا رسوبات‬ ‫غنی از آب است‪ .‬هرچند که این حجم‬ ‫از آب مایع در دمای منفی ‪ 30‬درجه‬ ‫تنها به شکل بسیار شور می‌تواند وجود‬ ‫داشته باشد اما این خبر هنگامی‌که در‬ ‫کنار خبر دو ماه قبل خود قرار می‌گیرد‪،‬‬ ‫امیدها را دوچندان می‌کند‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪30/‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪24‬‬

‫سا وس‬

‫مکان قرارگیری حوضچه‌ی آب مایع زیرسطحی در نزدیکی قطب جنوب مریخ‬

‫ارتباط با نویسنده‪:‬‬

‫‪Mahmanar.moon@yahoo.com‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪25 SAR S / 29‬‬

‫‪FINDING LIFE‬‬

‫ناسا ‪ ۱۷‬خرداد ‪ ۱۳۹۷‬نشست خبری‬ ‫مریخ‌نورد‬ ‫جدید‬ ‫یافته‌های‬ ‫درباره‌ی‬ ‫کیوریاسیتی از شرایط حیات‌پذیری مریخ‬ ‫برگزار کرد‪ .‬در این نشست پژوهشگران ناسا‬ ‫از دو یافته‌ی مهم پرده برداشتند که حاصل‬ ‫شش سال (معادل سه سال مریخی) فعالیت‬ ‫مریخ‌نورد کیوریاسیتی بود‪.‬‬ ‫نخست آنکه میزان متان در جو مریخ‬ ‫در فصل‌های مختلف تغییر می‌کند‪ .‬چرخه‬

‫تکرارشونده‌ی فصلی متان در جو مریخ‬ ‫به‌گونه‌ای است که در تابستان مقدار متان به‬ ‫بیشینه و در زمستان به مقدار کمینه می‌رسد‪.‬‬ ‫‌متری‬ ‫دوم اینکه کیوریاسیتی در عمق پنج سانتی‬ ‫ِ‬ ‫سنگ‌های مریخ که سه میلیارد سال قدمت‬ ‫دارند‪ ،‬مولکول‌های آلی پیدا کرده است‪ .‬آزاد‬ ‫شدن متان از سنگ‌ها ممکن است به دلیل‬ ‫واکنش‌های شیمیایی و زمین‌شناختی درون‬ ‫سنگ‌های مریخ ایجادشده باشد‪ .‬همچنین‬

‫مولکول‌های آلی ممکن است در اثر فعالیت‬ ‫موجودات زنده و یا واکنش‌های شیمیایی‬ ‫ایجاد شده باشند؛ بنابراین ‌وجود مولکول‌های‬ ‫آلی در سنگ‌های مریخ می‌تواند دو منشأ‬ ‫زیستی و غیرزیستی داشته باشد‪ .‬پس هنوز‬ ‫نمی‌توان احتمال وجود گونه‌هایی از حیات را‬ ‫در سیاره‌ی سرخ تأیید یا رد کرد؛ اما تا پاسخ‬ ‫قطعی راه زیادی باقی نمانده است‪.‬‬

‫برای یافتن پاسخی دقیق‌تر به وجود‬ ‫حیات در گذشته و حال مریخ‪ ،‬باید منتظر‬ ‫مأموریت‌های بعدی مانند مریخ‌نوردهای‬ ‫مارس ‪ ۲۰۲۰‬و اگزومارس باشیم‪.‬‬

‫پــرده دوم‬

‫روزی روزگاری آب‬ ‫پرونده‌ای برای مایه حیات‬

‫پـرده‬ ‫پيش‬ ‫شیرین شاطرزاده‬ ‫یکی بود یکی نبود‬ ‫در آغاز هیچ نبود‪ ،‬تنها آب بود‬ ‫و سرانجام‬ ‫همه بودند‪ ،‬اما آب نبود‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪27‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫اولین کلمه‬

‫اصالن ظهیری‬

‫آ اول ب آخر؛ آب‪ .‬اولین واژه‌ای که‬

‫پشت نیمکت‌های چوبی خواندیم و روی‬ ‫دفترهای صدبرگ‪ ،‬شصت‌برگ یا چهل‌برگ‬ ‫نوشتیم‪ .‬در ابتدا هیچ نبود و «آب» اولین‬ ‫کلمه بود‪ .‬کلمه‪ ،‬این معجزه‌ی آغازین‪.‬‬

‫نیروی گرانش به‌صورت شگفت‌انگیزی‬

‫کارهای‬

‫را‬

‫جهان‬

‫پیش‬

‫بستر‬

‫می‌بُرد‪.‬‬

‫کهکشان‌ها و ستارگان به وجود می‌آمد‪.‬‬ ‫ستارگان‬

‫در‬

‫هم‬

‫مالقات‬

‫منفجر‬

‫سقوط‬

‫ستاره‌ی‬

‫می‌شدند‬

‫می‌کردند‪.‬‬

‫خویش‬

‫و‬

‫گاهی‬

‫سیارات‬

‫می‌رفتند‬

‫و‬

‫به‬ ‫با‬

‫او می‌رقصیدند‪ ،‬سیاه‌چاله‌ها در آن میان‬ ‫پنهان می‌شدند‪ .‬کیهان زیبا و شگفت‌انگیز‬ ‫بود‪ .‬دو حرف کم داشت که نگاهش کنند‬

‫تا شناخته شود و آن اولین کلمه بود؛‬ ‫واژه‌ای که رنگ زندگی داشت‪ .‬از آن به‬

‫حیات کوچکی بزرگ شد‪ ،‬پیچیده‌تر‬ ‫بعد‬ ‫ِ‬

‫شد و آرام‌آرام شروع کرد به نگاه کردن‪،‬‬

‫شناختن و روزی سؤال پرسید‪.‬‬

‫هوشمند دوپایی که جست‌وجو‬ ‫حیات‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫می‌کرد‪ ،‬درک می‌کرد و سؤال‌های بی‌پاسخ‬ ‫بسیاری‬

‫داشت‪،‬‬

‫اولین‬

‫کلمه‌اش‬

‫دو‬

‫حرف بود‪ .‬مهم‌ترین کاوش او در دور و‬ ‫نزدیک‌های کیهان دو حرف بود و شاید‬ ‫روزی خطرنا ک‌ترین سفرش به دنبال دو‬

‫حرف باشد‪ ،‬آ اول ب آخر؛ آب‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪28‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫سیاره‌ی آبی!‬

‫طناز محمدی اکبری‬

‫نمای زمین از باال در تاریکی مطلق‬ ‫فضا‪ ،‬به خاطر وجود اقیانوس‌های‬ ‫بسیارش آبی به نظر می‌رسد‪ ،‬به‬ ‫همین جهت به سیاره‌ی آبی پرآوازه‬ ‫است‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪29‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫وجود آب در سطح و عمق سیاره‌ی آبی علی‌الخصوص‬

‫به نظر می‌رسد اکنون‬

‫مایع آن نقش مؤثری‬ ‫زمین به‌شمار می‌آید‪ ،‬اما حالت‬ ‫ِ‬ ‫در زیست و گسترش حیات داشته و دارد؛ ولی نقش‬

‫حکم‌فرما است و آبی که ما‬

‫به مقدار زیادی در اجرام‬

‫آب در دو حالت گاز و جامد در کهکشان‌های دور‪،‬‬

‫همگی در حالت جامد یا‬

‫و حتی مهم‌تر از آن در دنباله‌دارها نیز یافت می‌شود‪.‬‬

‫جزء‬

‫به هر سه حالت عمده‌ی گاز‪ ،‬مایع و جامد از شگفتی‌های‬

‫شرایط‬

‫دیگرش چیست که آن را متمایز می‌کند؟‬

‫آسمانی‬

‫(محیط میان‌ستاره‌ای)‪ ،‬منظومه‌ها‪ ،‬سیارات‪ ،‬قمرها‬

‫گاز‬

‫مایع‪،‬‬

‫آیا ورای زمین هم آب عاملی برای حیات محسوب‬

‫عادی‬

‫در‬

‫مشاهده‬

‫هستند‬

‫البته‬

‫و‬

‫جهان‬

‫می‌کنیم‪،‬‬

‫نه‬

‫زمین‬

‫حالت‬

‫استثناهای این ماجراست!‬

‫می‌شود؟ دانشمندان هنوز در حال بررسی این سؤال‬

‫هستند و برای یافتن آب به حالت مایع تالش می‌کنند‪.‬‬ ‫به این فکر کرده‌اید که اگر آب اقیانوس‌های زمین وجود‬

‫نداشت من و شما هم نبودیم که این سؤال را بپرسیم!‬ ‫این اقیانوس‌های پهناور و عمیق هستند که حیات ما‬

‫مدیون آن‌ها است؛ اما عادت‌های انسانی و تغییرات‬

‫آب و هوایی به‌واسطه‌ی اعمال انسان‌‪ ،‬موجب به خطر‬ ‫انداختن آب‌های اقیانوسی شده است‪.‬‬

‫برای بحث درباره‌ی نحوه‌ی ایجاد حیات‪ ،‬مقید به‬

‫پایبندی به شرطی هستیم که «ما هنوز نمی‌دانیم حیات‬ ‫در زمین دقیقا چطور ایجاد شده‪ ،‬بااین‌وجود دانشمندان‬

‫احتمال می‌دهند ‌حیات در محیط آبی به وجود آمده‬

‫باشند‪ ».‬درنهایت این آب مایع است که مهم بوده و‬ ‫هست!‬

‫وقتی‬

‫برای جستجوی این مولکول حیات‪ ،‬باید فراتر از‬

‫ستاره‌ای‬

‫روی‬

‫خود‬

‫می‌رمبد عناصری خلق می‌کند که‬

‫منظومه‌ی شمسی پا بگذاریم‪ ،‬در کهکشان‌های دور و یا‬

‫عنصر خیلی ابتدایی آن هیدروژن‬

‫حتی ستاره‌های نزدیک‪ ،‬رد پای آب در اجرام آسمانی‬

‫است و باقی عناصر پیچیده‪ ،‬بسته‬

‫دیده می‌شود‪ ،‬همان‌طور که در جو زمین‪ ،‬مریخ و زهره‬

‫به جرم و ابعاد ستاره تشکیل‬

‫یافت شده است‪.‬‬

‫می‌شوند؛ یعنی نایاب‌ترین عناصر‬ ‫(طال) توسط بزرگ‌ترین ستارگان‬ ‫تولید می‌شوند‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪30‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫مولکول حیات!‬ ‫ابتدا مولکول‌های اکسیژن و هیدروژن‪،‬‬ ‫سپس هیدروژنی دیگر با اکسیژن ترکیب‬ ‫می‌شود تا مولکول آب خلق شود‪ ،‬اما وقتی شکل‬ ‫گرفت چطور پایدار بماند؟ طبق نظر محققان‬ ‫دی ‪1397‬‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪31‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫اشعه‌ی فرابنفش نقشی کلیدی در ایجاد حیات‬ ‫بر روی سطح زمین داشته به‌گونه‌ای که بدون‬ ‫آن ایجاد حیات غیرممکن بود‪ .‬در ابتدا زمین‬ ‫به شکل توپی از گدازه بود‪ .‬پس از سرد شدن‬ ‫زمین‪ ،‬شروع به پس دادن گازهای تجمعی‬ ‫من‌جمله بخارآب کرد‪ .‬بعدها فشار در سطح‬

‫زمین به اندازه‌ای رسید که موجب شکل‌گیری‬ ‫مولکول آب مایع شد‪ .‬آب از آمونیاک و حتی‬ ‫متانول هم پایدارتر است‪ ،‬ولی نسبت به کربن‬ ‫مونوکسید‪ ،‬کربن دی‌اکسید و متان پایداری‬ ‫کمتری دارد‪ .‬آب یک خصوصیت ویژه دارد‬ ‫که برای سیاره‌ی ما منحصربه‌فرد است و وجه‬

‫تمایز آن با سایر مولکولهاست؛ پایداری آن در‬ ‫دماهای باالتر از ‪ 3000‬درجه‪ ،‬بدون اینکه نابود‬ ‫شود! اما چرا حالت مایع آن بسیار مهم است؟‬

‫خاصیت ویژه‌اش به قطبیت این‬ ‫مولکول وابسته است که به‌موجب آن‬ ‫می‌تواند با یون‌های مثبت و منفی به‌راحتی‬ ‫ترکیب شود‪ ،‬همین سبب ایجاد مقدار‬ ‫عظیمی از کربن دی‌اکسید در جو زمین شود‪،‬‬ ‫سپس در آب اقیانوس‌ها حل‌شده و دوباره‬ ‫به جو زمین برمی‌گردد‪ ،‬بنابراین باعث ایجاد‬ ‫پایداری دما در جو اطراف سیاره است‪.‬‬ ‫دیگری گران‌روی کم آب است که موجب‬ ‫ترکیب شدن آب با خاک می‌شود‪ .‬ویژگی‬ ‫دیگر آن‪ ،‬چگالی آن بوده که ماکزیمم آن در‬ ‫‪ 4‬درجه است و همین باعث شناور ماندن‬ ‫یخ بر روی آب می‌شود؛ اما مطالعات کیهانی‬ ‫درباره‌ی آب چطور بوده است؟‬ ‫اتم‌های سبکی که می‌شناسیم مانند‬

‫هیدروژن در مراحل ابتدایی‬

‫تشکیل عالم از بیگ‌بنگ خلق شد‪،‬‬ ‫اکسیژن در هسته‌زایی ستاره‌ای در‬ ‫هسته‌ی اولین و دومین نوع ستارگان‬

‫هیدروژن‪ ،‬هلیوم و لیتیوم در کیهان اولیه‬ ‫طی فرآیند هسته‌زایی به وجود آمدند‪ .‬وجود‬ ‫عناصر سنگین‌تری چون آهن و کربن(که در‬ ‫بدن ما وجود دارند) را اما مدیون همجوشی‬ ‫هسته‌ای درون ستاره‌ها هستیم‪ .‬اتم‌های‬ ‫سبک در عالم اولیه مقدارشان بسیار زیاد‬ ‫بود‪ ،‬چراکه برای شکل‌گیری آن‌ها از انرژی‬ ‫کمتری در مقایسه با تولید عناصر دیگر در‬ ‫دل ستاره‌ها (در دمای زیاد) نیاز بود؛ تا‬ ‫جایی که ‪ 75‬درصد هیدروژن و ‪ 23‬درصد‬ ‫جهان را هلیم احاطه کرده بود‪.‬‬ ‫اما ما برای رسیدن به مولکول آب به‬ ‫دنبال اکسیژن هم هستیم‪ .‬با گذشت زمان‪،‬‬ ‫آب ابتدا تبدیل به یخ می‌شود؛ یخ‌هایی از‬

‫تشکیل شد که درنهایت با انفجارشان‬

‫فضای بین ستاره‌ای را پر کردند‪ .‬آب‬ ‫به‌طور طبیعی از پیوند شیمیایی‬

‫هیدروژن و اکسیژن تشکیل شد که‬ ‫به‌صورت یخ و بخار در فضای عمیق‬

‫کیهانی موجود است‪ .‬اینکه سرمنشأ‬

‫آب در زمین چیست و چرا فراوانی‬ ‫آن زیاد است‪ ،‬تاکنون پاسخ درستی‬ ‫نیافته‪ ،‬ولی شکی در آن نیست که‬

