Z PROBLEMATYKI PEŁNOMOCNICTW Z URZĘDU
którym jest w tym przypadku postanowienie sądu, pozostające w jego dyspozycji w aktach sprawy. Jak się wydaje, w analizowanym przypadku mamy do czynienia z pominięciem legislacyjnym, polegającym na wyłączeniu przy ustanawianiu radców prawnych i adwokatów z urzędu obowiązku doręczania stronie przeciwnej odpisu dokumentu pełnomocnictwa lub co najmniej obowiązku informowania o występowaniu pełnomocnika (skądinąd dotyczy to również pełnomocnictwa udzielonego ustnie, które może zostać zgłoszone do protokołu – art. 89 § 2 k.p.c.8). Wobec tego konsekwentnie uznać należy, że fachowy pełnomocnik strony przeciwnej będzie podlegał rygorom art. 132 k.p.c. dopiero od momentu, gdy dowie się, że strona druga jest zastępowana z urzędu, co zapewne nastąpi z momentem otrzymania pierwszego pisma procesowego sygnowanego przez pełnomocnika z urzędu.
Stosując regułę, według której ustanowienie radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, zastanowienia wymaga możliwość wypowiedzenia takiego pełnomocnictwa.
Zgodnie z art. 118 § 2 k.p.c., radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej. Przyjmuje się wszakże, że z momentem ogłoszenia orzeczenia pełnomocnik z urzędu nie traci wszelkich uprawnień do reprezentowania strony. Może zaskarżyć orzeczenie o kosztach, wystąpić o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie wyroku z tym uzasadnieniem. W ocenie Sądu Najwyższego, powinien także pouczyć zastępowaną stronę o możliwościach wniesienia skargi kasacyjnej i niezbędnych w tym zakresie czynnościach9. Z całą wszakże pewnością radca prawny ustanowiony przez sąd powszechny nie jest uprawniony do wniesienia skargi kasacyjnej10. W przypadku, gdyby mimo to pełnomocnik z urzędu ustanowiony w postępowaniu przed sądem powszechnym sporządził skargę kasacyjną, brak pełnomocnictwa uznany będzie za błąd
formalny skargi, podlegający usunięciu w trybie art. 398 6 § 1 k.p.c.11. Stosując regułę, według której ustanowienie radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, zastanowienia wymaga możliwość wypowiedzenia takiego pełnomocnictwa. Nie ulega wątpliwości, że wypowiedzenie takie przez mocodawcę, co do zasady, jest możliwe, o czym przesądza art. 94 § 1 k.p.c.12. Z treści art. 94 § 2 k.p.c., kształtującej obowiązki wypowiadającego pełnomocnictwo pełnomocnika, wynika wprawdzie uprawnienie do tego wypowiedzenia przez pełnomocnika, ale w przypadku pełnomocników ustanowionych z urzędu norma ta nie znajduje zastosowania ze względu na treść art. 118 § 3 k.p.c., stanowiącego niewątpliwie lex specialis w stosunku do pierwszego z tych przepisów. Przypomnieć zatem należy, że według art. 118 § 3 k.p.c., z ważnych przyczyn radca prawny może wnosić o zwolnienie od obowiązku zastępowania strony w procesie. O zwolnieniu decyduje sąd, który jednocześnie zwraca się do właściwej rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie innego radcy prawnego. Również w takim przypadku znajduje zastosowanie obowiązek niezwłocznego działania rady, maksymalnie nieprzekraczającego 14 dni (odpowiednie stosowanie art. 1173 § 2 k.p.c.). Innymi słowy, radca prawny ustanowiony przez sąd nie ma prawa wypowiedzenia pełnomocnictwa, a kompetencji do jego zwolnienia z obowiązków pełnomocnika procesowego nie posiada wyznaczająca go rada okręgowej izby radców prawnych. Konstatacja powyższa, jakkolwiek oczywista, wymaga podkreślenia z uwagi na brak analogicznej regulacji w tej mierze