Magazine ka yagleelka aayaha 3 مجلة صناعة المستقبل

Page 1


Wargeys 3 biloodle ah oo ka faallooda arrimaha Bulshada & Siyaasadda

TUSMO 3

Qorayaasha Cadadkan

5

Ereyga madaxa wargeyska

6

Maxay tahay sababta Soomaaliya Dawlad xoog lihi ..

10

5 faa’ido oo facebook-gu leeyahay oo aanay ku jirin ..

13

Doobkii Bannaan baxay wuxuu ka booduu dareemay..!!

15

Maxaan Ka baranay Gurmadkii Qaxootiga Yaman

16

Ka soo kabashadii Burburka

20

Tahriibku waa musiibo qaran

22

Wareysi Dr. C/raxmaan Baadiyow

Faarax Biniin Boos

24

Waayaha Adduunka

Xog-hayn

26

Dhacdooyinka Bulshada

Khadar Axmed Nuur (Oog)

27

Musuqmaasuq

Design & Graphics

28

Dhoofka Xoolaha Soomaalida Xilligii ay Jirtay Dawladdii ..

Cabdallah Yusuf Muse (Qaylo)

33

Xarunta Geeska Afrika ee Horumarinta & CIlmi Baarista

Madaxa Wargeys-ka

Liibaan Axmed Shire Ku Xigeenka Madaxa

C/fataax Nur Axmex (Ashkir) Tafaftiraha

Address

Bosaso - Puntland, Somalia Telephone: +252-90-7798022 E-mail: yagleelka.aayaha@ gmail.com


12

5

Qorayaasha Cadadkan

20

Liibaan Axmed Shire Bartay siyaasadda & dhaqaalaha, Madaxa wargeyska Yagleelka-aayaha.

6

Cadulqadir Cabdulxakiim Cismaan, Qoraa

22 Axmed Barre J.Ottowa, hanti dhowraha Shirkadda Tawfiiq Boosaaso

10

Maxamuud Ciise Faarax, Ka baxay Jamacadda Al-azhar - Qaahira

24 Siciid Axmed Taajir, Bare ka trisan Jamacadda Bariga Africa - Bosaso

Abdallah Yuusuf Graphic Designer & Web Developer, East Africa University

13

26 Faarax Biniin Boos, Bare ka trisan Jamacadda Bariga Africa - Bosaso

Siciid Cabdi Xassan Hormuudka Kulliyadda BBA ee Jaamacadda Bariga

15

27 Abirahman Abdirasak Executive Director Tadamun Social Society

Khadar Axmed Nur, Annimal Production & Business Administration


Yagleelka Aayaha

4


EREYGA

Madaxa Wargeyska Liibaan Axmed Shire

Q

oraalku wuxuu ku leeyahay muhiimad weyn iyo martabad sare marka la eego

ilbaxnimada Islaamka, wuxu Eebbe ku leeyahay kitaabka Quraanka ah: َ ( ‫ﺳﺎنَ َﻣﺎ ﻟَ ْم ﯾَ ْﻌﻠ ْم‬ َ ‫ﻋﻠﱠ َم ﺑِ ْﺎﻟﻘَﻠَ ِم‬ َ ‫ﻖ ا ْﻗ َرأْ َو َرﺑﱡكَ اﻷ َ ْﻛ َر ُم اﻟﱠذِي‬ َ ‫ﺳﺎنَ ِﻣ ْن‬ َ ‫اﻹﻧ‬ َ ‫اﻹﻧ‬ ٍ َ‫ﻋﻠ‬ ِ ‫ﻋﻠﱠ َم‬ ِ َ‫) ا ْﻗ َرأْ ﺑِﺎﺳ ِْم َر ِﺑّكَ اﻟﱠذِي َﺧﻠَﻖَ َﺧﻠَﻖ‬ ُ ‫) ن َو ْاﻟﻘَﻠَ ِم َو َﻣﺎ ﯾَ ْﺳ‬ ( َ‫ط ُرون‬

Eebbe weyne kuma dhaarto intii uu unkay waxa ugu abuurista wacan mooyee, wax-

aana ka mid ah qalinka oo ah aaladda qoraalka, waana shaygii koobaad oo Ilaahay abuuro sida ku soo aroortay Xadiithka Shariifka ah.

Qalinku waa la hadlaha bini’aadanka, waa aftahankooda, waa afhayeenkooda, waa waaniyahooda, waa wariyaha iyo hiddo sidaha, isagaa lagu maamulaa dhulka, wax-

aa lagu maareeyaa dawladaha, qalinku waa sidaha fahanka, waa u hadlaha carrabka aamusan, qoraal qalin lagu qoro waa qadarin weyn oo qof qaato iyo quud waafi

ah, qofka aqoonta leh wuxuu u yahay saldanad, qalinka ayaa lagu waariyaa cilmiga,

asagaana lagu xaqiijiyaa wixii xuquuq ah, haduusan qoraal jirinna waxaa dabar go’i lahaa taariikhda ummadaha, waxaa baabi’i lahaa sooyaal soo dhigmayey muddo

dheer, kuwa danbena ma barteen inta hore dhaqankeedii.

ʺQalinkaa Wax Suureeya, Kugu Sima Halkaad Doonto, Saaxiib kal furan weeye, Sunto

faro ku hayntiisa Waligaa ha sii daynin.

Waxaa tiriyey tixdaas Maxamed Ibraahim Warsame (Hadraawi)

Ummadeena Soomaaliyeed uma janjeerto dhinaca qoraalka mana qadariso diiwaan galinta, taas ayaa keentay inay dhunto taariikhda Soomaalidii hore, inta laga hayo oo

yarna oo xilliyo dhow ahaydna waa in muran badani ku jiro oo la isku khilaafo warinteeda, waxaa naga duwan umadaha kale ee leh taariikh iyo sooyaal diiwaangashan.

5

Yagleelka Aayaha


MAXAY TAHAY SABABTA SOOMAALIYA DAWLAD XOOG LIHI UGA DHALAN LA’ DAHAY?!!!! Ahmed Mohamed Barre Dalka Soomaaliyeed waa dal haysta fursad ah inuu

noqdo dalka Geeska Afrika ugu xoog iyo dhaqaalo badan; waayo wuxuu haystaa fursado badan oo

arrintaas u sahlaya waayo waa dal ku yaal goob istaraatiiji ah, leh khayraad dabiici ah oo badan sida shidaal, macdan, xoolo, beero, iyo bad aad u dheer oo

dhererkeedu yahay 3333 km, Waa dal dadkiisu isku

midab, diin, iyo dhaqanba yihiin, laakiin nasiib darro, xaqiiqda Soomaaliya ka jirtaa waa gaajo, cudur,

iyo amaan darro haysata muddo kor u dhaaftay 20 sano.

Haddaba maxaa kallifay in dalkani dhulka galo? Maxay tahay sababta dalkani u degi la’ yahay?

Yaa ka danbeeya musiibada burcad badeedu inay heerkaas khatarta caalamka gelisay gaadho?

Markii dawladii dhexe ee Soomaaliyeed bur burtay

oo dalkii gablamay, waxay shirkadaha reer galbeed-

ka iyo aasiyaanku fursad u heleen inay soo galaan

baddii Soomaaliya oo kheyraadku ka buuxay oo ugu dhaqaaqeen jiriif iyagoo ilaaway damiir la’aan awgeed qanuunkii caalamiga ahaa oo u diidayey inay dawlad kale kheyraadkeed si sharci darro ah ku gurtaan, waxaa taas ka sii

darran inay isticmaaleen dariiqooyin kalluumaysi

oo aad u sarreeya oo xitaa kalluunada qaarkood oo mamnuuc ka ah in la dabto ay dabteen, waxaa taas

ka sii daran inay bambooyin isticmaaleen oo ay dhaawac badan gaarsiiyeen kheyraadkii ummadda

Soomaaliyeed. Intaas oo dhan waxaa ka sii daran in shirkadaha dawladaha reer galbeedku oo ka faa’iidaysanaya dawlad la’aanta Soomaaliya ka jirta inay

haraagii wershadaha nukliyeerka ku daadiyaan xe-

ebaha Soomaaliya iyagoo la kaashanaya maafiyada adduunka laga yaqaan iyo wax ma garato Soomaa-

liyeed. Markii suunaabidii dhacdayna suntii ku soo

hurguftay xeebaha Soomaaliya, halkaas oo ay ka Yagleelka Aayaha

6


dhasheen cuduro badan oo aan horay ummadda

maraykan ah si ay khayraadka dalkooda uga difaac-

Haddaba sidee burcad badeedu ku bilaabatay?

naha dalka hanan karta u la’ yahay muddo labaatan

Soomaaliyeed u arag, dad badan oo Soomaaliyeedna maantay la il daran yihiin.

Markii maraakiibtaas reer galbeedka iyo aasiyaanku

dhibtaas ku qabteen dadkii iyo kheyraadkii dalka oo

dhallintii kaluumaysatadu dhibaatooyin kala kul-

meen maraakiibtan waaweyn oo shabaagahoodii yar yaraa ka jar jaray una diiday inay u soo dhowaadaan

ayaa kacdoonkan lagula dirirayo maraakiibtaas bilo-

wday. Kadibna reer galbeedku sii horumariyeen si ay qiil ugu helaan xeeladahooda guracan oo ay rabaan

inay dano iyaga u gaar ah ku gaaran oo ay dunida ku kantaroolaan.

Qisadan dhallinta Soomaaliyeed sameeyeen ee ah la dagaallanka maraakiibta sida sharci darrada ah

uga kalluumaysanaysa dalkooda waxay mid la mid ahi ka dhacday xeebaha dalka maraykanka sanidihii (1756-1763) markii maraakiibta dawlada ingiriisku

jariifka ka bilaabeen, markaas ayaa madaxweynihii dalka maraykanka ee markaa talada dalka hayey George Washington heshiis la galay burcad badeed 7

Yagleelka Aayaha

daan dawlada ingiriiska.

Haddaba muxuu dalkeenu dawlad xoog leh oo dasano ka badan?!!!!

Waa qorshe fog oo dawladda Maraykanku ka leedahay dalka Soomaaliya. Markii dalku burburay oo dagaallada sokeeye dalka ka dhaceen muddo sanad

kadib ah ayaa ciidamada dalka Maraykanku ka soo degeen xeebaha magaalada Muqdisho, iyagoo ku andacoonaya inay dalkan dhibaataysan rajo dawlad-

nimo u soo celinayaan. Waa markii ugu horraysay oo dawladda Maraykanku ciidamo intaa le’eg dal af-

rikaan ah ku yimaadaan, sidoo kale waa markii ugu

horreysay inay ciidamo maraykan ahi qabsadaan dal kale iyagoo ku andacoonaya inay caawimaad u yimaadeen.

Laakiin dhabtu waa sida ku qeexan warbixinta ka soo baxday dawladda Maraykanka(US state department)

oo oranaysa in dawladda Maraykanku noqoto dawladda keliya ee adduunka ugu xoog weyn, sidaas darteed,waa inay saldhig weyn ka hesho Afrika iyo bad-


weynta Hindiya, si ay caalamka u kantaroosho iyo in

baxeen oo ka adkaadeen qab-qab la yaashii dagaalka

hor dagaalada sokeeye.

gelisay dawladda Maraykanka oo ka baqaysay in

shirkadaha waaweyn ee dawladda Maraykanku daaha ka qaadeen shidaalo dalka Soomaaliya ku jiray ka

Nasiib darro, in ciidamadaasi dalka ku negaadaan

waxaa u diiday maleeshooyinkii Soomaaliyeed ee Xamar ku sugnaa. Waana tii ciidamada maraykan-

ka kaga dhinteen 18 askari , lagana masalay filimkii caanka noqday ee la oran jiray Black Hawk Down.

Maalintaa laga bilaabana waxaa bilaabatay siyaasadii maraykanka ee ahayd in aan Soomaaliya dawlad

dambe oo xoog leh ka dhalan, waxaana taas ka sii daran in Soomaaliya loo kala qaybiyo gobollo oo la kala

qoqobo; si sahlan loogu xakumo loogana dan gaaro. Waana arrinta ka dambaysa in Soomaaliya lagu

dhiiri geliyo inay noqoto federaal, inkastoo aanay

lahayn calaamadihii ummadi federaal ku noqon jirtay, haddana inta badan Soomaalidu ku qanacday, waayo waxaa kala dilay cudurka aan dawada illaa hadda loo hayn ee qabyaaladda.

Waana sababta Soomaaliya ilaa hadda ay uga dhalan

la’ dahay dawlad xoog leh oo danaha ummadda Soomaaliyeed ilaalisa.

Sidoo kale dawladda maraykanku waxay ka gaas-

haamanaysaa dibirtii ay la heshay dawladda

Suudaan kadib markii dagaalku Suudaan ka bilowday in shirkaddii Maraykanka ee Exxon ee shidaalka

ka heshay dalka ay dagaalka ka carartay, dabadeed markii dawladdii Bashiir timi oo shidaalkii dawladda Maraykanku soo saartay maantay laga iibinayo dalka

Shiinaha oo dawladda Suudaan heshiisyo la gashay oo ilaa hadda la leedahay xiriiro wanaagsan.

Waana sabab ka mid ah sababaha Maraykanku u

diidan yahay in dawlad xoog leh oo soomaaliyeed oo danaha Soomaali ka talin karta inay dhalato oo

ceelasha shidaalka ee Maraykanka ee Soomaaliya ku yaal cid kale kula heshiin karta.

Markii dawladdii Cabdullaahi Yuusuf xilka qabatay dawladda Maraykanku waa diiday inay aqoon sato weliba isagoo la saaxiib ahaa , markii uu Cabdullaahi

Yuusuf safar ku tegay Shiinahana waa tii saxaafadda

Maraykanku aad uga hadashay iyagoo uga gol leh khatar baa soo socota oo ninkani wuxuu u janjeeraa

dhinaca Shiinaha. Laakiin markii maxkamaduhu soo

, dalka koonfurtiisana qabsadeen oo la helay dege-

naansho muddo lix bilood ah taasi waxay wel-wel Soomaaliya mar kale cagaheeda isku taagto, taasi

waxay dawladda Maraykanka ku kalliftay inay soo dhoweyso dawladda Cabdullaahi Yuusuf oo markaa saaxiib la ahaa dawladda Itoobiya, kadibna dagaal

xoog leh lala galay maxkamadihii oo la jebiyey, ayna noqotay markii ugu horraysay 30 sano kadib

dagaalkii Ogaadeeniya in ciidamada xabashidu soo gaaraan xeebaha Soomaaliya. Nasiib darro, ciidama-

dii xabashidu waa ku guul daraysteen dagaalkaas waxaana lagala hor tegey dagaal xoog leh. Muddo yar kadibna waa tii Cabdullaahi Yuusuf markii lagu

dan gaaray lagana dareen sanaa inuu yahay nin wax

badani u qarsoon yihiin laga takhalusay, oo qoladii

maxkamadaha markii la kala jebiyey qaybtii Shariifka la caleema saartay oo uu madax weyne ka noqday dalka Soomaaliya.

Haddaba waxaa is weydiin mudan sababta Soomaaliya ay u tahay goob istraatiiji ah?

Sababtu waa Soomaaliya oo ah dal kheyraad badan oo ku yaal badweynta Hindiya oo ah sababta ugu

weyn ee Maraykanku Soomaaliya u danaynayo, waana sababta suurta gelisay inay Maraykanka iyo daw-

ladaha Yurub u dhiiri geliyeen in burcad badeeddu xoogsato oo ay qayb libaax ka qaateen, meeshii laga

rabay inay cudurdaar ka bixiyaan magdhowna bixi-

yaan dhibkii ay ummadda Soomaaliyeed u geysteen,

waxay arrintii burcad badeedda u beddeleen inay tahay argagixiso iyo in dagaal yahanada mayalka

adagi ka dambeeyaan dhibkaan caalamka saameeyey, si ciidamada dawladaha reer galbeedka ee saldhigyada ka raba badweynta Hindiya ay mar marsiinyo ay xeebaha Soomaaliya ku yimaadaan u helaan waana tan dhacday.

Haddaba maxay tahay ujeedada rasmiga ah ee

Maraykanka iyo xulafadiisu ay u rabaan inay kantaroolaan xeebaha badweynta Hindiya ee Soomaaliya?

Jawaabta su’aashan iyo kuwo kaloo badan waxaan

idinkaga haqab tiri doonaa cadadyada soo socda ee Majalladda.

Yagleelka Aayaha

8


9

Yagleelka Aayaha


Yagleelka Aayaha

10


5

faa’ido oo facebook-gu leeyahay aanay ku jirin in aan asxaabta kala xiriirno

facebook waa wehel qofkii aan wehel lahayn, waxaa-

wax walba oo la soo galiyo ama lagu baahiyo boggaas

ogolaada inaan halkaan idiinku soo gudbino (5 )

dad badan waxay jecelyihiin inay warark ka helaan

na lagu tiriyaa qofkii aan lahayn account faceboo-ga dadka ka dhacsan technology-yadda, haddaba noo

faa’ido oo facebook-gu leeyahay oo aanay ku jirin in aan asxaabta kala xiriirno:

sawirka dadku ka haystaan baraha kulanka bulshada ayaa ku soo koobantay inuu yahay meel asxaabta iyo eheladu ku xiriiraan, wararkana ku kala qaataan,

comment-yadana ( faallooyinka ) isku weeydaarsadaan, laakiin xaqiiqo ahaan intaas kuma koobna,

waxay mareegahaas albaabada u fureen faa’idooyin badan oo kala duwan, sadarradaan soo socda ayaan kaga hadli doonaa (5 ) kamida faa’idooyinkaas:

1. ku milanka bulsho kale oo ah noocaad dooratid adigu:

Waxaa badan in qof naga mida uu jecel yahay in uu ku takhasuso wax gaar ah, waxaana badan in ay curyaamiyaan bulshada uu ku dhex noolyahay, si uu

u helo ama u gaaro meeshuu ku taamayo, waxaana badan inuusan ka dhex helin qof ku dhiiri geliya

ama la jecel waxaas uu ku haminayo. laakiin asagoo facebook-ga u sii maraya waxaa usuurto galaysa in uu la saaxiibo dad ay isku jawi yihiin, sidoo kale isku

takhasus yihiin si uu ula socdo khibradaha dadkaas kale ee uu facebook-ga saaxiib kala yahay. 2. La socodka dadka caanka ah:

in badan oo ka mida dadka caanka ah, ducaadda,

dadka wan-wanagsan iyo ganacsadayaasha waxay leeyihiin bogag facebook-ga ah, bogagaas ayaad la

socon kartaa adigoo Like kaliya siinaya, ka dibna 11

Yagleelka Aayaha

uu imaanayo hortaada.

3. La socodka wararka deg-degga ah:

bogagga facebook-ga arrimo ay ugu weyn yihiin:

b) waxaa kuu suurto galaya in aad la socotid dhowr

bog oo meelo kala gadisan ah, si wararkii adduunka oo dhan uga soo muuqadaan bog-gaaga (Home page-kaaga).

t) helitaanka wararkii oo toos uga yimid dadkii, oo aan la soo tafaftirin waxna laga soo badalin taasoo aad xaqiiqada ugu dhow.

j) wararka ka soo muuqda facebook-ga waxay aad

uga dheereeyaan kuwa ka soo muuqda mareegaha

wararka (website-yada), sababtoo ah mareegaha

wararku waxay sugaan inta warku uu dhamaystirmayo laguna kalsoonaanayo.

4. Xayaysiinta nafta iyo badeecadda:

waxaa u fududaanaysa qofka inuu suuq geeyo nafti-

isa iyo fikradihiisa, sidoo kale badeecadiisa hadduu yahay ganacsade, weliba asagoo fadhiya gurigiisa ama xafiiskiisa.

5. Waxaad ku noqonaysaa caan:

“facebook-ga waxaad ku noqonaysaa caan” oraahdaas waxaan ka soo xigtay saaxiibkay Cabdullahi

Bootaan. Ugu danbayntii waxaan ku marti qaadnay qormadeena Axmed Kadiye oo ka mid ah dhallinyarada Soomaliyeed ee facebook-ga aadka looga

yaqaanno. Anagoo weydiiney dhawr su’aalood oo

koobkooban, hase ahaatee su’aalaha ka hor aan is weydiino waa kuma Axmed Kadiye?


Wareysi: Axmed Kadiye

f /Kadiye.fans

Axmed Cabdullahi Axmed Kadiye waa nin dhalinyaro Soomaali ah,

Magaalada Kassel ee waddanka Jarmalka ku nool, Kuna xeeldheer Baraha Bulshada, horena Blogger u ahaan jiray, shacbiyad badana ku leh Facebook-ga iyo Internetka Soomaalida. S1: Maxay tahay sirta ka dambeysa in page-kaa-

dhalinyarada, maadaama ay ayagu u badanyihiin

aad u badan oo ku xiran, sanadihii 2012 iyo 2013

baraha xiriirka bulshada?

ga Vrified laga dhigo?

J1: run ahaantii Bogga waxa uu leeyahay Fans waxa uu ahaa Boggii ugu dadka iyo shacbiyada badnaa

Bogaga Soomaalida ee Facebook-ga,

waana bog madadaalo oo muuqaalo iyo barnaamijyo u gaar ah leh, waxa uuna leeyahay ku

dhawaad 85 kun oo taageere, marka arrimahaasi iyo kuwa kale oo badan ayaa saaciday in Boggayaga la ansixiyo oo bog rasmi ah oo facebook-gu ay aqoonsanyihiin laga dhigo.

S2: Khibradaaada, sidee facebook-ga dadka looga wacyi gelin karaa?

