POËSTILLE
Wrakhout en bordeel JAN VANRIET SCHOUWT EEN MUMMIE Tijdens een interview (met Jooris van Hulle in het Cultureel Centrum van Knokke-Heist op 7 februari 2016) hoorde ik Jan Vanriet (°1948), dichter en beeldend kunstenaar, verklaren: ‘Al mijn werk is autobiografisch, ik heb geen fantasie.’ Wij mogen dus probleemloos aannemen dat hij een van de vele miljoenen is die het Moskouse mausoleum van Vladimir Iljitsj Oeljanov, alias Lenin, hebben bezocht. Ik heb dat ook gedaan, op een rode namiddag, nog in de tijd van de rode tsaren. De pelgrims stonden in rijen aan te schuiven. Zwijgend en gedisciplineerd, want de geberenmutste militairen eisten eerbied en Siberische stilte. Als je je voet even buiten de rij zette, werd die prompt weer ingeschopt. Jan Vanriet, wijzer, bezocht het Mekka van de marxisten aller landen in de morgen. Toen het imposante plein er verlaten bij lag. En leeg. Toch was er krakeel – over de aard en oorsprong waarvan wij in het ongewisse blijven. In de sneeuw op het Rode Plein: weinig ervaringen maken je stiller, elk geluid voelt aan als krakeel. Hij zag aan de ochtendlijke hemel een strook van kleur die bij mijn weten nooit eerder aan de hemel is waargenomen, of althans nog nooit zo benoemd. Ook binnen het gebouw is stilte geboden, de dichter zegt het met een sober en bijzonder beeld: In het mausoleum zwijgen onze voetstappen van graniet Zelf heb ik destijds niet zo direct aan een rosse buurt gedacht, maar wonderlijk is de associatie niet: een liggend lichaam achter glas, in de halve duisternis, onduidelijk maar suggestief belicht …
DEGEUS
Zo letterlijk hoeven wij het beeld overigens niet te nemen: de betekenis ligt op het ethische en politieke vlak. V anriet hekelt sober en efficiënt de personencultus, zo kenmerkend voor totalitaire regimes (waartoe ook sommige religies moeten gerekend
RODE PLEIN In het krakeel van de ochtend sneeuwt het zachte vlokken en het plein is leeg de stadsrivier kraakt de hemel heeft een zoom van kaneel In het mausoleum zwijgen onze voetstappen van graniet Een bontmuts knikt de weg naar het roze schijnsel – het bordeel van een ideologie Hardnekkig ligt hij achter glas als aangespoeld wrakhout
worden). De revolutionair werd een cultfiguur. Een lichaam, zijn lijk, werd te kijk gezet en gebruikt voor politieke propaganda. Het ligt daar, als een levensgrote relikwie. Misschien wel nep, zoals alle relikwieën. Het verhaal gaat dat Lenins lichaam slecht gebalsemd werd, met ontbinding tot gevolg. En vervangen door een mannequin. Hoe dan ook: wrakhout van de geschiedenis. Het gedicht Rode Plein komt uit Moederland (Amsterdam: Hollands Diep, 2016), een qua formaat, omvang en vormgeving uitzonderlijke bundel. Het corpus van zo’n honderd pagina’s gedichten wordt voorafgegaan en gevolgd door telkens acht full-page reproducties van aquarellen die Vanriet schilderde op basis van foto’s; foto’s van nazislachtoffers, te zien in het
museum Kazerne Dossin te Mechelen. De tekst wordt niet ingedeeld in cycli maar herhaaldelijk onderbroken door aquarellen die tegenover elkaar liggende pagina’s beslaan. Het zijn geen ‘illustraties’, zij vormen een merkwaardig geheel met de tekst. Vanriet was destijds een bentgenoot van de nieuwrealisten die zich in en rond de tijdschriften Yang en Kreatief verenigden. In antwoord op een enquête omtrent de neorealistische poëzie, formuleerde hij zijn ‘poëtisch credo’: ‘Poëzie is iets grilligs. Het duikt plotseling op en is meteen weer weg. Het is gewoon een facet van het leven van iedere dag. Je mag er geen mythe in zien, en ook geen dogmatisch karakter aan verlenen. Poëzie is pure lukse’ (Kreatief, nr. 43, 1970). Nog altijd zijn hermetisme en maniërisme vreemd aan zijn poëzie die een neerslag is van ervaringen, gericht op de werkelijkheid en soms op heel nuchtere, elementaire wijze een actualiteit registreert, impliciet kritiek. Urban Design is daarvan een welsprekend voorbeeld: Eerst was er het bos toen ontstond het project werd het plan ontworpen en ingekleurd daarna werd er gestemd was er de zone nu is het bos zonevreemd Aan vormexperimenten waagt deze dichter zich niet. Vanriet schrijft vrije verzen, ongebonden in alle betekenissen van het woord. In haar directe, schromeloze eenvoud, gesteund door een adequate ritmiek, ligt de (aantrekkings)kracht van deze poëzie. Renaat Ramon
mei 2016 > 37