Live Magazine Johannes Rutgers Lezing 2015
Kenniscentrum seksualiteit
Colofon Live Magazines legt uw event vast in een magazine dat dezelfde dag nog af is. Zodat de inhoud en sfeer bewaard blijven. www.livemagazines.nl Teksten: Nynke Sietsma Hanneke Hendrix Fotografie: Tom Roelofs Hoofdredactie & grafisch ontwerp: William van Giessen
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
For sexual and reproductive health and rights
3
Inhoudsopgave 4
Selfie
6
Vraag voor aanvang
8 Sfeerimpressie
10 Verslag
Johannes Rutgers Lezing 2015
Seks in het Selfie-tijdperk
door Prof. Dr. Liesbeth Woertman
14
Theatermonoloog Camie Bonger
15
Vraag bij de uitgang
18
Wat werd er getweet?
19
Sfeerimpressie
Johannes Rutgers Lezing
4
Selfie
De normen van uiterlijk schoon zijn veranderd. Ze zijn geseksualiseerd. Bovendien waren die normen vroeger voor vrouwen. Ook dat is veranderd. “Wie heeft wel eens een selfie gemaakt?”, vraagt presentator en journalist Tarik Yousif aan de volle zaal. “Ah, een ruime meerderheid steekt de hand omhoog!” zegt hij triomfantelijk. Yousif vertelt dat hij zelf weinig selfies maakt, maar toch moet bekennen dat hij wel veel selfies met zijn kinderen maakt. “Maar, zoals Liesbeth Woertman zegt, selfies zijn een soort masturbatie, dus ik geneer me er wel een beetje voor.” Dianda Veldman, directeur van Rutgers, stapt het podium op en neemt het stokje over van Yousif. “Tegenwoordig is er veel meer aandacht voor het uiterlijk dan voor het innerlijk. Vroeger ging je hier naar dit prachtige oude postkantoor en daar bezorgde je je brieven en ansichtkaarten. Tegenwoordig ‘post’ je berichten ook, maar deel je foto’s, teksten, muziek en wat je maar wilt delen met iedereen op internet.” De ontvanger krijgt het bericht volgens Veldman niet, maar er wordt van de ontvanger verwacht dat die zelf naar de ‘post’ gaat. Dat is een grote verandering. “We maken daarbij niet alleen foto’s. We maken ook allerlei soorten selfies”, zegt Veldman. “Een ‘saafie’, is een ‘verveelde selfie’. Een ‘belfie’ is een selfie met een bilpartij. En we hebben tegenwoordig zelfs de ‘after seks selfie’.” Veldman: “De normen van uiterlijk schoon zijn veranderd. Het zijn geseksualiseerde normen geworden: borsten moeten groot en stevig zijn, en de nieuwste trend is stevige billen. Je kunt daarnaast de anus laten bleken of een schaamlipcorrectie doen. Maar voor wie is het van toepassing? Vroeger was dat alleen voor jonge vrouwen. Ook dat is veranderd. Tegenwoordig moeten mannen en ouderen er ook aan geloven. En kinderen mogen in beautyverkiezingen komen opdraven.” En dan de seks. Wordt die slechter, en gaan we op afstand vrijen? “Of gaat het er misschien heel anders uitzien? Dat zijn vragen die opkomen bij de term ‘selfie-tijdperk’. Met Liesbeth Woertman hebben we stilgestaan bij die vragen die zij hopelijk beantwoordt in haar lezing.” •
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
5
Johannes Rutgers Lezing
6
Vraag voor aanvang
De bezoekers van de Johannes Rutgers Lezing zijn net zo interessant als het programma zelf. Onze verslaggevers zijn dus benieuwd wat ze te zeggen hebben en lopen een rondje in het Oude Postkantoor te Utrecht.