J2: Sida qeybaha kale ee warbaahintaba dadka

wacyi gelin looga sameeyo, Facebook-gana runtii waa laga wacyi gelin karaa dadka, iyadoo loo

maraayo dadka ay dadku wax ka maqlaan, sida Culumada, Siyaasiyiinta, Weriyaasha, Abwaanada, Fanaaniinta iyo iwm.

S3: Maxay yihiin noocyada dadka ee aad Beegsato?

J3: Dadka Soomaalida nooc walba, gaar ahaan

asxaabta Page-kayaga ama Facebook-ga ku jirta.

S4: Maxaad ka faaidaysatay intaad isticmaalaysay

J4: Runtii waxyaabo badan, qaarna ay maadi yihiin qaarna ay macnawi yihiin oo aanan hadda halkaan kusoo wada koobi karin.

S5: Maxaa kamid ah waxyaabaha Soomaalidu Facebook-ga ama Baraha Bulshada ay ka sameeyaan

ee lagu amaani karo, iyo waxyaabaha lagu dhaliili karo?

J5: Waxyaabaha lagu amaani karo Soomaalida

ee Facebook-ga ay ka sameeyeen waxaa ka mid ah, dhanka Tabarucaadka iyo wax sadaqeynta oo

runtii si fiican ay ugu caawiyaan walaalo badan oo Soomaali ah oo taakuleyn u baahan, Waxyaabaha

lagu dhaliili karana waxaa kamid ah Qabyaaladda

iyo iskala qeybinta oo runtii ay Soomaalidu Face-

book-ga ama Internetka si weyn ugu isticmaasho, taasoona ah nasiib xumo, iyo mid kala fogaansho iyo naceyb ku abuuri karta jiilka cusub ee hadda jira oo waxyaabihii hore ee dhacay aanan danbi ku lehayn.

Yagleelka Aayaha

12


Doobkii Bannaan baxay

wuxuu ka booduu dareemay..!!

Halmar ayaa baraha bulshadu ku wada xidhi-

falan ee wax qoraba. Waxay ahayd dhacdo abuur-

gacmaha ku sita warqado lagu soo xardhay

do Soomaalida qaarkeed la yaabeen oo amakaag

idho oo uu ugu weyn yahay Facebook-gu wax-

aa qabsaday sawirro wiilal dhallinyaro ah oo weedho qalaad oo ay ka mid ahayd “ still I am

single” lana micne ah weli waxan ahay doob oo ma guursan. Igama dhaadhicin sababta ay

af-Soomaali u adeegsan waayeen oo ay afka in-

giriiska u doorbideen maadaama bulshada ay la hadlayeen Soomaali tahay, farriintuna ku socotey waalidiinta Soomaaliyeed iyo hablaha

ay dhaleen. Waxay ahayd dhacdo ugub ah oo malahayga

dadka Soomaaliyeed aanay hore u

maqal. Waxay ahayd dhacdo soo jiidatay dadka dersa arrimaha bulshadda iyo kuwa qalinka ku 13

Yagleelka Aayaha

tay dood dheer oo aan weli dhinacna u dhicin,

khilaafkeediina taagan yahay. Waxay ahayd dhac-

dartii ay afka xidheen aamusnaana doorbideen iyadoo ay la noqotay in doorsoon dhaqameed uu dhacay, soo banbaxa doobabkana ku macneeyey

dhacdo aakhiru samaan iyo duni sii galbanaysa xaalkeeda.

Qaar kale afka ayey furteen oo cambaarayn ayay dusha uga tuureen doobabkaa soo bannaan baxay iyagoo ku sheegay ma sheexayaal

sharaftii iyo

karaamaadii ragga Soomaaliyeed meel kaga dha-

cay, intaa kagama hadhine waxay ku eedeeyeen in ay yihiin kuwa ka dhacsan sooyaalka taariikheed


ee dhaqanka Soomaalida oo hilmaamay mee-

isla markaana meherka aanu dhaafin $150 (

qol halaad iyo baarqab aanu gabadh inuu guur-

dheg jalaq loo siin oo taasina ay ugu dambeyntii

shana ka saaray xilli dumarka Soomaalidu dhif iyo naadir ahaayeen , oo ninka aan haysan bo-

sado haweysan jirin. Gabadhahana tartan loo geli jiray oo rag isku mudan jiray, ninba ninkuu

ka aftahansanyahayna uu ahaa xiddiga iyo halyeeyga gabadhaa u badheedhi kara oo fagaaraha

iska muujin kara. Maantase taa beddelkeeda ayaa jirta oo hablihii Soomaaliyeed Rabbi waa

barakeeyey, afkaagoo ku ciila mooyee hanti kaa horjoogtaa ma jirto.

Qaar kale oo seddexaadna waxay billad sharaf gudoonsiiyeen oo farriimo bogaadin ah

u di-

reen dhallinyaradaa Guur la’aanta ka cabanaya, ee saxaafadda is horkeenay, iyagoo ka amba qa-

adaya odhaahda tidhaahda (waxaad qarsataa waa ku qarsadaane) bagaad bannaanka ugu soo baxdeen oo aad baahidiina bulshadda ugu

soo bandhigteen. Nin aan hadlin hooyadii qadisaye bagaad boogta u dilaaciseen oo doobn-

imo lama dugsadee aad wehel iyo guur riqiisa u dalbateen. Dhanka kale haweenka Soomaali-

yeed iyaga waxay dhacdadan oo Hargeysa ka dhacday u ahayd fursad dahabi oo u saamaxday in ay ragga ku digtaan, Raggii ma taasay keeneen

Alla calaacal weynaa war dhareerka iska duwa, ceeb Alle ha asturee war jabkiina qarsada.

Si kastaba ha ahaatee dhacdadani waxay daa-

ha ka qaadday dhibaatada soo wajahday dhal-

linyarada Soomaaliyeed ee guurdoonka ah,

taasoo ah in guurku sii qaaliyoobayo oo qarashka ku baxaa lammaanaha is guursanayaana

uu sannadba sannadka ka dambeeya kor u sii kacayo. Taasina waxay sababaysaa in guurku

yaraado isla markaana ay korodho macsidu. Culimu waaweyn oo aad looga yaqaan geyiga

Soomaaliyeed ayaa hore baaqyo uga jeediyey masaajidda magaalada Hargeysa iyagoo ka

dalbanayey waalidiinta in la fududeeyo guurka

boqol iyo konton doolar) oo lacagta Mareekanka ah. Waxaadse mooddaa in baaqyadaas aan

keentay in ay isku soo baxaan dhallinyaradan doobabka ah ee ka cabanaya

iyagoo da’adii

guurka jooga aanay awoodin in ay guursadaan, ka dib markii guurkii uu qaali noqday.

“ suurtagal kuuma ah in aad guursato Hargeysa

ugu yaraan haddaadan haysan labaatan kun oo doolar” sidaa waxa ku cataabay mid ka mid ah

dhallinyaradii bannaan baxaysay, iyagoo Eedda qayb dusha ka saaray qurba joogta oo ay shee-

geen in iyagoo lacag badan wata ay dalka dib ugu soo laabanayaan dabadeedna ay gabdhaha ay calmadaan ku qarash garaynayaan lacago

xoog leh iyagoo aan ka fiirsan cidhib danbeedka iyo waxa ka dhalan kara falkan ay ku kacayaan,

taas ayaana marar badan marka dambe keenta in dhallinyaradu tahriib miciin bidaan

badd-

ana isku qaadaan. Guntii iyo gabagabadii waxaa

muhim u ah bulshadda Soomaaliyeed in ay ku baraarugto culayska ay arrintani leedahay oo

aynaan u qaadan sheeko ku kooban maadays

iyo riwaayad. Balse aan hoos u dhugano guurka sii qaaliyoobaya iyo saamaynta uu bulshadeena ku yeelan karo mustaqbalka dhow.

Waalidiinta waxaa la gudboon in ay fududeeyaan

guurka oo aanay lacago baddan ku xidhin mar-

ka geyaankeedu soo doonto gabadhooda, balse taa bedelkeeda ay wiilka gabadhooda guursan-

aya ku qiimeeyaan akhlaaqdiisa, diintiisa iyo dhaqankiisa. Taasina ay noqoto hal beega aan wax ku cabirno, waana sida diinteenu sheegtay,

ciddii garab martaana iyada ayaa ka masuul ah wixi ka yimaadda, waxana la xaqiijiyey meherba

meherka uu ka kharash yaryahay inuu ka baraka badanyahay.

Yagleelka Aayaha

14


Maxaan Ka baranay Gurmadkii Qaxootiga Yaman

D

Maraakiibta

waxaa cajiib ahayd sida qaybaha

noqnoqonaya, qoysas iyo dad

reeyaan ay xagaaga Boosaaso ee

oonyaha kusoo

iyo

qulqulaya

xeebaha

Puntland ayaa ah muuqaal soo farabadan oo dhibaatooyin kala duwani kasoo gaareen dagaalada

Yaman kasocda ayaa iyaduna noqotay wax ay la qabsadeen dadka ku nool Puntland gaar ahaan Boosaaso.

waxay noqotay abaal gud, fal-celin

suuban iyo gurmad loo sameeyey dad kumanaan ah oo isugu jira Soomaali, Yaman iyo ajaanib kale.

biyaha qabow, sharaabka, Daawada iyo gawaarida Ambalaasta ayaa

lagala hortagay doon walba oo ku

soo xiratay Dekedda Boosaaso. 15

Yagleelka Aayaha

kala duwan ee bulshada oo dawladda iyo culimadu ay ugu hor-

kulul iyaga oo dhididaya dekedda ay ku qaabilyeen maraakiib siddey ugu yaraan 2500 oo ruux.

Dowladda Puntland ayaa markii-

ba ku dhawaaqday Guddiga Gur-

Cabdiraxman Cabdirizaaq bincawf12@gmail.com

shada, taasoo digreeto Madax-

laabtay ka sameeyeen, waxaana

sameeyey dadka soo qaxay, Ma-

ayuu uga qayb qaatay.

madka Qaxootiga Yaman oo isugu

jiray qaybaha kala duwan ee bulweyne ku soo baxday, wuxuuna guddiga olole iyo u qareemis u

saajidda, Idaacadaha FM yada iyo Suuqyada ayay wacyi gelin ku

aadan u gurmashada dadka soo

ajiibay dad badan oo qof waliba

waxtarkiisa inta uu la egyahay xarunta Soo dhoweynta walaa-

laha kasoo qaxay Dagaalada Yaman ayaa la baxday xero weyn oo


dawladdu u diyaarisay qaxootiga

dka ay gaysatay. welina waxay sii

ni’adanka ahi u baahanyahay, wax-

do.

yaman, waxaana lagu diyaariyey

dhammaan adeegyada qofka baaa loogu kariyaa xarunta cunto kala

tiibo ah oo kushiinka ay maamulkiisa hayaan dhallinyaro isxilqaantay oo daacad u ah u gurmashada walaalahood, waxay Hay’adaha samafalka waddaniga ah iyo kuwa

caalamkuba xarunta ku diyaar-

sheen adeegyadii caafimaadka iyo gurmadka degdegga ah. xarunta

ayaa yeelatay ahamiyad weyn oo dad fara badan ayaa soo booqday iyaga oo kaalmo u sida walaalahooda, waxayna noqotay meel wufuudda caalamiga ahi ay tagaan,

halkaasoo ay ku arkaan Muuqaal qurux badan oo ka tarjumaya

Iskaashiga iyo isugurmashada Bulshooyinka Soomaalida.

Hooyo Caasho, waxay subax wal-

ba kasoo lugaysaa meel xarunta u jirta 3 Kilometer si ay Quraac ugu

gayso dhowr qof oo aad u liita oo

ay xarunta mar ay booqatay ay kusoo aragtay, waxayna sagootisay

dadkii ay kaalmaynaysay iyada oo ku faraxsan kaalmada iyo gurma-

waddaa dadaalkeeda oo markii horini baxdoba horin kale timaadCulimada Puntland ayaa kaalin

xoog leh ka qaatay u gurmashada

Qaxootiga Yaman, waxayna si dhab ah iyaga oo ilmeynaya oo waliba

qiiraysan u horkaceen bulshada,

taasoo horseeday in dal iyo dibadba Somaalidu kasoo gurmato oo kaalmo xoog badan loosoo uruuriyo Qaxootiga soo laabtay.

Tirooyinka dadka Soo gaarey Puntland sida tirakoobyada ilaha rasmiga ah ay nasoo gaarsii-

yeen ayaa ilaa hadda maraysa

laga soo bilaabo 1dii April, 2015 (19,308) qof oo jinsiyadohoodu ay kala yihiin Soomaali(18,124), Ya-

maniyiin(1,121), Itoobiyaan(55), Jabuutiyiin(7), Kenyaanti(1)

Gurmadka Loo fidiyey Walaalaha

kasoo laabtay ama kasoo qaxay Yaman ayaa noqday astaan iyo sharaf u soo hoyotay bulshada Soomaaliyeed, gaar ahaan tan Puntland,

waxayna muujisay kartida iyo iskuduunida Soomaalida.

Ka soo kabashadii

Burburka

K

adib burburkii dawlad-

dii dhexe ee Soomaaliya

waxaa dalka debedda uga

baxay aqoonyahankii, xirfadleydii iyo maalqabeenkii.

Waddankiina waxaa isugu soo hadhay qabqablayaal,

mooryaan, iyo maato meella gaari weydey, in badanoo-

ka mid ahina lugtooda ayay miciinsadeen halka qaar kale oo badani badaha adduunka raxan raxan ugu dhammaadeen.

Waxaa lumay qiyamkii (anshaxii) dadku lahaa, waxaa la gaarey heer aan cidna la

xeerin oo dhegta dhiigga loo daro culimadii, cirroolihii,

carruurtii iyo ganbooleydiiba.

Waxaa la murud tiray asta-

amihii dalku lahaa,waxaa la

dabar gooyey duur joogtii,-

waxaa la gubay dhirtii, waxaa doonyo iyo marakiib lagu daabulay xoolihii noolaa lab

iyo dhadigba. Kaabayaashii dhaqaalaha oo la burburiyey

Hantidii gaarka loo lahaa oo la biliqaystay, wax kasta oo Madaxweynaha Puntland oo jooga xerada qaxootiga yemen

muunad lahaana cagta ayaa la mariyey.

Dhammaan dadkii deganaa Yagleelka Aayaha

16


magaalooyinka waaweyn waxaa

daha lagu dalbanaayo si nabadi

satay dhammaan hantidii ay waq-

daynta maabka Geeska Afrika.

saamaysay colaad iyo barakac ay

ka dhaxleen mooryaan bililiqay-

ti badan kusoo tabceen, taasoo sababtay niyad xumo iyo uurkutaalo ba’an ilaa iyo maantana ay suurta

gal noqon la’dahay in lays aamino. Dalkii maalin ahaa hormuudka dunida saddexaad wuxuu ga-

lay liiska Waddamada fashilmay, Kabasii darane waxaa uu ugasii

dallacay meel adduunku u caalwaayey oo aan waxba laga qaban

Karin, isku day kastaana waxaa uu

ku dhammaaday hungo iyo hal bacaad lagu lisay, marar badan ayaa

waxaa laysla soo qaaday in haybadda waddan jira oo adduunka ka mida laga xayuubiyo, welina

waxaa jira oo aad u xooggan doo17

Yagleelka Aayaha

uga aslaaxdo Geeska Afrika waa in

adduunku aqbalaa dib u nashqaSi kastaba ha ahaatee Dad badan

oo Soomaali ahi waxay u is taageen in Soomaaliya mar uun caga-

ceeda dib isugu taagto, faylka adduunkana booskeedii kaqaadato

oo aan lagu wiirsan, Muddo ka dib waxaa bilaabmay in gobollada dalka qaarkood ay ka hanaqaadaan

dhaqdhaaqyo nabadeed isu soodhowaansho dadkii ood wadaagta

ahaa dhexmaray, waxa kaliya ee isku khasbayaana ahaa baahida

nabadgelyada loo qabo iyo waxa

laga dhaxlay dawlad la’aanta oo loo adkaysanwaayey.

Haddii ba nabadgelyo iyo is dhexmar suura gal noqday waxaa is-


lamarkiiba hanaqaaday meelaha

nimadaba.

uudaha

yimi gobollada Soomaaliya oo

qaarkood ganacsi aan sidaa u

buurnayn oo u kala gudba xuddagaalada

sokeeyuhu

asteeyeen ee qabaa’ilka u dhexeeya, magaalooyin ayaa dib u fur-

may ganacsigiina waa siikordhay

iyadoo dhaqdhaqaaq ganacsi oo

xooglihi noqday mid soo if baxay, oo markiiba jabsaday xuduudihii qabaa’ilka iyagoo bilaabay in ay isaga gooshaan dhul fog-fog una

dhabar adaygaan cirifyada cusub

ee ka dhashay dagaallada sokeeye, arrintaasi waxay la kulantay

caqabado badan ganacsato badan

ayaa la laayey woxoodiina la dhacay, balse ma noqon mid u istaagta dhibaatooyinkaas.

Bilaabashadii Maamullada. Puntland State of Somalia.

Puntland waxay ahayd dhulka intiisa badan aanay kadhicin colaad

u dhexaysa dadka ku abtirsada deegaanadaas, inkastoo meelaha

qaarkood ay saameeyeen dagaalladii ay gar wadeenka ka ahaay-

een jabhadihii la dagaalamay dawladdii Soomaaliya.

Sanadkii 1998dii ayaa magaaa-

lada Garoowe waxaa lagu qabtay shir wada tashi oo beelaha

Intaas ka dib waxaa Puntland ku

6. Adeega qalabka wersheduhu

dhan, Ammaanka ka jira awgii,

7. Dhiirigelin

soo hirtey dad fara badan oo ka

waxay kula soo eerteen badbaa-

dada naftooda iyo maalkooda, Magaalo xeebeedka Boosaasona

udiga iyo Itoobiya.

Koboca dhaqaalaha dartiis waxay ganacsato badani ku dhiiradeen

inay bilaabaan maalgelin dhina-

rajada dib u soo kabashada dad weynihii Soomaaliya iyo dawlad-

mo iyo fududayn ah u samayn wershadaha.

qaalkaan u qoro si taxane ah, ca-

dadyada soo socdana aan ku soo wershed ka mida

wershedaha shaqeeya ee dalka ka jira.

Wershadda Cadadkan waxa uu noqonayaa: Wershedda sharaabka, Sham-

leh uga bilaabmay warshedo yar-

mid ahayd wershedihii ugu hor-

badeecadaha asaasiga u ah nolos-

poo-ga iyo fayn-ka Ee Ilo Tango.

yar iyo kuwo heer dhexe ah wer-

reeyey oo laga hirgeliyo degaana-

shedood, halka qaar badan oo ka

soo kordhisay hal abuur ganacsi

ha Bulshada,Waxaa dalka si xoog

shedaha Puntland ka hanaqaaday

waxaa lagu qiyaasaa ilaa 130 wermid ahi is xireen, qaarkalena qarka u saaranyihiin in ay is xiraan.

Sababaha ugu waaweyn oo ay wershedahaasi

waxaa ka mid ah.

u curyaameen

1. Sahan la’aan oo aan markii

hore loo samayn cilmi baaris ku filan,

4. Kala jihayn la’aan oo ay ga-

anka,Waxay dariishad u furtay

dawladda oo aan wax kaal-

cyada xoolo dhoofinta, soo dejinta

ka magaalooyinka, isu socodka

gobollada kala duwan ee wadd-

dhinaca

qaato hadba

liya iyo dalalka deriska ah, sida

3. qaar wax tarka

waxay wax ka qabatay ammaan-

la’aan

Emaraadka Carabta, Yaman, Sucu-

xidha guud ahaan dalka Soomaa-

maanta loo yaqaan Puntland Gov-

ermant of Somalia, Dawladdaasi

anka ka jirin.

Waxaan rajaynayaa in aan ma-

2. Qaar alaabta ceeriin ee ay u

waxaa uu noqday xukuumadda

u baahanyihiin oo aan wadd-

ay noqotay xudun ganacsi oo isku

dhulkaas degani isugu yimaadeen, Maxsuulkii shirkaas kadhashayna

farsamo oo yar.

baahanyihiin adkaaday,

helitaankeedu ay gudaha

waddanka ku soo kordhi-

Wershedda Ilo tango waxay ka

da Puntland magaalada Boosaaso, Wershedaasi waxay waddanka ku

iyo wax soosaar. Waxay xaqiijisay muddo 15 sano ah in ay si joogto ah uga shaqayayso Puntland iya-

doo ka furatay Laamo wax soo saar magaalooyinka Hargeysa iyo

Muqdisho, waxay badeecadeheeda gaarsiisaa guud ahaan Soomaa-

liya iyo qaar ka mida waddamada deriska ah.

Ilo Tango waxaysoosaartaa:-

• Noocyada sharaab ka Powder-ka ah ee ay ka midka yihiin:

nayaan aanu muuqan.

• Cananaas

qof waxuu sameeyey ay toban

• Canab

nacsatadu isku daydaan hal kale la sameeyaan.

5. Khibradda maamul iyo midda

• Orongo

• Maango

• Qare (xabxab) • Vimto

Yagleelka Aayaha

18


• Tufaax

• Cocktail (mix) • Sterabowrey

• Noocyada shampooga • Nuura shampoo • Star shampoo • Xalan

shampoo, waa fara

dhaq waxana lagu nadiifiyaa mutuleelka iyo wiciyada.

• shampoo xayraan. • Fayn (tissue)

• Nooca Baburta.

• Nooca Miiska xafiiska ama xaafadahu ay isticmaalan.

• Tuwel nooca makhaayadaha loo isticmaalo.