‫مولکول‌های اولیه از پیوند شیمیایی‬

‫هیدروژن و اکسیژن در فضای عمیق‬ ‫کیهانی ایجاد شدند‪.‬‬

‫آمونیاک و متان‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪32‬‬

‫سا وس‬

‫‪Credit: Chandra X-ray observatory‬‬

‫موجودیت آب در میان ستارگان!‬ ‫زمانی که هیدروژن فراوان‌ترین عنصر در جهان بود‪ ،‬به طبع‬ ‫بیشترین و رایج‌ترین واکنش آن می‌توانسته ترکیب هیدروژن با‬ ‫هیدروژن و تولید اتم آن باشد (دمای حدود ‪ 100‬کلوین)‪ ،‬اما دما‬ ‫به‌قدری زیاد بوده است که بدون اعمال انرژی خارجی‪ ،‬موجبات‬ ‫ترکیب شدن آن فراهم نمی‌شد‪ ،‬بنابراین باگذشت زمان شرایط‬ ‫برای ترکیب یونی اکسیژن و هیدروژن مهیا می‌شد و بعد از‬ ‫ایجاد یون‌هایی‪ ،‬درنهایت مولکول آب خلق شد‪ .‬اگر متان و‬ ‫اکسیژن ترکیب شوند‪ ،‬کربن دی‌اکسید و آب تولید می‌کنند؛ اما‬ ‫این آب به حالت گازی یا بخار است‪.‬‬ ‫اجزای میان ستاره‌ای‪ ،‬شامل ابرهای گازی مولکولی و چگال‬ ‫سرد بوده‌اند که باعث تبدیل مستقیم آب به یخ شد؛ به‌طور ی‌که‬

‫تمامی سطوح غبار میان ستارگان محصور در یخ شد و ما هنوز‬ ‫هم محیط میان ستارگان را غرق در یخ می‌بینیم‪ ،‬جو سطحی‬ ‫در محیط میان ستارگان مملو از مولکول‌های کربنی است که‬ ‫توانسته به‌راحتی روی سطح یخ بنشیند‪ .‬تحرک مولکول‌های‬ ‫هیدروژن باالی سطح سرد محیط میان ستارگان‪ ،‬مولکول‌های‬ ‫آب‪ ،‬متان و آمونیاک را خلق کرد‪.‬‬ ‫یکی از نشانه‌هایی که بشر به وجود آب پی برده است‪ ،‬به‬ ‫یمن آزمایش‌های اسپکتروسکوپی نوری و طیفی بوده است‪.‬‬ ‫دانشمندان وقتی طیف به‌جامانده از ستارگانی که به سمت جو‬ ‫زمین می‌آیند را بررسی کردند‪ ،‬به وجود عناصری پی بردند و‬ ‫متوجه مقداری تفاوت طیف آب با طیف‌های دیگر موجود در‬ ‫زمین شدند‪.‬‬ ‫هنوز نشانه‌هایی از وجود آب مایع در سیارات‪ ،‬منظومه‌ها و‬

‫دنباله‌دارها یافت نشده است‪ .‬مشاهدات مریخی نشان می‌دهد‬ ‫که آب مایع در ابتدای تاریخ مریخ‪ ،‬به سطح خارجی آن راه یافته‬ ‫است‪ ،‬همچنین نشانه‌هایی از اقیانوس آب مایع در زیر سطح‬ ‫یخ‌زده‌ی اروپا (از قمرهای مشتری) یافتند‪ .‬مأموریت ‪ ISO‬بین‬ ‫سال‌های ‪ 1995‬تا ‪ 1998‬نشان داد که آب هر جایی اطراف جهان‬ ‫موجود است‪ ،‬از نزدیک‌ترین سیارات تا دورترین کهکشان‌ها‪ ،‬اما‬ ‫فقط به حالت گازی و یخی (جامد)‪ .‬پس‌ازآن مأموریت اسپیتزر‪،‬‬ ‫سپس هرشل و ‪ SWAS‬در سال ‪ 2008‬همین نتایج را یافتند‪ ،‬اما‬ ‫دانشمندان برای پاسخ به این پرسش اساسی درباره‌ی مولکول‬ ‫حیات‪ ،‬به نزدیک‌ترین سیاره یعنی سیاره‌ی سرخ رفتند و به دنبال‬ ‫آب مایع گشتند‪.‬‬

‫کارل ساگان‪ :‬نیتروژن در ‪ DNA‬ما‪،‬‬

‫کلسیم موجود در دندان ما‪ ،‬آهن خونمان‪،‬‬

‫کربن موجود در پای سیب‌هایمان‪ ،‬همگی‬ ‫در دل فروپاشی ستارگان ایجاد شدند‪،‬‬

‫پس ما ساخته‌ی ستارگانیم!‬

‫منابع‪:‬‬ ‫‪• (Astrophysics and Space Science‬‬

‫‪Library 368) Arnold Hanslmeier‬‬ ‫‪(auth.)-Water in the Universe‬‬‫)‪Springer Netherlands(2011‬‬

‫_‪• [Thérèse_Encrenaz]_Searching‬‬

‫)‪for_Water_in_the_Un(b-ok.xyz‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪33‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫رضا ماه‌منظر‬

‫قاتل درخشان‬

‫آلودگی نوری و تأثیر آن بر کاهش ذخایر آب شیرین‬

‫«در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم» بارها و بارها این جمله را‬ ‫شنیده‌ایم‪ ،‬در میان همه‌ی راه‌کارهایی که همیشه در رسانه‌ها به‬ ‫آن اشاره شده‪ ،‬جای خالی آلودگی نوری به‌شدت احساس می‌شود‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪34‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫زمان زیادی از جدی شدن بحران آب در‬ ‫کشورمان نمی‌گذرد‪ .‬بسیاری از ما دشت‌های‬ ‫سبز و خرم و رودخانه‌های خروشان را به خاطر‬ ‫داریم‪ ،‬همچنین بارش باران و برف شدید که‬ ‫در بهار و پاییز و زمستان و گاهی در تابستان‬ ‫شهرهای کشورمان را نونوار می‌کرد؛ اما تغییرات‬ ‫آب و هوایی و گرمایش جهانی‪ ،‬کشورهای‬ ‫بسیاری ازجمله ایران را نیز تحت تأثیر خود‬ ‫قرار داده و شاید فرزندان ما به مناطق مرکزی‬ ‫و جنوبی ایران به چشم یک کویر پهناور نگاه‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫یکی از ده‌ها عاملی که باعث این تغییرات‬ ‫اقلیمی در ایران و حتی جهان شده‪ ،‬دغدغه‌ی‬ ‫همیشگی منجمان است‪ ،‬آلودگی نوری! اما‬ ‫چطور؟ آلودگی نوری (‪ )Light pollution‬نوعی‬

‫آلودگی است که به روشن شدن بیش‌ازحد یک‬ ‫محیط ‪-‬پارک‌ها‪ ،‬معابر‪ ،‬جاده‌ها‪ -‬براثر نورهای‬ ‫مصنوعی گفته می‌شود‪ .‬آلودگی نوری باعث‬ ‫کم‌فروغ دیده شدن ستارگان و اجرام آسمانی‬ ‫در آسمان‌شب می‌شود و مانند تمام انواع دیگر‬ ‫آلودگی‪ ،‬به محیط‌زیست نیز آسیب می‌رساند‪.‬‬ ‫این آسیب در درجه اول باعث انحراف مسیر‬ ‫پرندگان در حال کوچ و یا تغییر سیکل فتوسنتز‬ ‫درختان می‌گردد؛ اما آنچه در این متن بیش‬ ‫از همه خودنمایی می‌کند میزان مصرف انرژی‬ ‫است‪.‬‬ ‫در نگاه اول روشن‌تر بودن معابر شاید‬ ‫بسیار جذاب باشد‪ .‬دیده شدن نور چراغ‌ها‬ ‫از فواصل بسیار دور و یا از ارتفاعات پیرامون‬ ‫شهر‌ها ممکن است چشم‌نواز به نظر برسد و‬

‫حتی نمادی از پیشرفت باشد‪ .‬این اشتباه‬ ‫جنایت بشریت در حق محیط‌زیست است! با‬ ‫نگاهی به تصاویر ‪ 3‬و ‪ 4‬می‌بینیم که استفاده از‬ ‫پوشش نامناسب بر روی چراغ‌های معابر باعث‬ ‫هدر رفتن نور چراغ‌ها می‌گردد‪ .‬چراغ‌هایی که‬ ‫فاقد پوشش مناسب هستند در عمل نیمی از‬ ‫نور را به آسمان می‌فرستند؛ بدون هیچ‌گونه‬ ‫فایده‌ای‪ .‬بخشی از باقی‌مانده‌ی نور در برخورد‬

‫با ستون چراغ ایجاد سایه ‌می‌کند و چیزی‬ ‫حدود ‪ 10‬تا ‪ 15‬درصد نور نیز به این شکل تلف‬ ‫می‌شود‪ .‬درنتیجه از ‪ %100‬نور تنها ‪ 40‬درصد‬ ‫مورداستفاده قرار می‌گیرد‪ .‬پس برای روشن‬ ‫کردن معابر و پارک‌ها به‌اندازه‌ی مطلوب‪ ،‬تعداد‬ ‫چراغ‌ها به بیش از دو برابر افزایش می‌یابد و‬ ‫متعاقبا مصرف انرژی برق نیز به همین مقدار‪.‬‬

‫خبرگزاری مهر‬

‫نمونه‌ای از چراغ‌های نامناسب که منجر به نورپردازی نامناسب می‌گردند‪.‬‬

‫رودخانه‌ی زاینده‌رود که تا دو دهه قبل جزء رودخانه‌های دائمی به شمار‬ ‫می‌رفت و هم‌اکنون تنها دو یا سه ما ‌ه در سال دارای آب است‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪35‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫آلودگی نوری شهر لندن از نگاه ماهواره‌ها‬ ‫‪Credit: NASA/Chris Hadfield‬‬

‫چیزی که این بحران را دوچندان می‌کند‬ ‫استفاده‌ی برخی افراد از نورپردازی برای جذاب‬ ‫نشان دادن ساختمان است‪ .‬پس فعالیت‬ ‫توربین‌های سد‌ها بیشتر می‌شود؛ چراکه برای‬ ‫تأمین این میزان انرژی باید بیش‌ازپیش از‬ ‫ذخایر آب پشت سد‌ها بهره ببرند و حجم‬

‫دی ‪1397‬‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫ارتباط با نویسنده‪:‬‬ ‫‪Mahmanar.moon@yahoo.com‬‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪36‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫آب ذخیره‌شده کاهش می‌یابد‪ .‬استفاده از‬ ‫چراغ‌خواب نمونه‌ای از عدم استفاده از مهندسی‬ ‫نور در محیط زندگی است‪ .‬در مادی‌ترین نگاه‪،‬‬ ‫استفاده از یک کاسه‌چراغ به کاهش هزینه‌ی برق‬ ‫منجر می‌شود و این حداقل فایده‌ی آن است‪ .‬در‬ ‫نگاه گسترده درمی‌یابیم که یک تغییر ساده در‬

‫محیط زندگی ما‪ ،‬می‌تواند تأثیری بسیار عمیق بر‬ ‫سالمت‪ ،‬محیط‌زیست و حتی آینده‌ی فرزندانمان‬ ‫داشته باشد‪ .‬پس بیایید با کاهش آلودگی نوری‬ ‫در حفظ ذخایر آب ایران و جهان کوشا باشیم‬ ‫و این فرهنگ را در شهرها و روستاهای محل‬ ‫زندگی خود گسترش دهیم‪.‬‬

‫منابع‪:‬‬ ‫حیات هوشمند در کائنات‪ ،‬نوشته‌ی‬ ‫پروفسور پیتر اولم اشنایدر‬ ‫‪Nasa.gov‬‬ ‫‪Space.com‬‬ ‫‪Astronomy.com‬‬ ‫‪Universtoday.com‬‬ ‫‪Astronomynow.com‬‬

‫شیرین شاطرزاده‬

‫مایه‌ی حیات در فرای زمین‬ ‫زمین تنها کره‌ای نیست که روی آن آب وجود دارد!‬

‫‪Credit: NASA and JPL-Caltech‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪37‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫آب‪ ،‬سه‌چهارم از سطح زمین‪ ،‬یگانه خانه‌ی‬ ‫ما در فضا را پوشانده است‪ .‬در حال حاضر‪،‬‬ ‫زمین تنها کره‌ای است که با قطعیت می‌دانیم‬ ‫آب مایع در ابعاد گسترده بر سطح آن وجود‬ ‫دارد‪ .‬این سیاره‌ی آبی‌رنگ‪ ،‬آب مایع را از برکت‬ ‫موقعیت استثنایی‌اش نسبت به خورشید دارد‪.‬‬ ‫زمین در کمربند حیات سیاره‌ی مادر خود گرفته‬ ‫است؛ محدوده‌ای که اجازه می‪‎‬دهد آب به‬ ‫حالت مایع در آن وجود داشته باشد‪.‬‬ ‫بااین‌حال زمین تنها کره‌ای نیست که‬ ‫مولکول‌های آب در آن حضور دارند‪ .‬در ادامه به‬

‫بررسی سیارات و قمرهایی خواهیم پرداخت که‬ ‫در سطح آن‌ها آب وجود دارد‪.‬‬ ‫● مریــخ‬ ‫وجود یخ در دو قطب مریخ از مدت‌ها پیش‬ ‫توسط دانشمندان تأییدشده بود‪ .‬مریخ‌نوردِ‬ ‫کنجکاوی (کیوریاسیتی) نیز شواهدی مبنی بر‬ ‫جاری بودن آب بر سطح مریخ در سالیان دور‬ ‫(حدود ‪ 4‬میلیارد سال پیش) همچنین به شکل‬ ‫مقطعی به دست آورده است و حتی امروزه‬ ‫هم آب به‌صورت بسیار جزئی در بعضی از نقاط‬ ‫مریخ یافت می‌شود؛ اما در یک سال اخیر خبر‬

‫)‪Credit: NASA, ESA, and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪Credit: NASA’s Galileo spacecraft‬‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪38‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫مهم‌تری نیز به دست آمده است‪.‬‬ ‫مدارگرد سازمان فضایی اروپا با استفاده از‬ ‫ابزار رادیویی خود که مارسیس نام دارد موفق‬ ‫به کشف دریاچه‌ای از آب در زیر سطح مریخ‬ ‫شده است‪ .‬عمق این الیه از آب هنوز به‌طور‬ ‫دقیق مشخص نیست اما تخمین زده می‌شود‬ ‫که حداقل یک متر ضخامت داشته باشد‪.‬‬ ‫● اروپــا‬ ‫اگر سری به این قمر اسرارآمیز مشتری‬ ‫بزنید‪ ،‬با دنیایی یخ‌زده مواجه خواهید شد؛‬ ‫اما به این زودی ناامید نشوید! کافی است‬

‫بتوانید اندکی به زیر سطح اروپا نفوذ کنید تا‬ ‫با اقیانوسی از آب مایع مواجه شوید! اقیانوسی‬ ‫که عمق آن را ‪ 100‬کیلومتر تخمین می‌زنند‪.‬‬ ‫شگفتی‌های اروپا در وجود اقیانوس خالصه‬ ‫نمی‌شود‪ .‬در سطح این قمر آب‌فشان‌هایی‬ ‫وجود دارند که آب را با فشار به خارج از سطح‬ ‫پرتاب می‌کنند‪ .‬وجود این آب‌فشان‌ها نشان‬ ‫از تبادل انرژی میان سطح قمر و قسمت‌های‬ ‫زیرین آن دارد که خود این مسئله باعث‬ ‫می‌شود اروپا میزبان احتمالی مناسبی برای‬ ‫حیات به نظر برسد‪.‬‬

