GENOEG
JAN JUFFERMANS: ‘ER IS GEEN TIJD TE VERLIEZEN’ FILOSOOF JOEP DOHMEN OVER DE KUNST VAN HET SAMEN LEVEN ✺ NIEUWE IDEALISTEN ✺ Composteren
voor beginners ✺ Eetbare bloemen ✺ Zelf maken: windwijzer
alt cover.indd 1
’
KAMPEREN
‘G RO A l EN l e s o SP v e r AR EN
80 juni - juli 2010 € 3,95 is genoeg EDITIE
Dossier
12-5-2010 13:21:55
Genoeg kunst
Naakt steen Beeldhouwster Bodil Arbjerg Lundby (1949): ‘Stenen fascineren mij: hun structuur, hun kleuren, hun hardheid. Vooral graniet vind ik heel bijzonder. Ik maak een beeld door materiaal van de steen te verwijderen: ik kan het niet meer terugzetten. Met andere woorden: ik kan geen
spijt hebben van wat ik heb gedaan. Juist dat fascineert me aan het werken met steen. Schilders en pottenbakkers kunnen hun werk tijdens het maakproces veranderen. Ik niet, voor mij is er geen weg terug. Ik heb een grote bewondering voor de ware vorm van een steen. Er zit altijd iets
verborgen in de steen zelf, daar ben ik naar op zoek. Dat probeer ik te vinden door de steen te bewerken.’ www.arlu.dk Bodil Arbjerg Lundby is een van de drie Deense kunstenaars die van 29 mei t/m 29 augustus 2010 exposeren bij het Friese kunstcollectief Ars et Natura. Zie: www.ateliertonterlinden.nl
2 Genoeg 80
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 2
11-5-2010 20:00:38
INHOUD
Portret Jan Juffermans: ‘Geen tijd te verliezen’
10
Pensioen? Nou, een beetje dan. Mister ‘ecologische voetafdruk’ van De Kleine Aarde blijft onvermoeibaar uitleggen dat we de aarde uitputten met onze manier van leven.
Reportage Hedendaags idealisme
14
De doe-het-zelfidealisten van nu pakken grote wereldproblemen liever zelf aan dan aan te kloppen bij de politiek. Stichting Verbeter de Wereld helpt ze om hun plannen in praktijk te brengen.‘Als iedereen iets doet, wordt de wereld een beetje mooier.’
Beeldverhaal Onthaastpad
18
Stilte in de stad, kan dat nog? Joke Goedhart bedacht het Onthaastpad. Midden op het toeristische Museumplein in Amsterdam.
Interview Joep Dohmen over levenskunst
22
De juiste vragen stellen, op zoek gaan naar de antwoorden, en die uitvoeren: dat is in essentie levenskunst, aldus filosoof Joep Dohmen.
Dossier Kamperen
27
Kamperen in een tent is helemaal terug. Het is leuk, het is goedkoop, makkelijk en het geeft de vrijheid om te gaan en te staan waar je wilt. Alles over een eeuwenoud fenomeen, met talloze tips.
HANDIG 38 40 42 45 46 48 49 50 52
Het huishoudboekje van het jonge gezin De Graaf Geldpraktijken: Duurzaam geld De tuin van Annemiek: Bloemen op het menu
Voor een habbekrats: Mooie kunstnagels Koken met genoeg: Vers zomersap (met de ontsapper) Bitje Wijzer: Online lastminute vakantie boeken Pimp your wardrobe: Spijkerbroek wordt tas Dat doe ik lekker zelf: Composteren Make your own: Windhaantje
TIPS Kamperen 29, 31, 33-34 Lezerstips 35 Geld 41 Tuin 43-44 Koken 47 Composteren 51
COLUMNS François de Waal 25 Marieke Henselmans 36
EN VERDER Lezers schrijven Redactioneel Goed Genoeg Linke Loekie Kort Genoeg Natuur in overvloed Boeken Wie genoeg heeft Ik bied, ik zoek Regeladvertenties
4 5 6 7 8 21 54 56 57 57
juni - juli 3
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 3
11-5-2010 20:00:41
Lezers schrijven Genoeg Reageren op de inhoud van Genoeg of een goede tip? Stuur reacties naar: Redactie Genoeg Swammerdamstraat 60 hs, 1091 RW Amsterdam. E-mail: redactie@genoeg.nl De redactie houdt zich het recht voor brieven niet te plaatsen en reacties van lezers in te korten.