Wershedda Ilo Tango waxay hirge-

lisay shaqo abuur iyo Badeecad tayadeedu aad u sarrayso waxay in

badan waddanka ku celisaa lacag-

ta adag oo debedda lagaga doonan lahaa wax yaabaha ay ku farsamayso dalka gudihiisa, taasoo ay

lawadaagaan wershedo badan oo hadda shaqeeya, sida wershedaha isbuunyada (furshaanta iyo qalabka guryaha), Wershedaha biyaha sameeya iyo kuwa saabuunta soosaara.

Ilo tango iyo wershedaha kale

ee dalka ku yaal waxay tebayaan dhiirigelinta dhanka dawladda

puntland oo ay muhiim tahay in ay dawladdu aad uga war hayso xaaladda wershedaha dalka,

maadaama ay wersheduhu yihiin albaabka horumar ee dal ku tal-

laabsan karo, si haddaba loo helo xog dhaba waa in la sameeyaa cil-

mibaaris mug leh oo lagu ogaanayo caqabadaha hortaagan wershedaha dalka.

W/Q: Khalid Xassan Cali 19

Yagleelka Aayaha


Tahriibku waa musiibo qaran Tahriib qeexid ahaan waa in qofku ka haajiro dee-

ka Soomaaliya soo maray heerar kala duwan oo la

deegaankiisa. Waxaana looqaybshaa labo qaybood

uu yahay sannadkii ugu badnaa oo dad Soomaa-

gaankiisii una haajiro deegaan uu isleeyahay waxaad ka heli kartaa nolol ka fiican tii uu ku haystay

tan hore waa in qofku u haajiro dalka gudihiisa meel ka mid ah tan kalena waa u haajiridda dalka dibaddiisa. Waxaase ugu waa weyn wax yaalaha

qof ku kallifi kara in uu ka haajiro dhulkiisa waxa

ka mid ah in ay ka jirto colaad, faquuq diimeed, fakhri, cudurro, masiibooyin dabiiciya sida Dhulgariir iyo foolakaano.

Soomaaliya oo ah waddan Alle weyne ku manaystay khayraad badan oo dabiiciya, kuna taal goob

juquraafi ahaan aad muhiim ah, waxaa sannado badan ka jiray qul qul xoog leh oo dadka Soomaali-

yeed uga haajirayaan dalkooda, wuxuuna tahriib-

jaan qaadayey hadba xaaladihii kala duwanaa ee dalku marayey. Waxaase xusid mudan in 1991-dii liyeed hal mar ay ka haajiraan dalkooda xilligaas

oo dawladdii dhexe ee dalku burburtay dagaal sokeeye oo lagu hoobtayna uu ka dhacay, wixii ka dambeeyay xilligaas qulqulka Soomaalidu ay uga

baxayso dalkooda ma joogsan, waxaana billowday

in dadkii Soomaaliyeed qaxooti ku noqdaan dadaalka Caalamka iyagoo sidoo kale noqday dad laga

heli karo waddan kasta oo dunidaan ku yaal. Xilligaan la joogo tahriibku waxa uu soomaalida ku ya-

hay dhibaato, iyadoona noqotay wax inta bilaamay aan dhammaan, sii socoshadeeduna noqotay tus-

bax afka laga furay, Dhallinyaradii dalka(Wiil iyo

Yagleelka Aayaha

20


Gabdhaba) tiro badan oo kamid ah waxay noqdeen

ka Soomaaliyeed, dhanka kale dhibaatada tahriib-

yadooda ku jirto in ay tahriibaan dalkooda hooyana

Soomaalyeed sidoo kale waxay sababaysaa in uu

wax tahriibay oo dhib badan oo dhimasho, dhaawac jir iyo maskax ahaaneedba la kulmay iyo kuwo ay niaan ku qanacsanayn.

Waxaa xaqiiqa qofna in aan loo dhaamin dhulkiisa

hooyo, hayeeshee haddii uu ka haajirayo waxaa jira cawaamil keentay in uu iskaga tago, iyo kuwo u soo

jiidaya meesha uu aadayo, sidaa darteed dhallinyara-

da Soomaaliyeed ee safarka tahriibka oo ah mid dhib badan lana goynayo saxare aad u kulul iyo bad khatar teeda leh laguna safrayo doonyo yar yar oo bac

la buufiyay ah waxaa jira wax yaalo ku kallifaya in ay go’aansadaan una babac dhigidda safarkaas halista

naftoodu ku galayso, iyadoo dhanka kale u arka mee-

shay ay u safrayaan in ay uga nolol iyo mustaqbal fiican tahay dalkoodii hooyo ee jaah wareerka siyaasadeed la daalaa dhacaya. Tahriibkuna waa mid ka mid ah miraha laga guranayo qaran jabkii Soomaaliya iyo

maqnaanshaha dawlad xoog leh oo dalka oo dhan hanata waxaa ka dhashay dhibaatooyin aan baaxadooda la soo koobi karin, dhan walba bulshadana ka

saameeyey hadday ahaan lahayd siyaasadda, Dhaqaalaha, Diinta, iyo arrimaha bulshada.

Dhibaatada dahriibka oo ah mid qoto dheer waxay saamayn lixaad leh ku haysaa dhaqaalaha dadka

Soomaaliyeed oo qoysas badan waxay la daalaa dhacayaan sidii ay u bixin lahaayeen lacago fara badan

oo ay tahay in ay ka baxshaan xubnaha qoysaskooda ee tahriiba, iyadoona ay dalka gudhihiisa iyo dibadiisaba ka samaysmeen shirkado dambiilayaal ah oo dhallinyarada

dalka ka qaadaya kolka ay

geeyaan Liibiya inta la soo hadalsiiya qoysaskooda waydiista lacago madaxfurasho ah oo laga yaabo in

aysan awoodin qoysasku, mararka qaarkoodna ta-

asi waxay sababtaa in la xaraasho hantidii qoysku lahaa oo dhan taasi oo dhaawac weyn ku ah qoysas21

Yagleelka Aayaha

ku inta kuma koobna ee waa mid ka baaxad weyn

waxay hoos u dhigaysaa xooggii shaqayn lahaa ee meesha ka baxo caqliga dhallinyaro badan oo muddo badan lagu soo tiir iyo tacab beelayay kuwaas oo laga faa’idi lahaa waxii ay barteen iyo hal abuurkooda.

Tahriibtu waxay leedahay xanuun uu dareemi karo qofkii tahriibay iyo qoyskii uu ka tahriibay labaduba,

waayo qofka tahriibaya wuxuu la kulmi dhibaatooyin aad u fara badan oo uu mutaysanayo inta uu ku

guda jiro safarkaas khatarta badan ee uu is leeyahay noloshaada wax weyn baa iska beddali doona kolka

uu kuu dhammaado, halka qoysku xanuun weyn ka dareemayo siiba waalidiinta oo aan ilmahooda wax dhib ah la jeclayn haba yaraatee in ay soo gaadho.

Tahriibku waa Musiibo qaran, waa dabar go um-

madeed, waa dhaqan dooris bulsho, waa dhibaato saamaynteeda degdeg loo dareemayo sidoo kalena

mustaqbalka la dareemi doono, waa arrin u baahan in xal loogu raadiyo qaran ahaan ee uusan xalkeedu u oolin qof ama maamul gaara ayna tahay in dawladda dhexe iyo dawlad gobeleedyaduba ay ku

darsadaan qorshayaashooda koowaad ee ay wax ka qabanayaan si loo badbaadiyo jiilkii birri Soomaaliya kala wareegi lahaa jiilka hadda jooga.

Gabagabadii in xal laga gaaro sii socoshada tahriibka waa arrin waajib ah waxaase kaalinta ugu weyn ka

ciyaari kara joojinteeda dhallinyarada oo ah cidda ugu badan oo tahriibta iyagoo looga baahan yahay in ay ka tanaasulaan ka tahriibida dalkooda, aaminaan

in aysan jirin meel u dhaanta dalkooda hooyo sidoo kale in ay aamninaan in ay ka dhigi karaan dalkood mid ka heer sarreeya dalalka ay u tahriibayaan. Qore: Cabdulqaadir Cabdulxakiim Cismaan Cabdulqaadir999@gmail.com


Wareysi

Dr. C/raxman Baadiyow Waxaa la yeeshay: Maxamuud Ciise Faarax

D

r.cabdiraxmaan Macalin C/laahi (Baadiy-

baranayay Cilmiga Siyaasadda hase ahaatee iyadoo

ee dhanka bulshada, isagoo aalaaba u ololeeya

hayaamo Waddanka Kanada halkaasna ku qaatay

ow) waa nin lagu yaqaan hufnaantiisa si-

yaasadeed iyo dhaqdhaqaaqiisa wax ku oolka ah

in loo guuro dawlad dimuquraadi ah oo shar-

aanay dawladda Maraykanku u aqoonsan wayday qaxooti ayay taasi waxay keentay inuu 1987 dii u

(PHD) dhanka waxbarashada Islaamiga ah Jaamaca-

cigu mudnaanta leeyahay, iyadoo laga shidaal

da Magili ee Monterial ku taal.

1954tii, wuxuuna ka qalin jebiyay dugsiga sare

oo ay ardadii ugu horreysey ka aflaxdo 1995, kana

qaadanayo kitaabka Alle iyo sunnada Nebigeena. Dr.Baadiyow wuxu ku dhashay Ceel dheer

ee Jamaal C/naasir isagoo dabadeed ku biiray ciidanka Soomaaliyeed,

waxaana loo diray

Ruushka halkaas oo uu joogay (6 ) sannadood, kuna soo bartay Electronic Engineering qaybta gantaallada. markuu waddanka ku soo laabtay

durbadiiba wuxuu ka shaqeeyay ciidanka 19711986. Ka dib wuxuu koorso waxbarasho oo lix

bilood ah ugu ambabaxay Maraykanka, isagoo

soo laabashadiisii ay ku soo beegantay xilli uu waddanku burbur kaabiga u fuulay, qaranimadu-

na ay sii liicayso, taasoo ku khasabtay sarkaalka

da’da yar inuu dib ugu noqdo Maraykanka kana

bilaabay Jaamacadda Atlanta Georgia, isagoo ka

wuxu waddanka ku soo laabtay 1992 dii, wxuuna

taabba geliyay Dugsigii (Mujammac Umulquraa),

qayb qaatay yagleelidda Jaamacada Muqdisho oo haatan ah mid ka mid ah jaamacadaha ugu waaweyn

ee gayigeena, sidoo kale dhaqdhaqaaqiisu kuma

koobnayn Muqdisho oo keliya ee wuxuu ku baahsanaa magaalooyinka iyo gobollada dalka, tusaale

ahaan wuxuu ka furay Boosaaso xarunta TB-da ee la wada yaqaanno, isagoo markaas ahaa sarkaal ka

tirsan hay’adda Mercy USA, isku howliddiisa arrimaha bulshada iyo waxbarashada kama ay mashquulin

inuu kaalin wax ku ool ah ka qaato dib u heshiisiinta Soomaaliya, xilliyadii uu dagaalka sokeeye sida ba’an waddanka u halakeeyeen.

Diktoorku wuxuu soo saaray buugaag iyo qoraallo

dhawr ah oo uu ugu dambeeyay buugiisa cusub ee Dhaqdhaqaayada islaamiga ah ee Soomaaliya, oo uu ku soo bandhigay marxaladaha ay soo mareen, isa-

goo kala dhigdhigay wakhtiyadii soo noolaynta iyo

baraarugga iyo ugu dambayntii wakhtigii ay soo bexeen dhaqdhaqaaqyada islaamiga ah ee hadda jira

oo iyaga kaalintii hogaaminimo kala wareegay suu-

fiyadii markaas joogay oo ay ku adkaatay la tacaalidda iyo lajaanqaadka dhibaatooyinkii jiray xilligaas,

wuxuu si qoto dheer uga hadlay sooyaalka dhaqdh-

aqaaqa Islaax ee Soomaaliya iyo habdhaqankooda nabadeed markay timaado xaalad xukun.

Yagleelka Aayaha

22


WAXAAN ISHA KU HAYAA SIDAAN UGA QAYB QAADAN LAHAA KA TALINTA AAYAHA UBADKEENNA

Dr. C/raxmaan Baadiyow wuxu hadda yahay

wadiiqo maamul wuxuu ku xiranyahay waa awoodda

hay Madasha Midnimada iyo Dimuqraadiyadda.

aniguse waxaan u arkaa in xilligaan la joogo aanay

Guddoomiyaha Xisbiga ( Midnimo Qaran ) isla

markaasna waxa uu guddoomiye ku xigeen ka ya-

Haddaba Majallada Yagleelka aayuhu waxay

dhawr su’aalood weydiisey Dr.Baadiyow, waraysigaasina sidan buu u dhacay. •

sidee bay kulatahay in lugu gaari karo

dawlad mu’asasaad leh iyadoo ay jirto dhibaatada qabyaaladdu?

Qabiilka iyo qabyaaladda ugama jeedo dhibaato kamana qabo dareen xun, habdhaqanka qabiil

waa hannaan bulsho_ oo ka soo dhiraandhirismay waayo aragnimadii awoowayaasheennii

hore, islamarkaasna ku fara adaygay akhlaaqoodii iyo anshaxoodii , ma jecli inaan u hogaansamo afkaarta reer galbeedka iyo waxay ku sheegaan

casriyaynta adduunka ee ku khasbaysa dunida

inteeda kale inay dhaqankooda qaataan, kuwoo-

dii ay ku soo barbaareenna ay ka tagaan , sidaas daraadeed ilama aha in qabiilka la iska fogeeyo

ee waa in dhaqannada wanaagsan ay qabiilladu lahaayeen la dhawro iyo in mudnaanta la si-

inayo sharciga, waayo mar haddii la helo sharci iyo maxkamad wanaagsan oo loo wada hogaansanyahay, qabiilka dhinaciisa xun wuu seetaysmayaa dhib la sheegano ma yeelanayo. •

waa maxay aragtidaada ku aadan feder-

aalnimada, mase kulatahay inay tahay hannaanka ugu habboon Soomaliya?

ku guulaysiga ama ku guuldarraysiga qaab ama

23

Yagleelka Aayaha

bulshadaas, iyo hadba sida ay u adeegsato ha ahaato mid ka ah awoodda dhexe ama kan fadaraaliga ah ,

furnayn waddo kale oo aan ka ahayn ku dhaqanka

federaalnimada, si uu cabsida iyo aamin darrada meesha looga saaro, ayna u abuuranto kalsooni iyo wax wada qabsi. •

maxaad ku qiimayn lahayd barnaamijka hig-

siga (2016)ka oo ay dawladdu waddey, iyadoo dawladdu qiratay inaysan awoodin qabashada doorashooyin xor ah?

xukuumadda jirta hal tallaabo oo wanaagsan uma qaadin dhanka saxda ah, rabitaanna uma ay haynin,

waxaanna ka soo qaadayaa wakhti muhiim ahaa iyo fursad qaaliya oo Soomaaliya dhaaftay, Xasan shiikh

iyo kooxdiisu rajadii Soomaaliya waxay ku rideen god dheer, kelitalisnimadiisuna waxay khatar gelisay

jiritaanka dadnimo ee aan leenahay , nasiib darro sannad uun ka hor wakhtigii doorashada la sugayay ayuu qirtay guuldarradiisa. •

Maxay tahay talo soo jeedintaada ku aaddan

si looga gudbo marxaladan?

hindisayaasha caqli gal ka ah aad bay u koobany-

ihiin, hadda waxaan ku jirnaa ka baaraandagid iyo baaritaan, ma ogolin wakhti kororsi iyo sidoo kale in loo laabto habkii soo xuliddii odayaasha, maxaa

yeelay ma rabno inay naga lunto (4 ) sano oo kale, dawladda jirta si ula kac ah ayay u horistaagtey qab-

soomi doorasho xor ah, waayo waxay ogaadeen inay lumiyeen kalsoonidii shacabka, iyagoo sidoo kale og


in aan la wada laaluushi Karin dadweyne

balaaran, xisbiga iyo dallabduba iyagoo

la tashanaya garabyada Barlamaanka iyo inta ay khusaysoba waxay dadaal walba

ku bixinayaa in arrintan loo turxaan bixiyo oo dhabada ugu wanaagsan ee lagaga bixi karo mushkiladda aan wax ka raadino. •

waxaa soo ifbaxay dhaliisha qa-

abkii magacaabidda odayaasha haddii

isla qaabkii hore loo laabto sidee loo sixi karaa, Madaxwayne Xasan miyaanay arrintaasi isaga dan u ahayn?

Hannaan aan hagaagsanayn kama dhalan karo

Madaxwayne

hagaagsan,

wax-

aan rabnaa in dadka oo dhan codkooda

dhiiban karaan, oo aan dadka codadkoo-

Waayaha Aduunka

aragnay qaabka xulista inay suuq siiso

Ha u ogolaan mawjadaha ama dabaylaha noloshu inay

gan la joogo waxaan culeyska saaraynaa

ama hammigaaga nololeed yahay.

da loo gacan gelin dad yaroo kooban oo

waxay rabaan samayn kara , waan soo

musuqmaasuqa iyo codad kala iibsiga oo

wakhtiyadaas oo kale kor u kaca , wakhtiin la helo hannaanka ugu xeerbeegga saxan ee la isku raacsanyahay si bahwaynta Soomaali uga faa’iidaysato iyadoo aanaan isku mashquulin xisaabaadka hoose. •

tartanka soo socda ma waxaad

kaga qayb galaysaa Guddoomiyaha xisbig

Midnimo ahaan mise adoo ah guddoomiye kuxigeenka Madashada Midnimada iyo Dimuquraadiyadda?

waxaan ku talo jirnaa inaan samayno xisbi wayne kulmiya ururro iyo axsaab

badan, sidaas awgeed is sharrixiddu ma

noqon doonto wax aan aniga go’aankeeda yeelan doono, ee waxay ka go’aysaa xis-

biga oo markaas u xilsaari doona qofkay munaasib u arkaan, ma ahi qof ay kaga

dhagantahay madaxtinimo ee waxaan

isha ku hayaa sidaan uga qayb qaadan lahaa ka talinta aayaha ubadka iyo jiilasha soo socda iyo hagajinta mustaqbalkooda.

dhulka ku dhigaan, hase ahaatee u adeegso iyaga si ay kuugu qaadaan meesha ugu sarraysa ee socdaalkaagu Qof kastaa oo binu’aadam ah oo ku nool adduunka

korkiisa waxa uu leeyahay hammi, himilooyin iyo aragti dheer; si uu u maareeyo noloshiisa (vision), taasoo ku kallifaysa in uu galo hayaan dheer ama soc-

daal, si uu u gaaro u jeedkiisa nololeed, oo uu ugu furo geediga noloshiisa meesha ugu sarraysa uguna wanaagsan ee uu hiigsanayo.

Haddaba socdaalka nololeed ( journey of life) ee uu

kutaamayo qofkastaayi oo ah in uu guulaysto (to success) waxa lagamamaarmaan ah in uu ogaado mar-

ka hore jihada (direction) uu u soconayo ama u dhaqaaqayo, intaanu bilaabin safarka ama socdaalka.

Maxaa yeelay haddii kale wuxu qofku noqonayaa mid habaababsan. Dad badanoo nolosha kadhacay waxa u sabab ahaa inay garan wayeen meesha ay u socdaan, oo ay bilaabeen safar aan lahayn u jeeddo iyo wax jiho ah.

Tusaale ahaan immisa qof ayaa ka dhacay nolosha

sida wax barshada ama ku khasaaray ganacsi ama siyaasad. Dhammaan arrimahaa waxaa keenay waa gaYagleelka Aayaha

24


ka bilowga (start point) dhamaan guulaha Aad rabto

waa inaad leedahay jamasho ( desire) iyo filasho sarraysa ee xaga nolosha

Ogow haddii uu ay daciif tahay jamshadaadu, dadaalkaagu iyo hankaaguba waxaad helaysaa natiijo yar

oo daciif ah, sida uu dabka yari uu u leeyahy xadi yar oo kulayl ah . Ugu danbayn markasta aqbal xan-

uunka nolosha khibradna ka qaado dhibaatada ku soomartay ugana faa’iidayso waxa soosocda.

Si aad guul uga gaarto Safarka nololeed niyadda ku hay arrimahan so socda:

1.Noloshu saadaal malaha: Weligaa noloshaada ha ku xirin arrimo saadaal ah iyo malo awaalka sida uu xaalku noqon doono mustaqbalka.

2.Iska jir in aad ku go’aan qaadato arrin la filayo in ran la’aanta jihada kowaaad.

Nin ayaa safar galay muddo markuu socday ayuu

lumay, kabacdi nin beeralay ah ayuu la kulmay wax-

uu waydiistay in uu tilmaamo, ninkii beeralayda ahaa ayaa waydiiyey in uu kala yaqaano jihooyinka, wuxu ku jawabay ninkii lunsanaa ama habowga ahaa

ma aqaano jihooyinka!! markaa ayuu yiri kii beeraleyda ahaa: haddaba kuma tilaami karo hadaadan garanayn dhanka aad u socotid jiha ay kaa xigto.

Waxan uga socdaa qofku markuu fahmo jihada sa-

farkisa ayuu socon karaa. Waxa xiga maxaa ka hor imanaya oo ka horreeya maxaa looga baahanyahy, aan fahano nuxurka iyo macanaha cinwaankeena

(Ha u ogolaan mawjadaha ama dabaylaha noloshu inay dhulka ku dhigaan, hase ahaatee u adeegso iya-

ga si ay kuugu qaadaan meesha ugu sarraysa ee socdaalkaagu ama hammigaaga nololeed yahay.

Qof kasta haddii u janto ama haduu rabo inuu guulaysto (success) waxa caddaan ah in wadadu dheertahay, meesha uu u socdaana ay kaga horreyaan caqabado ( challenges).