“Selfies zijn hot, je kan er niet omheen als je je begeeft op social media. In het Landelijk Psychotraumacentrum in het UMC Utrecht bespreek ik zaken als Facebook en selfies veel met jongeren, maar met volwassenen in mijn eigen praktijk bespreek ik dat soort zaken eigenlijk veel minder. Sterker nog, met mannen bespreek ik het zelden. Ik zou vandaag graag door Liesbeth Woertman een spiegel voorgehouden willen krijgen over wat nou de invloed is van de selfie-beeldcultuur op volwassen mannen en vrouwen. Ik ben nieuwsgierig in hoeverre het selfie-tijdperk de seksuele ontwikkeling van volwassen mannen en vrouwen beïnvloedt. En: zouden we er als seksuologen meer aandacht voor moeten hebben? Dus ik ben benieuwd naar vandaag.” – Astrid Kremers
UMC Utrecht/Seksuologie Praktijk Astrid Kremers, Seksuoloog NVVS, auteur van het boek ‘Aandacht voor seks’
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
7
“Er zijn natuurlijk veel risico’s verbonden aan het ’t selfie-tijdperk, maar er zijn ook veel kansen. De kans vind ik dat, nu iedereen zelf beelden kan maken via een smartphone of ipad, er nieuwe kanalen ontstaan die door de jongeren zelf gecreëerd zijn. Voor ons betekent dat een interessante manier om samen met jongeren aan voorlichting te werken in hun eigen beeldtaal. Zo hebben we bijvoorbeeld laatst een ‘ask-me-anything’ georganiseerd met bekende vloggers, en dat leverde maar liefst 60.000 bezoekers op, op een gewone zondagmiddag. We communiceren zo’n ‘ask-meanything’ via de vloggers zelf en zo bereiken we heel veel jongeren. Dus het selfie-tijdperk biedt ons ook kansen, juist voor zaken die met voorlichting en seksualiteit te maken hebben.” – Filippo Zimbile Programmaleider Jongeren, Soa Aids Nederland
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
“Ik ben erg benieuwd naar wat de toekomst van de virtuele beelden in relatie tot de echte gevoelde seksualiteit ons gaat brengen. Veel jongeren komen via MTV of in de digitale wereld in aanraking met seksueel beladen beelden, maar vaak is het maar een kleine groep die daar ook daadwerkelijk iets van in de praktijk gaat brengen. Ik ben vanmiddag vooral nieuwsgierig of dat nog steeds zo is, of dat de virtuele wereld ondertussen zoveel veranderd is dat het helemaal niet zo’n kleine groep meer is. Ik zie het als een bijscholingsmoment over de stand van zaken op dit moment.” – Ingrid Gerritsma Training en coaching (gewenste en ongewenste omgangsvormen)
8
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
9
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
10
Seks in een digitale wereld
Johannes Rutgers Lezing 2015 door Prof. Dr. Liesbeth Woertman ‘Aanraking bepaalt wie wij zijn.’ In de Rutgerslezing van 2015 houdt Prof. Dr. Liesbeth Woertman, hoogleraar Psychologie, een pleidooi voor aandachtig aanraken. We maakten een beknopt verslag hier van. Op www.rutgers.nl/lezing staat de volledige lezing.
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
11
Ik wil ontluiken Ik wil nergens gesloten blijven Want waar ik gesloten ben Daar ben ik onwaarachtig – Rainer Maria Rilke
Liesbeth Woertman kijkt aandachtig de volle zaal rond. Het selfietijdperk is een relatief nieuw fenomeen, zegt ze. “Lange tijd namen we een foto van andere mensen en van de omgeving waar we waren. Nu maken we een foto van onszelf met op de achtergrond een populaire omgeving zoals de Trevi-fontein. We hebben blijkbaar een sterke innerlijke behoefte om te laten zien waar we zijn en met wie we zijn.” Volgens Woertman objectiveren we onszelf.
tie maken van onszelf, legt ze uit. Maar al die kunstwerken, al die exposities hebben intense aanrakingen nodig om zich mens te voelen, om een diepere verbinding aan te kunnen gaan, dat kunnen beelden niet.