Koffiedik Als abonnee en volkstuinbezitter lees ik altijd met veel plezier en interesse de tuinrubriek. Naar aanleiding van die in Genoeg 79 heb ik een vraag over de bestrijding van slakken. Annemiek schrijft dat ze dijkjes van koffiedrab rond de jonge aanplant aanlegt. Het woord ‘drab’ suggereert vochtig koffiedik. Ik heb dat geprobeerd: koffiedik in een emmer bewaard, afgedekt, maar dan gaat het schimmelen. Als je het niet afdekt, droogt het koffiedik en wordt een soort bruin poeder. Werken die koffiedrabdijkjes ook met gedroogd koffiedik? Agnes Dessing Naschrift Annemiek van Deursen: Ik maak onder in de plastic emmer gaatjes met een warme breinaald en laat de emmer open staan. De regen kan erin en ook weer eruit. Droge dijkjes drab worden weer nat en weer droog. Maakt niet uit. Dijkjes van zand en van fijngestampte schelpjes werken ook.
Biologisch inkopen Ik wil graag biologisch voedsel in grote hoeveelheden inkopen bij een groothandel of iets dergelijks. Graag doe ik dit samen met anderen, maar ik heb nog niet een dergelijke organisatie/vereniging kunnen vinden. Weet u misschien zoiets? Kati Geerdink Naschrift: op www.genoeg.nl (‘Webtips’) staan adressen van voordelige
Kandidaten huishoudboekje Genoeg zoekt kandidaten voor de rubriek ‘Het Huishoudboekje’. Vindt u het leuk om te lezen hoe mensen met geld omgaan? Zou u een keer een boekje open willen doen over uw eigen financiële gewoontes? Misschien heeft u een vraag die u graag aan een financieel deskundige wilt voorleggen. Mail naar: redactie@genoeg.nl, of schrijf naar: Genoeg, Swammerdamstraat 60 hs, 1091 RW Amsterdam
biologische winkels en organisaties die met groepskorting gezamenlijk inkopen.
Downloaden Ik wil reageren op het artikel over muziek downloaden in Genoeg 79. Er staat in dat ook muzikanten alleen met hard werken hun brood kunnen verdienen. Helaas wordt hen dit juist door downloaden bijna onmogelijk gemaakt. Niet de Madonna’s van deze wereld, maar wel de minder bekende (alternatieve) bandjes. De tijd dat muzikanten met cd’s hun geld konden verdienen, is allang voorbij. Nu kan dat alleen nog met merchandise en het geven van concerten. Die concerten zijn bijna onbetaalbaar geworden omdat de opbrengst van de cd-verkoop zo laag is en omdat iedereen massaal downloadt. Ik weiger te downloaden en koop alleen originele cd’s. Als eerbetoon en ondersteuning aan de muzikant, maar ook voor het cd- boekje met aanvullende informatie, songteksten, mooie foto’s of tekeningen. Ik pleit dus voor een stop op het downloaden! Om te besparen zijn er in elke stad wel alternatieve cdwinkels te vinden waar je voor een mooie prijs een nieuwe cd kunt kopen. Toch nog te duur? Wacht dan tot een paar maanden na de release van een nieuw album, scheelt zeker nog eens 5 tot 10 euro. Of bezoek een platen- en cd-beurs waar je voor weinig geld cd’s kunt kopen of ruilen. Paula van der Zanden
Naschrift Leonard Groenveld: Uiteraard respecteer ik de principiële keuze voor het aanschaffen van cd’s. Eerlijk gezegd heeft dat ook mijn voorkeur. Tegelijkertijd schrijdt de techniek voort en zorgt internet voor nieuwe ontwikkelingen, waar ook artiesten op inspelen. Voor wie dat wil, is het artikel een eerste introductie tot de nog steeds voor velen complexe wereld van het downloaden. Hoe en in welke mate je er gebruik van maakt, is een persoonlijke keuze.
