М А Н ЕВИ ЯТЫ М Ы ЗН Ы Н Ъ КЪ Ы Й М ЕТЛ И КЪ Ы С Ы М Ы
60
рында сакъланып къалдылар. Чокъсу усталар бир ишнен сойакърабалары иле берабер огъраша эдилер, бири-бирине ярдымджы олып, эснафчылыкъны илерилете эдилер. Бойлеликнен, зенаат сой ады олып къала эди. Мисаль ичюн: Къалпакъчы, Табаналы, Казас (выщивальщик), Къылджы (торбочник), Маджур (мажара), Сачакъ (свес черепичной крыши с бахромой – бу лагъапнынъ ташыйыджылары Багъчасарайда къуруджылыкъ ишлерини алып бара эдилер), Бешикчи, Сандыкъчы... Акъай-апай Делял Лёман ве Зибиде кечкен асырнынъ 20-30 сенелеринде Багъчасарайнынъ «джанлы газети» эдилер. Лёман агъа акъайлар, Зибиде тата исе къадынлар арасында азбаразбардан юрип, эр кеске Багъчасарай хаберлерини айтып бере эдилер – яни, деляллыкъ эте эдилер. Эбет, бу адет орта асырлардан сакъланып къалды. Лагъаплар шеэр сакинлерининъ зенаатларындан гъайры инсанларнынъ догъгъан ерини, бой-къыяфетни я да бир меракълы адетини, бир тааджипли вакъианы корьсетелер. Алты пармакъ, Къара къурсакъ киби лагъаплар эр кеске ошамагъан, оларнынъ фаркълыгъыны косьтерген адамларнынъ хусусиетлерини нумайыш этелер. Давалы-къыз – бир къызны пек дюльбер олгъаны себебинден оны нишанламагъа истегенлер чокъ олып, атта дава чыкъкъаныны; Юз чиберек ашагъан Сулейман – чиберек ашамагъа пек севген ве къавиль этип 100 чиберек ашап олгъаныны; «Таш-кот Осман» – курьсю устюне бир авуч джевиз къойып ве устюне отурып, оларны сындырып ташлагъаныны бильдирелер. Лагъаплар адамны догъгъан я да
яшагъан ерини корьсетелер: «Толели» – Толе коюнден, «Турк Асан» – Туркиеден кельме, «Вокзал Мустафа» – яшагъан эви вокзал янында олгъан. Акимиетни Совет режими эльде эткен сонъ да янъы лагъапларны мейдангъа кетирмек джерьяны девам этти ве онда онынъ насылдыр аляметлери къошулды. Бойлеликнен, заместитель по торговле Зампотор олды. Эбет, багъчасарайлыларнынъ бу куньгедже сакъланып къалгъан лагъаплары толу диван, деп саймагъа мумкюн дегиль ве бу джедвельнинъ, шубесиз, девамы даа чокъ ола биле. Къырымларнынъ дегиль тек Багъчасарайда пейда олгъан – Къырымнынъ бутюн дигер шеэрлер, кой-къасабаларгъа хас, озьгюн олгъан такъма адларнынъ джумлеси тапылса, топланылса, о джедвель биз ичюн улькешынаслыкънынъ энциклопедиясы олур эди. Чюнки онъа бакъып, олсун Багъчасарайнынъ, я даа да яхшы – бутюн Къырымнынъ маиший, омюрий, бунынънен, джанлы тарихыны тиклемеге мумкюн олур эди. P.S. Багъчасарайлыларнынъ лагъап такъмакъ киби аджайип адети бу куньгедже сакъланып къалгъанынынъ мисаллерини корьгенимизге, беллесек, тек къуванмакъ мумкюн. Табиий, олар девримизнинъ хусусиетлерини акс этмектелер: Асан-Титаник (эви къоджаман олгъаныны бильдире), Мустафа-Депутат, Мустафа-Водопровод, Нури-Эйнштейн (къомшу балаларына даима физика-математикадан ярдым бергенини ве теляфузы якъын олгъан «энъиште»). Бунъа тек «Арды гурь олсун!» демек мумкюндир. Не дейсиз, сайгъылы ватандашлар?
Qasevet
© Владислав Гнатовский
джы, Къалынбаш, Къалпакъчы, Къатыкъчы, Къабыр-къулакъ, Къаракъурсакъ, Къамбыр, Къавурмаджы, Къасап, Къара, Къара-баджакъ, Къазакъ-бет, Къуртмелек, Къуюмджи, Къыйма тахта, Къызыл къалпакъ, Къылый (козь), Къылджы. Линейкаджи. Маджур, Майляйым, Мазин, Макъсымаджы, Матрос, Матрабас, Молочник, Мошка, Мри (чокъ мырылдагъан адам), Мумджи, Мутевели. Нагъышчы, Налынджы, Ниетша. Одаман. Папиджи, Папай, Панти, Парик, Панч, Памукъчы, Патлакъ, Паша, Пенирджи, Петербурглы, Портакъал, Полтавский, Пускуль-кот, Пычакъчы, Пиченджи. Рагульский. Саатчы, Сабанджы, Савумджы, Сакъаджы, Сантырджы, Сандыкъчы, Сакъызджы, Сагъыр, Сапожник, Сарач, Сарана, Свечка, Сиркеджи, Софу, Сокъта, Сютчи, Суннетчи, Сачакъ, Сипиркиджи. Табаналы, Табакъчы, Таваджы, Ташчы, Таш-кот, Такъа-тукъа, Тарпи, Текеджи,Тенекеджи, Терликчи, Тикишчи, Тильсиз, Телял, Токмеджи, Толели, Топал, Тонджы, Трубаджы, Трупчи, Турк Асан, Торгъай, Тютюнджи, Улакълы. Файтонджы, Фалджы, Фесчи, Фурунджы. Хаттат, Ханий, Хаваджы, Хаят, Хурумджы. Чарыкъчы, Чагъар, Чалбаш, Чапчакъ, Чечек, Челеби, Чёльмекчи, Чемберли, Черкез, Чешмеджи, Черномор, Чибин, Чызма-сакъал, Читак, Чиберекчи, Чыракъчы, Чибиш, Чолакъ, Чобан, Чубукъчы. Шапчы, Шамлы, Шаталакъ, Шаплы, Шорник. Эбана (анай), Элекчи, Эльваджы, Эскадрон, Эфенди, Юз чиберек ашагъан Сулейман. Явур , Ягъджы. Бу юкъарыда кетирильген такъма адларнынъ джедвели бизни Багъчасарайда 1944 сенеси 18-майыскъа къадар яшагъан адамларнынъ лагъапларынен таныштыра, тарихымызны «ресмийлештире» ве джанландыра. Академик Паллас XVIII асырнынъ сонъунда бу шеэрде корьген устахане ве магъазларынынъ адлары, анда чалышкъан эдждатларымызнынъ зенаатлары ХХ асырнынъ ортасынадже багъчасарайлыларнынъ лагъапла-
Qasevet
61