4.2. Pszczoły (Hymenoptera: Apoidea)
121
Pszczoły bardzo różnią się upodobaniami pokarmowymi. Gatunki monotroficzne wykorzystują pyłek z jednego gatunku lub rodzaju rośliny, gatunki oligotroficzne zbierają pyłek roślin z kilku blisko spokrewnionych ze sobą gatunków lub rodzajów z jednej rodziny, a gatunki politroficzne odwiedzają większość kwitnących roślin. Pszczoły różnią się również pod względem upodobań przy wyborze miejsca do założenia gniazda, sposobu budowy gniazd i użytych do tego celu materiałów. Większość krajowych gatunków pszczół gnieździ się w ziemi. Wykazują przy tym różne preferencje co do rodzaju gleby: niektóre wybierają luźną glebę piaszczystą, a inne bardziej zwartą glebę gliniastą. Gniazda budowane w ziemi składają się zwykle z korytarza głównego, od którego odchodzą korytarze boczne, zakończone komorami lęgowymi. W gniazdach budowanych nad ziemią komory lęgowe zwykle ułożone są liniowo, jedna za drugą. Gniazda takie zakładane są w roślinach, np. w źdźbłach trzcin, łodygach roślin zielnych lub krzewów z miękkim rdzeniem (np. jeżyn), w próchniejącym lub suchym drewnie (np. pniakach, belkach). Część pszczół drąży gniazda, a inne wykorzystują dostępne jamy lub szczeliny w skałach lub murach, pryzmy kamieni, zeschłe kępy traw, stare korytarze wydrążone przez inne organizmy (np. przez chrząszcze), puste galasy lub muszle ślimaków, opuszczone nory drobnych ssaków lub dziuple czy budki lęgowe ptaków. Do budowy gniazd używają gliny, wosku lub rozdrobnionego materiału roślinnego, np. liści, płatków kwiatów. Niektóre gatunki gnieżdżące się w ziemi pokrywają komory wydzieliną gruczołów ślinowych, olejkami roślinnymi lub gliną, chroniąc pyłek i larwy przed zasypaniem i wilgocią (Banaszak 1993, Wójtowski 1998, Celary i Flaga 2015). Pszczoły znacznie różnią się także pod względem organizacji społecznej. Można je podzielić na gatunki samotne, gromadne lub społeczne. Samice pszczół samotnych budują w pojedynkę proste gniazda, których komory lęgowe zaopatrują w pyłek lub pyłek i nektar, a następnie składają w nich po jednym jaju. U gatunków gromadnych kilka samic buduje jedno gniazdo złożone, które wspólnie broni. W takim gnieździe wspólny jest tylko korytarz główny, a każda samica buduje własne komory lęgowe. Gniazda pszczół społecznych, np. trzmieli, tylko w początkowej fazie są budowane i zaopatrywane przez samicę-matkę, a po wykarmieniu pierwszych larw funkcje te przyjmują robotnice. Natomiast matki pszczoły miodnej nie uczestniczą w budowaniu gniazda – pracę tę wykonują robotnice. Pszczoły społeczne cechuje różny stopień rozwoju społeczności. Gatunki najbardziej społeczne wykazują najsilniej zaznaczony podział na kasty, które odgrywają różne role w gnieździe (matki lub robotnice) lub wykonują różne prace (kasty w obrębie robotnic), wykazują też największe różnice morfologiczne (Banaszak 1993, Wójtowski 1998, Celary i Flaga 2015). Wśród pszczół występują również gatunki pasożytnicze, które stanowią około 20–25% krajowej apifauny. Wyróżnia się wśród nich kleptoparazytoidy i pasożyty społeczne. Kleptoparazytoidy podkładają swoje jaja w gniazdach innych samotnych pszczół. Samice gatunków kleptoparazytoidalnych utraciły wtórnie umiejętności związane z budową i zaopatrzeniem gniazda. Pasożyty społeczne zabijają matkę