Ongepast Bij de laatste Genoeg vond ik een reclamefolder van Waschbär. Ik heb mij daaraan geërgerd. Afgezien van de inhoud vind ik het niet passen – zeker niet bij een tijdschrift als Genoeg – dat ik ongevraagd reclamedrukwerk meegestuurd krijg. Op onze brievenbus zit al jaren een sticker met de tekst dat wij geen ongeadresseerd reclamedrukwerk wensen te ontvangen. Genoeg, dat als credo heeft dat wij moeten consuminderen, sluit nu een folder in bij haar tijdschrift die bol staat met onnodige producten en hebbedingen. Genoeg! Cecilia Rosdorff-Tulfer, Hoogeveen Naschrift Heleen van der Sanden, uitgever: Voor adverteerders in Genoeg maken we altijd dezelfde afwegingen. Enerzijds willen we aanbieders van duurzame producten een kans geven. Die bedrijven moeten vaak – net als Genoeg – tegen de stroom in roeien. Anderzijds hebben we de advertentie-inkomsten hard
4 Genoeg 80
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 4
11-5-2010 20:00:45
Mussen Elisabeth Noorduin schreef in Genoeg 79 over mussen. Wij hebben al jaren ons eigen mussenproject. Na elke broodmaaltijd tikken we de kruimels van onze borden en van de broodplank op het tafelkleed. Daarna kloppen we het kleed buiten uit. Ook gasten wijden we in in ons project. Ik moet er bij zeggen dat we sinds we ons eigen brood bakken veel minder kruimels en ook minder restjes brood hebben. Ondanks ons voorbeeldige gedrag hadden wij dit jaar geen oorlog onder de pannen. Zo noemen we het nestelen van de mussen op ons dak. Maar meer kunnen we niet doen. Vreemden vinden overigens dat we nog altijd veel mussen hebben. Willy Prangsma, Zwolle
post Wie genoeg heeft geeft Op ‘Wie genoeg heeft, geeft’ waarin Marjan van Hoorn vroeg om spullen voor een ziekenhuis en scholen in Ghana (Genoeg 75), heb ik uitgebreid gereageerd. Inmiddels zijn er tien dozen in Ghana, tien staan nog in Rotterdam, en thuis heb ik zes dozen. Wat erin zit? Schriften, potloden, pennen, speelgoed, kleurboeken, waterverf, puntenslijpers, puzzels, schrijfpapier, multo- en opbergmappen. Elizabeth Buwalda
Huishoudboekje Ik lees altijd graag de Genoeg. Het huishoudboekje in nummer 78 snap ik niet helemaal, bij inkomsten staat een (behoorlijk) bedrag persoonsgebonden budget (pgb, vergoeding voor chronisch zieken voor hulpmiddelen en verzorging, red.). Bij de uitgaven wordt daar niets over vermeld. Ze houden 723,38 euro over per maand en dat sparen ze dan. Dit is toch inclusief het pgb? Als ze dat budget gebruiken, moet er toch ook een gemiddeld bedrag bij de uitgaven staan? Volgens mij moet je het bedrag uit je pgb dat je niet gebruikt, terugstorten. Mieke Zandbergen Naschrift Eline Ronner: Het persoonsgebonden budget is bedoeld om mensen zelf AWBZ-zorg in te laten kopen. Je bent helemaal vrij zelf te kiezen wie de zorg levert. Dit kan via een zorgkantoor, maar dit kan ook je partner zjin, zoals bij het echtpaar Temmes. Voor de budgethouder zelf (in dit geval mijnheer Temmes) geldt het pgb niet als inkomen, voor degene die ermee wordt betaald (mevrouw Temmes) wél. Meer informatie over de regels omtrent het pgb staat op de website van het College voor Zorgverzekeringen (www.cvz.nl, ‘Zorgpakket’).
redactioneel
Foto: Co de Kruijf
nodig om de abonnementprijs betaalbaar te houden voor zoveel mogelijk mensen. Zonder advertenties/inserts zou een Genoegabonnement zeker 7 euro duurder zijn. In het geval van Waschbär: dat biedt een aantal moeilijk verkrijgbare producten, bijvoorbeeld ecoschoonmaakmiddelen en de fermenteercompostbak. Niet iedereen heeft een natuurwinkel naast de deur. Dat er in het aanbod ook zaken zitten waarvan niet iedereen het nut inziet, is jammer. Maar wellicht ook inherent aan een postorderbedrijf dat ‘voor elk wat wils’ biedt.