De beeldcultuur heeft niet alleen invloed op ons idee van seksualiteit maar ook op ons idee van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Vooral de rol van de bekekene is daarbij aan het veranderen. “Vrouwen waren altijd de bekekene. Maar de posities van de kijker en de bekekene zijn niet in beton gegoten. Ze zijn aan het verschuiven. Ook de man voelt tegenwoordig de druk om iets aan het uiterlijk te doen. Mannen doen dat omdat zij steeds meer in de positie van de bekekene terecht zijn gekomen.” De rol van het internet, met al haar toegankelijke seksuele beelden, zoals geseksualiseerde selfies, zorgen er bovendien voor dat we allemaal kijkers zijn geworden, zegt Woertman. “Of voyeurs. Want kijken lijkt neutraal, maar we kijken niet onbevooroordeeld.” Volgens Woertman is het heel gemakkelijk geworden ‘een ding’ te maken van de ander. “Maar kun je zelf subject blijven als je een ander objectiveert?”, vraagt de hoogleraar zich daarbij af. De selfiecultuur maakt dat we een exposiLive Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
“Ik kan in de aanraking ervaren dat ik er mag zijn. Ik voel me dan gesteund en omarmd. En in die aanraking kan ik me opgewonden voelen. Waar ga ik heen? Wat maak ik mee? Wat ervaar ik? In die ervaring durven blijven, met gespitste oren, maakt me ontvankelijk voor dat wat er gaat gebeuren. Dat is geen belevenis, dat is leven. Die vorm van seksualiteit is me dierbaar”, zegt Woertman. “Omdat die vorm ruimte biedt voor ons mensen.” Woertman vertelt een anekdote. Over dat ze als kind maar één keer per jaar werd gefotografeerd, door de schoolfotograaf. Daarnaast kwam ze nog wel eens sporadisch op de foto doordat een moeder van een vriendinnetje een camera had. “Ik heb dus weinig foto’s van mijzelf. En we hadden maar één spiegeltje in huis. Daar blikte mijn moeder even kort in als ze de deur uitliep. Mijn moeder was onze spiegel.” Hoe anders is dat nu, zegt Woertman. Ouders zijn de spiegels niet altijd meer. Veel vaker zijn dat flatscreens en kleine plaatjes. Het dominante verhaal luidt daarbij: ‘iedereen kan perfect zijn’.
“Kent u het begrip huidhonger? De honger naar aanraking. Aanraken vormt de basis voor wie wij zijn. Aanrakingen en strelingen zijn geen voorspel maar een kwaliteit op zichzelf. Wij worden een ‘ik’ door de handen en ogen van een ander.”
Sociale media zijn platformen voor seksuele exploratie geworden. Het idee van seksuele beschikbaarheid domineert. Dat heeft invloed op bijvoorbeeld tieners met een beginnende seksuele interesse. “Ze kijken naar sexy selfies van anderen om te kijken hoe ze zich moeten gedragen. Het blijkt dat ‘sexy zijn’, ‘wild zijn’ en ‘verleidelijk zijn’ daardoor belangrijker zijn worden.” En het heeft nog meer effect, aldus de hoogleraar. Jongeren ervaren seksuele opwinding door die seksuele beelden. Maar het zijn beelden van ervaringen die zij zich nog niet eigen hebben gemaakt met hun lichaam. Het zijn aanrakingsloze beelden. “Zonder een andere die reguleert, zonder geur. Wat gaat dat betekenen voor de seksuele identiteit? Kunnen we nog in zo’n lichaam wonen?” Aangeraakt, gezien, bevestigd worden in het bestaan, geeft ruimte, geeft grond, zegt Woertman. “Er lijkt een grote honger daarnaar. Kent u het begrip huidhonger? De honger naar aanraking. Aanraken vormt de basis voor wie wij zijn. Aanrakingen en strelingen zijn geen voorspel maar een kwaliteit op zichzelf. Wij worden een ‘ik’ door de handen en ogen van een ander.” Volgens de hoogleraar heb je de beste seks als je ‘echt’ contact maakt met een bedpartner. “Het lichaam is altijd in het nu, maar wij dwalen alle kanten op en zijn waar onze aandacht is. Maar we hoeven nergens heen. We hoeven niets te doen om in het heden te zijn.” • Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
