105
i tyleż życzeniowe, co podszyte resentymentem wobec liberalnych elit. Przez 10 lat społeczeństwo polskie zmieniło się bowiem nie do poznania; ducha roku 1980 straciło już na początku lat 80., przyjęło, jak mówią socjologowie, indywidualną strategię przystosowania się do kryzysu. Dowodem tego jest choćby niebywały sukces, jaki już w pierwszych wyborach prezydenckich odniósł Stan Tymiński, człowiek znikąd, bez przeszłości, czyniący z tego swą cnotę. Aleksander Kwaśniewski z jego hasłem „Wybierzmy przyszłość” przyszedł na gotowe. Polska prawica żywiła się jeszcze do niedawna mitem nowego początku, ale IV Rzeczpospolita skompromitowała go już chyba na zawsze. Wiele przyczyn złożyło się na to, że Polacy są dość pasywnymi obywatelami, że o wiele bliższy jest im duch etatyzmu niż republiki. Ograniczę się do wskazania dwóch, jednej z dawnych, drugiej z nowych czasów. Pierwsza z nich to dominacja sfery domu nad sferą publiczną. Nie jest tak, by okres niewoli zepchnął sferę publiczną na drugie miejsce – nie można przecież zapominać o kwitnącym wręcz przez dziesięciolecia polskim życiu publicznym w zaborze pruskim i austriackim – ale już sam okres PRL wystarczył, by uczynić z nas mimowolnych domatorów. W sferze domu realizuje się nasz geniusz narodowy. Niewielu Polaków jest zadowolonych z życia publicznego, ale jeśli tylko jako tako układa im się z rodziną i w pracy, deklarują zadowolenie z życia. W sferze domu więcej od nas samych zależy, wycofujemy się więc do niej i tu jesteśmy panami własnego życia, tu pielęgnujemy tradycje. Państwo komunistyczne w swoim zelotyzmie nie zawsze na to pozwalało i chyba za to, jak mi się wydaje, Polacy go najbardziej nie lubili: nie pozwalało im żyć godnie w zaciszu swojego domu. A państwo liberalne im na to pozwala, i właśnie dlatego Polacy je lubią – o ile w ogóle lubią. Pozwala im prowadzić bogate, mniej lub bardziej ciekawe, życie prywatne; bardzo źle reagują, gdy ktoś chce w nie ingerować, także Kościół,