Mar Oomen
Eindelijk rust Tegen de tijd dat deze Genoeg verschijnt, zijn de verkiezingscampagnes in volle gang. Over enkele dagen mogen we naar de stembus. De politieke partijen zijn opvallend lang stil geweest rond thema’s als duurzaamheid en een mogelijk andere inrichting van de economie. Alsof ze bang zijn daarmee kiezers af te schrikken. Onterecht, denk ik. Als Nederlanders ooit gevoelig zijn geweest voor een meer sociale en duurzame inrichting van het land, dan is dat nu. Enkele maanden voor de Grote Financiële Crisis leek onze samenleving een oververhitte snelkookpan die op ontploffen stond. We kochten maar raak, vlogen maar raak. Geen huis was ons te duur, geen auto te groot, geen vakantie te ver. Maar diep in ons hart waren we het helemaal zat. We waren oververmoeid en bijna overspannen. Dat de snelkookpan ontplofte, vonden we dan ook eigenlijk helemaal niet zo erg. Eindelijk konden we terug naar een wat eenvoudiger, rustiger leven, met minder spullen en minder gedoe. De cursussen moestuinieren zijn altijd volgeboekt, workshops voor het repareren van je eigen spullen worden drukbezocht, duurzame banken als ASN en Triodos beleven hoogtijdagen. Wereldverbeteraar Joke Goedhart kreeg zomaar subsidie voor een Onthaastpad over het Museumplein in Amsterdam (kijk bij de fotoreportage). We kopen veel vaker fairtrade producten dan enkele jaren geleden (zie www. genoeg.nl). Tv-programma’s over duurzaam bouwen zijn ongekend populair – zelfs SBS bracht uitgebreid in beeld hoe je een huis half onder de grond kunt bouwen. En kamperen is weer hip. Onder alle lagen van de bevolking. Vanwege de rust die het oplevert, de gezelligheid. En vooral: de stilte. Lees het maar in het dossier. Politieke partijen hoeven niet bang te zijn voor duurzame thema’s. Nederlanders verlangen ernaar.
juni - juli 5
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 5
11-5-2010 20:00:53
Goed genoeg
Auto of OV? (II) Kiezen per rit De afweging tussen het gemak van de auto en het mogelijk (milieu)voordeel van het OV is niet eenvoudig. Genoeg helpt om die keuze te vergemakkelijken
Ja/Nee
Tekst: Heleen van der Sanden
In de vorige aflevering van ‘Auto of OV?’ (Genoeg 79) kwam de deelauto aan de orde. Een van de voordelen van delen: je gebruikt de auto bewuster. Je maakt vanzelf vaker de afweging: kies ik voor wandelen, fietsen, OV of voor de deelauto. Om voor elke reis een afgewogen keuze te kunnen maken voor de trein of de (deel)auto biedt internet handige programmaatjes. Reisduur en kosten, maar ook milieuaspecten kunnen worden meegewogen bij die keuze. Een stel uit Amsterdam met twee kinderen van 7 en 10 jaar, wil naar opa en oma in het Zuid-Limburgse Schin op Geul. De onderstaande vergelijking gaat uit van de kosten van een middenklasse auto die op benzine rijdt.
File meegerekend Op www.routeplanner.9292ov. nl/routeplannerreisadvies vergelijken we de reisduur per auto en per openbaar vervoer. Het programma houdt rekening met files en vertragingen. Als we op maandagochtend om 8 uur vertrekken duurt de reis met het OV 2.48 uur, de auto doet er vier minuten korter over. Reizen we op zondag (minder files), dan is de auto er in 2.15 uur
OV-fiets Met een abonnement op OV-fiets pak je op meer dan tweehonderd stations in Nederland je ‘eigen’ fiets uit het rek. Handig en veel voordeliger dan een fiets huren. Op vertoon van een NS-pas of een OV-fietspas is OV-fiets te huur zonder wachttijd, zonder borg en zonder formulieren in te vullen. Abonnee worden kost 9,50 euro per jaar. Een OV-fiets huren kost 2,85 euro per keer (tot twintig uur). Betalen gaat per per automatische incasso. www.ov-fiets.nl
Autokosten berekenen Met dit invulprogramma bereken je de autokosten nauwkeurig: http://auto.rekenwijzer.com/auto/ Frame.asp. Een kleine tweedehands middenklasser kost stilstaand voor de deur al gauw 350 euro per maand aan afschrijving, rente, verzekering en belasting.
Meer info Milieumeter Op www.milieucentraal.nl berekenen we met de Milieumeter Auto en OV dat ons voorbeeldgezin buiten de spits ruim 9 keer milieuvriendelijker reist met de trein dan met de auto. Maar wie schetst onze verbazing: Reist ons gezin in de spits, dan is volgens Milieu Centraal de auto een betere keuze. De verklaring, volgens het bureau: ‘Hoe meer mensen in de spits reizen, des te groter de treinen en bussen die in de daluren rondrijden’. Een onnavolgbare redenering, maar de goedwillende groene consument wordt met deze informatie het bos (of de file) in gestuurd... De kosten Volgens het Nibud is de kilometerprijs van een middenklasse auto € 0,48* (kosten van onderhoud, afschrijving, verzekering en belasting bij circa 16.000 km per jaar en een benzineprijs van €1,54 per liter. Berekend over de eerste 5 jaar na aanschaf van een nieuwe middenklasser). De rit Amsterdam-Schin op Geul en terug is 440 kilometer. De autokosten van deze rit zijn dan € 211. Met een deelauto van Wheels4all zijn de kosten van deze rit € 124. De treinreis kost € 91,80. De ouders reizen vol tarief, de kinderen met een railrunnerkaartje van € 2,50. Een voordeelurenkaart van NS kost € 55 per persoon en geeft een jaar lang 40 procent korting op alle treinreizen na 9.00 uur en in het weekend. Met een voordeelurenkaart voor beide ouders zou ons gezin € 57 kwijt zijn voor de reis. Na drie reizen naar opa en oma hebben zij de kosten van de voordeelkaarten ‘terugverdiend’. Met een weekendretour voor de ouders en twee maal een railrunnerkaartje voor de kinderen zijn de treinreiskosten 62 euro.