Haddaba haddii uu baqo qofku wuxuu noqonayaa

mid kudhaca waddadii dheerayd oo uu u socday (failure).

Qofkasta nolosha waxa uu kala kulmayaa caabin ( resistance) intaan la gaarin hammiga dhabta ah, mar25

Yagleelka Aayaha

ay timaaddo.

3.Weligaa ha ku celcelin hawlaad hore u samaysay natiijadeedana u aragtay oo aad ogtahay in ay ku dhammaanayso isla natiijadeedii hore.

4.Wixii shalay kugu dhacay lama bedeli karo laakiin

waxad ogaataa in maanta iyo mustaqbalku uu yahay kan gacanta aad ku haysatid oo aad ka faa’iidaysan kartid.

5.Waxa mar walba maskaxdaada ku haysaa in xataa

habeen ka ugu qudcur ka badan marka uu dhammaan doono qorrax ku soo baxdo.

6.Ha is barin cabashada badan ee ah mar kasta iyo in aad si joogta ah u qoomamayso qalad mar hore

naftaada soomaray ama ay naftaadu gashay awgeed, halkii ay ka ahaan lahayd in aad kadhigato uun duruus ama casharro aad kaga taxadarto in qaladkaasi oo kale mar kale kugu soo noqon.

7.Waxa iyaduna muhiim ah in shay kasta oo nolosha ku cusub aad niyad samaan ku soodhoweyso, dhinaca sanna aad ka eegto.

8.Weligaa naftaada ha u sheegin in aanay isbedel diyaar u ahayn. Ma jiro qof dunida ku nool oo naf-

tiisu ay boqolkiiba boqol dareento in ay is beddel u

bisishahay, xitaa kuwa isbeddel ka keena ama kafaa’idaysta, marka hore naftoodu ma cabsi la’a, marka ku dhiirro.

Said Ahmed Taajir

Email :calimaax707@gmail.com


Dhacdooyinka Bulshada Waa abaartii caanka ahayd ee Dooryaanley, qofna looga warrami maayo sida xaal adduun noqday, waa la wada asqoobey, hase ahaatee tiisu waa mid gaar ah, abaarta ka hor wuxu ahaa nin dhaqan oo inta bafta cad, kabo maqaar sagaaro laga sameeyey iyo ul xardhan oo af shimbireed loo sameeyey aroorti isku taago magaalada ku soo jimcaysan jirey, hase ahaatee maanta talaa fara ka haaddey, wixii maal adduun ahaa waxa uga hadhay (19) laxaad oo xayeysi ah, gurigana lagu waraabiyo, iyo awr weyd dhaafay oo jiidhkiisii biyo isu bedeley, isaguu miciinsadaa oo ceel habeen guul ah biyo kaga soo dhaamiyaa , ugu yaraan lix ama sideed mar ayuu dhexda sii fadhiisiyaa, si uu u nasiyo. Goor duhura ayuu ku war helay in Xaadsan mataana dhashay,xalayna wuxu ogaa in Suuban wiil umushay, waxaynu niqiin waqtigan oo kale in la farxo oo damaashaad iyo dabbaal deg loo dhaqaaqo, isagase caloosha ayaa kala wareegtey, afkii baa juuqda gabay..!! wuxu go’aan ku gaadhey inuu bal ugu yaraan haweenka ka dul dareero; illeyn wuxu ku dhuunyo ma hayee, Awrkii weydda ahaa ayuu inta dhawr qarbad oo saarnaa ka tuuray hoggaanka u dhiftay, wuxu sii jiitamaba magaaladi ayuu aminkiiba sayladda is geeyey, mise cidiba kam-ma tidhaahdo, cabbaar hadduu urugo la kadaloobay ayaa nin dillaal ahi usoo dhowaadey oo ku yidhi: war gurigaa ba’ye awrka gawrac oo hilib ahaan u iibi bal in lasoo eego..! Axsantu ...intuu ugu jawaabey ayuu gawrac qoorta u dheereeyey, haraggii buu ka diiray,mise waa biyo iyo xumbo is dhexjiifa, dadkiina inay eegaan daaye sankiibayba ka qabsadeen..! Talaa ku caddaatay .. Busaaradda iyo jeeb madhnaanta waxa u sii dheer fidhada iyo

habaaska sayladda ka duulaya oo wejigiisiiba waa dhalan rogmey, cabbaar buu hamiyey, docna waa u dhaqaaqi waayey, kiishaddiisii buu faaqidaad ugu dareeray, dhawr fure oo madoobaadey, makiinado iyo saddex qaddaadiic oo lacag ah ayuu ka helay, tolow maxay goysaa??? Waa koob shaaha hal saabiic ama saanbuusi ah.. waa hagaag.., iska daa anaa aqaane inta uu hoos isula faqay ayuu bir tume u yimi oo qaddaadiicdii iyo toorreyna u dhiibey..!! dabadeedna wuxu ku yidhi: waryaa, si fiican iigu afay oo ii dhakhso, Birtumihiina markiiba Amleydii ayuu lisay oo iyadii oo wixi taabtaba leefaysa u dhiibey. dabadeed intuu hoosta gashaday ayuu xagga qabuuraha u dhaqaaqay, gooruu meel dhexe marayo oo aanu weli magaalada ka dhammaan ayay haweeney u dhawaaqday.....! -War Dhubbadoow , Dhubbadoow, war bal is taag, saaka si baad u beddelantahaye..! Isagoo yaabban ayuu xaggii haweeneyda soo jalleecay, isagoo hubsanaya inta aanay soo gaadhinbal inuu suureeyo cidda ay tahay. Markii haweeneydii u timi ee ay bariidisay oo lays yare waystay ayay haweeneydii dareentay inuu weli garan la’yahay, dabadeedna waxay tidhi: -Dhubbadow malaha i garan mayside waa haweeney beri dhexdaas ah degmada xoola weydiisan jirtey oo hawlo badani ku furnaayeen, adiguna waxad ka mid ahayd raggii isoo dhoweeyey ee ragga wada xukumay, Dhubbadoow weli waxan illoobi la’ahay maalintii aad xereda gal igu tidhi oo waxad rabtid dareerso, iska daa ololihii xoolo ururinta ahaa ee aad ii samaysaye. Ninkii oo xaqiiqsaday haweeneyda oo aad nololn

Yagleelka Aayaha

26


ahaan isu bedeshey, farkastana dahab ka lulmado ayaa madaxa kor iyo hoos u ruxay, inkastoo hadalku ku adkaa haddana waa dadaaley, sababtoo ah hadba mooralkaagu inta uu le’egyahay ayuu hadalkaaguna noqonayaa..!! Haweeneydii waxay dhaar ku martay inay Dhubbad kaxayso oo maanta u qada kariso, waa lays raacay, waxay soo gaadheen aqalkii ay degenayd oo aad u habaysnaa, qol xidhnaa ayay furtay oo Dhubbad gal ku tidhi, isla markiibana waxay odaygii u keentay cunto iyo cabitaan.Haddii Dhubbad wax cunay wuxu ogaa waxa ka dambeeyee wuxu u xog warramay haweeneydii, iyana inta sheekadu soconaysey ilmada ayay iska tiraysey, kolkii Dhubbad warkii dhammeeyey ayay xagga gudaha u dhaqaaqday oo iyadoo kiishad sidda soo laabatay, waxayna tidhi: orodoo umulihii gaadh oo bal igu soo laabo aan kuu abaal gudee!! Dhubbad intuu meel qarsoon galay ayuu kiishaddii furay mise waaba lacag tira badan oo aanu tiradeeda ka gaadhi Karin, wuxuna isku sii daayay sayladdii si uu gaadiid uga eego uu iibsado, nasiib wanaag markiiba wuxu helay Koron hayin ah oo la xaraashayo, maba gorgorine lacagtii ayuu qaddimey, dabadeedna inta nooc kasta ku sii raray ayuu isagoo farxad inuu duulo ku dhow xaggii reerihiisa afka saaray..!!! ( nuxurka: si kastoo adduun kuugu adkaado weliga haka quusan farajka Ewbbe ) W/Qoray: Faarax Biniin Boos.

27

Yagleelka Aayaha

musuqmaasuq

W/Q Khadar Axmed Nuur (Oog) Musuqu waa aafada ugu weyn ee maanta ku habsatay dawladaha soo koraya , waa caqabadda koobaad ee haysata dawladahaasi, musuqu waxa uu curyaamiyay dhaqaalaha waddamadaas, wuxuu u gogol xaaray dhibtaatooyin badan oo is biirsaday, waxaana laga tilmaami karaa, dhaqaala burbursan, amni darro , tayo xumi , khiyaano qaran , iyo wax yaalo kaloo badan oo laxariira umuurahaas. Waa maxay musuq ? Ereygaan siyaabo kala duwan ayaa loo qeexaa, macnaha ugu habboon oo wada kulmiya qeexodyadaas waxa weeye in lagu micneeyo: Sarkaalka dawladdu wuxuu leeyahay awood gaar ah, shaqooyin iyo aqoon jagada uu hayo awgeed. Falka musuqmaasuqa ah wuxuu dhacaa marka sarkaalka dawladdu isticmaalo ama isku dayo inuu (u) isticmaalo jagadiisa faa’iido shakhsi ahaaneed. Falka musuqmaasuqa ahi wuxuu sidoo kale dhici karaa marka xubin ka mid ah dadweynuhu ay duufsato ama ay isku daydo inay duufsato sarkaal dawladeed si uu isticmaalo jagadiisa ujeedo kale oo aan u faaiidaynayn dadweynaha. Waa in si ulakaca loo hareer maraa nidaamka guud iyo qaanuunka laysla qaatay, waa in awood dowladeed loo adeegsado si loogu helo dano gooni ah, ama xubno lamida dadweynaha lasiiyo wax aysan xaq u lahayn ama aanu mudnayn, qaababka ay ku yimaadaan musuqyadu waxaa ka mida laaluush (bribary ) eexasho, (nepostism) , kala fadilid (favoritism ) , baad (blackmailing) iyo wixi lamida. Noocyada musuqmaasuqa. musuqmaasuqa wayn Waa musuqmaasuqa ay ku lug leeyihiin madaxda dawladda ugu sarraysa sida madaxweynaha guddoomiyaasha gobollada iyo wasiirrada, waana marka ay madaxdaani awoodda dawladeed ay leeyihiin u adeegsadaan danahooda gaarka ah, ama usad buuriyaan xubno ama koox gooniya oo shacabkooda kamida, sida inay jagooyin ugu roonadaan dad ay isku hayb ama fikir wadaag yihiin , qandaraasya-


da dawladdana ay siiyaan shirkado lagaga habboon yahay qabashada shaqada loo igmaday. musuqmasuqa ganacsiga laxariira. Musuqmaasuqaan waxa uu yimadaa marka qof gancsade ah loo sadbuuriyo, asaga oo la siinayo qandaraas laga mudan yahay , canshuurta laga dhimo ama looba dhaafo asagoo taa beddelkeeda bixiniya laaluush. Qaababka musuqmaasuq u dhaco. Laaluushka (bribery) Laaluushka ayaa muran la’aan ah nooca ugu badan ee musuqmaasuqa. Waa in si sharci daro ah loo bixiyaa lacag, badeeco ama shay markaa u danaynayo laaluush qaatuhu; si loo beddelo maankiisa iyo habdhaqankiisa, si uu ugu tallaabsado fal-danbiyeed ka dhan ah danta guud. Tani waxay tusaale nool u noqon kartaa in la siiyo qandaraas laga mudan yahay, dhaafid cashuur, iyo in la iska indho tiro wax ka qabashada arrimo sharci darro ah. Xatooyada iyo musuqmaasuqa (Theft and fraud) Qaar ka mid ah saraakiisha dawladda oo xada hantida guud ee ay masuulka ka yihiin ee u fudud inay gacantooda gaarto, sida hantida dalwladda oo la iibsado ama dana khaasa lagu fushado. Eexasho , (nepostism) iyo kala faddilid (favoritism ) waa in masuul dawladeed uu u magacaabo jago dawladeed qof ay qaraabo ama saaxiibo yihiin, iyadoo ay jirto dad kaga habboon booskaas dhinac walba oo laga eegaba. Baad (blackmailing) waa xaaladda markuu masuul dawladeed uu handado qof kale, asagoo adeegsanaya awood dowladeed si uu uga helo faa’iido ama u qariyo wax uusan markaas rabin in la ogaado Maxaa sababa qof inuu wax musuqmaasuqo?? Qof inuu falal musuqmaasuqa ku kaco waxaa loo aanayn karaa arrima ay ka mid yihiin: 1- diin la’aan. 2- Shakhsiyad xumo. 3- deegaanka uu ku noolyahay oo musuqa caado laga dhigtay. 4- caddaalad darro uu ka tirsanayo madaxda ka sarraysa oo aan siin mushaar ku filan oo dabooli karta baahida uu qabo. 5- nidaamka habacsan oo fududaynaya qofku inuu ku dhiirado ku kicidda musuqmaasuqa. 6- Damiir- Xumo. Soomaalidu waxay tiraahdaa ili il kale ma dhawrto , tiknolojiyad kastoo casriya oo lagaaray, sistam-

kastoo laysku dayay in lagu xakameeyo musuqmaasuqa, way suurtoobi weyday in gebi ahaanba lasoo afjaro, hadday wax tari weydey ilaalada bini’aadmaka, waxaa hubanti ah qofki dareesan ilaalada iyo muraqabada Eebihii abuuray inuu ka fogaanayo wax is dabamaryeyn iyo musuqmaasuq, maxaa yeelay waxa uu aaminsanyahay Inuu Eebbe meel kasta oo aad ku jirto iyo xaalad kasta aad ku sugantahayba ku daalacanayo, sidaas darteed waa uu ka reeb toomayaa xumaanta. Qokfki aanay ku waynayn muraaqabada Alle waxay sababtaa inuusan dareemin cabsidiisa, iyo cirib xumada ka dhalan karta hadduu hanti guud si gooniya u adeegsado, xaaraanta cawaaqib xumo badan ayaa lagala kulmaa oo mid adduun iyo mid aakhiraba leh, adduunkana qofka xaaraanta cuna ducadiisa lama ajiibo. 7- Fakhri iyo Mushahar aan baahi daboolayn. Siyaasad xumada dawladaha waddamada soo koraya iyo dulmiga ka jira waxay sababtay fakhri saameeyay dhammaan qaybaha kala duwan ee bulshada xataa kii maal qabeenka ahaa waxa uu ka cabsi qabaa fakhri imaan doona. Waxa ciriiri gashay nolashii kadib markii qarashaadkii ku baxayay baahidii maalinlaha ahayd ay kabadatay dakhliga qofka soo galaya, sida aynu wada ogsoonahay musuqa jira owgiis ayaa waxa uu keenay in shaqaalihid dawladda sare iyo kuwa hoosaba aan lasiin mushahar dobooli kara baahiyadooda, taasina waxay keentay inay ku dhaqaaqaan si alaale sidii ay ku dabooli lahaayeen baahidaasi taagan, taasina waxay noqotay inay qaataan laaluush iyo wixii lamida, iskuma dheelitirna qofku masuuliyadda u hayo hantida uu maamulayo iyo wixi mushahar ahaan loo qoondeeyay, qof masuul dawladeed ah oo misaaniyadda wasaaraddiisu ay tahay bishii malaayiin lacag ah, isaguna mushahar ahaan loogu qoondeeyay waxan haba yaraatee biilkiisaba ku filnayn, sidaa darteed way adagtahay inuu is ilaaliyo..!! 8- Laxisaabtan la’aan (unaccountability) La xisaabtan la’aanta ka jirta laamaha kala duwan ee dawladda ayaa waxa ay sababtay gabi ahaanba inuu hareeyo musuqmaasuq baahsan, haddaba haddii aanu jirin qof masuuliyad qaadaya wixi hanti ahyd ee la lusnsaday, qofkiina kacabsanayn ciqaab, taasi waxa ay fududaysay in hantida dowaladda si bareera loo lunsado oo la waayo. Tusaale ahaan dawladda waxaa soo gashay dakhli dhan 20 malyan, inta baanka dhexe martay oo wada sharciya ku baxday waa 5 malyan, 15-ka malyan ee kale xagee ayay ka baxday Yagleelka Aayaha

28


?? waa la waayey , yaa qaatay ?? lama yaqaan, yaa masuul ka ahaa oo la weydiinayaa lacagtaa la lunsaday ? haddiise si uun lagu ogaado tallaabo Ma laga qaadi karaa ? ciqaabta uu mudanayo maxay tahay??, bal akhristoow is weydii. waligeen waxa dhegaheena ku soo dhacayay musuqmaasuq baahsan baa jira, weli ma maqasheen qof arrintaa loo qabsaday ? jawaabtu waa maya. 9- Kuraasta qaab-qabiileedka lagu qaybsaday. Marki uu qof masuul dawladeed uu aaminsanyahay kursiga uu ku fadhiyo inuu ku matalayo qabiilkiisa ee aanu aamisanayn inuu yahay qof qaran, waa marka uu aaminsanyahy in qabiilkiisu keeneen, qabiilkiisa kaliyana ay ka qaadi karaan xilka uu hayo. haddiiba arrintaa la isku dayo in la saxo qabiilki ayaa soo safanaya oo waxa ay leeyihiin: inta yar ee aan haysano miyaad aragtaan?? adinku waxaad haysataan ma aragtaan miyaa ? musuqmaasuq waxaa ugu daran tan caadada noqota, qofkuna xaq inuu u leeyahay moodo .haddii lagala xisaabtamona moodaya xaq asagu uu lahaa in la duudsiinayo. Saamaynta musuqu ku leeyahay bulshada iyo dowladnimada. 1- Hoos u dhac ku yimaadda heerarka koritaanka dhaqaalaha iyo geeddi-socodka horumarka. Musuqmaasuqayaasha waxa ay isku dayaan inay hor istaagaan mashaariicda hore u marineed haddii aanay helin laaluush, ama wax loo goyn, taasina waxay sababaysaa in mashaaricdu joogsato, ama mashaariicda la fuliyo iyadoo tayadeedu aad u hoosayso. Waxa kaloo dhacaysa in adeegyada ay dawladdu bixiso uu noqdo mid tayo ahaan aad u liita, madaama lacagti loogu talo galay aan lawada gelin oo qayb ka mid ah la musuqmaasuqay. 2- Shaqala’aanta oo badata. Haddi Hantidii lagu dhisi lahaa kaabayaasha dhaqaalaha , luguna xoojin lahaa adeegayada asaasiga ah ee ay bulshada u baahantahay , laguna abuuri lahaa mashaariic horumarineed , haddii lacagtaas la musuqmaasuqo waxay sabab toosa u noqonaysaa shaqo cusub in la abuura iskaba daaye in shaqaalihii hore u jiray qaybtood shaqada laga ruqseeyo. 3- Sare u kac ku yimaadda kharashaadka maciishadda iyo saboolnimada oo siyaadda. Lacagta sharci darrada ah- laaluush ama baad midday rabto ha noqotee waxaa la dulsaaraa badeecadaha ama adeegga, taasoo keenaysa in uu ka kordho qiimihi hore waana mid culays ku noqanaysa dadki 29

Yagleelka Aayaha

danyarta ahaa , hadday maciishaddu qaaliyoowdana waxa ka dhalanaya fakhri aad u badan. Soomaaliya iyo musuqmaasuqa. Hay’adda Verisk Maplecroft ayaa warbixin kasoo saartay inay Dowladaha caalamku ku kala heer duwan yihiin Laaluushka iyo Musuqa. Waxaana Warbixinta lagu sheegay in Dalka Soomaaliya kaalinta Koowaad kaga jiro dalalka uu ka jiro laaluushka iyo musuqa baahsani. Wargeysyka Wall Journal Street ee ka soo baxa dalka Maraykanka ayaa qoray in 80% Lacagaha soo gala Bangiga Dhexe ee Soomaaliya yihiin kuwo jeebka lagu shubto, loona adeegsado dano Shaqsiyadeed, waa sida uu Wargeyska WSJ daabacay. Wargeyska waxa kaloo uu qoray inaan hantida Qaranka ee Soomaaliya lagu maalgelinin wax mashaariic xukuumadeed. Dhacdadi ugu danbeesay ee laxariirta dawladda Soomaaliya iyo musuqmaasuqa waxa kamida in guddiga Qaramada Midoobay u qaabilsan Cunaqabatayntu ay ku eedeeyeen shirkadda dalka Ingiriiska laga leeyahay ee Som Oil and Gas inay bixinayaan lacago aad u badan oo ay siinayaan dawladda Federaalka ee ka dhisan magaalada Muqdisho. Taas oo qayb ka ah dadaallo ay ku doonayso inay ku ilaashato isla markaana ku balaarsato heshiiskeedii sahminta shidaalka ay lagashay wasaaradda shidaalka ee Soomaaliya 2013 ki. Gunaanad Musuqa maadaama uu yahay caqabadda ugu weyn ee hortaagan in dawladi hormarto oo dhiggeed wax la qaybsato , waa in lagu bixyaa dadaal baaxad wayn sidi loo soo afmeeri lahaa musuqa la dagay ee luguha qabtay. waddan hormar higsanaya , waa inuu qaadaa saddex tallaabo oo daawo wax ku ool ah u noqon kara musuqa:1- waa in qofka diin ahaan iyo akhlaaq ahaa loo dhisaa taasoo abuuraysa qof aan damiir ahaan u diyaar ahayn inuu wax musuqmaasuqo. 2- in nidaam adag lasamaeeyo, kaasoo keenaya inaanay qofka u fududaan inuu si sahlan wax ku musuqmaasuqo, haddiiba ay dhacdo in naftiisa xumaan faridda badani ku kadiso inuu wax is dabamarsiiyo . 3- waa in qaanuunka uu noqdaa mid adag oo ka dhigaya in aanu mardanbe ku fekerin inuu wax mususqmaasuqo , kuwa kalena u noqda tusaale cawaaqib xumada uu la kulmayo qofki ku dhaqaaqa faldanbiyeedkaas.