w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, o czym będzie mowa w dalszej części tekstu. Rozważenia wymaga natomiast, czy i jakie skutki niesie wypowiedzenie pełnomocnictwa ustanowionemu przez sąd radcy prawnemu dla wyznaczającej tego radcę okręgowej rady. Stosownie do powoływanego już przepisu art. 94 § 1 k.p.c., wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym. Jakkolwiek wydaje się naturalne, że w toku postępowania przed sądem strona o wypowiedzeniu pełnomocnictwa powinna, poza pełnomocnikiem, przede wszystkim powiadomić sąd, to w praktyce zdarza się, że o wypowiedzeniu korzystający z pomocy ustanowionego przez sąd radcy prawnego powiadamia zrazu okręgową izbę radców prawnych, równocześnie domagając się wyznaczenia innego radcy prawnego. Dzieje się tak najczęściej, jeśli nie wyłącznie, w sytuacjach, gdy korzystający z pomocy jest nieza-
Art. 89 § 2. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu. Postanowienie SN z 18 stycznia 2012 r., sygn. II CZ 148/2011 (nietezowane) – Lexis.pl 5145430; postanowienie SN z 14 listopada 2012 r., sygn. 6/2012. – Adwokat ustanowiony przez sąd w postępowaniu przed sądem powszechnym jest umocowany do wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji o kosztach procesu. – Lexis.pl 5046105. 10 M.in. postanowienie SN z 9 lutego 2011 r., sygn. V CZ 93/2010. – Pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z mocy samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. – Lexis.pl 6704908; wcześniej zachowująca aktualność po zmianie prawa uchwała 7 sędziów SN z 5 czerwca2008 r., sygn. III CZP 142/2007. – Pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. – Lexis.pl 1909586. 11 M.in. postanowienie SN z 27 maja 2010 r., sygn. III CZP 15/2010. – Niedołączenie pełnomocnictwa do skargi kasacyjnej, sporządzonej przez pełnomocnika procesowego reprezentującego stronę z urzędu przed sądami obu instancji, jest brakiem formalnym skargi, polegającym na usunięciu w trybie przewidzianym w art. 3986 § 1 k.p.c. – Lexis.pl 2790892; postanowienie SN z 17 listopada 209 r., sygn. III CZ 55/2009. – Niedołączenie przez pełnomocnika z urzędu reprezentującego stronę przed sądem powszechnym do skargi kasacyjnej pełnomocnictwa wskazującego, że jest on umocowany także do wniesienia skargi kasacyjnej i do udziału w postępowaniu kasacyjnym stanowi brak formalny skargi (art. 3984 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 126 § 3 k.p.c.), podlegający uzupełnieniu na podstawie art. 3986 § 1 k.p.c. – Lexis.pl 2371216. 12 Art. 94 § 1. Wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników – z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Postanowienie 7 sędziów SN z 3 czerwca 1976 r., sygn. III CRN 64/76 – Strona, dla której ustanowiono adwokata z urzędu, może – stosownie do art. 94 § 1 k.p.c. w związku z art. 118 k.p.c. – wypowiedzieć temu adwokatowi pełnomocnictwo procesowe. – Lexis.pl 312999; analog.: postanowienie SA w Szczecinie z 6 września 2012 r., sygn. I ACa 65/2012. – Strona, dla której ustanowiono adwokata lub radcę prawnego z urzędu, może – stosownie do art. 94 § 1 k.p.c. w zw. z art. 118 k.p.c. – wypowiedzieć temu adwokatowi pełnomocnictwo procesowe. – Lexis.pl nr 3984541 – i wyrok SN z 19 października 2011 r., sygn. II CSK 85/2011. – Strona, dla której ustanowiono pełnomocnika z urzędu, może wypowiedzieć pełnomocnictwo procesowe (art. 94 § 1 w związku z art. 118 § 1 k.p.c.). – Lexis.pl 3999507. 8 9
18 D