Milieumeter Auto en OV:tiny.cc/i1lhb. CO2checker vergelijkt de CO2-uitstoot van OV en auto: http://tiny.cc/1k8i9 www.nibud.nl/uitgaven/wat-kost/auto.html
Rectificatie deelauto In de vorige aflevering van ‘Auto of OV?’ over autodelen (Genoeg 79) is helaas een foutje geslopen. Bij Wheels4all staat als prijs € 0,20 per km vermeld exclusief brandstof. Dit moet zijn € 0,22 per km inclusief brandstof.
*Bron: Consumentenbond 2009, bewerking Nibud 6 Genoeg 80
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 6
11-5-2010 20:01:05
Linke Loekie Ilse Ariëns ontmaskert marketingtrucs.
Powergorilla Twee jaar terug raakte huisgenoot H. – ook journalist – op weg naar Sudan zijn koffer kwijt. Op een lokale markt kocht hij een tandenborstel, een paar onderbroeken en twee overhemden. Probleem opgelost. Sinds dit voorval reist hij volkomen zen, met een minimum aan bagage, de wereld rond. Behalve bril, portemonnee en paspoort is niks onmisbaar, luidt zijn motto. Bever Zwerfsport, de Crew Adventure Store en andere buitensportzaken denken daar héél anders over. Wie ook maar iets avontuurlijkers gaat doen dan een boek lezen in de achtertuin, kan een peperdure uitrusting aanschaffen: een gps-satellietontvanger (400 euro), een Powergorilla met zonnepanelen om op reis je mp3-speler, iPod, telefoon, camera en gameconsole op te laden (239 euro), een shirt met uv-bescherming en climacontrol (75 euro). En voor op de camping: een titanium bord (30 euro), een waterdichte zout-strooier (20 euro), een opvouwbare afwasbak (20 euro) en een isolerende slaapmat die het dubbele kost van een heel behoorlijk Ikea-matras voor op je gewone bed. Nederlanders gaan de laatste twintig jaar steeds vaker en verder op vakantie. Zaten ze vroeger elke zomer twee weken op camping De Roompot, nu maken ze rondreizen door Mexico en Indonesië. Ze willen doorgaan voor onverschrokken wereldreizigers, maar zijn niet wezenlijk veranderd: gewend dat alles tot in de puntjes geregeld is, gesteld op goede hygiëne en bang voor zakkenrollers en vreemde ziektes. Op die mix van overmoed en angsten spelen
de buitensportwinkels in met hightech travel gear. Artikelen krijgen avontuurlijke namen – altijd in het Engels – om te onderstrepen dat de koper een echte wereldburger is. Een gps-satellietontvanger heet Adventurer 2800. Er zijn zonnebrillen met de naam Instinct of Contest. En bergschoenen Alaska, Everest, Ranger en Combat. In de catalogi zie je een jonge god aan een rotswand hangen: ‘Lead. Don’t follow’, staat ernaast. Een advertentie voor Gore-Tex toont een mensenvoet naast een wolvenpoot. Wild life! Tegelijkertijd wordt niets aan het toeval overgelaten, lezen we in de Bever Zwerfsport catalogus: ‘Een waterfilter verzekert u van veilig drinkwater en voorkomt onnodige blootstelling aan ziekteverwekkers.’ Een uitgebreide EHBOset gaat mee, inclusief de Dental Kit: een tasje met alle benodigdheden voor het aanbrengen van een noodvulling, voor tropengangers die het mogelijk verroeste gereedschap van de plaatselijke tandarts niet vertrouwen. Voor de bagage zijn er kabelsloten, voor de caravan of hotelkamer een alarminstallatie. Kunnen de technologische verhandelingen over het ‘Aircontact Systeem met anatomisch geboden X-frame’ van rugzakken, en jassen met ‘Pro Shell Micro Grid Backer Technologie’ ons bespaard blijven? Kunnen we niet, net als de locals, op teenslippers en in T-shirt door de jungle wandelen? Mogen we, voordat ziekte en rampspoed ons overvallen, niet flierefluitend, argeloos rondhuppelen? Reizen zoals dichter Slauerhoff het verwoordde: gedragen ‘in de drift van iedren wereldstroom’? Mag vakantie weer écht relaxed zijn?