Dhoofka Xoolaha

Soomaalida Xilligii ay Jirtay Dawladdii Dhexe ee Soomaaliya Qore: Liibaan Axmed Shire.

W

axaan wada ogsoonahay in dhaqaalaha

u tira badan oo la dhaqdo, kuwaas oo ku kala

Waxayna Soomaalidu aad u taqaan Dhaqashada

kolba dhankii doog leh loo naqraaciyo, xilliya-

iyo dhaqanka Soomaaliyeed mar kasta oo

ay saldhig u ahaayeen xoolaha la dhaqdaa.

duunyada, Soomaalidu meel kasta ay ku dhaqa-

ntahay waxaa asal u ah oonta ay cunaan Cad iyo Caano, ku xirnaanshaha dhaqashada xoolaha ayaa ka xoogtey Mehe-radahoodi kale.

Waxaa dhulka Soomaalida ku filiqsan xoolo aad

baahsan dhul lagu qiyaasay 20 Malyan oo hiktar, ama aan iraahdo dhulka oo dhan, ayadoo

da roobka ee ku astaysan guga iyo deyrta, xilli-

ga jiilaalkana meeshii biyo leh iyo ceelasha loo arooriyo, taasaana ku keentay dadka in aaney marna degin oo weligood geedi ku jiraan.

Yagleelka Aayaha

30


Tiro koobka Xoolaha Soomaaliya:In kasta oo aan cidina tirakoobka xoolaha sixi Karin hadana waxaa jira qiyaasyo la qaaday oo aan isleeaya-

hay ayaguna waa iska mala awaal, waxaana tira koob ay ka warqabto dawlad Soomaaliyeed ugu danbaysey kii la qaaday (1988-kii) xiligaas oo ay jirtay dawladdii dhexe ee Soomaaliya.

Shaxda Qiyaasta Tirada Xoolaha (ku tireysan Milyan) ee Soomaaliya 1978 - 1988

Sanadka

Geel

Lo’

Edo

Riyo

Total

1978

5.6

4.0

9.8

16.0

35.4

1981

5.8

4.4

10.3

17.0

37.5

1979

5.8

1980

5.8

1982

6.0

1983

6.2

1984

6.1

1985

6.2

1986

6.4

1987

6.4

1988

6.6

4.5

4.5

4.5

4.6

4.2

4.3

4.5

4.6

4.8

10.7

10.3

10.8

10.6

11.2

11.8

11.8

12.3

13.2

17.2

16.8

18.0

19.0

18.0

18.3

19.0

19.3

19.7

38.2

37.4

39.3

40.4

39.5

40.6

41.7

42.5

44.3

Lama sameyn tirakoob ka danbeeyey kaas la sameeyey sanadkii (1988kii) tirokoobyada danbe ee xiligaa

ka danbeeyey waxaa loo cuskaday kobocii tirada xoolaha oo kala ahaa 0.07% Geela, 0.01% Lo’da, 0.012% Riyaha iyo 0.021% oo ido ahaa.

Qiyaasihii ugu danbeeyey waxay gaarsiinayaan tirada xoolaha ku dhaqan Soomaaliya:

Geel

Lo’

Riyo & Ido

9,000,000

8,000,000

35,000,000

Quudka iyo Calafka Xoolaha Soomalida:-

Daaqsinta xooluhu waa mid dabiici ah oo sidii Eebe u abuuray aan cid kale faragelin, waxay waligeed ku xirnayd isbe-delka cimilada.

Taranka xoolaha waxa saamayn ku leh hadba cimiladu sida ay tahay, haddii roobku fiicanyahay sanadkaa

waa sanad barwaaqo, hadduu yaraadana waxaa dhaca abaaro dadka xoolaha ka xaalufisa. 31

Yagleelka Aayaha


Abaarihii ugu wax yeellada badnaa ee ka dhacay dalka:Guud ahaan gobollada dalku waa ku kala duwanaay-

een abaaraha qaarkood, balse haddii aan soo qaada-

no abaarihii dalku ka sinaa (40kii) sano ee la soo dhaafay waxaa ugu caansanaa :

Abaartii Dabadheer oo dhacday (1973-1975kii) guud

ahaan abaartaasi waxay saamaysay gobollada dalka oo dhan, waana abaarta loogu xasuus badanyahay

uguna waxyeelada badnayd guud ahaan, waxayna

saamaysay qoys kasta oo Soomaali ah, magaala walba, degma walba iyo gobollada oo dhan, iyadoo wax yeela ba’an u gaysatay dad iyo duunyaba. Waaxaanse

la ilaawi Karin kaalintii iyo dadaalkii balaarnaa ee ay ka qaadatay dawladdii Soomaaliya iyo dowladii Ru-

sia oo daad gurayn iyo dib u dejin u sameeyey dadkii ku cayroobay iyo kuwii ku barakacayba.

Sidoo kale abaaraha caanka ah waxaan kusoo koobi karnaa kuwa soo socda:-

Qorrax madoobaad oo dhacday (1980-1981kii)

Arbacadii ama cagabarar, oo dhacday (19901994kii).

Kartoomalay oo dhacday (2003 -2004kii). Ari warma leh oo dhacday (2011kii)

Dhammaan abaaraha aan kor ku soo sheegnay waa

kuwa dhibaatooyin badan ka geystey dalka gudihii-

sa, in kastoo baaxadda wax yeello ay ku kala duwanaayeen, markaan soo qaadano oo kale abaartii Arbacada (cagabarar) abaartaa oo aad ugu dheeraatay

gobollada qaarkood sida gobolka Bay iyo Bakool, waxayna galaafatay nolosha dad aad u tira badan

tay, waxaa la sheegaa in abaartaas uu dhintay 90% geelii degaankaas ku noolaa iyadoo geelu ugu adkay-

si badanyahay xoolaha Soomaalidu dhaqato, waxa kale oo intaa dheeraa in abaarta uu ku xigay roob du-

ufaan iyo qabow wata oo galaaftay wixii askun ahaa

ee abaarta ka soo doogay. Meelaha qaarkood roob-

kaa oo loo yiqiin (Barafle) oo ka da’ay inta u dhexaysa degmada Bendar-bayla ilaa Garacad (tsunami).

Abaartii dhacday (2011kii) waxay dhibaatadeedu

aad ugu badnayd gobollada Koonfureed iyo Koofur-galbeed,

waxyeelo badan ayey ka geysatey

dhulkaas, waxaa ugu caansanaa degmada Gedo oo ay harraad iyo gaajo ugu dhinteen dad badan iyo duunyo aan la koobi Karin.

Dhammaan abaaraha aan kor ku soo sheegnay waxay ka sinnaayeen xilli roobaadkii oo la waayey, wax-

aa ka dhashay biya la’aan iyo baadla’i , dabadeed waxaa xoolihii soo food saartay macaluul iyo cud-

duro ka dhashay macaluusha, dadkii Soomaaliyeed oo noloshoodu ku xirantahay dheefta xoolaha wax-

aa soo wajahday nolol xumo iyo nafaqa daro, kadib markii ay ka cayroobeen xoolihii ay dhaqanaayeen, dabadeed in badan oo miyiga ku dhaqnaa, xoola bad-

ana ku haystey ayaa iyagoo cayr ah isasoo tubay xeryaha qaxootiga ee magaalooyinka waaweyn ku yaal.

Waxaa kale oo dhacday roobab mahiigaan ah oo dhaliyey daadad ama fatahaado oo dabaylo iyo baraf watey dadkiina ku cayroobeen, Waxaa kale oo jira aafooyin kale oo daaqa baabi’iya sida ayaxa IWM.

Dhoofka Xoolaha Xilligii Dowladdii dhexe ee

iyo xoolo aan lasoo koobi Karin. Iyadoo dhacday xilli

Soomaliya jirtay.

rid la’aan .

jireen hargaha xoolaha, haragaha duurjoogta, may-

dadka Soomaaliyeed aad u nuglaayeen oo burburkii

Soomaalidu xilli fog ayey xiriir ganacsi la lahaayeen

Sidoo kale kartoomalay waxay ahayd abaar xilli-

diga iyo beeyada. Cidina ma sheegi karto xilliga uu

dawladdii dhexe uu dhaxalsiiyey kalayaac iyo isutu-

geedu dheeryahay, waxayna ugu cuslayd gobollada Puntland ama Woqooyi-bari, abaartaas waxaa

lagu xusuustaa xoolihii tirada badnaa ee ay galaafa-

Yaman, Jaziiradda Carbeed iyo Ciraaq, waxayna geyn

bilawday xirirkaas ganacsi, hase ahaate waxaa laysla

qirsan yahay inuu xilli taariikhdeedu aad u fog tahay bilawday, taariikhyahannada qaarkood waxay sheeYagleelka Aayaha

32


gaan inuu soo bixitaankii Islaamka ka horreyey, wax-

4.Gaadiidka lagu rarayo xoolaha dawladdu waxay

ee Xibshidsuut.

laansho loo qaadan jiray, waxayna aadi jireen Yaman

aa kale oo xiriir ganacsi uu u dhexeeyay Soomaaliya iyo Masar waqtigii boqoraddii fircooniyadda ahayd Xilliyadii ay Soomaaliya yeelatay xukuumadda dhexe waxaa bilawday in si habsami iyo nidaam leh

xooluhu u baxaan. Waxana waqtigaas la isticmaa-

layey lacagta Shilin Soomaaliga ah, Lacagaha qalaad

waxba laguma gadan jirin, dadkuna ma aqoon waxan shilin Soomaali ahayn.

Dawladdu waxay xoolaha Soomaaliya ku dhoofin jirtey heshiis dhex mara dawladda iyo ganacsato ama dawlado shisheeye.

Waxay dawladdu dhoofka xoolaha u Sameysay Xeryo (Hall Ground) lagu aruriyo xoolaha, Dekadda ay ka dhoofaana waxa ka shaqayn jirey kooxo dhakhaatiir caafimaadka xoolaha ah.

Waxaa ugu muhiimsanaa dekadaha xooluhu ka

dhoofi jireen dekadda Magaalada Berbera ee gobol-

ka Woqooyi-galbeed Soomaaliya, dhoofka ugu badan ee xoolahuna halkaas ayuu mari jiray, ilaa haddana dalalka Gacanka carbeed waxay ariga Soomaalida u

yaqaaniin Berberaawi waana jeceyl weyn oo ay u ha-

yaan magacaas, sidaas oo kale markaad Sucuudiga

joogto waxaad maqlaysa ari lagu yeerayo SAWAAKINI, Sawaakin waa dekadda ku taal woqooyiga Suudaan oo ku dhow magaalada Portsudan, waxana loo yaqaan ariga dhulkaas ka yimaadda. waxa marar-

ka qaarkood xoolo ka dhoofi jireen dekadda Kismaayo, iyo dekadda Muqdisho oo iyada Lo’ iyo geel

badanaa laga rari jiray, Xiliyadaas waxay xooluhu u dhoofi jireen dalalka Sucuudiga iyo Masar.

Nidaamka iyo shuruudda dhoofka xoolaha Soomaaliya:-

1.Waa inuu yahay Lab, Dheddig in la dhoofiyo xaaraan bay ahayd.

2.Qaan gaar inuu yahay neefku, ariga 2 jir, Lo’ & Geel

4 -5 jir iyo wixii kasii weyn, oo jiqiiqda lama ogolayn. 3.Waa inay Dhufaananyihiin. 33

Yagleelka Aayaha

ogolayd markab Livestock ah oo keliya, doonyuhu mamnuuc bay ahaayeen, mar-mar dhif ah ayaa ogo-

iyo Dubey, waxaana fasixi jirey Maamullada Gobollada.

5.Wixii shuruud caafimaad ah waxaa soo sheegan jiray dalalka loo dhoofiyo.

6.In la ilaaliyo suuqa, si loo dhowro qiimaha xoolaha. Waxay dawladdu xoolaha u sameysay Xerooyin

waaweyn (Hall Ground) waxayna ka koobnaayeen 4 xero oo kala ahaa:-

•La heley oo ku taalley Kismaayo. •Aroori oo ku taalay Burco.

•Qoolcaddey oo ku taal Sallaxlay, waxay Hargaysa ka xigtaa dhinaca xuduudka Itoobiya.

•Warmaxun oo ku taalley Walla-weyn, wayna ka hor-

marsanayd kuwii hore oo dhan, waxay ahayd deeq ay bixisay dawladda Maraykanku, waxaana dhistay haayadda USAID.

Shaqada ay qaban jireen xeryahaasi iyo qaabka xooluhu uga dhoofaan Dekadda:-

1.Xoolaha ayaa lagu tallaali jiray oo waxana lagu hayn

jiray 21 maalmood; si loo hubiyo inay caafimaad qabaan.

2.Waxaa ka shaqeyn jiray koox tallaalka xoolaha

dhoofaya loo tabobaray, waxaa kale oo kooxaha

caafimaadku joogi jireen xuduudaha ay ka soo ga-

laan xooluhu, sida Wajaale Woqooyi Galbeed iyo Qooqaani – Jubada-hoose.

3.Waxaa Maamulka Xeradu soo qori jiray warqad

tilmaamaysa inay dhoofi karaan xoolahaasi, waxayna u soo qori jireen saraakiisha dekadaha jooga,

dekadahaasina waxay leeyihiin xarumo ay xooluhu ku nastaan. Irridaha ay maraan xoolaha dhoofayana waxa furayaashooda haysta dhakhaatiirta xoolaha.

4.Warqad baaris oo hubin loogu dirayo wixii isbedel ah ee dhacay xilligii xooluhu u soo socdeen dekadda.

5.Dhakhaatiirta Xoolaha ee Dekaddu (Port Veteri-


nary Office) waxay raacinayaan shahaado caafimaad.

Masar dagaalkii October gashay Soomaaliya waxay

du kaasoo raacaya gaadiidka qaaday xoolaha.

Waxaa kale oo loo dhoofin jirtay dalalka Gacanka

6.Waraaqdaas shahaadada ah waxaa tixraaci jiray

Dukumentiga kale oo dhan ee ay bixinayso dawladWaxa kale oo jiray khoori ama Dekado Macmal ah oo kootarabaan ahaan u shaqeyn jiray waxaana kuwii gobolka Bari ka mid ahaa Qandala, Boosaaso, waxaana ka bixi jiray doonyo, xoogoodu waxay u bixi jiraan Yaman iyo Imaraatka.

Gobolka Sanaag meelaha ay ka bixi jireen waxa ka

mid ahaa: Ceelaayo, Laasqoray, Laasasurad iyo Xiis iyo Meydh, dhinaca woqooyiga waxay xiriir fiican la lahaayeen Dekadda Makha ee Yaman.

Qaabka Xoolaha loo iibgeyn jirey Lacagahana lagula kala wareegi jiray.

Dekadaha waa weyn wixii ka bixi jirey waxay ahayd

qaab bixinta lacagaha L.C ama ICTIMAAD oo ahayd in

baanka laga soo diro lacagta, iyadoo lagu soo hagaajinayo Baanka Soomaaliya, waxaana ugu muhiimsanaa bangiyadaas Bangigi dhexe ee Soomaaliya iyo Bangigii Ganacsiga Soomaaliya.

Dekadaha Yar-yar waxay dawladdu ka qaadi jirtay ganacsatada wadata xoolaha khidmad yar oo lagu

magacaabi jiray (faranka-footo) iyaguna xoolihii loo ogolaaday xoolo ka badan ayay ku rari jireen doonta.

Waxaa jirtay Wakaalad lagu magacaabi jiray wakaaladda HORUMARINTA XOOLAHA (Livestock Devel-

opment Agency) oo loo soo gaabin jiray LDA. Waxaana la asaasay Lixdamaadkii xilligii dawladdi rayidka,

waxaa maareeyeheedii 1’aad noqday Prof Gaani oo waagii danbe noqday Guddoomiyaha Jaamacadda

Ummadda, wakaaladdu waxay soo iibsan jirtay

xoolaha, wayna dhoofin jirtay, waxa kale oo ay la-

kaalmo ahaan ugu diri jirtey hilib gasacadaysan oo aad u tiro badan. Carbeed.

Wakaaladaasi waxay ka mid noqotay wakaalado badan oo la baabi’iyey sanadkii (1982kii) waxaana deyn farabadan ku yeeshay Bangigii Ganacsiga.

LDA waxay ahayd wakaalad ganacsi, dawladduna markay ku fashilantayna ayay faraha kala baxday.

Waxaa laga soo reebay waax lagu magacaabay Waaxda Horumarinta Xoolaha oo lagu daray wakaaladdii DAAQA QARANKA wixii shaqaale LDA ahaana

halkaas ayaa la geeyey, lamana ruqseyn maadaama mushahar badani ka maqnaa, dabadeedna

mushaaraadkoodii & xuqooqdoodii oo lacag ah ayaa la siiyey taasoo gaaraysey ilaa 9 bilood. Dabadeedna

qaar badan ayaa la ruqseeyey, waxaana la reebay inyar oo xirfadlayaal ahaa.

Maareeyihii Wakaaladda Daaqa C/llaahi Axmed Kar-

raani wuxuu diyaariyey mashruucii SUUQGEYNTA &

CAAFIMAADKA XOOLAHA, wuxuu u raadshay maalgelin dibadda ah, waxaana keentay arintaas xanni-

baadii Lo’da ee Sucuudigu ku sameeyey (1982kii), Waxaa mashruucaa loo asaasay si ay u hagaajiso

caafimaadka iyo istaandarkooda oo ay u noqdaan xoolo ku tartami kara suuqyada caalamiga ah.

Waxaa maareeye ka noqday Reysal wasaarihii hore C/weli Sheekh Axmed oo dhisay Xeradii (Xero Guul)

ee WARAMAXUN, markii la dhammeeyeyna burburkii baa dhacay.

hayd warshaddii hilibka ee kismaayo (Kismayo Meat

NB: Waa Maqaal Taxane noqon doona oo ka hadli

badan waxa qaadan jirey Ruushka.

WAQTIGII BURBURKA xilligii ka horreeyey asaasiddii

Factory) taasoo lagu qali jiray Lo’da, laguna qasacadeyn jirey, dabadeedna waa la iibgeyn jirey, inta Waxaa xusid mudan in sanadkii (1973kii) markii

doona habkiii dhoofka xoolaha Soomaalida, maqaalka xiga wuxuu ka hadli doonaa DHOOFKII XOOLAHA MAXJARADA, Hadduu Eebbe ogolaado.