13
Zijn er nog
vragen? Zijn we nou armer door beeldcultuur en moeten we de verhaalcultuur in ere herstellen of moeten we het aanvullen? Waar zit de rijkdom? Liesbeth Woertman: “De rijkdom zit ‘m in de witregel. Er zit ruimte in stilte, in dat wat zich tussen ons beweegt. Ik heb niets tegen beelden. Ik bedoel: het is duidelijk dat ik van het verhaal hou, ik heb expres gekozen om geen beeld laten zien. Maar de beelden en de snelheid waarmee we ze tegenwoordig produceren, die laten geen ruimte om die beelden te interpreteren. Daarom was van Saarloos’ openingsbeeld van Zomergasten discutabel, maar wel een vooruitgang. Er was wél ruimte om er een eigen verhaal van te maken. Maar op het moment dat beelden zo snel gaan en zo heftig zijn, laat dat geen ruimte om er als kijker iets mee te doen. Ik moet het maar over me heen laten komen. En dan doen die beelden, die in mijn brein zitten, wel hun werking. De paradox is dat je een bepaalde mate van controle nodig hebt, een identiteit om überhaupt in deze wereld te kunnen functioneren. Je moet niet iedere ochtend wakker worden en denken: wie ben ik? Wie ligt daar naast me? Anders valt er niet te leven. Het allermooiste is als je een ruimte creëert in je eigen leven, pauzes, rustplaatsen die niet ingevuld zijn, zodat we met elkaar deze dingen kunnen bespreken. Als ik de hele dag denk: ik ben een vrouw, dan beperk ik mezelf. Maar als ik in de opperste verwarring ben over wie ik ben, dan werkt het ook niet.”
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
14
Camie Bonger
“Mijn naam is Camie, 33 jaar en heb 1390 Facebookvrienden. Ben nu helemaal geïnspireerd deze telefoon weg te doen. Ja ik moet hem nu echt gaan loslaten. Ik ben verslaafd, moet er van loskomen. Maar nu gaat het echt te ver. Ik heb zelfs een app-blessure door ’t appen. Nee, geen RSI maar Apperie. De enige relatie die ik heb is nu met mijn telefoon. Hij is de enige die bij mij in bed slaapt. Wilt u hem hebben? Als iemand belt kan je dan zeggen dat ik offline ben voor onbepaalde tijd?”...
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
15
...”Laten we even bij onszelf komen even ademen. Kunnen we even met zijn allen ademen? Misschien verandert er wel niets. Misschien verandert er wel iets. Elkaar echt in de ogen kijken. Ga in alle stilte even lang in elkaars ogen kijken. Wat leuk dat jij er bent, want ik zie kracht. Geef die ander iets mee. Wat er in je op komt. De woorden die in je op komen. Tegenovergesteld van met jezelf bezig zijn is contact met de ander. Wat fijn dat ik er ben. Nog fijner dat u er bent.”
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
16
Vraag bij de uitgang
De bezoekers van de Johannes Rutgers Lezing zijn net zo interessant als het programma zelf. Onze verslaggevers zijn dus benieuwd wat ze te zeggen hebben en lopen vlak voor het einde nog een rondje.
“In hoeverre de lezing van Liesbeth Woertman ook voor andere Europese landen geldt? Er is weinig verschil in beeldcultuur tussen de Europese landen. Ik denk zelfs dat er geen verschil is, de jongerencultuur is heel algemeen. We hebben een jongerenwerker op Europees vlak, en we merken heel sterk dat jongeren in Europa elkaar makkelijk vinden en begrijpen. De kloof tussen de generaties is wat dat betreft groter dan de cultuurverschillen van de jongeren onder elkaar. Los daarvan denk ik dat het, zoals Woertman in haar lezing zei, belangrijk is om tijd te maken om contact te leggen met de ander. Onze generatie is er eentje van eens gaan zitten voor een goed gesprek. Dat probeer ik mijn dochters ook bij te brengen.”