‫● سیارات فراخورشیدی‬ ‫اگر بخواهیم در آینده مکانی را در خارج از منظومه‌ی شمسی برای زندگی کردن برگزینیم‪ ،‬یکی‬ ‫از مهم‪‌‎‬ترین معیارهایمان وجود آب در خانه‌ی جدید خواهد بود‪ .‬پرسش اینجاست که چگونه‬ ‫می‌توان آب را در سیاره‌هایی که این‌همه از ما دور هستند کشف کرد؟‬ ‫یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای کشف آب در فراخورشیدی‌ها‪ ،‬استفاده از طیف‌سنجی است‪.‬‬ ‫طیف هر مولکول (طول‌موج‌هایی که جذب‪/‬تابش می‌کند) مانند اثرانگشت آن مولکول عمل کرده‬ ‫و ما را از وجود آن ترکیب در سیاره‌ی موردنظر آگاه می‌سازد‪ .‬این تغییرات طیفی را می‌توان حین‬ ‫عبور سیاره از مقابل قرص ستاره‌ی مادرش مشاهده کرد‪.‬‬ ‫تاکنون تعدادی سیاره‌ی فراخورشیدی با احتمال میزبانی آب پیدا شده‌اند‪ ،‬ولی تنها وجود‬ ‫مولکول آب در این سیارات برای ما مهم نیست؛ ویژگی‌های دیگری مانند سنگی بودن سیاره‪،‬‬ ‫فاصله‌ی آن از ستاره‌ی مادر‪ ،‬میدان مغناطیسی آن و ‪ ...‬است که اهمیت وجود آب در آن سیاره‬ ‫را مشخص می‌سازد‪.‬‬

‫‪htt‬‬

‫‪htt‬‬

‫‪htt‬‬

‫‪htt‬‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪.com/‬‬ ‫‪rks‬‬

‫‪9-satur‬‬ ‫‪55‬‬

‫‪/solarsy‬‬ ‫‪cs‬‬

‫‪c ie n c e‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪s/s‬‬

‫‪.com/new‬‬

‫‪bc‬‬

‫‪39‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫‪a.gov/topi‬‬ ‫‪as‬‬

‫‪Credit: NASA/JPL/Space Science Institute‬‬

‫‪.com/3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ace‬‬

‫‪://www.b‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪://www.n‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪://www.sp‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪://science‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪wstuffwo‬‬ ‫‪.ho‬‬

‫● انسالدوس‬ ‫این قمر زیبای زحل نیز شرایطی مشابه اروپا دارد‪ .‬تا چند سال پیش تصور می‌شد که تنها‬ ‫انسالدوس سپیدپوش وجود دارد‪ .‬بااین‌حال‬ ‫یک دریای کوچک از آب مایع در قطب جنوب‬ ‫ِ‬ ‫دانشمندان ناامید نشده و جست‌وجو در انسالدوس را به مدت هفت سال دیگر ادامه دادند‪.‬‬ ‫نتیجه‌ی پژوهش‌ها درباره‌ی انسالدوس شگفت‌انگیز بود‪ ،‬زیر سطح یخ‌زده این قمر‪ ،‬اقیانوسی‬ ‫گسترده از آب وجود داشت!‬ ‫وجود آب مایع در انسالدوس به دلیل دمای بسیار پایین آن‪ ،‬یک معما محسوب می‌شود‪.‬‬ ‫برخی پژوهشگران حدس می‌زنند که انسالدوس وجود اقیانوسش را مدیون نیروهای جزر و مدی‬ ‫(کشندی) است که از طرف زحل بر این قمر وارد می‌شود‪.‬‬

‫محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست؟‬

‫نگاهی کوتاه به پدیده‌ی گرمایش جهانی و بحران آب‬

‫محمود مياحيون‬

‫‪Credit: Cory Richard/National Geographic‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪40‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫«گرمایش جهانی» اصطالحی است که چند دهه‬ ‫دانشمندان و فعاالن محیط‌زیست نسبت به آن اخطار داده‌اند‬ ‫و مردم مناطق مختلف زمین چند سال اخیر تأثیر این مسئله را‬ ‫در زندگی روزمره‌ی خود حس می‌کنند‪ .‬همچنین «کمبود آب»‬ ‫که طی سال‌های اخیر به‌خصوص در کشور ما نه‌تنها به‌عنوان‬ ‫یک مشکل محیط‌زیستی بلکه به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های‬ ‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی بدل شده است‪ .‬این دو مقوله‬ ‫از مهم‌ترین مسائلی هستند که ممکن است حیات بشر را رو‬ ‫به نابودی ببرند‪ .‬علی‌رغم توجه رسانه‌ها و گفتگوهای زیادی‬ ‫که راجع‌به این مسائل می‌گوییم و می‌شنویم‪ ،‬به نظر نمی‌رسد‬ ‫اقدام خاصی در جهت کنترل آن کرده باشیم‪ .‬طی این مقاله‬ ‫ضمن بررسی و تعریف علمی دو موضوع گرمایش جهانی و‬ ‫کمبود آب‪ ،‬به رابطه‌ی این دو پدیده باهم و اثرات و علل آن‌ها‬ ‫می‌پردازیم‪.‬‬ ‫دانشمندان از سال ‪ 1850‬در حال اندازه‌گیری دمای کره‌ی‬ ‫زمین هستند و نتایج آن نشان می‌دهد که طی ‪ ۱۰۰‬سال‬ ‫گذشته‪ ،‬کره‌ی زمین به‌طور غیرطبیعی حدود ‪ ۰٫۷۴‬درجه‬

‫تغییرات میانگین دمای سطح کره‌ی زمین از سال ‪1880‬‬ ‫(منبع‪)NASA GISS :‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫می‌رود‪ .‬ازجمله عوامل طبیعی گرم شدن زمین می‌توان به‬

‫نمودار میزان غلظت کربن‌دی‌اکسید و میزان دمای زمین‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫چرخه‌های فعالیت خورشیدی‪ ،‬فوران آتش‌فشان‌های بزرگ‪،‬‬ ‫چرخه‌های میالنکوویچ ‪ ،‬گردش دماشوری اقیانوس و برخورد‬ ‫سیارک‌ها یا دنباله‌دارها اشاره کرد‪.‬‬

‫زمین مقداری از انرژی تابشی خورشید را جذب و باقی آن‬ ‫را منعکس می‌کند‪ .‬این تابش جذب‌شده عمدتا در محدوده‌ی‬ ‫فروسرخ است‪ .‬مولکول گازهای گلخانه‌ای‪ ،‬نور فروسرخ را‬ ‫بسیار بیشتر از سایر گازها جذب می‌کند‪ .‬جذب انرژی توسط‬ ‫مولکول‌های گاز سبب جنبش مولکول و افزایش انرژی آن‬ ‫می‌شود‪ .‬وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ دهد‪ ،‬مانند این‬ ‫است که زمین را با یک پتو پوشانده‌ایم و دمای کل نواحی‬ ‫زمین افزایش می‌یابد‪ .‬این پدیده اثر گلخانه‌ای و گازهایی که‬ ‫در آن مؤثرند گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شوند‪.‬‬ ‫بشر از طریق نابودی گیاهان و جنگل‌ها‪ ،‬سوزاندن جنگل‌ها‪،‬‬ ‫افزایش دامداری صنعتی‪ ،‬افزایش آالینده‌های صنعتی و‬ ‫سوختی‪ ،‬باعث افزایش میزان کربن‌دی‌اکسید در جو شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫شواهد اصلی این تغییرات اقلیمی ناشی از گرم شدن زمین‪،‬‬ ‫شامل باال آمدن سطح دریا و کاهش پوشش برف در نیم‌کره‌ی‬ ‫شمالی به همراه درجه حرارت‌های باال است؛ به‌طور ی‌که‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪41‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫سلسیوس گرم‌تر شده است‪.‬‬ ‫دانشمندان با ارزیابی داده‌های دمایی‪ ،‬از دهه‌ی ‪ ۱۹۸۰‬برای‬ ‫نخستین بار درباره‌ی خطرات تغییر اقلیم هشدار دادند؛ زیرا‬ ‫زمین پیش از آن چیزی حدود ‪ ۰٫۴‬درجه سانتی‌گراد گرم شده‬ ‫بود‪ .‬ازآن‌پس روند گرمایش شتاب گرفت و زمین سال‌به‌سال‬ ‫افت‌وخیزهای بسیاری را تجربه کرد؛ اما روند کلی تغییر اقلیم در‬ ‫کل به سمت افزایش دما بوده است‪.‬‬ ‫برای گرمایش جهانی دالیل زیادی مطرح است که میزان‬ ‫تأثیرگذاری هرکدام به‌طور دقیق مشخص نیست‪ .‬بی‌شک‬ ‫انسان در گرمایش جهانی نقش مؤثری داشته است‪ .‬دخالت‬ ‫در چرخه‌های طبیعی و برداشت بی‌حدوحصر بشر از طبیعت‬ ‫باعث دگرگونی عظیم و انکارناپذیری شده است؛ اما در طول‬ ‫شدن زمین این اولین باری نیست که این‬ ‫تاریخ مسکونی‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سیاره‌ی آبی به‌شدت گرم می‌شود‪ .‬دوره‌های بی‌اندازه گرم یا‬ ‫سرد زمین نتیجه‌ی مستقیم یا غیرمستقیم عوامل متعددی‬ ‫است که از قلب این سیاره آغاز شده و تا عمق فضا پیش‬

‫پیش‌بینی می‌شود بسیاری از نقاط پست کره‌ی‬ ‫زمین با آب شدن یخ‌های قطبی و افزایش‬ ‫سطح اقیانوس‌ها به زیر آب می‌روند‪ .‬از طرف‬ ‫دیگر وقتی آب گرم می‌شود‪ ،‬حجم بیشتری را‬ ‫اشغال می‌کند‪ .‬باوجود این اثرات کامل گرمایش‬ ‫در درازمدت مشخص خواهد شد؛ یعنی قر ن‌ها‬ ‫یا شاید حتی بیش از آن الزم است که همه‌ی‬ ‫اثرات خودشان را نشان دهند‪ .‬درجه حرارت‬ ‫اقیانوس‌ها در حال افزایش است‪ ،‬درنتیجه‬ ‫می‌توان انتظار طوفان‌های حاره‌ای باقدرت‬ ‫بیشتری را در آینده داشت‪ .‬همان‌گونه که طوفان‬ ‫کاترینا در سال ‪ ۲۰۰۵‬بیشترین تلفات را داشت و‬ ‫طوفان َسندی نیز در سال ‪ ۲۰۱۲‬سواحل شمالی‬ ‫آمریکا را درنوردید و خسارات زیادی بر جای‬ ‫گذاشت‪.‬‬ ‫افزایش دمای زمین دسترسی به آب شیرین‬

‫و آشامیدنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد‪ .‬از طرفی‬ ‫به علت باال آمدن سطح آب دریاها و افزایش‬ ‫میزان رواناب‌ها‪ ،‬آب شور به منابع آب شیرین‬ ‫ساحلی نفوذ می‌کند و باعث تغییر کیفیت آن‬ ‫می‌شود‪ .‬همچنین رواناب‌ها با ورود به رودخانه‬ ‫و دریاچه‌ها همراه با شستشوی امالح و مواد‬ ‫مغذی در مسیر حرکت و آلوده شدن به زباله‌ها‬ ‫و فضوالت حیوانی و انسانی‪ ،‬ضمن پایین آوردن‬ ‫کیفیت آب و آلوده‌سازی آن‪ ،‬مشکالت زیادی‬ ‫را در تصفیه ایجاد خواهند کرد‪ .‬مشکل دیگر‬ ‫آن است که تبخیر سطحی ناشی از گرم شدن‬ ‫زمین‪ ،‬سبب خشک شدن رودخانه‌ها و پایین‬ ‫آمدن کیفیت آب می‌شود‪ .‬این موضوع به‌ویژه‬ ‫در مناطق کم‌آب‌تر مثل مناطق بیابانی و نیمه‬ ‫بیابانی مشهودتر است‪ .‬افزون بر این‪ ،‬افزایش‬ ‫امالح آب‌های شیرین در اثر تبخیر سبب افت‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪Credit: Somenath Mukhopadhyay‬‬

‫کیفیت آن می‌شود‪.‬‬ ‫با گرم شدن زمین مقادیر زیاد‬ ‫کربن‌دی‌اکسید جو می‌تواند باعث اسیدی‬ ‫شدن اقیانوس‌ها‪ ،‬دریاها و رودخانه‌ها و تغییر‬ ‫‪ pH‬آب شود که نیازهای تصفیه‌ای را افزایش‬ ‫خواهد داد‪ .‬گرمایش جهانی باعث کاهش‬ ‫میزان اکسیژن محلول در آب اقیانوس‌ها‬ ‫می‌شود که این کاهش می‌تواند حیات آبزیان‬ ‫را به خطر اندازد‪.‬‬ ‫با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد‬ ‫روند تأثیرگذاری تغییرات آب و هوایی بر زمین‬ ‫ادامه داشته باشد و باید منتظر عصر جدیدی‬ ‫بود که در آن انسان با توجه به الگوهای جدید‬ ‫آب‌وهوایی‪ ،‬کشاورزی‪ ،‬کوچ حیوانات‪ ،‬گرم‬ ‫شدن اقیانوس‌ها و غیره برای بقای خود تالش‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫‪Credit: Andreas Habich/MAINImage‬‬

‫می‌کند‪ .‬در پایان باید به این نکته توجه کرد که‬ ‫به عقیده‌ی بسیاری از دانشمندان با افزایش‬ ‫آگاهی‌های عمومی‪ ،‬مصرف بهینه‌ی سوخت و‬ ‫انرژی‪ ،‬افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری‬ ‫از تخریب جنگل‌ها‪ ،‬بازیافت مواد و استفاده از‬ ‫جایگزین سوخت‌های فسیلی مانند‬ ‫انرژ ی‌های‬ ‫ِ‬ ‫باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی‬

‫آن بر زندگی بشر را کنترل کرد‪.‬‬ ‫بی‌شک انسان در گرمایش جهانی نقش‬ ‫مؤثری داشته است‪ .‬دخالت در چرخه‌های‬ ‫طبیعی و برداشت بی‌حدوحصر بشر از طبیعت‬ ‫باعث دگرگونی عظیم و انکارناپذیری شده‬ ‫است‪.‬‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪42‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫‪Credit: Lukas Schulze/Getty Images‬‬

‫تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬ ‫حامد پارسائیان‬

‫به هر فرایندی‬ ‫که موجب بهبود کیفیت آب برای‬ ‫مصارف مختلف شود «تصفیه‌ی آب» (‪)water treatment‬‬ ‫گفته می‌شود‪ .‬این مصارف شامل آب آشامیدنی‪ ،‬آب مورداستفاده در صنعت‬ ‫و کشاورزی‪ ،‬حفظ جریان رودخانه‪ ،‬بازگرداندن آب تمیز و ایمن به محیط‌زیست و‪...‬‬ ‫می‌شود‪ .‬درواقع تصفیه‌ی آب باعث حذف ناخالصی‌ها و مواد زائد و یا کاهش‬ ‫مقدار آن‌ها در حجم معینی از آب می‌شود و آب را برای استفاده‬ ‫در کاربردی مشخص آماده می‌کند‪.‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪Credit: USEPA Environmental-Protection-Agency- flicker‬‬ ‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪43‬‬