Yagleelka Aayaha

34


35

Yagleelka Aayaha


‫قيمة الكتاب عند المجتمع الصومالي‬ ‫الكتابة والقراءة عند املجتمع الصومايل ال تختلف كثريا ً عن قيمته عند املجتمعات األفريقية‬ ‫والعربية‪،‬فالكتاب عندهم مجرد تحفة يتزين بها الفرد يف مكتبته‪ :‬أو غرفة جلوس منزله‪،‬دون أن يُعري‬ ‫الفرد أدنى اهتمام ملا تحتويه الكتب يف دواخلها من كنوز ومعارف‪ ،‬أو يهتم يف رعاية وحفظ األرشيف‪،‬‬ ‫وتسليمها لألجيال القادمة‪ :‬لعلها تقيم وزنا ً للكتاب‪ ،‬وتحرتم الكتابة والقراءة كأسلوب حضاري للتفاهم‬ ‫والتواصل‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫قبل سنتني ُ‬ ‫واقتنيت – بعد طول عنا ٍء وبحث شديدين‪ -‬كتاب « يف‬ ‫زرت العاصمة األوغندية كمباال‪،‬‬ ‫أفريقيا الخرضاء‪ ..‬مشاهدات وانطباعات وأحاديث عن اإلسالم واملسلمني» وهو كتاب قيّم يُصنف ضمن‬ ‫أدب الرحالت‪ ،‬يتحدث فيها الكاتب ‪ -‬محمد بن نارص العبودي الرئيس السابق للجامعة اإلسالمية يف‬ ‫املدينة املنورة‪ -‬عن جوالته يف أدغال أفريقيا‪ ،‬ويف كل زيارة يقوم بها العبودي إلحدى البلدان األفريقية‬ ‫كان يزور املتحف القومي واملكتبة املركزية‪.‬‬ ‫والصومال كانت ضمن البلدان التي زارها العبودي‪ ،‬وكتب عنها انطباعاته ومشاهداته‪،‬بدأ حديثه‬ ‫عن الصومال حول واقع الدعوة اإلسالمية‪،‬وما يعرتض طريقها من مصاعب وتحديات؛ واصفا ً املناخ‬ ‫ً‬ ‫نتيجة للتحوالت السياسية التي كانت تشهدها البالد‪،‬مع ما صاحبها‬ ‫السيايس واالجتماعي بـ « املتقلب»‬ ‫من اإلزدواجية والتجاذب امللحوظ مارسها النظام الصومايل ليحظى دعم ا ملعسكرين األمريكي و‬ ‫الرويس‪ ،‬وهي سياسة وصفها الكاتب بالناجحة؛ انعكست ثمارها عىل العمران التي شيّدها كل معسكر‬ ‫– عىل حده‪ -‬يف العاصمة الصومالية مقديشو‪.‬‬ ‫ويف معرض حديثه عن الجنراالت والرموز الصومالية‪ ،‬امتدح الكاتب الجنرال‪ /‬محمد أبرش هامان‪،‬كونه‬ ‫رجل دافع بكل ما أوتي من قوة كتابة الحرف الصومايل بالعربي‪ ،‬وعارض بشدة جهود األكاديميني‬ ‫الصوماليني الساعني إىل كتابة الحرف الصومايل بالالتيني‪.‬‬ ‫الجنرال املذكور كان الوحيد من بني الصوماليني الذي يمتلك يف بيته مكتبه تضم بني دفتيها نوادر‬ ‫الكتب واملخطوطات‪ ،‬حسبما ذكر العبودي يف كتابه‪.‬‬ ‫لكن لألسف الشديد مكتبة الرجل ضاعت وُرسقت بواسطة لصوص املتاحف‪ ،‬بعد انهيار الحكومة‬ ‫الصومالية‪ ،‬ونهب ممتلكات نظام سياد بري‪ ،‬ومن بينها‪ :‬املتحف القومي الصومايل واملكتبة املركزية‬ ‫التي تناثرت كتبها يف الهواء‪ ،‬بعد تمزيق رقع املخطوطات‪ ،‬وحرق الكتب النفيسة ‪،‬وهي عملية طمس‬ ‫ممنهج وعشوائي للذاكرة الصومالية‪ ،‬ال زلنا نعاني من تبعاتها املؤملة حتى اليوم‪.‬‬ ‫حادثة أخرى ‪ -‬ال زالت‪ -‬فصول قصتها املؤملة منقوشة عىل ذاكرتي‪ ،‬بعد ميض خمس سنوات من‬ ‫روايتها عن طريق املؤرخ الصومايل جامع عمر عيىس‪ ،‬الذي حكى يل بأنه زار قرية « بُرع» التي تبعد‬ ‫عن بوصاصو ‪ 30‬كيلو بحراً؛ بهدف الحصول عىل معلومات وافيه عن العالّمة الصومايل الشيخ الفقيه‬ ‫عيل ماجريتني‪.‬‬ ‫وجد املؤ رخ الباحث عن تاريخ العالّمة عيل ماجريتني مخطوطات نادرة بخط يد العالّمة مرصوصة‬ ‫جبل جنب القرية‪ ،‬وقد تمزقت املخطوطات‪ ،‬وتعرضت لتلف شديد‪ ،‬وت ّم‬ ‫بطريقة عشوائية يف حفرة بقاع ٍ‬ ‫حرق معظمها‪ ،‬وتكديس بقية املخطوطات‪،‬وإهمالها‪ ،‬كأنها قمامة ملوثة‪.‬‬ ‫هذا هو حال الكتب واملخطوطات عند الصوماليني‪ ،‬أما الكتابة والقراءة فواقعها مؤسف‪ ،‬فالصومايل‬ ‫بطبيعته يميل نحو الخطابة وإلقاء الشعر‪ ،‬ويعزف عن القراءة والكتابة؛ حتى يف صفوف األكاديميني‪.‬‬ ‫وقديما ً قال‪ :‬ألربتو مانويل يف كتابه «تاريخ القراءة « أما ما يُكتب قيبقى‪،‬وأما ما يُقال فتذروه‬ ‫الرياح» وهي مقولة صحيحة‪ ،‬تنطبق عىل واقعنا ا ُملعاش‪ ،‬فكم من القوايف نُظمت؟! واألشعار قِ يلت!‬ ‫مع ذلك ضاعت وسط ألسن الناس‪ ،‬ولو أن األدب الصومايل د ُِون‪ ،‬ل ُكنّا اليوم شعبا حضاريا يتباهي‬ ‫بتاريخه وتراثه بني األمم‪.‬‬

‫‪ 29‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫الورقة األخيرة‬

‫كاتب المقال‬

‫عبد الفتاح نور أحمد‬ ‫( أشكر )‬


‫شؤون اجتماعية‬

‫والطفولة‬ ‫منظمة المرءة ّ‬ ‫ّ‬ ‫الصومال ّية(‪)SAFWAC‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫والصرب مع اإلرصار‪ ،‬فال ش ّك أن ثمّ ة‬ ‫عندما تتّحد اإلرادة مع العزيمة‪،‬‬ ‫نجاح كبري‪ ،‬وال مجال للفشل أبدا‪ّ ،‬‬ ‫لكن القدرة عىل املواصلة والحفاظ عىل‬ ‫تجسده من ّ‬ ‫ّ‬ ‫ظمة املرءة‬ ‫املستوى أه ّم وأصعب من النّجاح نفسه‪ ,‬هذا ما‬ ‫وال ّ‬ ‫طفولة ّ‬ ‫الصوماليّة املعروفة اختصارا بـ (‪.). SAFWAC‬‬ ‫لقد تبلورت فكرة اإلنشاء من بعض الفتيات الخريجات من الجامعات‬ ‫املرصيّة اللاّ تى أدركن الحاجة اىل جمعيّة نسويّة تهت ّم بشؤون األطفال‬ ‫واألمّ هات املقيمات ىف مرص‪ ,‬فمع تزايد أعداد الجالية ّ‬ ‫الصوماليّة وكثرة‬ ‫ّ‬ ‫وخاصة األمّ هات واألطفال لكونهم‬ ‫التّحدّيات ا ّلتى تواجه العائالت يف هناك ‪،‬‬ ‫ماسة إليجاد من ّ‬ ‫الحلقة األضعف‪ -‬كانت الحاجة ّ‬ ‫ظمة غري ربحيّة تعمل‬ ‫ّ‬ ‫عىل تذليل العقبات أمام العائالت الصوماليّة النازحة‪ ،‬من خالل تسهيل‬ ‫الخدمات وتنظيم النّشاطات التّعليميّة واإلجتماعيّة والترّ فيهيّة والجدير‬ ‫باإلشارة أنّه حتّى ّ‬ ‫الشباب يستفيدون من دورات وبرامج الجمعية ّ‬ ‫ألن‬ ‫الصومايل قدر اإلمكان ‪ ،‬كما ّ‬ ‫الهدف هو تطوير املجتمع ّ‬ ‫أن نادى الق ّراء‬ ‫ونادى العدّائني مفتوح لك ّل أفراد الجالية عىل ح ّد سواء‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫السيد صالح معلم أبوبكر املعروف بـ(املدنى) كان من أوائل املساندين‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫للفكرة‪ ،‬وال يخفى انبهاره بالنجاح الذى حققته الجمعيّة ىف زمن قياىس‬ ‫جدّا‪ ،‬يقول املدني‪ :‬أتذ ّكر األيام األوىل من نشاطات الجمعية‪ ،‬ومق ّر‬ ‫إقامتها املتواضع ىف الحى العارش من مدينة نرص ىف القاهرة ‪ ،‬واملكوّن من‬ ‫غرفتني صغريتني وذلك قبل أن تنتقل اىل مقرها الحاىل املجهّ ز ىف الحى‬ ‫التّاسع املجاور‪ ،‬لم يكن حتّى أكرب املتفائلني ّ‬ ‫يتوقع نجاحا بهذا النّوع ‪،‬‬ ‫وقفزة بتلك الطريقة‪ ,‬من هنا يجب أن نعرتف ّ‬ ‫بأن الفتاة ّ‬ ‫الصوماليّة أثبتت‬ ‫ّ‬ ‫والصمود‪.‬‬ ‫شخصيتها القويّة ‪ ،‬و قدرتها عىل التّحدّى‬ ‫املؤسسني للمن ّ‬ ‫تقول األستاذة نرصة محمّ د أحمد واحدة من األعضاء ّ‬ ‫ظمة‪:‬‬ ‫من الوقائع املؤملة ا ّلتى ال تفارقنى ذكراها عند بداية ا ّلثورة عام ‪2011‬م‬

‫ّ‬ ‫وتوقفت الحركة العامّ ة ىف القاهرة وتع ّذر ال ّذهاب إىل املستشفى اضط ّرت أ ّم‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫لاّ‬ ‫صوماليّة أن تنجب ىف بيتها بمساعدة بعض الجريان وبما أنهم نجحوا ا أنها‬ ‫أصيبت ( بناسور رشجى (‪ )Fistula‬من هنا استلهمنا الفكرة وقمنا بتأسيس‬ ‫الجمعيّة ىف منتصف ‪2011‬م للحيلولة دون حدوث مثل ذلك‪ ،‬وهذا مادفعنا‬ ‫إلنشاء صندوق خريى يقوم بالتّغطية عىل الحاالت اإلنسانيّة العاجلة إضافة إىل‬ ‫صندوق آخر وهو صندوق ادّخار ّ‬ ‫يوفر اقرتاض مبالغ مالية لألعضاء املسجّ لني‬ ‫فيها‪ ,‬وتضيف النّاشطة ّ‬ ‫أن تعدّد مشارب وثقافات الفتيات وتنوّ ع بيئاتهم‬ ‫الخليجيّة و الغربية إ كان ذلك الحافز األكرب إلنشاء الجمعيّة‪ ،‬ومن خال تجربتنا‬ ‫المسنا ال ّروح اإليجابيّة والحماس لفعل الخري متج ّذرة ىف الطبع ّ‬ ‫الصوماىل‪،‬‬ ‫حيث تجاوب معنا ك ّل رشائح الجالية‪ّ ،‬‬ ‫وتلقينا منهم الدعم واملؤازرة كما ّ‬ ‫أن‬ ‫الهيئات األمميّة منحتنا عدّة مشاريع صغرية بواسطة هيئة التّضامن السودانيّة‬ ‫قمنا بتنفيذها عىل قدر عاىل من ّ‬ ‫الشفافيّة والتّفانى ممّ ا أكسبنا احرتام النّاس‬ ‫وإعجابهم بنا‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫لقد قامت الجمعية بالكثري من األعمال والنشاطات منذ تأسيسها حيث اهتمّ ت‬ ‫برفع مستوى التّعليم واملهارات‪ ،‬وعىل ذلك قامت الجمعية بعقد برامج تعليم‬ ‫اللغتني العربية واالنجليزية ‪ ،‬كما ّ‬ ‫ان القرآن وعلوم الدّين تصدّرت يف قائمة‬ ‫ّ‬ ‫لكن اإلنجاز األكرب ىف‬ ‫األولويّات‪ ,‬كذلك تمّ ت إقامة دورات ىف الحاسب اآليل‪،‬‬ ‫هذا املجال يتمثّل بتنفيذ مرشوع محو األميّة الذي استفاده كثري من األمهات‪،‬‬ ‫أن بعض األمهات‪ ،‬ومن ما التخطئه العني ّ‬ ‫حتّى ّ‬ ‫أن التعّ ليم الفنّى لدى الجمعيّة‬ ‫لاّ‬ ‫ّ‬ ‫مهاراتهن ىف العمل واالنتاج‬ ‫أصدر العديد من الفتيات ال تى قمن باستغالل‬ ‫ىف مجال األعمال ّ‬ ‫الصغرية كالحياكة وصناعة املكياج‪ ،‬وحضانة األطفال‬ ‫واساليب ال ّ‬ ‫طبخ‪ ,‬فعىل سبيل املثال اختري فاطمة صالد (فتوشا) كواحدة من‬ ‫أحسن الفتيات املنتجات ىف مرص تقديرا ألعمالها االنتاجية مثل الشنّط اليدوية‬ ‫واألقمشة‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪28‬‬


‫دولة مؤسسات‬ ‫كيف يمكن بنظركم الوصول اىل دولة ذات ّ‬ ‫مؤسسات ىف ظ ّل وجود العامل القبىل‬ ‫كأكرب مؤثّر عىل الساحة؟‬ ‫القبيلة والقبليّة ال تش ّكل عندى أيّ مشكلة او حساسية كنّا قبائل وسنبقى كذلك‬ ‫‪ ,‬النّظام القبىل ّ الصوماىل أسلوب اجتماعى وسياىس تكوّن كنتاج تراكم خربات‬ ‫ّ‬ ‫وتمسكوا بمبادئه واخالقه ‪ ,‬ال أحبّ االنسياق وراء اطروحات‬ ‫عايشها اجدادنا‬ ‫الغرب وما يسمّ ى بالحداثة العامليّة ا ّلتى تجرب غريها من دول العالم التّج ّرد من‬ ‫القيم واملبادئ املحلية ‪ ,‬فقط العيش كمايرونه‪ ،‬لذلك ال أرى التّه ّرب من الهوية‬ ‫القبليّة والتّربّأ منها؛ وانّما الحفاظ عليها تحت سيادة القانون فعندما يت ّم تأسيس‬ ‫قضاء نزيه يح ّكم القانون بحذافريه عندها لن يكون للقبيلة دور محورى سلبى‪.‬‬

‫ماهى رؤيتكم للفدراليّة هل ترونه النّظام األنسب للصومال ؟‬ ‫يرتبط نجاح وفشل األنظمة واألساليب املتّبعة بقدرة املجتمعات عىل توظيفه‬ ‫واستخدامه مركزيّا كان او فدراليّا؛ أو غريه‪ ..‬لكنّى أرى ‪ -‬بال ش ّك‪ّ -‬‬ ‫أن املرحلة‬ ‫الحاليّة ال يوجد خيار سوى الفدرالية لتبديد املخاوف ّ‬ ‫والشكوك وزرع بذور الثّقة‬ ‫وال ّلحمة الوطنيّة بني املواطنني؛ الذين ف ّرقتهم الحروب‪.‬‬

‫انتخابات‬ ‫ما هو تقييمكم ألهداف ‪ 2016‬ىف ظ ّل اعرتاف الحكومة بعدم قدرتها عىل اقامة‬ ‫انتخابات ح ّرة؟‬ ‫الحكومة الحاليّة لم تأخذ خطوة واحدة ىف االتّجاه الصحيح ولم تكن عندها رغبة‬ ‫من األساس للقيام بذلك ‪ ,‬اعتربها حقبة زمنيّة مهمّ ة وفرصة ثمينة ضاعت عىل‬ ‫األـمّ ة الصوماليّة ‪ ,‬لقد رموا الحلم ّ‬ ‫الصوماىل ىف برئ عميق‪ ،‬وأصبح كياننا ىف خطر‬ ‫حقيقي بسبب دكتاتورية الرئيس حسن وحاشيته ‪ ,‬اآلن وقبل سنة واحدة من‬ ‫موعد االنتخابات يعرتف بالفشل ولألسف‪.‬‬

‫اذا ماهى اقرتاحاتكم لتجاوز املرحلة؟‬ ‫الخيارات محدودوة جدّا‪ ،‬وما زلنا ىف قيد الدراسة والبحث عن الحلول وبالتّأكيد ال‬ ‫نرى جدوى من تمديد الفرتة ال ّرئاسيّة‪ ,‬كما أننا لسنا مع ال ّرجوع للنّظام القديم‬ ‫ا ّلذى افرز القيادة الفاسدة ا ّلتى نعانى منها حاليّا ‪ ,‬الحكومة الحاليّة عملت عىل‬ ‫تعطيل االنتخات عمدا ألنّها تدرك أنّها ال تتمتّع بثقة الشعب؛ وألنّها تعرف أنها‬ ‫ليس بامكانها توزيع ال ّرشاوى عىل رشائح كبرية من الشعب الصومايل الرافض‬ ‫للتمديد‪.‬‬ ‫الحزب واملظ ّلة وبالتشاور مع الكتالت الربملانيّة وك ّل األطراف املعنيّة يبذل ك ّل ما‬ ‫ىف وسعه الخراج البلد من املأزق الحاىل ونطلب من الجميع االلتفاف عىل املصالح‬ ‫الوطنيّة للخروج برؤية توافقيّة مقبولة ونأمل ّ‬ ‫تحقق ذلك ىف األيّام القليلة املقبلة‬ ‫باذن ال ّله ‪.‬‬

‫نظام تعيني األعيان تبيّنت مساوئه كيف يمكن تصحيحه ىف حال ال ّرجوع اىل هذا‬ ‫النّظام ىف تعيني ال ّرئيس القادم أليس األمر ىف صالحه؟‬ ‫ال يمكن فرز رئيس كفؤ عرب نظام يفتقد اىل الضوابط ّ‬ ‫الصحيحة لذالك فانّها غري‬

‫‪ 27‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫مأمونة الجوانب ‪ ,‬نحن مع اتاحة الفرصة للنّاخب ّ‬ ‫الصوماىل كى يحدّد مصريه وض ّد‬ ‫فكرة اختزال األصوات ىف يد مجموعة محدودة دون غريها وقد رأينا رواج الفساد‬ ‫ورشاء ال ّذمم ينتعش ىف مثل تلك ال ّ‬ ‫ظروف ‪ ,‬حاليّا وىف هذه املرحلة الدّقيقة اليخطر‬ ‫ىف بالنا ىف من ستؤول اليه ال ّرئاسة واستطالع فرص األطراف فيها بقدر ما نهت ّم‬ ‫بوضع منهجيّة سياسيّة سليمة تكون ىف صالح املجتمع الصوماىل عامّ ة ّ‬ ‫بغض النّظر‬ ‫عن اىّ اعتبارات أخرى‬

‫ّ‬ ‫سترتشح كرئيس حزب الوحدة ام كنائب رئيس مظ ّلة الوحدة والديمقراطية ؟‬ ‫هل‬ ‫نحن بصدد تكوين حزب كبري ينصهر فيه الكثريمن األحزاب املوجودة تحت مظ ّلة‬ ‫الوحدة والديمقراطية‪ ،‬وبالتّاىل فإن قرار ّ‬ ‫ترشحى من عدمه يكون فقط بيد الحزب‬ ‫فهو ا ّلذى يختار من يراه األنسب لذلك ‪ ,‬لست مهووسا بالرئاسة بقدر ما أرغب ىف‬ ‫بناء مستقبل واعد للجيل القادم‪.‬‬


‫حوار حصري‬

‫“‬

‫ُ‬ ‫لست مهووساً بالرئاسة‬ ‫بقدر ما أرغب في بناء‬ ‫مستقبل واعد للجيل‬ ‫ٍ‬ ‫القادم‬ ‫أجرى الحوار الزميل محمود‬ ‫عيسى فارح‬

‫نبدة مختصرة‬

‫الدكتور عبدالرحمن معلم عبدال ّله «باديو» معروف لدى ك ّل األوساط ّ‬ ‫السياسيّة واالجتماعيّة الصومالية بنزاهته وسعيه الدّائم لالنتقال لدولة القانون‬ ‫والديمقراطيّة؛ استنادا اىل مبادئ الشرّ ع القويم‪.‬‬ ‫ينتمي باديو إىل حركة « اإلصالح» إحدى األفرع اإلخوانية يف منطقة القرن األفريقي‪ ،‬وهو ناشط اجتماعي‪ّ ،‬‬ ‫أسس مع مجموعة أكاديميني صوماليني‬ ‫ً‬ ‫شبكة للعمل املدني والسلمي‪ ،‬زاولت مهامها يف جميع مناطق الصومال‪.‬‬ ‫ساهم باديو ‪ -‬مع غريه من رموز حركة اإلصالح‪ -‬تأسيس « مجلس املصالحة الصومالية» كذراع سيايس خدمي تابع لجسم الحركة‪ ،‬تر ّكز‬ ‫مهمتها يف املصالحة ول ّم شمل الصوماليني‪ ،‬وكان من ثمار هذا املجلس الحكومة التي تشكلت يف جيبوتي بقيادة الرئيس عبد القاسم صالد حسن‪.‬‬ ‫مجلة « صناعة املستقبل» تنفرد بنرش مقابلة حرصية مع باديو‪ ،‬يس ّلط الضوء فيها واقع األزمة الصومالية‪،‬ومستقبل السياسية الصومالية يف ظل‬ ‫تجاذبات سياسية بني املركز واألطراف‪.‬‬

‫أبرز ما قاله الدكتور باديو يف حواره‪:‬‬

‫ • القبيلة والقبليّة ال تش ّكل عندى أيّ مشكلة؛ أو حساسية كنّا قبائل‬ ‫وسنبقى كذلك‬ ‫ •ال يُوجد خيار سوى الفدرالية؛ لتبديد املخاوف والشكوك‪ ،‬والحفاظ عىل‬ ‫اللحمة الوطنية‪.‬‬ ‫ •الحكومة الحالية لم تأخذ خطوة واحدة يف االتجاه الصحيح‪ ،‬ضيّعوا‬ ‫فرصة ثمينة‪ ،‬وحطموا آمال الشعب‪.‬‬ ‫ • الكيان الصومايل يف خطر؛ والسبب ديكتاتورية الرئيس وحاشيته‪،‬‬ ‫واعرتفوا بالفشل قبل سنة من موعد االنتخابات الرئاسية املرتقبة‪.‬‬ ‫ • نحن بصدد تكوين حزب كبري ينصهر يف بوتقته الكثري من األحزاب‬ ‫املوجودة تحت مظ ّلة الوحدة والديمقراطية‪.‬‬ ‫ •قرار ّ‬ ‫ّ‬ ‫ترشحى من عدمه يكون – فقط‪ -‬بيد الحزب فهو الذى يختار من‬ ‫يراه األنسب لذلك‪.‬‬ ‫ • ُ‬ ‫لست مهووسا بالرئاسة بقدر ما أرغب ىف بناء مستقبل واعد للجيل‬ ‫القادم‪.‬‬

‫السرية واملسرية‪:‬‬

‫ولد ىف مدينة عيل طريي عام ‪ 1954‬تخ ّرج من مدرسة جمال عبد النّارص‬ ‫الثّانويّة؛ ليلتحق بعدها بالجيش الصوماىل؛ حيث تم ابتعاثه اىل روسيا‪ ،‬درس‬ ‫هناك الهندسة اإللكرتونية‪ -‬قسم الصواريخ ما يقارب ست سنوات‪.‬‬ ‫اشتغل ىف الجيش حتى عام ‪1986‬؛ عندما حصل عىل دورة تدريبية من‬