– Vicky Claeys
Regionaal Directeur IPPF Europe
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
17
“Of beeldcultuur in Nederland te vergelijken is met de beeldcultuur in ontwikkelingslanden? Nou, mijn eerste reactie is: er is niet iets dergelijks als ‘een ontwikkelingsland’. Net als wij het niet leuk vinden om met Duitsers te worden vergeleken. Het enige dat mensen over de hele wereld bindt zijn twee dingen: We hebben allemaal een telefoon. Al ben je nog zo arm, je hebt een mobiel. Én we willen allemaal tot een groep behoren. Beeldcultuur is ontzettend belangrijk daarvoor. Het verschil is dat we in Nederland heel individualistisch zijn, terwijl bijvoorbeeld in Azië de welfie veel populairder is. Daar ga je met z’n allen op de foto. Het idee van een selfie is typisch Westers. In het Westen ligt de nadruk van seksualiteit op het lichaam, maar in andere regio’s in de wereld gaat de beeldcultuur meer om hoe je er in het algemeen uitziet. Of dat nou om je hoofddoek gaat of hoe je haar zit. Dat er een sterke beeldcultuur bestaat is overal gelijk, maar waar zich die op focust is per regio verschillend. Hier ligt de focus heel erg op het lichaam.”
– Lambert Grijns
Ambassadeur Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten
“Wat van de lezing van Liesbeth Woertman vooral indruk maakte, was hoe ze gebruik maakte van prachtige beeldtaal over het belang van verleiden en sensualiteit. Daar gaat het wat mij betreft over als het over seksualiteit gaat. De lezing was een heel zintuiglijk verhaal en daar kan ik me heel goed in vinden. Het was een feest van herkenning. Zintuiglijkheid en sensualiteit hoort bij elkaar.”
– Petra Stienen
Publicist, arabist en Eerste Kamerlid (D66)
“De invloed van de beeldcultuur op de seksuele identiteit en gezondheid? Beelden zijn ontzettend belangrijk voor het stimuleren van creativiteit, associatieve herinneringen en ideeën. De kracht van beelden is dat je heel snel je eigen interpretatie en je eigen associaties eraan kunt koppelen. De beeldcultuur helpt je ook om je handelingsrepertoire uit te breiden en te leren van rolmodellen. Wat ik belangrijk vind, is om vanuit de gezondheidszorg meer samen te werken met de beeldmakers, zodat we mensen kunnen inspireren. Samen kunnen we bijdragen aan de ontwikkeling van een gezonde seksuele identiteit voor iedereen.”
– Martine Bouman
Directeur Centrum Media en Gezondheid Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
18
Wat werd er getweet? Oude postkantoor op Neude stroomt vol voor Rutgerslezing Liesbeth Woertman ‘Seks in het #selfie-tijdperk’ #JRL15 @RutgersWPF
Briljant ontvangst bij @Rutgers lezing #seksinhetselfie tijdperk #jrl15 @Susan_4life
Selfies verschrikkelijk belangrijk!! Zolang jezelf erop staat met een goede achtergrond. #jrl15 @mohbaba
Vrouwen hebben altijd de positie van de bekekene gehad,maar positie van kijker en bekekene zijn aan het verschuiven.Liesbeth Woertman @RutgersWPF Huidhonger: aanraken en aangeraakt worden zijn de basis voor wie we zijn, Prof Woertman ziet duidelijk niet veel in robots en seks...#JRL15 @petra_stienen Voorlopig laatste selfie? #selfiebreak #JRL15 meer aandacht voor elkaar en minder ego pics? @RutgersWPF
De Rutgerslezing Seks in het Selfietijdperk was boeiend.. #jrl15 @RutgersWPF @LNBi
Hoe vaak heb je dat nog dat je nog een hele avond napeinst over wat er is gezegd...? Wat doet het selfietijdperk met mij? #JRL15 @RutgersWPF @Odyneisingh In @trouw mooie samenvatting #Rutgerslezing @LiesbethWoertman ‘Ik-zucht holt intieme relaties uit.’ Bescherm de #liefde tegen beelden! EW @npvzorgnl Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015
19
Live Magazines: Johannes Rutgers Lezing 2015