Kunnen we niet, net als de locals, op teenslippers en in T-shirt door de jungle wandelen?
juni - juli 7
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 7
11-5-2010 20:01:09
Kort genoeg
Samenstelling: Miriam Notenboom
Webtips
De leefstijl van…
Weggeefwoensdag
Juffrouw Jo
Twitteractie die mensen aanspoort op woensdag hun overtollige spullen weg te geven aan mensen die ze goed kunnen gebruiken. http://twitter.com/ search?q=%23weggeefwoensdag
Juffrouw Jo Hedwig Teeuwissen (37) uit Amsterdam woont, leeft en kleedt zich als in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw: eenvoudig en spaarzaam. En met de nadruk op saamhorigheid.
Veiling Bieden op bowlen, theaterbezoek of een etentje kan een flinke korting opleveren. www.uitstapjesveiling.nl www.dinerveiling.nl
Frituurvet Lever oud frituurvet in voor hergebruik als biobrandstof. www.hergebruikfrituurvet.nl
Duurzame verkiezingen Welk verkiezingsprogramma voor de Europese (4 juni) en de landelijke verkiezingen (9 juni) heeft het hoogste groengehalte? www.groenekieswijzer.nl
Biodiversiteit Wat kun je zelf doen om de 1,8 miljoen planten- en diersoorten die we nog hebben voor uitsterven te behoeden? Vanaf mei staat het Jaar van de Biodiversiteit in het teken van burgerparticipatie. http://2010.biodiversiteit.nl/
Historische moestuinen De kunst van het zelf groente en fruit telen afkijken van onze voorvaderen. www.historischemoestuinen.nl
Insectenvanger Met een kommetje en een bierviltje een spin of wesp vangen is diervriendelijk, maar ook onhandig en voor sommige mensen eng. Marjolijn Haller ontwierp de Bugaway (14,95 of 17,95 euro). Zet de kelk over het insect, draai aan de steel en hij sluit af. Even naar buiten lopen, weer opendraaien en het insect is weer vrij. www.luxebugaway.com
Afvalrecycling Nederland telt mee in de recycletop van Europa, met een vijfde plaats. We recyclen 39 procent van het huishoudafval, 32 procent gaat op de composthoop. Dat blijkt uit cijfers van Eurostat. Er schuilt wel een addertje onder het gras: een gemiddeld Nederlands huishouden is jaarlijks goed voor 622 kilo afval. De Baltische landen, Polen, Roemenië en Tsjechië recyclen nauwelijks, maar daar gaat per jaar ook de helft minder afval in de vuilnisbak.
Voelt u zich niet thuis in de moderne tijd? ‘Nee, als kind al vond ik alle moderne spullen – het waren de jaren zeventig – zo vreselijk lelijk. De cultuur en de stijl uit de jaren dertig, art deco en de Amsterdamse School bijvoorbeeld, spreken veel meer tot mijn verbeelding. Later kwam daar de ethiek van die tijd bij.’ Wat houdt die ethiek in? ‘Er was meer samenhang: gedeelde smart was halve smart. Buren zorgden voor elkaar, je kon je kruidenierswaren op de pof kopen. En er was meer respect. Het antisemitisme uit die tijd, en de maatschappelijke ordening in rangen en standen, die keur ik niet goed.’ U wast uw kleren met de hand, heeft geen televisie, slechts één gaskacheltje. Dat zijn wel veel ontberingen voor uw principes. ‘Ik zie dat niet zo. Het levert mij juist veel op. Bij de televisie kun je geen sokken stoppen, bij de radio wel. Het leven was spaarzaam en sober, maar ook rustiger en langzamer. Met de hand wassen duurt misschien langer, maar geeft veel meer voldoening. Anderen ontdekken zulke waarden misschien in een andere cultuur, ik kijk achterom om vooruit te komen. Alleen mijn analoge telefoon is soms lastig: die heeft een draaischijf en daarmee kun je geen keuzetoetsen indrukken.’ www.joeri.net
8 Genoeg 80
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 8
11-5-2010 20:01:10
Meer nieuws en uitgaan op www.genoeg.nl
Agenda Gratis aanbiedingen en kortingen op biologische en fair trade producten
Voordeelboekje
Het groene
ders, n ik heel an e b jk li n e ‘Eig en aan toe.’ ngaarskom ik zeld áth (1901-1938), Ho rv o Ödön von H rijver ch Duits toneels
W 250aarde eu r o
... gesproken g e o n e G Over maar daar
Duurzaam voordeel
Kerkgang en sparen Regelmatige kerkgangers zijn ook regelmatige spaarders. Katholieken en protestanten hebben vaker een groot vermogen (meer dan 47 duizend euro) dan mensen die niet of minder naar de kerk gaan, concludeert het Centraal Bureau voor de Statistiek. De trouwste protestantse kerkgangers hebben het meeste spaargeld en leven het soberst. Volgens de onderzoekers klopt het traditionele beeld dat christenen financiële risico’s liever mijden en hun geld beheren met een blik op de toekomst.