‫الواليات املتّحدة ملدّة ستة اشهر؛ ليعود عىل اثرها إىل الصومال غري ّ‬ ‫أن الفرتة‬ ‫الحرجة وبداية تف ّكك الجمهورية كانت ماثلة امام عينييه ممّ ا أجرب الضابط‬ ‫ّ‬ ‫الشاب عىل الرحيل واالغرتاب وبدأ ىف دراسة العلوم ّ‬ ‫السياسيّة بجامعة «اتالنتا‬ ‫لاّ‬ ‫ّ‬ ‫االمريكية» ا ان عدم اعرتاف السلطات هناك بوضعه كالجئ دفعه اىل املغادرة‬ ‫مجدّدا والهجرة اىل كندا بالتّحديد سنة ‪ 1987‬وهناك التحق بمعهد الدراسات‬

‫اإلسالمية التابع لجامعة «ماغيىل ىف مونرتيال» ونال فيها درجة الدكتوراة‪.‬‬ ‫عاد اىل الوطن عام ‪ 1992‬وشارك ىف تأسيس مجمّ ع ا ّم القرى مع بعض الكوادر‬ ‫والرموز الوطنيّة ؛ لتتم ّكن من تخريج اوّل دفعة لها سنة ‪ 1995‬كما أنّه ساهم‬ ‫ىف انشاء جامعة مقديشو وهى اكرب الصرّ وح التّعليميّة الوطنيّة ىف البالد‪,‬وقد‬ ‫تعدّى نشاطه حدود العاصمة ليشمل مختلف املدن واألقاليم كذلك‪ ,‬فعىل سبيل‬ ‫املثال‪ :‬افتتح مركز عالج ّ‬ ‫السل املعروف ىف بوصاصو عندما كان مسؤوال ىف هيئة‬ ‫ّ‬ ‫«مريىس االمريكية» غري أن انشغاله باصالح التعليم لم يثنه عن قيادة حمالت‬ ‫املصالحة الوطنيّة ابان استعار الحروب األهلية حيث شارك ىف ك ّل املؤتمرات‬ ‫الوطنيّة ‪ ,‬يرتأّس حاليّا حزب الوحدة الوطنيّة كما أنّه يشغل منصب نائب رئيس‬ ‫ملتقى الوحدة والدّيمقراطيّة ا ّلتى ينض ّم تحت لواءها عرشات األحزاب وكتلة‬ ‫برملانيّة تتأ ّلف ممّ ا يقارب مائة نائب ىف الربملان ّ‬ ‫الصوماىل وشخصيّات كبرية‬ ‫للدكتور عدّة مؤ ّلفات ومقاالت آخرها كتاب (الحركة االسالمية ىف الصومال‬ ‫) دراسة حالة الحركة االصالحيّة ىف الصومال يتناول فيها مراحل االحياء‬ ‫والوعى والصحوة وظهور الحركات االسالمية لتح ّل مح ّل الصوفيّة التى واجهت‬ ‫صعوبات بالجملة ملواكبة التحدّيات املوجودة وقتئذ ‪ ,‬يتناول املؤ ّلف باسهاب عن‬ ‫تاريخ الحركة االصالحية التى امتازت بسلميتها ىف البحث عن الحكم‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪26‬‬


‫شؤون تعليمية‬

‫مبنى ادارة الجامعة‬

‫خريطة مقترحة لفرع الجامعة في قرضوا‬

‫الكليات بل فتحت الباب عىل مرصاعيه للدراسات‬ ‫العليا لتتيح الفرصة لألعداد الغفرية التي تتخرج‬ ‫منها أو من غريها ليواصل كل من لم يسعفه الحظ‬ ‫للذهاب إىل الخارج مشواره التعليمي‪.‬‬ ‫وجامعة رشق إفريقيا ال تألو جهدا يف تقديم خدماتها‬ ‫املتميزة للجميع‪ ،‬متخطية كل العقبات ومذللة‬ ‫الصعاب من أجل تحقيق أمنياتهم وتحويل أحالمهم‬ ‫إىل واقع مألوف وحقائق ملموسة‪.‬‬ ‫والجامعة مزودة بكل املرافق الالزمة للتعليم من‬ ‫قاعات للدراسة واالجتماعات‪ ,‬واملختربات الحديثة‬ ‫واملكتبات التقليدية والرقمية ودور العبادة ‪،‬وكل‬ ‫ما من شأنه أن يساهم يف جودة التعليم يف أجواء‬

‫الرقم املدينة‬

‫مهيئة ومريحة‪ .‬ورغم اعتمادها الكبري عىل الرسوم‬ ‫التي يدفعها الطالب تمتلك الجامعة من الضيعات‬ ‫والعقارات واألرصدة األخرى ما ال يخطر عىل بال‬ ‫أحد إذا قارناها بمثيالتها‪ .‬وتسعى الجامعة إىل إقامة‬ ‫مشاريع استثمارية تدر عليها األرباح وتعود عليها‬ ‫بالفوائد الجمة لتضاعف إنتاجها املعريف وتخريجها‬ ‫كوادر مسلحة بالعلم‪ ،‬وتقوم بمهامها عىل خري وجه‪.‬‬ ‫وتخطو الجامعة خطوات حثيثة وثابتة لتحقق هدفها‬ ‫املنشود املتمثل‪ :‬كونها حاضنة تربوية‪ ،‬ومنبع إبداع‬ ‫فهي معني ال ينضب ينهل منه الظمآن‪ ،‬وقلب ينبض‬ ‫بالحياة إذ يلتحق بها املئات كل عام كالرشايني التي‬ ‫تمد القلب بالدم ويتخرج منها الكثري كاألوردة التي‬

‫نسب املنتسبني‬ ‫طالب‬

‫*بكالريوس يف الفيزياء والرياضيات يف الجامعة‬ ‫الوطنية الصومالية كلية الرتبية‪ ،‬ونال ماجستري يف‬ ‫إدارة األعمال من باكستان جامعة بريستون شغل‬ ‫مديرا ً عاما ً لرشكة غولس لالتصاالت‪ ،‬إحدى الرشكات‬ ‫التجارية الرائدة يف مجال االتصاالت والهواتف‬ ‫الخلوية‪.‬ويشغل حاليا ً رئيسا ً لجامعة رشق أفريقيا‬ ‫التي تأسست عام ‪1999‬عىل يد أكاديميني صوماليني‬ ‫تخرجوا من الجامعات السعودية والعربية‪.‬‬

‫املحاضرون واملعيدون‬

‫طالبة املجموع محاضر محاضرة املجموع‬

‫املؤهالت‬ ‫بكالوريوس‬ ‫سيد‬

‫‪1‬‬

‫بوصاصو ‪1196‬‬

‫‪594‬‬

‫‪1790‬‬

‫‪100‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪106‬‬ ‫قرضو‬ ‫جالكعيو ‪220‬‬ ‫بوهودله ‪79‬‬ ‫جلدجب ‪45‬‬ ‫عيرجابو ‪128‬‬ ‫‪317‬‬ ‫جرووه‬ ‫‪2091‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪1286‬‬

‫‪176‬‬ ‫‪405‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪589‬‬ ‫‪3377‬‬

‫‪48‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪235‬‬

‫‪ 25‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫تحمل الغذاء الصحي لخاليا الجسم فينضمون إىل‬ ‫طالئع القيادة الرشيدة وقوافل التقدم وبهذا تؤتي‬ ‫الجامعة أكلها كل حني بإذن ربها‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬

‫ماجستري‬

‫سيدة سيد‬

‫دكتوراة‬

‫سيدة سيد‬

‫املجموع‬

‫سيدة‬

‫‪104‬‬

‫‪19‬‬

‫‪0‬‬

‫‪75‬‬

‫‪4‬‬

‫‪6‬‬

‫‪0‬‬

‫‪104‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪263‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪76‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪168‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪263‬‬


‫جامعة شرق أفريقيا‪:‬‬

‫آدم شيخ علي *‬

‫المعين الذي ال ينضب!‬

‫مع تزايد أعداد الجامعات األهلية يف‬ ‫الصومال‪ ،‬وانتشار التعليم العايل‬ ‫كظاهرة ثقافية مجردة‪ ،‬ومع غياب‬ ‫املحتوى الرتبوي الذي يليق بمستوى‬ ‫التعليم الجامعي‪ ،‬تحافظ جامعة‬ ‫رشق أفريقيا عىل ريادتها عىل مدار ما‬ ‫ً‬ ‫مستلهمة من‬ ‫يقرب عقدين من الزمن؛‬ ‫تراثها التعليمي ‪ -‬الذي يمتاز بالدّقة‬ ‫واالستمرارية يف الرسالة التعليمية‪-‬‬ ‫ومؤسسيها األوائل؛ الذين شيّدوا رصحا ً‬ ‫ثقافيا – الزال‪ -‬يخدم املجتمع عىل الرغم‬ ‫من املآيس‪ ،‬يف بل ٍد يتقاتل أهله أكثر من‬ ‫ٍ‬ ‫ونيف من الزمن‪.‬‬ ‫عقدين‬ ‫و تتميز جامعة رشق إفريقيا عن‬ ‫مثيالتها يف دورها الريادي املتمثل‬ ‫يف إعداد و تأهيل األجيال الصاعدة‬ ‫للنهوض بالوطن واملساهمة يف مواكبة‬ ‫التطور التقني والعلمي يف الصومال‪.‬‬ ‫وقد شهد القايص والداني للجامعة ‪،‬‬ ‫كونها واحة خرضاء يف صحراء قاحلة‬ ‫إذ حملت شعلة التعليم العايل ورفعت‬ ‫رايته عالية قبل أن يحذو الناس حذوها‬ ‫ويفتحوا جامعات ومعاهد تأسيا‬ ‫بجامعة رشق أفريقيا‪.‬‬

‫ومنذ نشأتها‪ ،‬ش ّد الناس إليها ال ّرحال من كل حدب‬ ‫وصوب‪ ،‬لريتووا من معينها الصايف‪ ،‬فذهب غليلهم‬ ‫للمعرفة؛ عندما تخرجت األفواج املتالحقة من حاميل‬ ‫البكالوريوس يف شتى املجاالت األدبية والعلمية‪.‬‬ ‫وقد قارب عدد الخريجني حاجز الخمسة اَالالف‪،‬‬ ‫والتحقوا بسلك العاملني يف القطاع العام والخاص‪،‬‬ ‫ويف الهيئات الدولية‪ ،‬فال تكاد تخلو رشكة؛ أو هيئة‬ ‫من خريجي وخريجات الجامعة‪ ،‬وتبوأ بعضهم‬ ‫مناصب مرموقة يف كثري من أسواق العمل‪ .‬وال غرو يف‬ ‫دلك فالتفاني يف رعاية الجودة واإللتزام بالتفوق من‬ ‫العوامل التي ترقى بها اىل التميز والتقدير الجيد ‪.‬‬ ‫وتجذر اإلشارة أن تخصصات الجامعة لم تقترص عىل‬ ‫مواد معينة بل تشعبت لتشمل الكليات التالية‪:‬‬ ‫‪-1‬كلية الرشيعة والدراسات اإلسالمية‬ ‫‪ -2‬كلية الرشيعة والقانون‬ ‫‪ -3‬كلية إدارة األعمال‬ ‫‪ -4‬كلية اإلقتصاد‬ ‫‪ -5‬كلية علوم الحاسوب‬ ‫‪ -6‬كلية الطب‬ ‫‪ -7‬كلية الطب املساعد‬ ‫‪ -8‬كلية البيطرة‬ ‫‪ -9‬كلية تنمية املجتمع‬ ‫‪ -10‬كلية العلوم السياسية‬ ‫‪ -11‬كلية الهندسة املدنية‬

‫‪ -12‬كلية العلوم الصحية‬ ‫‪ -13‬كلية الرتبية‬ ‫‪ -14‬كلية علوم البيئة‬ ‫‪ -15‬كلية اإلدارة العامة‬ ‫وليعم الخري ربوع البلد ويتبدد ظالم الجهل إفتتحت‬ ‫الجامعة عالوة عىل املقر الرئييس فروعا لها يف مدن‬ ‫أخرى منها عىل سبيل املثال‪:‬‬ ‫‪1.1‬جالكعيو‬ ‫‪2.2‬جرووي‬ ‫‪3.3‬قرضو‬ ‫‪4.4‬جلدجب‬ ‫‪5.5‬عريجابو‬ ‫‪6.6‬بوهوديل‬ ‫ووفقا لرؤية الجامعة وأهدافها السامية يتجدد‬ ‫عطاء الجامعة وتتنوع التخصصات تلبية لرغبات‬ ‫النشء الجديد وطموحاتهم ولسد الثغرات يف النهضة‬ ‫الحديثة وتفادي تكدس أسواق العمل رشعت‬ ‫الجامعة فتح افاق جديدة بإدراج‪:‬‬ ‫‪-1‬كلية علوم البحار واملصائد‬ ‫‪ -2‬كلية الجيولوجيا وهندسة البرتول‬ ‫إىل اإلختصاصات العلمية لدى جامعة رشق إفريقيا‬ ‫فهنيئا ملن حظي باإللتحاق بهما‪.‬‬ ‫وال تكتفي جامعة رشق إفريقيا بالشهادة الجامعية‬ ‫التي ينالها كل من أتم دراسته وأكمل متطلبات‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪24‬‬


‫بينما تؤمن نسبة أخرى غري قليلة بالالدينية (اإللحاد)‪ ،‬وتقدّر بعض‬ ‫اإلحصائيات الغري مؤكدة عدد املسلمني يف أوغندا بحوايل ‪ ،%35‬وهو عدد‬ ‫غري قليل بالنسبة إىل بعض الدول اإلفريقية التي يمثل املسلمون فيها نسبة‬ ‫أقل‪ ،‬ولكن بالنظر إىل النفوذ السيايس واالجتماعي «يشعر املسلمون يف بعض‬ ‫األحيان بالغبن‪ ،‬فعىل سبيل املثال‪ :‬من أصل ‪ 69‬وزيرا من الحكومة ليس‬ ‫هناك سوى ‪ 6‬وزراء مسلمني‪ ،‬كما أن النشاطات الدعوية لتوعية املسلمني قد‬ ‫تكون غري متناسبة مع هذا العدد الكبري من املسلمني‪ ،‬وهو ما دفع منظمات‬ ‫عربية لتمويل املشاريع الدعوية يف البالد‪ ،‬وتقديم الدعم املادي واملعنوي‬ ‫للمراكز اإلسالمية فيها‪.‬‬ ‫وقد ظ ّل التعليم اإلسالمي يف البالد قليال جدا باملقارنة مع التعليم املسيحي‬ ‫إىل عهد قريب جدا‪ ،‬وقد يدهش القارئ ملعرفة أنه بعد االستقالل عن‬ ‫االستعمار الربيطاني عام ‪1962‬م لم يكن هناك سوى خريجني فقط من‬ ‫املسلمني‪ ،‬وهو ما يؤدي إىل القول بأن االستعمار يقف وراء ذلك التهميش‬ ‫للمسلمني‪ ،‬فالتاريخ األوغندي يقول بأن اإلسالم كان ينترش بقوة قبل أن‬ ‫يقوم االستعمار عىل محاربته‪ ،‬وبعد االستقالل ظل يعمل من خالل الهيئات‬ ‫التنصريية التي تمأل البالد‪ ،‬وال زال التبشري مستمرا وبقوة‪ -‬لدرجة أنك ترى‬ ‫املبرشين والدعاة املسيحيني يقفون عىل أبواب األسواق يف كمباال – ولكن‬ ‫املنظمات اإلسالمية عملت عىل دعم التعليم اإلسالمي مؤخرا حتى صارت‬ ‫املراكز التعليمية اإلسالمية يف الصدارة من التعليم العايل األوغندي‪( ،‬الجامعة‬ ‫اإلسالمية نموذجا)‬ ‫تمثل الجامعة اإلسالمية يف أوغندا – الجامعة اإلسالمية الوحيدة يف البالد‬ ‫ألكثر من عقدين من الزمن – أهم مراكز التعليم العايل اإلسالمي يف أوغندا‪،‬‬ ‫وأحد أهم الجامعات عىل مستوى البالد‪ ،‬من حيث الجودة والنظام اإلداري‬ ‫املتبع لديها‪ ،‬وقد أسست بدعم من منظمة التعاون اإلسالمي يف اململكة‬ ‫العربية السعودية أوائل عام ‪1988‬م وبالتحديد يف شهر فرباير‪،‬و رغم أن‬ ‫هناك جامعات مملوكة ملسلمني‪ ،‬إال أنها ال تقدّم التخصصات اإلسالمية‪،‬‬ ‫وال تعتمد املنهج اإلسالمي يف دراساتها‪ ،‬مما يجعلنا نستبعدها من خانة‬ ‫الجامعات اإلسالمية‪.‬‬ ‫تقدّم الجامعة اإلسالمية تخصصات الرشيعة اإلسالمية‪ ،‬والدراسات‬ ‫اإلسالمية‪ ،‬واللغة العربية‪ ،‬كما أنها تعتمد عىل املنهج اإلسالمي يف جميع‬ ‫التخصصات بحيث يتم تدريس موا ّد القرآن الكريم‪ ،‬والرتبية اإلسالمية يف‬ ‫كافة التخصصات تأصيال للموا ّد اإلسالمية وحرصا عىل أن يكون الطالب‬ ‫الجامعي املسلم نموذجا للمسلم الحقيقي الذي يوازن بني تعليمه املادّي‬ ‫وتعليمه الرشعي ‪ ،‬ويجدر القول بأن الجامعة تعنى باللغة العربية عىل وجه‬ ‫خاص‪ ،‬فقد أسست نادي للغة العربية للطلبة كي يتحاوروا ويتناقشوا باللغة‬ ‫العربية حول القضايا االجتماعية والتعليمية والثقافية‪ ،‬ورغم أن روّاد هذا‬ ‫النادي معظمهم من الصوماليني إال أنه ال يخلوا من كافة الجنسيات التي‬ ‫تدرس يف الجامعة‪.‬‬

‫‪ 23‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫يف خطوة مشابهة قامت جمعية الدعوة اإلسالمية العاملية يف ليبيا بتأسيس كلية‬ ‫الدعوة اإلسالمية يف كمباال يف عام ‪2012‬م‪ ،‬إال أن عدم وجود مرصوفات مالية‬ ‫كافية حال دون افتتاح الجامعة‪ ،‬ليتأخر فتحها إىل العام الحايل (‪2015‬م)‪،‬‬ ‫بكليتي الدراسات اإلسالمية واللغة العربية‪ ،‬ودبلومات يف اللغات املتعددة‬ ‫كاالنجليزية والعربية والسواحلية‪ ،‬كما أفادني املسجل األكاديمي يف الجامعة‬ ‫صالح أحمد سويد‪ ،‬وقد ذكر يل رئيس الجامعة الدكتور حسني محمد بوا – عميد‬ ‫سابق لكلية الدراسات اإلسالمية واللغة العربية يف الجامعة اإلسالمية يف أوغندا‬ ‫–بأن الجامعة ال تملك حاليا مصادر تمويلية‪ ،‬وأن الدعم الذي كانت تجده من‬ ‫قبل جمعية الدعوة اإلسالمية العاملية إنقطع لظروف خاصة بالجمعية‪ ،‬وهو ما‬ ‫يهدد بقاء الجامعة ‪-‬حسب ما ذكر‪ ،-‬لعدم كفاية االعتماد عىل الرسومات التي‬ ‫يدفعها العدد القليل من الطلبة‪.‬‬ ‫بغض النظر عن التحدّيات التي واجهت وما تزال تواجه التعليم اإلسالمي العايل‬ ‫يف أوغندا‪ ،‬فإنني أستطيع القول بأنه قطع أشواطا كبرية يف نرش الدين اإلسالمي‬ ‫وتوعية املسلمني‪ ،‬كما ساهم يف رفع النسبة املئوية للمتعلمني املسلمني داخل‬ ‫أوغندا‪ ،‬وإيصال رسالة مفادها أن اإلسالم يف أوغندا فاعل ومؤثر‪ ،‬فالعدد الهائل‬ ‫املتخرج سنويا من الجامعة اإلسالمية عىل سبيل املثال‪ ،‬ال ب ّد أن ينترش يف املجتمع‬ ‫ويتبوأ املناصب االجتماعية والسياسية املختلفة‪.‬‬


‫شؤون تعليمية‬

‫بقلم ‪ :‬إبراهيم عبد‬ ‫القادر محمد عبد اهلل‬

‫التعليم العالي في أوغندا (تحديات وإنجازات)‬ ‫«منذ عام ‪ 2006‬بعد تأسيس املجلس القومي للتعليم العايل يف أوغندا‬ ‫وجودة التعليم العايل يف توسع مستمر من خالل زيادة عدد الطالب‪،‬‬ ‫وتوفر املؤسسات التعليمية املختلفة من الجامعات واملعاهد‪ ،‬رغم‬ ‫املعوقات والتحديات التي واجهها يف سبيل ذلك‪ ،‬من نقص مصادر‬ ‫التمويل وندرة الكادر األكاديمي‪ ،‬وانعدام الخربة الرضورية يف الطاقم‬ ‫اإلداري‪.‬‬ ‫ويف تقرير أعدته وزارة التعليم يف أوغندا عام ‪ 2001‬حول التعليم يف‬ ‫السنوات العرش املاضية ذكرت بعض العقبات التي تراها حجر عثرة‬ ‫يف طريق التعليم ككل‪ ،‬منها عىل سبيل املثال‪:‬‬ ‫أ‌‪ -‬توسع غري محدود للمعرفة مما صعّ ب من االستيعاب البرشي لها‪.‬‬ ‫ب‌‪ -‬صعوبة التنقل يف كثري من األحيان بسبب فريوس نقص املناعة‬ ‫البرشية (‪.)HIV‬‬ ‫جـ‪ -‬تأثريات السياسة الدولية ونتائج األوضاع اإلقليمية غري املستقرة‪،‬‬ ‫فيما يضيف املجلس القومي للتعليم العايل سببا آخر وهو عدم توفر‬ ‫الدعم الكايف لس ّد حاجات التعليم مما يتسبب يف تدني مستواه‪.‬‬