‫سا وس‬

‫محفظه‌ی فرایند انعقاد و پاالیش شن‌وماسه‌ای آرام‬

‫پس از حذف و کاهش غلظت ناخالصی‌ها و خالص‌سازی‬ ‫آب به‌گونه‌ای که برای بدن انسان پس از مصرف کوتاه‌مدت‬ ‫و بلندمدت ضرری نداشته باشد و موجب آسیب نشود‪،‬‬ ‫آب آشامیدنی تولید می‌شود‪ .‬مواردی که در تصفیه‌ی آب‬ ‫آشامیدنی حذف و یا رقیق می‌شوند شامل جامدات معلق‪،‬‬ ‫باکتر ی‌ها‪ ،‬جلبک‌ها‪ ،‬ویروس‌ها‪ ،‬قار چ‌ها و مواد معدنی‬ ‫مانند آهن و منگنز است‪.‬‬ ‫فرایندهایی که به حذف ناخالصی‌ها منجر می‌شوند‬ ‫شامل فرایندهای فیزیکی مثل جداسازی و پاالیش‪،‬‬ ‫فرایندهای شیمیایی مثل گندزدایی و انعقاد‪ ،‬همچنین‬ ‫فرایندهای زیستی مثل پاالیش شن‌و ماسه‌ای آرام هستند‪.‬‬ ‫به‌طورمعمول تصفیه‌ی آب با استفاده از ترکیبی از این‬ ‫فرایندها انجام می‌شود‪ .‬استاندارد جهانی برای تصفیه‌ی‬ ‫آب برای مصارف آشامیدنی شامل مراحل زیر است‪:‬‬ ‫ •کلرزنی اولیه برای کنترل جلبک‌ها و توقف رشد‬ ‫زیستی در آب‪.‬‬ ‫ •هوادهی به همراه کلرزنی اولیه به‌منظور حذف‬ ‫آهن محلول در آب زمانی که نسبت منگنز اندک‬ ‫ِ‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫ •انعقاد و لخته‌سازی و یا پاالیش شن ‌و ماسه‌ای‬ ‫آرام‪.‬‬ ‫ •اضافه کردن مواد لخته‌ساز ‪-‬که به پلیمرهای‬ ‫پلی‌الکترولیت معروف هستند‪ -‬برای بهبود انعقاد‬ ‫بهتر توده‌ها‬ ‫و تشکیل‬ ‫ِ‬ ‫ •فرایند ته‌نشینی برای جداسازی ذرات جامد و‬ ‫لخته‌هایی که در مرحله‌ی قبل ایجاد شده‌اند‪.‬‬ ‫ •پاالیش جهت حذف ذرات آب با عبور آب از یک‬ ‫بستر ماسه‌ای و یا پاالیه‌هایی با طراحی هدفمند‬ ‫ •ضدعفونی کردن برای از بین بردن ویروس‌ها‪،‬‬ ‫باکتر ی‌ها و سایر پاتوژ ن‌ها‬

‫دی ‪1397‬‬

‫‪Credit: Ale Sousa DeBord‬‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪44‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫فرایند هوادهی اولیه‌ی آب در یک مجتمع تصفیه‌ی آب در نیجریه‬

‫تصفیه‌ی‬

‫صنعتی‬

‫آب‬

‫برای‬

‫به‌طورکلی‬

‫در‬

‫اساسی‬ ‫کنترل‬

‫مصارف‬ ‫مشکل‬

‫چهار‬

‫سامانه‌های‬

‫می‌کند‪:‬‬

‫آبی‬

‫رسوب‌گذاری‬

‫را‬ ‫و‬

‫پوسته‌شدن‪ ،‬خوردگی‪ ،‬فعالیت‌های‬ ‫زیستی و دفع پساب باقیمانده‪.‬‬ ‫مورد‬

‫در‬

‫بویلرها‬

‫سامانه‌های‬ ‫زیستی‬

‫و‬

‫بخار‪،‬‬

‫میکروبی‬

‫و‬

‫به‌طورکلی‬

‫فعالیت‌های‬

‫چندان‬

‫مهم‬

‫و قابل‌توجه نیست‪ ،‬چراکه دمای‬ ‫کاری باال بوده و از رشد جلوگیری‬

‫می‌کند‪.‬‬

‫رسوب‌گذاری‬ ‫اتفاق‬

‫زمانی‬

‫پوسته‌شدن‬

‫و‬

‫می‌افتد‬

‫ترکیب‬

‫که‬

‫شیمیایی و دمای کاری به‌گونه‌ای‬ ‫باشد که نمک‌های معدنی حل‌شده‬ ‫در آب‪ ،‬از حالت محلول خار ج‌شده‬

‫و رسوب‌های جامد تشکیل دهند‪.‬‬ ‫این‬

‫رسوبات‬

‫می‌توانند‬

‫به‌صورت‬

‫روی‬

‫سطوح‬

‫معلق در آب باشند و یا اینکه‬ ‫اضافی‬

‫یک‌الیه‬

‫تشکیل‬

‫سامانه‬ ‫رسوب‬

‫اساسی‬ ‫ذرات‬ ‫خود‬

‫در‬

‫صنعت‬

‫به‌حساب‬

‫معلق‬

‫در‬

‫بدهند‪.‬‬

‫در‬

‫سامانه‬

‫یک‬

‫تشکیل‬

‫می‌آید‪،‬‬

‫آب‪،‬‬

‫باعث‬

‫با‬

‫مشکل‬ ‫چراکه‬

‫حرکت‬

‫فرسایش‬

‫دیواره‌های سامانه و کاهش عمر‬

‫دی ‪1397‬‬

‫الیه‌های‬

‫بر‬

‫سطح‬

‫می‌شوند؛‬

‫تشکیل‌شده‬

‫اضافی‬

‫به‌خصوص‬

‫سامانه‬

‫در‬

‫سامانه‌های حرارتی و بخار‪ ،‬باعث‬

‫افزایش‬

‫حرارت‬

‫سامانه‬

‫می‌شود‪.‬‬

‫برای‬

‫موردنیاز‬

‫تبخیر و درنتیجه کاهش بازدهی‬ ‫به‌عالوه‬

‫در‬

‫سامانه‌هایی که از مجاری باریک و‬ ‫ظریف استفاده می‌کنند انرژی الزم‬

‫برای انتقال آب در سامانه افزایش‬

‫می‌یابد‪.‬‬ ‫رسوبی‬

‫به‌بیان‌دیگر‬

‫نقش‬

‫مهمی‬

‫ایجاد‬ ‫در‬

‫اتالف انرژی یک سامانه دارد‪.‬‬

‫الیه‌ی‬

‫افزایش‬

‫خوردگی زمانی رخ می‌دهد که‬

‫فلز پایه در یک واکنش شیمیایی‬

‫مانند‬ ‫و‬

‫شرکت‬

‫اکسیدشدن‬

‫کند‬

‫باعث‬

‫یکپارچگی‬ ‫می‌شود تا‬ ‫ِ‬ ‫سامانه‬ ‫مجاری‬ ‫و‬

‫محصوالت‬

‫مشکالتی‬

‫تجهیزات‬

‫به‌تدریج با مشکل مواجه شود‪.‬‬

‫همانند‬

‫خوردگی‬

‫ضخامت‬

‫خوردگی‬

‫رسوبات‬

‫همچنین‬ ‫مجاری‬

‫ایجاد‬

‫باعث‬

‫و‬

‫در‬

‫می‌کنند‪.‬‬ ‫کاهش‬ ‫برخی‬

‫موارد منجر به ایجاد نشت در‬

‫سامانه می‌شود که این پدیده در‬ ‫سامانه‌های تحت‌فشار به حوادث‬ ‫فاجعه‌بار منجر می‌شود‪.‬‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫یک مجتمع صنعتی تصفیه‌ی آب‬

‫‪Credit: Getty Images/ iStockphoto‬‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪45‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫مفید‬

‫سامانه‬

‫همچنین‬

‫میکروب‌ها‬

‫آب‌های‬

‫در‬

‫نشده‌ی‬

‫تصفیه‬

‫سامانه‌های خنک‌کننده به‌خوبی رشد می‌کنند‪،‬‬

‫چراکه این سامانه‌ها معموال دمای مناسبی دارند‬

‫و پر از مواد آلی و مغذی هستند و در مواردی‬

‫مثل بر ج‌های خنک‌کننده‪ ،‬جریان هوا به‌خوبی‬ ‫با جریان آب در تماس است‪ .‬ذرات معلق‪ ،‬غبار‪،‬‬ ‫گیاهان‬

‫و‬

‫قارچی‬

‫ها گ‌های‬

‫درصورتی‌که‬

‫در‬

‫فرایند تصفیه و با میکروب‌کش‌های مناسب از‬ ‫بین نروند‪ ،‬در سامانه‌های ذکرشده تشکیل یک‬

‫سوپ میکروبی می‌دهند که در محیط بسیار‬

‫مناسب رشد می‌کنند‪ .‬بسیاری از بیمار ی‌های‬ ‫خطرناک‬

‫از‬

‫خروجی‬

‫پساب‌های‬

‫بر ج‌های‬

‫از‬

‫خنک‌کننده‌ی کنترل نشده وارد چرخه‌ی طبیعت‬ ‫می‌شوند‪.‬‬

‫بنابراین تصفیه آب برای مصارف صنعتی‬

‫چه ازنظر اقتصادی و چه ازنظر زیست‌محیطی‬ ‫از‬

‫اهمیت‬

‫بسیار‬

‫برخوردار‬

‫است‪.‬‬

‫زیادی‬

‫آشامیدنی‬

‫نیست‪،‬‬

‫باوجوداینکه در تصفیه‌ی آب صنعتی خلوص‬

‫‪htt‬‬ ‫‪htt‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫ ‬ ‫◌ قاتل درخشان‬ ‫ ‬ ‫◌ مایه‌ی حیات در فرای زمین‬

‫محفظه‌های پاالیه ماسه‌ای برای جداسازی رسوبات آهن‌دار‬

‫◌ محدوده‌ی تأثیرات بشر روی زمین تا کجاست ؟‬ ‫◌ تصفیه‪ ،‬فرایندی حیاتی برای مایه‌ی حیات‬

‫‪Credit: Petr Novak‬‬

‫‪SECOND ACT‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪46‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫◌ اولین کلمه‬ ‫ ‬ ‫◌ سیاره‌ی آبی!‬

‫‪p:/‬‬

‫‪.ca/‬‬

‫جلوگیری شود‪.‬‬

‫‪loo‬‬

‫بر این فرایند نظارت دارند تا از فجایع آبی‬

‫‪Water‬‬ ‫‪ki/‬‬

‫توسعه‌یافته‬

‫قوانین‬

‫بسیار‬

‫سخت‌گیرانه‌ای‬

‫‪ce.uwater‬‬

‫پیچیده و هزینه‌بری است و در کشورهای‬

‫‪/www.sci‬‬

‫‪en‬‬

‫آن‌ها به چرخه‌ی بازیافت آب‪ ،‬فراینده بسیار‬

‫‪dia.org /wi‬‬

‫صنعتی قبل از رهاسازی در طبیعت و یا ورود‬

‫‪://en.wiki‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪pe‬‬

‫می‌شود‪ .‬از سوی دیگر تصفیه‌ی پساب‌های‬

‫‪htt‬‬

‫از مراحل ذکرشده برای تصفیه‌ی آب استفاده‬

‫‪Indus‬‬

‫‪ki/‬‬

‫توجه به نوع مصرف آب در صنعت‪ ،‬از تعدادی‬

‫‪dia.org /wi‬‬

‫خلوص آب‪ ،‬بسیار به هم شبیه هستند و با‬

‫‪pe‬‬

‫آب‬

‫به‬

‫اندازه‌ی‬

‫مصارف‬

‫اما ازنظر فرایندهای مورداستفاده برای کنترل‬

‫‪://en.wiki‬‬ ‫‪ps‬‬

‫‪S PACESHOT‬‬

‫فضاتوگراف‬ ‫میالد طوسی‬

‫زمانی برای عاشق شدن ربات‌ها‬ ‫انیمیشن وال‪-‬ای‪ ،‬کمدی تراژیک یک ربات!‬

‫انیمیشن وال‪-‬ای (‪ )Wall-E‬محصول‬

‫شرکت پیکسار ‪/‬والت دیزنی به نویسندگی‬

‫و کارگردانی اندرو استنتون و محصول‬ ‫سال ‪ 2008‬میالدی است‪ .‬نام پیکسار برای‬ ‫عالقه‌مندان انیمیشن همواره در ابتدای شروع‬

‫هر انیمیشنی هیجان‌انگیز است‪ ،‬چراکه این‬

‫شرکت همواره یک شگفتی در آستین دارد‪.‬‬ ‫با‬

‫بررسی‬

‫کارنامه‌ی‬

‫کاری‬

‫استنتون‬

‫وال‪-‬ای متولد شد‪. ...‬‬

‫داستان‬

‫وال‪-‬ای‬

‫درباره‌ی‬

‫یک‬

‫ربات‬

‫دوست‌داشتنی به همین نام است که در‬ ‫‪ 700‬سال آینده و در تنهایی غم‌انگیزی بر‬

‫روی زمینی پوشیده از زباله زندگی می‌کند؛‬ ‫جایی که زباله‌ها همچون آسمان‌خراش‌هایی‬ ‫َسربه‌فلک‌کشیده و در همه‌جا دیده می‌شوند‪.‬‬

‫به‬

‫در این میان وال‪-‬ای به روال گذشته و برحسب‬

‫نمو»‪« ،‬داستان اسباب‌بازی» و «زندگی یک‬

‫جمع‌آوری و بسته‌بندی زباله‌ها می‌پردازد‬

‫انیمیشن‌های مهیجی نظیر «در جستجوی‬

‫حشره» برمی‌خوریم که هرکدام در زمان خود‬

‫وظیفه‌ای که برایش تعریف‌شده هرروز به‬

‫بسیار موفق بودند؛ اما به‌واقع می‌توان گفت‬

‫وال‪-‬ای چیز دیگری است‪ .‬جالب است بدانید‬ ‫ایده‌ی اولیه ساخت این انیمیشن با طرح یک‬

‫سؤال هنگام صرف ناهار در ذهن استنتون‬

‫شکل گرفت‪« :‬اگر زمانی زمین قابل سکونت‬ ‫نباشد و زباله‌ها تمام سطح زمین را بپوشانند و‬ ‫در این میان تنها یک ربات وجود داشته باشد‬ ‫که آن‌هم به خاطر سهل‌انگاری یک انسان‬

‫تمامی ساکنین زمین نیز در سفینه‌ای به‌نام‬ ‫«اکسیوم» ورای زمین زندگی می‌کنند‪ .‬در نگاه‬

‫‪47 SAR S / 30‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫روشن مانده‪ ،‬چه خواهد شد؟» اینجا بود که‬

‫و تنها یک سوسک همدم تنهایی‌های اوست‪.‬‬

‫درمی‌یابیم که این‌گونه نیست‪ .‬ساکنینی‬

‫از این انیمیشن الهام گرفته و وال‪-‬ای همواره‬

‫است؛ وال‪-‬ای با دیدن او بی‌اختیار یک دل نه‬

‫انیمیشن وال‪-‬ای موفق شد در مراسم اسکار‬

‫ساکنین آن‪ ،‬اما با نگاهی دقیق‌تر به‌سرعت‬ ‫بسیار چاق‪ ،‬بی‌تحرک‪ ،‬راحت‌طلب و بی‌تفاوت‬ ‫که شبانه‌روز سر در مانیتورهای خود داشته‬