Vanaf half juni te koop: het Groene Voordeelboekje. Het kost 10 euro en bevat voordeelcheques voor vaste aanbiedingen (een jaar geldig) en blanco cheques die voor wisselende, actuele aanbiedingen geruild kunnen worden. De vaste cheques alleen hebben al een waarde van ruim 250 euro. Meer info en bestellen bij www.genoeg.nl en www.hetgroenevoordeelboekje.nl.
Groen dak Naast de subsidie voor zonnepanelen gegrepen? Huiseigenaren die een groene daad willen stellen, kunnen een groen sedumdak overwegen. Zulke daken zijn duurzaam, helpen fijnstof te filteren en waterafvoer te reguleren, zien er fraai uit en je kunt er een moestuin op aanleggen. Verschillende gemeenten promoten dat en geven flinke subsidies voor groene daken. Kijk op www.genoeg.nl voor adressen en informatie.
5 en 6 juni
Oxfam Novib Trailwalker Flinke wandel(survival)tocht over de Veluwe voor het goede doel. Dit jaar is dat: onderwijs in Oeganda. De tocht kan in teams gelopen worden en is honderd kilometer lang. www.oxfamnovib.nl 5 juni
Change Your Mind Day Gratis meditatielessen in het Oosterpark in Amsterdam tussen 13 en 17 uur. Verder zijn er infostands, optredens, muziek en yoga- en tai chi lessen. www.changeyourmindday.nl 11 en 12 juni
Lekker naar de boer Gratis open dagen bij de biologische boeren in Nederland. www.lekkernaardeboer.nl 12 en 13 juni
Open Tentdagen Van kampeerclub NTKC, op het terrein Het Groene Hart in Hazerswoude-dorp, van 10 tot 17 uur. Iedereen die kennis wil maken met het groene kamperen is welkom. Proefkamperen is ook mogelijk. www.ntkc.nl. 3 juli
Food for a Better World Feestelijk evenement op het Museumplein in Amsterdam om plantaardige voeding voor mens en planeet te promoten. Met voorlichting, muziek en kinder- en kookactiviteiten. www.veganisme.org 25 juli 2010
Nationale Stranddijkendag Met emmer en schep gezamenlijk de langste stranddijk ter wereld graven in IJmuiden om aandacht te vragen voor de strijd tegen het water. www.denationalestranddijkendag.nl
T/m 30 augustus
Wild Wonders of Europe Gratis openluchttentoonstelling van levensgrote natuurfoto’s in het kader van het Internationale VN-jaar van de Biodiversiteit, op de Lange Vijverberg in Den Haag. www.wild-wonders.com juni - juli 9
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 9
11-5-2010 20:01:12
Interview Meer dan dertig jaar werkte Jan Juffermans bij De Kleine Aarde, hét centrum voor duurzaam leven’. Nu is hij met pensioen. Vanuit huis blijft hij lezingen geven over ‘de ecologische voetafdruk’, die hij in Nederland introduceerde. ‘We gebruiken veel meer natuurlijke hulpbronnen dan de aarde duurzaam kan opleveren.’ Tekst: Mar Oomen Beeld: Dolph Cantrijn
Pleitbezorger van de ecologische voetafdruk Jan Juffermans:
‘Geen tijd te verliezen’ ‘Ik zou de klimaatcritici willen aanklagen voor onverantwoordelijk gedrag. Ze ontdekken een paar foutjes in een rapport, maken daar een hoop heisa van, en de hele discussie over te nemen maatregelen ligt weer voor járen stil. Terwijl nu al jaarlijks driehonderdduizend mensen sterven door de gevolgen van klimaatverandering. Door droogte, door stormen, door vloedgolven. Hoe langer we wachten met maatregelen, hoe meer doden er zullen vallen.’ Voor het eerst in het gesprek toont Jan Juffermans (65) zich werkelijk verontwaardigd. De aimabele man (‘Ik kom je graag van het station halen, ik ben gewend met een fiets aan de hand te rijden’) snapt niet dat mensen zoveel boter op hun hoofd kunnen hebben. Alle seinen voor het behoud van de aarde staan op rood. De biodiversiteit neemt heel snel af. Al jaren is er sprake van ontbossing, overbevissing, verwoestijning en wat al niet. De mensheid is toch niet blind? Juffermans: ‘We gaan natuurlijk pas werkelijk iets doen als het kalf verdronken is.’ ‘En stel, hè, stel’, vervolgt de tengere, grijze man geagiteerd, ‘dat het inderdaad wel meevalt met het klimaat, dat de aarde niet opwarmt’ – hijzelf kan het zich haast niet voorstellen en zal het dan ook niet hardop zeggen, maar stel dat er een kleine ijstijd aankomt ofzo, ‘dan zijn er nog zoveel andere redenen om een degelijk energie- en klimaatbeleid te voeren. Olie die opraakt, bijvoorbeeld. Te veel fijnstof in de lucht. In het rapport Nederland krijgt nieuwe energie, dat we dit voorjaar met zeven politieke partijen hebben opgesteld, vormt het klimaat slechts een van de acht redenen voor een duurzaam energiebeleid.’ Sterker nog: het woord ‘klimaat’ komt in dat rijtje redenen zelfs helemaal niet voor. Om klimaatcritici de wind uit de zeilen te nemen, rept het rapport van ‘gezond leefmilieu’. En zo moet je, zegt Juffermans, voortdurend heel listig manoeuvreren om duurzaam beleid op de nationale agenda te krijgen, en te houden.
Aarde in Boxtel, een centrum voor duurzaam leven. Sinds mei is de verpersoonlijking van duurzaamheid met pensioen. Aangezien hij elke gelegenheid aangrijpt om de noodzaak van een duurzame levensstijl voor het voetlicht te krijgen, doorspekt hij ook een gesprek over zijn leven en achtergronden met verhalen over bijvoorbeeld de schadelijke effecten van de vlees- en zuivelindustrie op het milieu en de absurditeit van het bruto nationaal product (bnp) als maat voor de stand van de welvaart (‘We meten een heel dom getal: hoe meer schade en ongelukken, hoe hoger het getal van de economische groei.’)
Trekbel Jan Juffermans weet waar hij het over heeft. Al 32 jaar is hij specialist duurzame ontwikkeling bij De Kleine
Het begon allemaal begin jaren zeventig. Als rechtgeaard kind van de jaren zestig (‘ik heb nog aan de bezetting van de Universiteit Leiden meegedaan’) was Juffermans,
‘We doen pas iets als het kalf al verdronken is’ Bij binnenkomst in zijn rijtjeswoning uit de jaren zeventig – een klein houtkacheltje ‘voor als gas of stroom uitvallen’, verschillende met dezelfde blauwe stof overtrokken tweedehands meubels, oude Pers op de vloer – toont hij meteen een lijst met alle maatregelen die hij genomen heeft om zijn huis, zoals hij zegt, ‘duurzaam te renoveren’. Van zonnepanelen op het dak tot een trekbel bij de voordeur, van ‘top tot teen’ dubbele beglazing tot tonzon-isolatie onder de vloer, van een lemen muur met verwarmingsbuizen tot een wc met een ‘plaskraantje’, een handigheidje om letterlijk naar behoefte met een beetje water urine weg te kunnen spoelen. Juffermans: ‘Je huis verduurzamen is een altijd voortdurend proces. Over een paar jaar wil ik een zwaar geïsoleerd dak en nieuwe gevels aanbrengen. Het huis krijgt dan een compleet nieuwe schil. Dat zal zoveel schelen in energiegebruik. Normaal verstook je in dit soort huizen zo’n 1800 tot 2000 kuub aardgas per jaar - wij zo’n 1000 kuub. Met zo’n schil om je huis heb je nog maar 50 tot 100 kuub nodig. Het huis zou met lichaamswarmte en de warmte van apparatuur al te verwarmen zijn.’
10 Genoeg 80
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 10
11-5-2010 20:01:27
juni - juli 11
Genoeg 80 deel 1_miriam.indd 11
11-5-2010 20:01:28