Löôïc söû Phaät giaùo cuûa ñöùc Phaät ñeå laïi, vaø eùp buoäc nhieàu ngöôøi Tích Lan theo ñaïo Thieân Chuùa. Tieáp ñeán laø ngöôøi Haø Lan, vaø sau cuøng laø ngöôøi Anh (cho ñeán naêm 1948). Trong nhieàu theá kyû daøi, söï cai trò cuûa ngöôøi chaâu AÂu ñaõ gaây thieät haïi naëng neà cho toå chöùc Phaät giaùo. Taêng-giaø nhieàu laàn bò huûy dieät, vaø chö taêng phaûi ñöôïc môøi ñeán töø Mieán Ñieän, Thaùi Lan1 vaøo caùc theá kyû 17, 18 vaø 19. Söï hoài phuïc baét ñaàu vaøo khoaûng naêm 1880, tröôùc heát ñöôïc khuyeán khích bôûi hoäi Thoâng thieân hoïc,2 vaø sau ñoù ñöôïc tieáp tuïc döôùi söï thoâi thuùc cuûa vieäc thöùc tænh tinh thaàn daân toäc. Keå töø thôøi ñoù, tín ñoà Phaät giaùo Tích Lan ñaõ trôû neân ngaøy caøng naêng ñoäng hôn, vaø thöïc hieän nhieàu coâng trình hoïc thuaät raát coù giaù trò, maëc duø noùi chung chæ giôùi haïn trong phaïm vi khaù chaät heïp cuûa kinh ñieån chính thoáng.3 Naêm 1950, Tích Lan ñi ñaàu trong noã löïc ñoaøn keát taát caû caùc quoác gia theo Phaät giaùo, vaø thaønh laäp Hoäi AÙi höõu Phaät giaùo Theá giôùi.4 4. ÑOÂNG NAM AÙ
Vaøo ñaàu thôøi kyø naøy, Phaät giaùo Mieán Ñieän ñaõ thay ñoåi tính caùch, vaø keå töø ñoù höôùng söï phaùt trieån cuûa mình theo Phaät giaùo Tích Lan. Naêm 1057 vua Anawrahta5 xöù Pagan chinh phuïc Thaton ñeå chieám laáy Ñaïi taïng kinh tieáng Pāli vaø ngoïc xaù-lôïi ñöôïc caát giöõ ôû ñoù. Roài oâng cho thænh chö taêng vaø Ñaïi taïng kinh töø Tích Lan veà, vaø söû bieân nieân ghi roõ raèng nhaø vua ñaõ truïc xuaát nhöõng taêng só Ari thuoäc Kim cang thöøa. Tuy nhieân, vaãn coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy veà söï toàn taïi cuûa Ñaïi thöøa sau thôøi ñieåm ñoù. Khaûo coå hoïc ñaõ cho thaáy chính laø trong thôøi gian cai trò cuûa trieàu ñaïi Anawrahta (1044–1283) maø Ñaïi thöøa ñaõ phaùt trieån maïnh meõ nhaát, song song vôùi Thöôïng toïa boä6 ñöôïc öa chuoäng roäng raõi hôn. Nhieàu pho töôïng caùc vò thaùnh thuoäc Ñaïi thöøa ñaõ 1
Vaøo thôøi ñoù vôùi teân laø Siam. Theosophical Society 3 Ñaây muoán noùi ñeán heä thoáng kinh ñieån Tieåu thöøa. 4 The World Fellowship of Buddhists 2
272