‫و حتی زحمت راه رفتن به خود نمی‌دهند‬ ‫و بر روی صندلی‌هایی در هوا معلق و در‬

‫اعالم نمود که برای ساخت فیلم «اینتراستالر »‬

‫برای او بسیار قابل‌احترام بوده است‪.‬‬

‫به ادامه‌ی این انیمیشن بپردازیم‪ .‬در یکی از‬

‫اتفاقی جدید برای او رقم می‌خورد‪ .‬او موفق‬

‫آن پرداخته شده اهمیت حفظ محیط‌زیست‬

‫روزها که وال‪-‬ای مشغول جمع‌آوری زباله است‪،‬‬

‫گذشت سال‌ها دوباره بر روی زمین خالی از‬

‫می‌شود‪ .‬بی‌تردید یکی از اهداف استنتون از‬

‫آن را در چکمه‌ای می‌گذارد و به پناهگاه خود‬

‫به تصویر کشیدن چنین صحنه‌هایی تلنگری‬

‫به انسان‌های امروزی بوده است‪ ،‬ما انسان‌ها‬

‫به یافتن یک گیاه می‌شود؛ گیاهی که پس از‬

‫زندگی روییده است‪ .‬وال‪-‬ای با دیدن این گیاه‬

‫جالب است بدانید اولین مدیرعامل شرکت‬

‫این فیلم هم‌ذات‌پنداری کرده و به رقص و‬

‫پیکسار‪ ،‬استیو جابز فقید بود و ردپاهایی‬ ‫از محصوالت اپل در این انیمیشن به چشم‬

‫کوبریک اشاره نمود‪ .‬المان‌های مختلفی از این‬

‫فیلم در وال‪-‬ای به تصویر کشیده شده است‪.‬‬ ‫از کامپیوتر «اتو» _که نقشی مشابه با «هال‬

‫نباشیم و به‌قدر سهم خود هم که شده برای‬

‫از موضوعات محوری این انیمیشن دوست‬

‫از کشف شگفت‌انگیز وال‪-‬ای‪ ،‬رفته‌رفته روزهای‬

‫کنیم و این هدیه‌ی موقتی را برای آیندگانمان‬

‫داشتن و عشق ورزیدن به یکدیگر است‪ .‬پس‬ ‫تکراری دوباره فرامی‌رسد و غم و اندوه دوباره‬

‫که کاپیتان تصمیم به مبارزه با اتو می‌گیرد‪.‬‬

‫بر روی زمین و البته مأمور این مأموریت‪،‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫در چشمان او نمایان می‌شود؛ اما ناگهان‬ ‫حضور یک سفینه‌ی فضایی از «اکسیوم»‬

‫این کره‌ی خاکی ‪-‬نقطه‌ی آبی کوچک‪ -‬تالش‬

‫را از دست ندهید و مثل همیشه اگر از دیدن‬

‫دوستانتان پیشنهاد کنید‪.‬‬ ‫نام فارسی فیلم‬

‫وال‪-‬ای (‪)Wall-E‬‬

‫سال تولید‬

‫‪ 2008‬میالدی‬

‫کارگردان‬

‫اندرو استنتون‬

‫نویسندگان‬

‫اندرو استنتون‬ ‫جیم ریردون‬

‫موسیقی‬

‫توماس نیومن‬ ‫پیتر گابریل‬

‫شرکت سازنده‬

‫پیکسار‬

‫شرکت توزیع‌کننده‬

‫والت دیزنی پیکچرز‬

‫مدت نمایش‬

‫‪ 98‬دقیقه‬

‫بودجه ساخت‬

‫‪ 180‬میلیون دالر‬

‫فروش گیشه‬

‫‪ 522‬میلیون دالر‬

‫مهم‌ترین جوایز‬

‫● ●اسکار ‪2009‬‬

‫کسب‌شده‬

‫نگاه‌داریم‪.‬‬

‫● ●بفتا ‪ 2009‬بهترین‬

‫انیمیشن تنها مختص کودکان است‪ ،‬اما در‬ ‫حتما اول بزرگ‌ترها ببینند و سپس کودکان‪.‬‬

‫● ●گلدن گلوب ‪2009‬‬ ‫بهترین انیمیشن‬

‫گرچه برخی از افراد فکر می‌کنند که دیدن‬

‫مواجه با وال‪-‬ای به‌صراحت می‌توان گفت که‬

‫بهترین انیمیشن‬

‫انیمیشن‬

‫منابع‪:‬‬

‫‪IMDB‬‬ ‫‪NAGHDEFARSI.COM‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪48‬‬

‫سا وس‬

‫صیانت از این موهبت الهی تالش کنیم‪.‬‬ ‫دست‌دردست هم برای حفظ و نگهداری‬

‫اتفاقی عجیب زندگی او را به‌کل عوض می‌کند‪.‬‬

‫‪30/‬‬

‫کودکی بیاموزیم که در حفظ و حراست از‬ ‫گران‌بها را برای آیندگان نگاه‌داریم‪ ،‬خودخواه‬

‫‪ »9000‬دارد و درصدد گرفتن کنترل سفینه‬ ‫از دست کاپیتان است_ گرفته تا موسیقی‬

‫«چنین گفت زرتشت» اشتراوس درصحنه‌ای‬

‫موضوع و نشان می‌دهد که باید از همان‬ ‫این نعمت خدادادی کوشا باشیم‪ ،‬این میراث‬

‫مشابه با صدای هشدار گوشی‌های اپل است‪.‬‬

‫به فیلم «‪-2001‬یک ادیسه فضایی » استنلی‬

‫که این مهم به خطر بیفتد‪.‬‬

‫وال‪-‬ای هشداری است جدی در ارتباط با این‬

‫می‌نشیند و سرمست و خوشحال با بازیگران‬

‫آی‪-‬پد وال‪-‬ای گرفته تا هشدار‬ ‫می‌خورد‪ .‬از‬ ‫ِ‬ ‫کامل شدن شارژ باطر ی‌های خورشیدی که‬

‫از ارجاعات مهم سینمایی این انیمیشن می‌توان‬

‫است‪ .‬مشکالت انسان از جایی شروع می‌شود‬

‫این انیمیشن لذت بردید تماشای آن را به‬

‫خاطر این کشف بزرگ برای خود جشنی‬

‫خوشی مشغول می‌شود‪.‬‬

‫خود کند‪.‬‬

‫موضوع مهم دیگری که در این انیمیشن به‬

‫که از میان زباله‌ها پیداکرده قرار می‌دهد‪ .‬به‬ ‫برپا می‌کند و به تماشای فیلم «سالم دالی »‬

‫‪ 2009‬جایزه‌ی بهترین انیمیشن سال را نصیب‬

‫تماشای این انیمیشن بسیار زیبا و فوق‌العاده‬

‫می‌برد و در آنجا در کنار اشیای ارزشمند دیگری‬

‫که هرروز بیشتر غرق در دنیای مجازی شده‌ایم‬ ‫و عصر ف ّناوری رفته‌رفته ما را تسخیر کرده و به‬

‫بند کشیده است‪.‬‬

‫صد دل عاشق می‌شود و این رابطه‌ی عاطفی‬ ‫تا انتهای داستان ادامه می‌یابد‪.‬‬

‫رفت‌وآمدند؛ انسان‌هایی که زندگی‌شان غرق‬ ‫در ف ّناوری شده‪ ،‬کوچک‌ترین زحمتی به خود‬ ‫نمی‌دهند و تمام خواسته‌هایشان آنی برطرف‬

‫حیات دوباره بر روی زمین‬ ‫یافتن سرنخ‌های‬ ‫ِ‬

‫قدر یکدیگر و کره‌ی زمین را بیشتر دانست‪.‬‬

‫‪S PACESHOT‬‬

‫اول شاید اکسیوم آرمان‌شهری باشد برای‬

‫از سوی دیگر کریستوفر نوالن در مصاحبه‌ای‬

‫مأموری به نام «ایوا» که هدفش از مأموریت‪،‬‬

‫این انیمیشن را باید بارها و بارها دید و‬

‫‪S PACESHOT‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪49‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪±1 0 0‬‬

‫‪± 100‬‬ ‫شیرین شاطرزاده‬ ‫مثبت منفی صد‪ ،‬نگاهی به‬ ‫گذشته‪ ،‬حال و آینده علم‪...‬‬

‫ده‌هزار چشم و یک‌میلیون گوش‬

‫ابزارهای ما برای مشاهده‌ی جهان‬

‫‪50 SAR S / 30‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪Credit & Copyright: Knate Myers‬‬

‫*‬

‫* تیتر برگرفته از نام دو قطعه آهنگ‬ ‫ساخته‌ی رامین جوادی است به نام‌های‬ ‫‪watching with ten thousand eyes‬‬ ‫‪Listening with a million ears‬‬

‫‪-100‬‬

‫ابتدا انسان بود و حواس پنج‌گانه‌اش‪:‬‬ ‫دیدن‪ ،‬شنیدن‪ ،‬بوییدن‪ ،‬چشیدن و لمس‬ ‫کردن‪ .‬حواسی که تا مدت‌ها برای درک جهان‬ ‫کافی به نظر می‌رسید اما کنجکاوی بی‌انتهای‬ ‫انسان او را به سمت اختراع چشمان مصنوعی‬ ‫برد‪ .‬با کشف و تدوین قوانین نورشناسی‪،‬‬ ‫به‌تدریج تلسکوپ‌های اپتیکی اختراع شده و‬ ‫توسعه یافتند‪ .‬جایگاه تلسکوپ‌ها در صدسال‬ ‫گذشته چگونه بوده؟ امروز چگونه است؟‬ ‫صدسال آینده چگونه خواهد بود؟‬

‫اوایل قرن بیستم میالدی است‪ .‬بزرگ‌ترین‬

‫تلسکوپ‌های اپتیکی قطری حدود یک متر‬ ‫دارند‪ .‬تمام این تلسکوپ‌ها روی زمین مستقر‬

‫هستند‪ .‬فرستادن تلسکوپی به فضا و رصد‬

‫آسمان از بیرون جو شبیه به رویایی زیبا است‪.‬‬ ‫دهه‌ی ‪ 1930‬فرامی‌رسد‪ .‬شخصی به‬

‫نام «کارل جانسکی» حین کار در آزمایشگاه‬ ‫ِبل‪ ،‬امواجی رادیویی با فرکانسی در حدود‬ ‫‪ 20‬مگاهرتز کشف می‌کند‪ ،‬در کمال تعجب‬ ‫درمی‌یابد که این امواج منشأ فرازمینی دارند و‬

‫تلسکوپ رادیویی ربر‬

‫هیجان‌زده از کشف خود آن را منتشر‬

‫می‌کند‪ .‬این کشف در ابتدا چندان‬

‫موردتوجه اخترشناسان قرار نمی‌گیرد‪.‬‬ ‫یک مهندس الکترونیک به نام‬

‫«گروت ِر ِبر» پیگیر کارهای جانسکی‬ ‫می‌شود و باهدف یافتن منابع‬ ‫رادیویی فرازمینی بیشتر‪ ،‬آنتنی با‬

‫هزینه‌ی شخصی خود طراحی کرده‬

‫و می‪‌‎‬سازد‪ .‬این آنتن را امروزه به‬ ‫نام «نخستین تلسکوپ رادیویی»‬

‫می‌شناسیم‪ .‬ربر با استفاده از تلسکوپ‬ ‫خود نقشه‌ای رادیویی از صفحه‌ی‬

‫کهکشان راه‌شیری تهیه کرده و منتشر‬ ‫می‌کند‪ .‬بدین ترتیب است که «نجوم‬ ‫رادیویی» رسما متولد می‌شود‪ .‬انسان‬

‫چشم‌های جدیدی برای مشاهده‌ی‬ ‫جهان‬

‫می‌آفریند‪.‬‬

‫چشمانی‬

‫که‬

‫می‌توانند آنچه را برای ما نامرئی‬

‫ست‪ ،‬به نمایش بگذارند‪.‬‬

‫‪0‬‬

‫چون انفجارهای ابرنواختری و سیاه‌چاله‌ها‬

‫در اوایل قرن بیست‌ویک میالدی زندگی‬

‫خبر می‌آورند‪ .‬جالب‌تر آنجاست که چشمان‬

‫بسیار پررنگی در پژوهش‌های اخترفیزیکی‬

‫دهه از عملی شدن رویای «رصدخانه‌های‬

‫می‌کنیم‪ .‬این روزها نجوم رادیویی نقش‬ ‫و کیهان‌شناسی دارد‪ .‬به‌طور مثال مطالعه‌ی‬ ‫بخشی از مراحل مختلف زندگی یک ستاره و‬ ‫یا یافتن سیارات فراخورشیدی با استفاده از‬

‫نجوم رادیویی ممکن هستند‪.‬‬

‫جدید ما تنها در زمین مستقر نیستند‪ .‬چند‬

‫فضایی» می‌گذرد و اکنون می‌توانیم خارج از‬ ‫جو زمین شاهد تحوالت عالم باشیم؛ جایی که‬ ‫اغتشاش‌های درون جو دیگر مشکلی برای ما‬

‫به وجود نمی‌آورند‪.‬‬

‫اما مشاهده‌ی دنیا تنها به نجوم رادیویی‬

‫به نظر می‌رسد طی دو سال اخیر به ابزاری‬

‫طیف الکترومغناطیس را دربر می‌گیرد‪ .‬با‬

‫این ابزار‪ ،‬رصدخانه‌های امواج گرانشی‬

‫ختم نمی‌شود‪ .‬نجوم رصدی تمام طول‌موج‌های‬ ‫استفاده از میکروموج‌ها به مطالعه‌ی تابش‬

‫نخستین جهانمان (تابش ریزموج زمینه‬ ‫پرانرژی ایکس‬ ‫کیهانی) می‌پردازیم‪ .‬پرتوهای‬ ‫ِ‬ ‫و گاما برایمان از پدیده‌های سهمگین کیهانی‬

‫برای گوش سپردن به جهان نیز دست‌یافته‌ایم‪.‬‬ ‫هستند‪ .‬در فوریه ‪ 2016‬دیوید رایتز (که در آن‬ ‫زمان سمت مدیر اجرایی رصدخانه‌ی الیگو را‬

‫بر عهده داشت) برای نخستین بار از کشف‬

‫مستقیم امواج گرانشی (امواج به وجود‬

‫‪51 SAR S / 29‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪Credit:NRAO/AUI/NSF‬‬

‫‪Credit: nasa‬‬

‫‪±1 0 0‬‬

‫∞‪-‬‬

‫تلسکوپ فضایی هابل‬

‫به جهان» یادکرد‪ .‬تا به امروز‪ ،‬تعداد دفعاتی که موفق شده‌ایم‬

‫‪±1 0 0‬‬

‫آمده در تاروپود فضا‪-‬زمان) به‌عنوان راهی برای «گوش سپردن‬

‫نمایی هنرمندانه از آشکارساز امواج گرانشی ‪ LISA‬که قرار است در آینده به فضا پرتاب شود‪.‬‬

‫به صدای کیهان گوش بسپاریم حتی از تعداد انگشتان دست نیز‬ ‫تجاوز نکرده است؛ اما چه کسی می‌داند در آینده چند بار موفق به‬

