Phaàn 4: Söï buøng noå cuûa chöõ Quoác ngöõ
373
a. Traàn Luïc hay Cuï Saùu laø ngöôøi saùng laäp thaùnh ñöôøng Phaùt Dieäm. Taùc phaåm vaên chöông cuûa oâng phaàn lôùn ñöôïc taäp trung vaøo cuoán “Saùch thuaät laïi ít nhieàu ca veø Cuï Saùu ñaõ laøm”, in laàn thöù 2, Imprimerie Thieän Baûn Ninh Bình, 1914. Saùch goàm 4 quyeån, toaøn baèng vaên vaàn. Quyeån I: Töï tình Cuï Saùu, 83 trang, khoå 10x14cm. Quyeån II: 80 trang, Quyeån III: 87 trang, Quyeån IV: 81 trang. Caû 3 quyeån sau naøy ñeàu mang nhan ñeà “Saùch thuaät laïi ít nhieàu ca veø Cuï Saùu ñaõ laøm”. Toaøn baèng vaên vaàn. Ñaëc bieät trong quyeån IV coù phaàn “Nöõ taéc” mang noäi dung giaùo duïc thieáu nöõ, töông töï nhö cuoán “Le traiteù de l’eùducation des Filles” (1689 – Khaûo luaän giaùo duïc thieáu nöõ) cuûa Feùneùlon (1651-1715). b. Hoà Ngoïc Caån laø taùc giaû cuûa 41 taùc phaåm nghieân cöùu. Rieâng veà vaên hoïc coù nhöõng cuoán Saùch meïo tieáng Annam (2 quyeån, 1933), Haùn Vieät thöôøng ñaøm (1935), Vaên chöông Annam (1924) vaø Vaên chöông thi phuù Annam in laàn thöù 2 taïi nhaø Nazareth, Hoàng Koâng, 1923. Saùch daøy 286 trang, khoå 16x20cm, goàm 2 quyeån: quyeån I giaûng veà vaên chöông (thuaät vieát vaø baøi maãu), quyeån II daïy laøm thô, phuù. Nhö vaäy, chöõ Quoác ngöõ ôû Ñaøng Ngoaøi vaøo theá kyû 19 ñöôïc söû duïng vaø phaùt trieån chuû yeáu trong hoaït ñoäng truyeàn ñaïo Ki-toâ. Ñieàu ñaùng löu yù laø phaàn lôùn daïng Quoác ngöõ trong giai ñoaïn naøy ñaõ nghieâng theo caùc chuaån möïc cuûa Beâ-hen vaø Taberd chöù khoâng tieáp tuïc theo caùc chuaån