‫شنیدن صدای کیهان خواهیم شد؟‬

‫‪+100‬‬

‫پیش‌بینی آینده‪ ،‬کاری است که باید با دقت و احتیاط انجام‬

‫بگیرد؛ هرچند با نگاه کردن به تاریخ می‌توان سیری حدودی برای‬ ‫آن در نظر گرفت‪ .‬صدسال پس از امروز یعنی دهه‌ی دوم و سوم‬

‫قرن ‪ 22‬شاهد چه پیشرفت‌هایی در دنیای مشاهدات خواهیم‬ ‫بود؟‬

‫به‌احتمال بسیار زیاد با دقت بیشتری به جهان گوش خواهیم‬

‫سپرد‪ .‬رصد امواج گرانشی ادامه خواهد یافت و نجواهایی از‬

‫فواصل دوردست به گوش‌های جدید ما خواهد رسید‪.‬‬

‫‪Credit: ESA - C.Carreau‬‬

‫شاید رصدخانه‌های جدید و پیشرفته‌تری برای مطالعه‌ی‬

‫فیزیک نوترینوها (دسته‌ای از ذرات بنیادی) تأسیس شود‪ .‬این‬ ‫رصدخانه‌ها می‌توانند پرده از اسرار جدیدی در حوزه‌ی اخترفیزیک‬

‫آینه‌های تلسکوپ فضایی جیمز وب‬

‫بردارند و اطالعات بیشتری از کیهان اولیه در اختیار ما بگذارند‪.‬‬

‫واپسین قسمت به مشاهدات ما در طیف الکترومغناطیس‬

‫مربوط است‪ .‬توسعه و افزایش تعداد تلسکوپ‌های فضایی تا‬ ‫کجا ادامه خواهد یافت؟ آیا شاهد نسل جدیدی از تلسکوپ‌هایی‬ ‫چون جیمز وب خواهیم بود؟‬

‫∞‪+‬‬

‫رصدهای منجمین غیرحرفه‌ای در صدسال آینده چگونه‬ ‫خواهد شد؟‬ ‫پاسخی برای این پرسش دارید؟ آن را به ایمیل من ارسال‬ ‫کنید‪.‬‬

‫‪Shirin.Shaterzadeh@gmail.com‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪52‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫‪Credit: NASA/MSFC/David Higginbotham‬‬

‫‪BLACK HOLE‬‬

‫بُعد پنجم‬ ‫شازده کوچولو‬

‫آنچه گذشت ‪...‬‬

‫در قسمت‌های قبل خواندیم که رز‪ ،‬دانشجوی دکترای ‪MIT‬‬ ‫برای تکمیل پایان‌نامه‌اش قرار است همراه با گروه کاوشگر مشتری‬ ‫به آنجا برود‪ .‬رز فرزند مالک یکی از موفق‌ترین شرکت‌های فضایی‬ ‫دنیاست و بعضی از همکارانش فکر می‌کنند او به‌خاطر اعتبار پدر‬ ‫و مادرش اینجا حضور دارد‪ .‬حال او می‌خواهد توانایی‌هایش را به‬ ‫همکارانش ثابت کند و اکنون ادامه‌ی ماجرا ‪...‬‬

‫سیاهچاله‬ ‫قسمت چهارم‬

‫دی ‪1397‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪53‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫برای عذرخواهی آمده‌اند‪ .‬مدتی در صندلی‌اش‬ ‫جابه‌جا شد و پس از کلی مِ ن و مِ ن‬ ‫سر صحبت را باز کرد‪.‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪54 SAR S / 30‬‬

‫‪BLACK HOLE‬‬

‫تاریکی زمین را فراگرفته بود و چراغ‌های‬ ‫زردرنگ کوچک یکی پس از دیگری در حال‬ ‫روشن شدن بودند‪ .‬کم‌کم نقشه‌ی کشورها‬ ‫به‌صورت نقطه‌های نورانی روی زمین‬ ‫مشخص می‌شد که جلوه‌ی بسیار زیبایی به آن‬ ‫می‌بخشید‪ .‬اگر موقعیت دیگری بود احتماال‬ ‫حسابی از تماشای این منظره ذوق می‌کرد؛ اما‬ ‫هنوز بابت صحبت تندی که با کاپیتان داشت‬ ‫ناراحت بود‪ .‬حضور سایه‌ی عظیمی را کنار‬ ‫خود حس کرد‪ ،‬سرش را که برگرداند کاپیتان‬ ‫را دید که در کنارش در فضا شناور است‪ .‬سریع‬ ‫رویش را برگرداند و به زمین نورانی خیره شد‪.‬‬ ‫کاپیتان به‌زحمت هیکل درشتش را در صندلی‬ ‫کنار او جا داد و کمربندش را بست‪ .‬قیافه‌اش‬ ‫شبیه پسر‌بچه‌های تخسی شده بود که به‌زور‬

‫ـ اوه پسر زمین از این باال واقعا قشنگ‬ ‫است‪ ،‬این‌طور نیست؟!‬ ‫کمی مکث کرد‪ ،‬رز با ابروهای درهم‌کشیده‬ ‫به بیرون خیره شده بود و هیچ عکس‌العملی‬ ‫از خود نشان نمی‌داد‪ .‬با خودش فکر کرد که‬ ‫بهتر است مستقیم برود سر اصل مطلب؛ پس‬ ‫این‌طور ادامه داد‪.‬‬ ‫ـ بسیار خب ‪ ...‬فکر کنم امروز کمی تند رفتم‬ ‫‪ ...‬تو مرا خوب نمی‌شناسی‪ ،‬اگر می‌شناختی‬ ‫می‌دانستی که من دارم با تو شوخی می‌کنم‬ ‫‪ ...‬می‌دانم کار درستی نیست و همه خوششان‬ ‫نمی‌آید ‪ ...‬ولی خب ‪ ...‬اممم ‪ ...‬می‌دانی شاید‬ ‫یک‌جورهایی بشود گفت دست خودم نیست‬ ‫‪ ...‬از بچگی این‌طوری بودم‪.‬‬

‫جمله‌ی آخر را همراه با خنده‌ای تصنعی‬ ‫بیان کرد‪ .‬رز بدون اینکه نگاهش را از زمین‬ ‫بردارد با صدای گرفته‌ای گفت‪:‬‬ ‫ـ این‌جور شوخی‌ها ‪ ...‬این مدل صحبت‬ ‫کردن ‪ ...‬آدم را یادِ ‪...‬‬ ‫حرفش را ادامه نداد‪ .‬می‌ترسید به کاپیتان‬ ‫بربخورد؛ اما کاپیتان که متوجه منظور او شده‬ ‫بود خودش جمله‌ی او را کامل کرد‪:‬‬ ‫ـ یاد بچه قلدر در مدرسه؟! ‪ ...‬خب‬ ‫باید بگویم دقیقا زدی وسط خال‪ .‬راستش‬ ‫را بخواهی زمانی من شرورترین دانش‌آموز‬ ‫مدرسه بودم‪.‬‬

‫رز با تعجب به سمت او برگشت و سرتاپای‬ ‫گوش‬ ‫سر بی‌مو‪،‬‬ ‫او را برانداز کرد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫هیکل درشت‪ِ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫چشمان گرد آبی که شیطنت از آن‌ها‬ ‫شکسته و‬ ‫ِ‬ ‫می‌بارید حرف‌های او را تأیید می‌کرد‪ .‬بدون‬ ‫شک اگر قبال او را تصادفی در خیابان می‌دید‬ ‫باور نمی‌کرد که این فرد خلبان درجه‌یک ناسا‬ ‫باشد‪ .‬او همیشه بچه قلدر‌های مدرسه را به‬ ‫چشم بچه‌های لوس بی‌مغز و پرزوری می‌دید که‬ ‫آینده‌شان به زندان یا کشته شدن در نزاع‌های‬ ‫خیابانی ختم می‌شود‪.‬‬

‫‪BLACK HOLE‬‬

‫کاپیتان که از حالت چهره‌ی او فکرش را‬ ‫خوانده بود ادامه داد‪:‬‬

‫کمربندش را باز کرد و با زحمت از صندلی جدا‬ ‫شد‪ .‬دستش را روی شانه‌ی رز گذاشت و با‬ ‫مالیمت گفت‪:‬‬ ‫ـ به‌هرحال اگر ناراحتت کردم عذر‬ ‫می‌خواهم‪ .‬برای دفعات بعد هم ‪ ...‬سعی کن‬ ‫عادت کنی ‪ ...‬این‌طوری برایت بهتر است ‪...‬‬ ‫ها‌ها‌ها ‪...‬‬ ‫سپس درحالی‌که با صدای بلند می‌خندید‬ ‫یک‌پایش را به کنار صندلی او فشار داد و‬ ‫همانند شناگران ماهر تا انتهای راهرو ُسر‬ ‫خورد‪ .‬به انتهای سالن که رسید رو به رز کرد‬ ‫و گفت‪:‬‬ ‫ـ تو هم کم‌کم برو استراحت کن ‪ ...‬فردا‬ ‫سفینه «افق» آماده‌ی حرکت می‌شود ‪ ...‬فردا‬ ‫روز بزرگی است شازده کوچولو ‪...‬‬ ‫ادامه دارد ‪...‬‬

‫‪55 SAR S / 30‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫ـ بله می‌دانم احتماال تو هم مثل آدم‌های‬ ‫دیگر فکر می‌کنی که بچه قلدر‌ها یک‌مشت‬ ‫آدم احمق هستند که هیچ آینده‌ای ندارد‪.‬‬ ‫سپس قیافه‌ی حق‌به‌جانبی به خود گرفت‬ ‫و درحالی‌که سرش را تکان می‌داد ادامه داد‪:‬‬ ‫ـ اما باید بگویم که سخت در اشتباهی!‬ ‫یعنی همه‌ی بچه قلدرها این‌طوری نیستند‪.‬‬ ‫حتی من بچه قلدری را می‌شناسم که آخرش‬ ‫رئیس‌جمهور شد!‬ ‫این را همراه با چشمکی گفت و منتظر‬ ‫عکس‌العمل رز شد‪ .‬مدتی طول کشید تا رز‬ ‫متوجه منظور او شود‪ ،‬بعد هردو زدند زیر‬ ‫خنده و مدتی طوالنی با صدای بلند خندیدند‪.‬‬ ‫کم‌کم یخ بینشان آب شد و چنددقیقه‌ای‬ ‫باهم صحبت کردند و خندیدند‪ .‬رز احساس‬ ‫کرد حالش بهتر شده و کاپیتان به آن بدی‌ها‬ ‫نبود که فکر می‌کرد‪ .‬وقتی کاپیتان مطمئن‬

‫شد که رز دیگر از دستش دلخور نیست‬

‫آذر‬

‫مقارنه هالل ماه و سیاره عطارد در آسمان صبحگاهی‬

‫‪15‬‬ ‫آذر‬

‫مقارنه هالل ماه و سیاره زحل در آسمان شامگاهی‬

‫‪18‬‬ ‫آذر‬

‫اوج بارش شهابی جوزایی با ‪ ZHR‬حدود ‪( 120‬بامداد)‬

‫‪23‬‬ ‫آذر‬

‫سیاره عطارد در بیشترین کشیدگی غربی‬

‫‪24‬‬ ‫آذر‬

‫حضور دنباله‌دار ‪ 46p/Wirtanen‬با قدر ظاهری‬ ‫حدود ‪ 3‬در نزدیک‌ترین فاصله از زمین‬

‫‪25‬‬ ‫آذر‬

‫‪30‬‬

‫انقالب زمستانی‬

‫آذر‬

‫‪1‬‬

‫دی‬

‫‪12‬‬

‫مقارنه سیاره مشتری و عطارد با جدایی زاویه‌ای حدود ‪ 1‬درجه در‬

‫صورت‌فلکی حوا و در آسمان صبحگاهی‬

‫مقارنه هالل ماه و سیاره زهره با جدایی زاویه‌ای حدود ‪ 2‬درجه‬

‫دی‬

‫‪13‬‬

‫مقارنه هالل ماه و سیاره عطارد با جدایی زاویه‌ای حدود ‪ 2‬درجه‬

‫دی‬

‫‪14‬‬

‫اوج بارش شهابی ربعی با ‪ ZHR‬حدود ‪40‬‬

‫دی‬

‫دی‬

‫صورت فلکی حوا و در آسمان صبحگاهی‬

‫‪56 SAR S / 29‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪30‬‬

‫مقارنه سیاره زهره و سیاره مشتری در‬

‫‪SKY‬‬

‫مقارنه هالل ماه و سیاره زهره در آسمان صبحگاهی‬

‫‪13‬‬

‫‪IN‬‬

‫پیمانه مالزاده‪ ،‬امین بشیری‬

‫‪DEEP‬‬

‫ماه‬ ‫‪1397‬‬

‫در آسمان‬

‫امیررضا کامکار ‪Credit:‬‬

‫و‬ ‫آذر دی‬

‫رخدادهای آسمان در‬

‫خود از خورشید می‌رسد‪ .‬پس‌ازآن مسیر خود را‬ ‫به‌سوی خورشید در صورت‌های فلکی عقرب و‬ ‫حوا ادامه می‌دهد و هرروز جدایی زاویه‌ای آن با‬ ‫خورشید کمتر می‌شود‪.‬‬ ‫مریخ بعد از غروب خورشید در صورت‌فلکی‬ ‫دلو در حوالی جنوب آسمان شامگاهی دیده‬ ‫خواهد شد و طی این شب‌ها از صورت‌فلکی دلو‬ ‫به حوت خواهد رسید‪.‬‬ ‫سیاره‌ی مشتری که آسمان شامگاهی را ترک‬ ‫کرده بود و به دلیل نزدیکی به خورشید برای‬ ‫مدتی از نظرها پنهان مانده بود‪ ،‬از اواخر آذرماه‬ ‫دوباره در آسمان دیده خواهد شد؛ اما این بار در‬ ‫آسمان صبحگاهی و در صورت‌فلکی عقرب خواهد‬ ‫درخشید‪.‬‬

‫‪Credit: LAURENT LAVEDER‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪57 SAR S / 30‬‬

‫‪IN‬‬

‫عطارد پس از نیمه‌های آذرماه در آسمان‬ ‫صبحگاهی و در افق جنوب شرقی محل زندگی‌تان‬ ‫قابل‌رؤیت خواهد بود‪ .‬این سیاره در ‪ 24‬آذرماه به‬ ‫بیشترین کشیدگی غربی خود می‌رسد و همچنان‬ ‫تا اواسط دی‌ماه در آسمان دیده خواهد شد و پس‬ ‫از با نزدیک شدن به خورشید برای مدتی از نظرها‬ ‫پنهان خواهد ماند‪.‬‬ ‫سیاره زهره در افق جنوب شرقی و در‬ ‫آسمان صبحگاهی پادشاهی می‌کند و پرنورترین‬ ‫جرم آسمانی پس از ماه است و با گذر روزها از‬ ‫‌‌فلکی میزان نقل‌مکان‬ ‫‌فلکی سنبله به‌صورت‬ ‫صورت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫کرده و ارتفاع بیشتری در آسمان پیدا می‌کند‌؛ تا‬ ‫اینکه در ‪ 16‬دی‌ماه به بیشترین کشیدگی غربی‬

‫‪SKY‬‬

‫از سیارات منظومه شمسی چه خبر؟‬

‫‪DEEP‬‬

‫زحل در صورت‌فلکی قوس و‬ ‫نزدیک به بازوی کهکشان راه‌شیری‬ ‫تا اواخر آذرماه دیده خواهد شد ولی‬ ‫پس‌ازآن به دلیل نزدیکی به خورشید‬ ‫قابل‌رؤیت نخواهد بود و در اواخر‬ ‫دی‌ماه مجددا شاهد حضور این‬ ‫سیاره در آسمان صبحگاهی خواهیم‬ ‫بود‪.‬‬ ‫نپتون طی این دو ماه در‬ ‫صورت‌فلکی دلو و در آسمان‬ ‫شامگاهی با تلسکوپ قابل رصد‬ ‫خواهد بود‪ .‬اگر تلسکوپ قوی داشته‬ ‫باشید می‌توانید در ‪ 17‬آذرماه در‬ ‫یک میدان دید تلسکوپی مریخ‬ ‫را در کنار سیاره نپتون و با جدایی‬ ‫زاویه‌ای حدود ‪ 45‬دقیقه قوسی رصد‬ ‫کنید؛ البته بسته به نوع عدسی‌ای‬ ‫که استفاده می‌کنید ممکن است‬ ‫بتوانید آن‌ها را از هم تفکیک کنید‪.‬‬ ‫نزدیک‌ترین فاصله‌ی ظاهری این دو‬ ‫سیاره در ‪ 16‬آذرماه خواهد بود که به‬ ‫حدود ‪ 2‬دقیقه قوسی می‌رسد‪.‬‬ ‫اورانوس در صورت‌فلکی حوت‬ ‫قرار دارد و بعد از غروب خورشید در‬ ‫آسمان شامگاهی تا حدود نیمه‌های‬ ‫شب دیده خواهد شد‪.‬‬

‫‪Credit: Dieter Willasch‬‬

‫دی ‪1397‬‬

‫مسیر حرکت دنباله‌دار ‪Wirtanen‬‬

‫آذرماه امسال فرصت خوبی است تا بعد از سال‌ها یکی‬ ‫از درخشان‌ترین دنباله‌دارها را با چشم غیرمسلح رصد کنید‪.‬‬ ‫این دنباله‌دار ‪ 46P/ Wirtanen‬نام دارد که توسط رصدگر‬ ‫آمریکایی ‪ Carl Wirtanen‬در سال ‪ 1948‬کشف شده است‪.‬‬

‫‪ 46P/ Wirtanen‬از نوع دنباله‌دارهای دارای تناوب است و‬ ‫پیش‌بینی می‌شود که در تاریخ ‪ 25‬آذرماه با قدری حدود ‪ 3‬در‬ ‫آسمان و در صورت‌فلکی ثور و نزدیک به خوشه پروین با چشم‬ ‫غیرمسلح قابل‌رؤیت باشد؛ که سوژه‌ی بسیار خوبی برای عکاسی‬ ‫نیز خواهد بود‪ .‬این دنباله‌دار در ‪ 25‬آذرماه حدودا از فاصله‌ی‬ ‫‪ 7.220.000‬مایلی کره‌ی زمین (حدود ‪ 0.078‬واحد نجومی)‬ ‫خواهد گذشت و در تاریخ ‪ 2‬دی‌ماه از فاصله‌ی حدود ‪ 0.6‬درجه‌ی‬ ‫قوسی ستاره‌ی عروق عبور خواهد کرد که فرصت مناسبی برای‬ ‫رصد آن با دوچشمی و تلسکوپ خواهد بود‪ .‬این دنباله‌دار‬ ‫ستارگان صورت‌فلکی دب اکبر‬ ‫در اواخر دی‌ماه با گذر از میان‬ ‫ِ‬ ‫کم‌فروغ‌تر شده و آرام‌آرام در عمق آسمان محو خواهد شد‪.‬‬

‫لذت دیدن آسمان را باهم تجربه کنیم‪.‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪58‬‬

‫سا وس‬

‫‪30/‬‬

‫اما دنباله‌دارها چگونه کشف می‌شوند؟ ماه‌ها و شاید سال‌ها‬ ‫قبل از اینکه دنباله‌داری به خورشید نزدیک شود و روشنایی ظاهری‬ ‫آن بیشتر شود‪ ،‬منجمان غیرحرفه‌ای (آماتور) که هر شب در سرتاسر‬ ‫جهان آسمان را وجب‌به‌وجب رصد می‌کنند‪ ،‬با یک برنامه‌ریزی دقیق‬ ‫پشتکار بسیار موفق به کشف دنباله‌دارها قبل از پرنور شدن آن‌ها‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫می‌شوند و آن را به نام خود ثبت می‌کنند‪ .‬در هر شب آسمان پر از‬ ‫دنباله‌دارهایی است که از قبل کشف شده‌اند و نقشه‌های آن‌ها مدام‬ ‫در حال به‌روزرسانی است‪ .‬درعین‌حال دنباله‌دارهای بسیاری وجود‬ ‫دارد که از نظرها پنهان مانده و کشف نشده‌اند‪ .‬یافتن دنباله‌دارهای‬ ‫جدید هیجانی است که هر منجم آماتوری دارد؛ عالو ‌ه بر اینکه یک‬ ‫کار علمی و جذاب است‪ ،‬مهارت زیادی هم برای این کار نیاز است‪.‬‬ ‫شکارچیان دنباله‌دارها در ابتدا باید با آسمان و نقشه‌ی آن به‌خوبی‬ ‫آشنایی داشته باشند تا اگر جرم جدیدی را رصد کردند آن را با اجرام‬ ‫عمقی و ثبت‌شده‌ی آسمان اشتباه نگیرند‪ .‬شارل مسیه ستاره‌شناس‬ ‫فرانسوی هم به همین دلیل ابتدا فهرستی از اجرام غیرستاره‌ای‬ ‫آسمان جمع‌آوری کرد تا آن‌ها را با دنباله‌دارها اشتباه نگیرد‪ .‬اگر‬ ‫دنباله‌دارها را طی چند شب رصد کنید متوجه می‌شوید که برخالف‬ ‫اجرام غیرستاره‌ای که ظاهرا جای ثابتی در آسمان دارند‪ ،‬دنباله‌دارها در‬ ‫پس‌زمینه‌ی صورت‌های فلکی جابه‌جا می‌شوند‪.‬‬

‫‪SKY‬‬

‫اگر در شبی تاریک و به‌دور از آلودگی نوری با تلسکوپ به عمق آسمان سفر‬ ‫کنید‪ ،‬عالوه بر اجرام غیرستاره‪‎‬ای که در البه‌الی ستاره‌ها قرارگرفته‌اند ممکن است با‬ ‫اجرامی مواجه شوید که هیچ‌وقت در نقشه‌ی آسمان شما نبوده است! حتی گاهی‬ ‫در صورت‌فلکی خاصی شاهد حضور مهمانی ناخوانده هستیم که برای اولین بار در‬ ‫آن صورت‌فلکی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود! این اجرام کوه‌های یخی بزرگی‬ ‫هستند که در فضا سرگردانند و وقتی به خورشید نزدیک می‌شوند از گرمای آن‬ ‫ب شده و دنباله‌ای بلند (که گاهی تا چندین میلیون کیلومتر ادامه دارد) از گاز و‬ ‫ذو ‌‬ ‫غبار را به دنبال خود و در خالف جهت خورشید به وجود می‌آورند که اصطالحا به‬ ‫آن‌ها «دنباله‌دار» گفته می‌شود‪.‬‬ ‫دنباله‌دارها گاه بسیار کم‌فروغ هستند که برای رصد کردن آن‌ها باید از‬ ‫روش‌های رصدگران عمق آسمان کمک گرفت و با تلسکوپ‌هایی با گشودگی‬ ‫ی باال‪ ،‬با گوشه چشم به‌سختی آن‌ها را دید‪ .‬این اجرام‬ ‫دهانه‌ی زیاد و بزرگنمای ‌‬ ‫گاهی هم بسیار پرفروغ هستند به‌طور ی‌که با چشم غیرمسلح به‌راحتی دیده‬ ‫می‌شوند‪ .‬نمونه‌ی بارز آن‌ها دنباله‌دار هولمز بود که در اواخر آبان ‪- 1386‬چند‬ ‫هفته پس از فوران ناگهانی‌اش در صورت‌فلکی برساوش‪ -‬با چشم غیرمسلح هم‬ ‫دیده می‌شد؛ یا دنباله‌دار ‪ Love Joy‬که با درخشش خود تصاویری به‌یادماندنی‬ ‫به‌جای گذاشت‪.‬‬

‫‪Credit: S. Deiries/ESO‬‬

‫‪IN‬‬

‫مالقات با مهمانی ناخوانده در آذرماه‪:‬‬

‫‪DEEP‬‬

‫هر دنباله‌دار به ‌نام کاشف آن نامگذاری می‌شود‬ ‫و در کنار نام کاشف یک نام علمی هم خواهد داشت‪.‬‬ ‫مسلما این که کاشف یک دنباله‌دار باشید افتخار بزرگی‬ ‫خواهد بود؛ اما این کار به همین سادگی‌ هم نیست‪.‬‬ ‫برای کشف دنباله‌دارها باید ساعت‌های زیادی رصد کرد‬ ‫تا بتوان آن‌ها را کشف نمود‪ .‬برای مثال دیوید لوی حدود ‪917‬‬ ‫ساعت رصد کرد تا توانست اولین دنباله‌دارش را کشف کند‪.‬‬ ‫شاید شکار و کشف دنباله‌دارها راهی باشد برای هدفمند کردن‬ ‫رصدها و حرفه‌ای شدن زندگی علمی یک منجم آماتور!‬

‫‪REFLECTOR‬‬

‫آیــنه‬ ‫مریم زارع‬ ‫هر انعکاسی که آینه‌وار نیست! گاهی‬

‫بازخورد ما از یک اتفاق‪ ،‬به نوع رفتار ما با‬ ‫موضوع بستگی دارد‪ .‬می‌توانیم مثل برکه‌ای‬

‫آرام هر آنچه که هست را به مخاطبمان‬ ‫نمایش دهیم و یا مثل قطره‌های بارانی باشیم‬

‫که اشعه‌ی آفتاب را به شکل رنگین‌کمان جلوه‬ ‫می‌دهند‪.‬‬

‫مهم‌ترین اصل در هر دو نوع از بازتاب‪ ،‬به‬ ‫آب و آیینه بودن بستگی دارد‪ .‬به اینکه در‬ ‫برابر نور مسئولیم‪ ،‬در برابر نوشته‌هایی که در‬

‫تمام سی شماره‌ی ساروس عرضه شد‪ .‬حاال‬ ‫شما مخاطبانی هستید که منتظر انعکاس‬

‫آیینه‌وار شما هستیم؛ چه مثل برکه‪ ،‬چه مثل‬

‫رنگین‌کمان و چه رعدوبرقی از انتقادات‪.‬‬

‫برای ما از حس درونی‌تان بنویسید و به آینه‬ ‫بفرستید تا در این صفحه منعکس کنیم‪.‬‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪59 SAR S / 29‬‬

‫میثم علی پور‬

‫‪60 SAR S / 29‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫زندگی در اِروس‬ ‫ساروس در اِروس متولد شد!‬ ‫شاید برای شما هم جالب باشد‪...‬‬ ‫تقریبا ‪ ۷‬یا ‪ ۸‬سال پیش بود که چند نفر‬ ‫دانشجوی فیزیک‪ ،‬خسته از نگاه‌های سنگین‬ ‫دانشجویان سایر رشته‌ها‪ ،‬سودای‬ ‫استادها و‬ ‫ِ‬ ‫سفر به جایی دوردست را در سر می‌پروراندند؛‬ ‫جایی عاری از هر ج‌ومر ج‌های بی‌مورد‪،‬‬ ‫اصوات نکیر و یا حتی سکوت‌های نابجا!‬ ‫جایی که بتوانند با خودشان و با جمع‌های‬ ‫دوست‌داشتنی‌شان خلوت کنند‪ ،‬حرف‌هایی‬ ‫را که دوست داشتند از یکدیگر بشنوند و یا‬ ‫حرف‌هایی را که دوست داشتند به یکدیگر‬ ‫بگویند‪.‬‬ ‫روی زمین چنین جایی را سراغ نداشتند‬ ‫ولی همان جمع ‪ ۵-4‬نفر ی‌شان روی هر‬ ‫نیمکتی همیشه به‌راه بود و مثل همیشه‬ ‫دنبال سرزمین آروزهایشان می‌گشتند‪ .‬گشتند‬ ‫و گشتند تا اینکه به‌طور اتفاقی به اسمی‬ ‫برخوردند که دلشان برایش لرزید؛ و چند سال‬ ‫بعد رفتند پی آرزوهایشان‪...‬‬ ‫چند سال پیش اصالن ماجرای این سفر را‬ ‫این‌گونه نوشت‪:‬‬ ‫مثل اکثر روزها باهم بودیم‪ .‬هرکدام به‬ ‫کاری مشغول بودیم که نشریه‌ای که محمد‬

‫‪F I N A L WO R D S‬‬

‫صفحه آخر‬

‫می‌خواند توجه مرا جلب کرد‪ .‬پرسیدم‪ :‬محمد‬ ‫چی می‌خونی؟‬ ‫محمد‪ :‬اِروس‪.‬‬ ‫باز پرسیدم‪ :‬چی هست؟‬ ‫محمد جواب داد‪ :‬اِروس دومین سیارک‬ ‫بزرگ نزدیک به زمین (‪ )NEA‬است‪ .‬اِروس‬ ‫یک مریخ سنتر است که شکل ظاهری آن‬ ‫شبیه به یک بادام‌زمینی است و رنگی مایل‬ ‫به زرد دارد‪.‬‬ ‫رضا پرسید‪ :‬جنسش چیه؟‬ ‫محمد گفت‪ :‬چگالی‬ ‫اِروس نزدیک به چگالی‬ ‫زمینه و در دسته‌ی ‪S‬‬ ‫قرار می‌گیره؛ یعنی‬

‫ترکیبی سنگی داره‪.‬‬ ‫دوباره جمع پنج‌نفر ی‌مان ساکت شد‪.‬‬ ‫میثم در همان حالی که داشت نوشابه‌ی خود‬ ‫را باز می‌کرد گفت‪ :‬بچه‌ها چطوره برای زندگی‬ ‫به همین اِروس بریم!؟‬ ‫یک‌لحظه ساکت شدیم و میثم شروع کرد‬ ‫به سر کشیدن نوشابه‪.‬‬ ‫اتابک‪ :‬فکر کنین ما صاحب یک سیارک‬ ‫می‌شیم‪.‬‬ ‫میثم گفت‪ :‬اتابک من شوخی کردم‪ ،‬چرا‬ ‫شما همه چیز رو اینقدر جدی می‌گیرین!؟‬ ‫رضا گویی که ناگهان از خواب پریده باشد‬ ‫گفت‪ :‬به نظر من هم شدنیه‪ ،‬ما می‌تونیم با‬ ‫یه سفینه به اِروس برسیم‪ ،‬تازه اون قدرها هم‬

‫دور نیست که وقتی به اونجا رسیدیم پیر شده‬ ‫باشیم‪.‬‬ ‫با این حرف ها بود که نگاه‌ها برق خاصی‬ ‫پیدا کرد‪ .‬اتابک از جا پرید‪ ،‬چند کتاب و قلم و‬ ‫کاغذ آورد و درحالی‌که داشت یکی از کتاب‌ها‬ ‫را ورق می‌زد‪ ،‬میثم یک دفعه با خنده گفت‪:‬‬ ‫اتابک خودکار بیک و زد زیر خنده و اصالن‬ ‫از شدت خنده داشت گریه می‌کرد که اتابک‬ ‫گفت‪ :‬زهرمار! همین‌طوری که نمی‌شه باید‬ ‫محاسبات دقیقی انجام بدیم‪ ،‬باید دید می‌شه‬ ‫اونجا زندگی کرد یا نه‪.‬‬ ‫میثم که هنوز داشت می‌خندید گفت‪ :‬آره‬ ‫باید به فکر غذا هم بود‪.‬‬ ‫رضا جواب داد‪ :‬مطمئنا نمی‌تونیم تمام‬ ‫آذوقه‌مون رو با خودمون ببریم‪ .‬باید همون‌جا‬ ‫غذا تولید کنیم‪ .‬هر جامعه‌ای هرچند پنج نفره‬ ‫نیاز به تولید داره‪.‬‬ ‫من وقتی زندگی روی یک سیارک تازه‬ ‫را تصور کردم ریه‌هایم پر شد از هوای تازه‬ ‫و گفتم‪ :‬فکر کنین زمین رو با این شلوغی و‬ ‫وسعت‪ ،‬با این حجم از خوبی‌ها و بدی‌ها‪ ،‬با‬ ‫بی‌قانونی و هر ج‌و‌مر ج‌هاش رها کنیم و بریم‬ ‫به یک سیارکی که همه‌چیز اونجا کوچیک‌تره‪،‬‬ ‫حتی خوبی‌هامون!‬ ‫میثم گفت‪ :‬همه چی کوچیک هم که باشه‬ ‫من تختم نباید کوچیک باشه‪.‬‬

‫هم فکر این‌رو نکن که چه‌طور می‌شه یه‬

‫نظریه‌ی گرانش نیوتن برای سرعت فرار داریم‬

‫نگاهی به چای انداختم و گفتم‪ :‬برای هر‬

‫خواب و خوراک باش آقای علی‌پور! اصال‬ ‫تخت بزرگ رو این‌همه راه برد‪.‬‬ ‫میثم زیر لب غرولند کرد‪.‬‬

‫هیدروژن ‪ 5 m/s‬است‪ ،‬طبق فرمولی که از‬ ‫‪ V2=2GM/r2‬است‪ .‬سیارک اِروس کروی نیست‬

‫و دارای دو قطر به طول‌های ‪ 34 km‬و ‪12 km‬‬ ‫با شعاع ‪ 24 km‬در نظر بگیریم با جاگذاری ‪5‬‬

‫اتابک که باز روی برگه‌هایش خم شده بود‬

‫اتابک بعد از محاسباتش شروع کرد‬

‫اینکه امکان حیات برای ما فراهم بشه‪،‬‬

‫برای ‪ V‬و ‪ 24×103‬برای ‪ ،r‬جرم الزم برای به‬

‫وجود عناصر حیاتی در سیاره الزامیه‪.‬‬

‫عناصری‬

‫مثل‬

‫اکسیژن‬

‫برای‬

‫تنفس‬

‫و‬

‫هیدروژن برای به وجود آمدن آب و حتی‬

‫عناصر دیگری مثل نیتروژن و ‪...‬‬

‫‪ ...‬میشه ‪ ...‬به عبارتی‬ ‫حدود‬

‫‪ M=5.9722×10‬است‪ .‬ولی اِروس‬

‫‪24‬‬

‫محمد‬

‫گفت‪:‬‬

‫دقیقا‪.‬‬

‫اگر‬

‫بخواهیم‬

‫در حوزه‌ی سیارک ما به دام بیفتن و‬

‫حجمی‌اش خیلی باال باشه‪ ،‬بنابراین خاکی‬

‫جاذبه‌ی سیارک به اندازه‌ای باشه که این‬ ‫گازها در دمای متوسط حیات ‪ °300K‬به‬

‫اتابک ادامه‪ :‬در ضمن با اطالعاتی که‬

‫داریم اِروس یک سیارک خاکی است و با‬

‫محمد ادامه داد‪ :‬البته نیازی نیست برای‬

‫باشه که باعث ایجاد جو بشه؛ یعنی‬

‫کافیه سبک‌ترین آن‌ها یعنی ‪ H2‬رو به دام‬

‫دستگاهی‬

‫اصطالحا‬

‫جو‬

‫ایجاد‬

‫سرعت فرار نرسن‪.‬‬

‫نیست و برای حیات گیاهان مناسب نیست‪.‬‬

‫این قد و قواره غیر ممکنه جرمی داشته‬

‫تک‌تک عناصر سرعت فرار را بررسی کنیم‪،‬‬

‫اِروس جوی نداره که بشه نفس کشید‪.‬‬

‫بیندازیم‪ .‬در این حالت بدیهیه که سایر عناصر‬

‫ی اون برای سیارک‬ ‫ساخت و به‌وسیله‌ ‌‬

‫میثم گفت‪ :‬به دام انداختن هیدروژن‬

‫میثم که در خاطرم نیست چیزی به دهان‬

‫حاال چطور می‌تونیم هیدروژن رو به دام‬

‫خیلی جدی می‌گیرین‪ ،‬اونجا فروشگاه نیست‪،‬‬

‫اتابک گفت‪ :‬یک محاسبه‌ی ساده و‬

‫به من کرد و ادامه داد‪ :‬اصالن اونجا کافه هم‬

‫هم در جو می‌مونن‪.‬‬

‫با من‪ .‬بعد از چند ثانیه دوباره گفت‪:‬‬ ‫بیندازیم!؟‬

‫غیرممکنه!‬

‫رضا گفت‪ :‬جرم زیادی شد! جرم زمین‬

‫اتابک‪ :‬خب‪ ،‬برای اینکه عناصر گازی‬ ‫بشه‬

‫با این اطالعات می‌تونم بگم زندگی در اِروس‬

‫‪.M=1.08×10‬‬

‫اِروس چنین جرمی داشته باشه باید چگالی‬

‫باید‬

‫دمای متوسطش در حدود ‪ -60 °C‬می‌شه و‬

‫‪20‬‬

‫پرسیدم‪ :‬حاال از کجا باید بدونیم که‬

‫نیروی‬

‫ی بیش نیستی‪.‬‬ ‫نظر گرفت‪ .‬اگر نه بازنده‌ا ‌‬

‫یعنی خورشیده‪.‬‬

‫دام انداختن هیدروژن را به‌دست می‌آوریم که‬

‫خیلی کوچیک‌تره‪.‬‬

‫در اِروس هوا داریم؟‬

‫تغییری به اندازه‌‌ی بزرگی‌اش باید بها پرداخت‪.‬‬

‫با این فاصله‌ای که اِروس از خورشید داره‬

‫رضا گفت‪ :‬البته باید توان پرداخت رو در‬

‫است که اگر به‌صورت تقریبی اِروس را کره‌ای‬

‫به توضیح دادن‪ :‬بچه‌ها می‌دونید برای‬

‫من که داشتم چای‌ام را فوت می‌کردم‬

‫اِروس از منبع تأمین انرژی منظومه شمسی‬

‫رضا‬

‫گفت‪:‬‬

‫شاید‬

‫بشه‬

‫جو ایجاد کرد‪.‬‬

‫داشت یا نه گفت‪ :‬شما هنوز هم شوخی‌ها رو‬ ‫پارک نیست‪ ،‬هیچ تفریحی نداریم‪ .‬میثم رو‬

‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫‪61 SAR S / 30‬‬

‫‪F I N A L WO R D S‬‬

‫محمد با خنده گفت‪ :‬همه‌جا به فکر‬

‫تقریبی انجام می‌دیم‪ .‬تقریبا سرعت فرار‬

‫نیست‪ ،‬حتی شاید چای هم نداشته باشیم!‬

‫گفت‪ :‬مشکل دیگه‌ای که وجود داره فاصله‌ی‬

‫در کوانتوم هیچ غیرممکنی وجود نداره‪ ،‬می‌تونی بگی‬

‫احتمال زندگی در اِروس کمه‪.‬‬

‫را می‌چشد‪ .‬اینجا کوچک است‪ ،‬شلوغ نیست‪ ،‬یک دنیای پنج‬

‫کرده (خنده بر لبش نشسته) تا عزیزی که ساروس را‬

‫خوبی دارم‪ .‬میثم هم که روی تخت‌خوابش طعم خواب فضایی‬

‫میثم در تأیید من گفت‪ :‬آره ما می‌تونیم شانس‬

‫نفره‪ .‬اینجا ازدحام خوبی و بدی نیست‪ .‬باشد که خوبی‌هامان‬

‫***‬

‫می‌کند‪ .‬این جا خوبی‌ها کم اما بسیار بزرگ‌اند‪.‬‬

‫خودمون رو امتحان کنیم …‬

‫حاال که روی سیارک اِروس هستم و تصمیم گرفتم این‌ها را‬

‫بنویسم‪ ،‬به این فکر می‌کنم که ما ماجراجویان بزرگی هستیم‪.‬‬

‫باشد که سفر سخت بود و کمی هم طوالنی‪ ،‬باشد که این جا‬

‫کم است؛ اما هر کدامشان برای من وسعت زمین را پیدا‬ ‫جای شما خالی!‬

‫(این داستان سال ‪ 1390‬نوشته شده است)‬

‫از همین کسی که زحمت ویراستاری این متن را قبول‬

‫دانلود کرده و از آن لذت می‌برد؛ این‌ها همان خانواده‌ی‬

‫ی هستند که در اِروس منتظر ما بودند؛ که اگر‬ ‫ساروس ‌‬

‫بخواهم ساروسی‌ها را توصیف کنم‪ ،‬سقف مجاز کلمات‬ ‫را رد می‌کنم و سردبیر پوست از سرم می َ‬ ‫‌کند!‬ ‫فقط همین که یکی از یکی ماه‌تر هستند‪.‬‬

‫چند سال بعد که همگی درس و دانشگاه را تمام کرده بودیم‬

‫سی شماره از ساروس منتشر شده است و خیلی‌ها فکر‬

‫می‌شدیم‪ ،‬رضا به سرش می‌زند که‬

‫خیلی ارزشمند است‪ ،‬ساروسی که دیگر نه تنها یک خانواده بلکه‬

‫و یک جورهایی داشتیم پراکنده‬ ‫چرا همان اِروسی را که در دانشگاه‬ ‫رویش کار می‌کردیم یک جور دیگر‬

‫و خارج از دانشگاه ادامه ندهیم!‬ ‫با همین فکر تقریبا اواخر سال‬

‫‪ 93‬شروع می‌کند به زنگ زدن به‬

‫بچه‌ها که البته من آن موقع سرباز‬

‫مرزبانی بودم و در مرزهای شمالی‬ ‫از دیوار مراقبت می‌کردم‪.‬‬

‫االن که هشت سال از‬

‫داستان خیالی اِروس‬ ‫ماجرای آن‬ ‫ِ‬ ‫گذشته‪ ،‬با نگاه به خودمان‬

‫نمی‌کردند که ساروس حتی به شماره ‪ ۲۰‬هم برسد‪ .‬این برای ما‬ ‫برایمان یک جامعه شده‌است‪ .‬یک جامعه‌ی هرچند کوچک اما‬

‫پر از مهربانی و خوبی‌های بزرگ‪.‬‬

‫اسامی اشخاص در داستانی که به قلم اصالن بود‪:‬‬

‫اصالن‪ :‬اصالن ظهیری‪ ،‬عضو تحریری ‌ه ساروس‬ ‫ُ‬ ‫مراداف گرافیست و صفحه‌آرای ساروس‬ ‫محمد‪ :‬محمد حسن‬ ‫اتابک‪ :‬اتابک آکسون که مدیرمسئول ساروس‬

‫میثم‪ :‬میثم علی‌پور (خودم) و عضو کوچکی از ساروس‬

‫رضا‪ :‬رضا نظریانی ایده‌پرداز ساروس و همچنین سردبیر‬

‫سابق ساروس که طی نقل و انتقاالت نیم فصل جایش را با‬

‫شیرین عوض کرد و شیرین شد سردبیر دوم در تاریخ ساروس‪.‬‬

‫می‌بینم که اصالن آینده را چقدر‬ ‫خوب پیش‌بینی کرده بود‪ .‬زندگی‬

‫در اِروس برایمان شد زندگی با‬ ‫ساروس؛ ساروسی که برایمان دری‬

‫به دنیای تازه باز کرد و االن که فکر‬

‫می‌کنم می‌بینم که چه آدم‌های‬ ‫خوب‪ ،‬مهربان و دوست داشتنی‬

‫‪62 SAR S / 29‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫ِروس رویاهای‌مان منتظر ما‬ ‫در ا ِ‬ ‫بودند تا با همدیگر دنیای جدید‬

‫منبع‪ :‬لحظات ناب باهم بودن‬

‫‪F I N A L WO R D S‬‬

‫من با لحن تندی گفتم‪ :‬مگه تو فیزیک نمی‌خونی؟‬

‫هوا سرد است؛ ولی من با همین لیوان چای احساس گرم و‬

‫ساروسی‌مان را تشکیل بدهیم‪ ،‬که بشود جزء زندگیمان‪.‬‬

‫ساروس چیست؟‬

‫شماره‬ ‫ســاروس‬

‫‪30‬‬

‫تشکیل یک دنباله می‌دهند و هر دنباله‌ی ساروسی با‬ ‫شماره‌ای اختصاصی مشخص می‌گردد‪.‬‬ ‫برخی منابع نیز «ساروس» را واژه‌ای به‬ ‫معنای تکرار معرفی می‌کنند‪.‬‬

‫ساروس شماره سی‪ ،‬دورهای ‪ 1478.47‬ساله دارد‪ .‬دورهای که‬ ‫شامل ‪ 83‬خورشیدگرفتگی است (‪ 40‬گرفت جزئی‪ 24 ،‬گرفت حلقوی‪،‬‬ ‫‪ 14‬گرفت کلی و ‪ 5‬گرفت مرکب)‪ .‬با نگاهی به کاتالوگ این ساروس متوجه‬ ‫میشویم که گرفت اول آن در ‪ 12‬اکتبر ‪ 2051‬قبل از میالد و گرفت آخر آن در ‪18‬‬ ‫مارس ‪ 572‬قبل از میالد رخ داده است‪.‬‬

‫‪63 SAR S / 30‬‬ ‫‪January2019‬‬

‫فهــر‬ ‫ست‬

‫!‪SAROS MEANS...‬‬

‫ساروس را از روزگاران باستان می‌شناختند و بابلی‌های قدیم برای‬ ‫پیشگویی گرفت‌ها از آن استفاده می‌کردند‪ .‬این ارتباط چندین قرن قبل از‬ ‫میالد مسیح‪ ،‬اولین بار توسط کالدونی‌ها کشف و در سال ‪ 1691‬توسط هالی‬ ‫به چرخه‌ی کسوف‌ها اطالق شد‪.‬‬ ‫ساروس‪ ،‬دوره‌ای زمانی با چرخه‌ای حدود ‪ 18‬سال و ‪ 11‬روز و ‪ 8‬ساعت‬ ‫است‪ .‬بعد از گذشت یک ساروس از یک کسوف یا خسوف‪ ،‬مکان نقاط گره‌ای‬ ‫مدار ماه به جای قبلی خود برگشته‪ ،‬ماه و خورشید و زمین تقریبا دوباره‬ ‫به حالت قبلی برمی‌گردند و کسوف یا خسوفی شبیه همان کسوف یا‬ ‫خسوف قبلی (از لحاظ مکان وقوع‪ ،‬زمان وقوع‪ ،‬شکل و اندازه‌ی‬ ‫گرفتگی) روی می‌دهد‪ .‬گفته می‌شود این گرفت‌های مشابه‬

SAR S Astronomical Magazine