‫يضم املجلس القومي للتعليم العايل يف أوغندا ضمن قائمته ‪ 38‬جامعة‬ ‫يف طول البالد وعرضه ‪ ،‬منها ست جامعات حكومية عامة‪ ،‬و‪ 32‬جامعة‬ ‫ّ‬ ‫خاصة‪ ،‬ورغم ذلك فإن الجامعات الحكومية تستحوذ عىل نسبة‬ ‫أهلية‬ ‫كبرية من الطلبة الجامعيني‪ ،‬جامعة (‪ )Makerere‬عىل سبيل املثال‬ ‫جامعة حكومية من أقدم الجامعات يف أفريقيا تم إنشائها عام ‪1922‬م‬ ‫تضم حوايل ‪ 30 – 20‬ألف من الطلبة‪ ،‬كما أنها تعترب أفضل جامعة يف‬ ‫أوغندا من ناحية الجودة‪ ،‬بحيث احتلت املرتبة الـ ‪ 23‬من قائمة أفضل‬ ‫‪ 100‬جامعة يف إفريقيا يف العام الحايل (‪ ،) 2015‬تليها يف الجودة حسب‬ ‫تلك القائمة يف نفس العام جامعة (‪ )Mbarara‬الحكومية أيضا‪ ،‬مما‬ ‫يشري إىل الدعم الذي توفره الحكومة للجامعات التابعة لها‪.‬‬ ‫التعليم اإلسالمي العايل‪:‬‬ ‫يشكل التعليم اإلسالمي العايل يف أوغندا نسبة قليلة من مجمل التعليم‬ ‫العايل بحيث ال تمثل الجامعات اإلسالمية سوى ‪ 5‬باملائة ( جامعتني من‬ ‫أصل ‪ 38‬جامعة يف أوغندا ) وهذا القليل نابع من جهود عربية لنرش‬ ‫اإلسالم يف هذا البلد اإلفريقي الذي يعتنق معظم أفراده الدين املسيحي‪،‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪22‬‬


‫ويوضح أقوال الفقهاء يف املسائل الخالفية ‪ ،‬فهو عىل نمط املنهاج‪ ،‬يبدأ من‬ ‫باب الطهارة‪ ،‬وينتهي بالجنايات‪ ،‬وقد قام املؤلف برشح واسع عىل شكل‬ ‫حاشية كبرية‪ ،‬ومن الغريب أن املؤلف استخدم يف كتابته بالخط امللون كاألحمر‬ ‫واألسود‪ ،‬وكتب بخط واضح‪ ،‬ال يتعب القارئ بقرائتها‪ ،‬ولم يتغري خطه إىل‬ ‫يومنا هذا وبعد أن مرت عليه مائتان وإثنان وعرشون عاما‪ ،‬كما نالحظ يف‬ ‫هذه الصورة‪.‬‬ ‫وجلست املجلة مع بعض من أهايل وذرية املؤلف‪ ،‬وقد ذكروا أن الذرية‬ ‫التي تشعبت من صلب املؤلف تقدر بثالثة آالف من الذكور واإلناث‪ ،‬ينترش‬ ‫معظمهم يف املناطق الريفية التى كان املؤلف يعيش قبل ‪ 221‬سنة من اآلن‪،‬‬ ‫وقال الشيخ أحمد عبد الرحمن دعايل الحفيد السادس للمؤلف‪ :‬إن الشيخ‬ ‫املؤلف تويف بعد أربع سنوات من فراغه من الكتابة عام ‪1219‬هـ ‪1796 -‬م‪.‬‬

‫وقد كان الكتاب متوارثا من أب إىل أب‪ ،‬منذ تلك السنوات‪ ،‬وهو اآلن عند أحد أحفاد‬ ‫الشيخ املؤلف – الحفيد السادس – وكان كل أب يويص إبنه بحماية الكتاب وحفظه‬ ‫من الضياع حتى وصل محفوظا إىل الحفيد السادس أحمد عبد الرحمن دعايل ‪،‬‬ ‫والذي ما زال يحتفظه ويعكف أحيانا عىل قرائته‪:‬‬ ‫وألهمية الكتاب التاريخية والعلمية فإن ذرية الشيخ املؤلف يطالبون بتحقيقه ونرشه‬ ‫ليستفيد املسلمون من هذه الكنز العلمي الفريد‪ ،‬وخاصة فإن للشعب الصومايل‬ ‫الحق يف أن يفتخر بمثل هذه املؤلفات التاريخية والتي تشري بصورة واضحة مدى‬ ‫تعمق اإلسالم واللغة العربية يف املنطقة‪ ،‬كما نناشد املحسنني واملنظمات التي تعني‬ ‫بالثقافة العربية والعلوم اإلسالمية إىل القيام بدورها لنرش هذا الكتاب املفيد‪.‬‬

‫الخط العريض هو نص‬ ‫الكتاب‪ ،‬مع رشح واف‬ ‫وتفاصيل أويف ملقصود النص‪،‬‬ ‫كما نالحظ من الخطوط‬ ‫الدقيقة‬

‫كتاب الصيام‪ ،‬وما يتعلق به‬

‫‪ 21‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫الشيخ طاهر الحفيد الخامس للمؤلف يتصفح الكتاب‬


‫شؤون ثقافية‬

‫الكاتب ( فارح بنين بوص )‬

‫الصوماليون القدامى ومساهماتهم في التأليف‬ ‫( كتاب التنبيه نموذجا )‬ ‫كتاب التنبيه مخطوط يف (‪ )615‬صفحة‪ ،‬ألفه أحد علماء الصوماليني‬ ‫يف القرن الثامن عرش امليالدي‪ ،‬ويعد هذا الكتاب كنزا ثمينا للشعب‬ ‫الصومايل‪ ،‬وسكان املنطقة بصفة خاصة‪ ،‬كما أنه دليل واضح عىل‬ ‫مدى عمق ثقافة التدين لدي الصوماليني منذ فجر نور اإلسالم‪،‬‬ ‫ومشاركتهم الفعالة يف التأليف والكتابة‪ ،‬وباعهم الطويل لعلوم‬ ‫الرشيعة اإلسالمية‪ ،‬وهو مما حمل املستعمر الحاقد عىل التدخل يف‬ ‫األرايض الصومالية وتقسيمه إىل دويالت متناحرة‪ .‬وقد شدد فريق‬ ‫من املجلة رحالهم ليكتشفوا تفاصيل أويف عن هذا الكتاب الفريد‬ ‫عىل النحو التايل‪:‬‬ ‫اسم الكتاب‪ :‬التنبيه‪ ،‬أو الكتاب املبارك‪.‬‬ ‫اسم املؤلف‪ :‬الشيخ الفقيه (وعيس بنني بن الفقيه عثمان) ‪ ،‬ولد يف‬ ‫حدود بلدة (السقرى) رشقي سناج‪.‬‬ ‫القبيلة‪ :‬نوح عمر‪ - ،‬بطن من بطون قبيلة ( ورسنجيل ) إحدى‬ ‫القبائل التي تقطن يف تلك املنطقة ( سناج )‬

‫تاريخ وفاته‪ :‬تويف سنة ‪1219‬هـ ‪1796 -‬م‪.‬‬ ‫كان الشيخ املؤلف يتمتع بقدر كبري من املعرفة الدينية‪ ،‬والثقافة‬ ‫( سمرت حسن )‬ ‫اإلسالمية‪ ،‬وقد تتلمذ عىل يد الشيخ الفقيه‬ ‫من قبيلة ( طلبهنتى ) وقيل‪ :‬إن الشيخ سمرت زار تلك املنطقة (‬ ‫نواحي السقرى )‪ ،‬فأعجب الناس بعلمه وفقهه وعرضوا له الزاوج‬ ‫منهم‪ ،‬ولهذا فإن الشيخ ( سمرت ) تزوج من سكان املنطقة‪ ،‬وسكن‬ ‫معهم وتعلم الناس ونهلوا من علومه وكان املؤلف الشيخ وعيس‬ ‫من طلبته‪.‬‬ ‫ويروى أن الشيخ عكف عىل تأليف الكتاب مدة استغرقت سنتني‬ ‫تقريبا‪ ،‬حتى فرغ منه بعد العرص يف يوم األربعاء‪ ،‬يف الثاني‬ ‫والعرشين من شهر ذي الحجة سنة ‪1215‬هـ ‪ ،‬وقد ذكر هذا‬ ‫التاريخ يف نهاية الكتاب‪ ،‬غري أننا لم نقف عىل تاريخ ميالده‪ ،‬ولم‬ ‫نتمكن من قراءة الكتاب كله‪.‬‬ ‫يتناول الكتاب عىل مواضيع فقهية ‪ ،‬بالرشح والتفصيل واألمثلة‪،‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪20‬‬


‫اتفاق أديس أبابا مايو ‪1994‬م‬

‫اتفاق سودرى ديسمبر ‪1996‬م‬

‫اتفاقية صنعاء مايو ‪1997‬م‬

‫اتفاقية القاهرة ديسمبر ‪1997‬م‬

‫الدولي‬

‫اتفاق جيبوتي (عرتا) ‪ 2000‬م‬ ‫مباحثات نيروبى ‪ 15‬أكتوبر ‪2002‬م‬ ‫مصالحة ألدريت كينيا‬ ‫‪ 17‬فبراير ‪ 2003‬م‬ ‫أسمره أرتيريا ‪ 14‬سبتمبر ‪2007‬م‬

‫جيبوتى ‪ 18‬أغسطس ‪2008‬م‬

‫‪ 19‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫التشأور بشأن جهود المصالحة الوطنية‪،‬‬ ‫‪,‬إقرار الفيدرالية‪ ،‬وترتيب الجتماع ‪ 15‬مايو‬ ‫‪1994‬م‪.‬‬ ‫الترتيب لعقد مؤتمر المصالحة‪ ،‬يهدف إلقرار‬ ‫ميثاق انتقإلى وتشكيل حكومة وطنية‬ ‫انتقالية‪.‬‬ ‫وقف إطالق النار وانهاء االشتباكات‬ ‫المسلحة‪ ،‬والوصول لحل سلمى دائم‬ ‫لمشكالت الصومال‪.‬‬ ‫وضع أسس المصالحة‪ ،‬واالتفاق على مؤتمر‬ ‫للمصالحة في بيدوا في ‪ 15‬فبراير ‪1998‬م‪.‬‬ ‫تشكيل برلمان مؤقت‪ ،‬وانتخاب رئيس مؤقت‬ ‫للجمهورية‪ ،‬وتشكيل وزارة مؤقتة‪.‬‬ ‫وضع الترتيبات النهائية للمصالحة‬ ‫تشكيل برلمان مؤقت‪ ،‬إنتخاب عبدالله يوسف‬ ‫أحمد رئيس مؤقت للصومال ‪ 14‬أكتوبر‬ ‫‪2004‬م‪ ،‬وتشكيل وزارة مؤقتة‬ ‫مؤتمر أسمره لتأسيس تحالف إعادة تحرير‬ ‫الصومال مكون من المحاكم اإلسالمية‬ ‫والبرلمانيين المعارضيين‬ ‫اتفاقية بين حكومة رئيس الوزراء نور عدى و‬ ‫تحالف إعادة تحرير الصومال جناح جيبوتى‪،‬‬ ‫ثم تشكيل برلمان مؤقت‪ ،‬وإنتخب شريف‬ ‫شيخ أحمد رئيس مؤقت للصومال ‪ 31‬يناير‬ ‫‪2009‬م‪ ،‬وتشكيل وزارة مؤقتة‬

‫عدم انعقاد اجتماع ‪ 15‬مايو‬ ‫‪1994‬م‪ ،‬بسبب اندالع القتال بين‬ ‫عيديد ومهدي‪.‬‬ ‫مقاطعة االجتماع من فصائل‬ ‫ومنظمات إقليمية عديدة‪.‬‬ ‫اتفاق يقتصر على حسين عيديد‬ ‫وعثمان عاتو‪.‬‬ ‫تعذر عقد اجتماع المصالحة بسبب‬ ‫نقص التمويل‪.‬‬ ‫معارضة بعض قادة الفصائل‪،‬‬ ‫ونقص االمكانيات‪.‬‬ ‫مقاطعة أرض الصومال‬ ‫معارضة المحاكم اإلسالمية‪،‬‬ ‫والبرلمانيين حكومة عبدالله يوسف‬ ‫جبهة معارضة تتكون من قادة‬ ‫المحاكم اإلسالمية وبعض برلمانيين‬ ‫معارضة للحكومة‬ ‫جبهة معارضة تتكون من قادة‬ ‫تحالف إعادة تحرير الصومال جناح‬ ‫أسمره وحركة الشباب المجاهدين‬


‫جدول إتفاقيات المصالحة الوطنية في الصومال والمعوقات‬ ‫مراحل التسوية االتفاق‪/‬التاريخ‬

‫قبل التدخل االمريكي ‪ -‬الدولي‬

‫مؤتمر جيبوتي‬ ‫يوليو ‪1991‬م‬

‫مؤتمر اإليقاد أديس أبابا إبريل ‪1991‬م‬

‫اللجنة الدائمة للمصالحة إثيوبية مايو‬ ‫‪1992‬م‬

‫أثناء التدخل االمريكي ‪ -‬الدولي‬

‫اتفاق كيسمايو أغسطس ‪1993‬م‬

‫مؤتمر أديس أبابا يناير ‪1993‬م‬ ‫مؤتمر أديس أبابا مارس ـ أبريل ‪1993‬م‬

‫إعالن القاهرة مارس ‪1994‬م‬ ‫إعالن نيروبي مارس ‪1994‬م‬

‫عناصر االتفاق‬

‫املعوقات‬

‫عدم مشاركة الشماليين‪ ،‬واالنقسام‬ ‫وقف إطالق النار والحفاظ على الوحدة‬ ‫الوطنية والعمل بدستور ‪1960‬م‪ ،‬تثبيت علي في المؤتمر الموحد ورفض الجنرال‬ ‫مهدي محمد كرئيس مؤقت‪ ،‬وتوزيع المنصب محمد فارح عيديد نتائج المؤتمر‬ ‫بين الفصائل‬ ‫مكافحة الكارثة اإلنسانية في القرن األفريقي‪ ،‬غياب كافة الفصائل ومحاولة‬ ‫إثيوبيا إحتكار المصالحة واستباعد‬ ‫وتنسيق الجهود اإلقليمية بشأن الصومال‪،‬‬ ‫ومواجهة مشكالت نقل وتوزيع مواد اإلغاثة‪ ،‬الدول العربية‪ ،‬التنافس اإلقليمي‪.‬‬ ‫وتشكيل لجنة عليا لشئون القرن األفريقي‬ ‫امتناع إثيوبيا عن دعوة علي مهدي‬ ‫برامج لوقف إطالق النار وتشكيل حكومة‬ ‫محمد‪ ،‬واستبعاد لكافة المنظمات‬ ‫انتقالية جديدة والترحيب بالتعدات‬ ‫الدولية واإلقليمية‪.‬‬ ‫الدوليةبشأن تقديم المساعدات اإلنسانية‬ ‫للصومال‬ ‫إنهاء القتال في الجنوب بين عشائر الدارود‪ ،‬استئناف القتال بين الفصائل‬ ‫وفتح كيسمايو أمام جميع سكانها‪ ،‬والتمهيد للسيطرة على مناطق النفوذ‪،‬‬ ‫الختيار ممثلين لمناطق الجنوب في المجلس ومعارضة العديد من الفصائل‬ ‫إلعادة الممتلكات المنهوبة‪.‬‬ ‫االنتقإلى وتشكيل لجنة معنية بمشكلة‬ ‫الممتلكات المنهوبة‪.‬‬ ‫وقف إطالق النار‪ ،‬وتنظيم مؤتمر للمصالحة رفض الجنرال عيديد المشاركة‬ ‫ومطالبته بدور سياسيي أكبر‪.‬‬ ‫الوطنية‪ ،‬ووضع ترتيبات هذا المؤتمر‬ ‫انهيار التدخل الدولي في الصومال‬ ‫تشكيل مجلس انتقإلى لمدة عامين‪ ،‬وإنشاء‬ ‫مجالس مقاطعات‪ ،‬ونزع السالح في ‪ 90‬يوماً‪،‬‬ ‫وتشكيل لجنة لصياغة الميثاق‪ ،‬وحل مشكلة‬ ‫شمال الصومال‪.‬‬ ‫إنشاء مجلس انقاذ وطني انتقإلى‪ ،‬وتشكيل معارضة الجنرال عيديد لالتفاق‪.‬‬ ‫حكومة انتقالية‪ ،‬بمعرفة مجلس اإلنقاذ‪.‬‬ ‫عدم تنفيذ المؤتمر المقرر بموجب‬ ‫وحدة الصومال‪ ،‬ورفض انفصال شمال‬ ‫الصومال‪ ،‬والدعوة للمصالحة‪ ،‬ووقف إطالق أعالن نيروبي في ‪ 15‬مارس‬ ‫النار‪ ،‬ونزع السالح‪ ،‬وإقامة نظام ديمقروطي‪1994 ،‬م‪ ،‬بسبب استئناف القتال بين‬ ‫وتوزيع السلطة بين الحكومة المركزية‬ ‫الجنرال محمد فارح عيديد وعلي‬ ‫واإلدارات اإلقليمية والمحلية‪.‬‬ ‫مهدي محمد‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪18‬‬


‫االهتمام الدويل واإلقليمي بها‪.‬‬ ‫معيقات جهود املصالحة أثناء التدخل األمريكي ‪ -‬الدويل‪.‬‬ ‫شهدت عملية التدخل الدويل يف الصومال تعقيدات كبرية يف فرتة بعد التوقيع عىل‬ ‫اتفاق أديس أبابا يف مارس ‪1993‬م‪ ،‬وكانت هذه التعقيدات عائدة إىل اعتبارات‬ ‫عديدة‪ ،‬بعضها يرتبط بالتغيري الذي طرأت عىل هيكل القيادة السياسية والعسكرية‬ ‫لعملية التدخل األمريكي ـ الدويل يف الصومال‪ ،‬والذي كان من شأنه مجئ مسئولني‬ ‫أمريكيني ودوليني جدد لقيادة العملية‪ ،‬كانوا يتبنون أفكارا ً مختلفة إىل حد كبري‬ ‫عن أفكار أسالفهم‪ ،‬وكانت تصب إجماال ً يف اتجاه عدم االهتمام باألبعاد السياسية‬ ‫للتدخل‪ ،‬ال سيما تلك املتعلقة بالتسوية واملصالحة الوطنية‪ ،‬أما البعض اآلخر من‬ ‫هذه االعتبارات‪ ،‬فريتبط بالتحول يف مواقف قادة الفصائل الصومالية تجاه األمم‬ ‫املتحدة‪ ،‬وخاصة من جانب الجنرال محمد فارح عيديد وحلفائه‪ ،‬الذين دخلوا يف‬ ‫مواجهة عنيفة مع قوات اليونوصوم‪ 2‬وقوات التدخل األمريكية‪ ،‬بعدما شعروا‬ ‫أن الرتتيبات الجارية تستهدف إضعاف مكانتهم ونفوذهم يف الساحة الداخلية‬ ‫الصومالية‪.‬‬ ‫ما بعد التدخل األمريكي ـ الدويل‪ ،‬ومنهجية التسوية يف مؤتمرى جيبوتي ونريوبي‪:‬‬ ‫واجهت مقررات مؤتمر جيبوتي (عرتا) تحديات عديدة‪ ،‬وهو ما خلق عقبات كبرية‬ ‫أمام الرئيس عبد قاسم صالد حسن وحكومته املؤقتة‪ ،‬وتمثلت إشكالية مؤتمر‬ ‫ألدوريت أكثر تعقيدا ً من التي تحيط بهذا االتفاق يف كونه ال يتضمن اختالفا ً جذريا ً‬ ‫عن اتفاق جيبوتي لعام ‪2000‬م‪ ،‬والذي كان قد أسفر أيضا عن تشكيل برملان‬ ‫انتقاىل‪ ،‬انتخب بدوره رئيسا ً انتقالياً‪ ،‬الرئس الراحل العقيد عبدالله يوسف أحمد‪.‬‬ ‫الخاتمة‪:‬‬ ‫من خالل ما تقدم تتضح أمور عديدة أهمها عدم وجود رغبة إقليمية ودولية يف‬ ‫إنهاء حالة الحروب األهلية يف الصومال‪ ،‬ووقوف بعض القوى أمام تحقيق مصالحة‬ ‫قد تعيد بناء الدولة الصومالية‪ ،‬أولها إثيوبيا وكينيا مخافة أن تطالب الصومال ‪-‬‬ ‫فيما لو استعاد عافيته بإقليمي «أوغادين وأنفدى» ‪ .‬وثاني هذه القوى املستفيدة‬ ‫من العنف والفوىض يف الصومال هي الواليات املتحدة األمريكية التي تسعى إليجاد‬

‫مسوغ يؤمن لها موطئ قدم يف القرن اإلفريقي من أجل تأمني مصالحها النفطية‬ ‫يف إفريقيا حارضً ا ومستقبال‪.‬‬ ‫أما أوربا وإرسائيل لم يكن تدخلهم يف القرن اإلفريقي يومً ا ملصلحة شعوب هذه‬ ‫املنطقة‪ ،‬بل تأمينًا للمصالحهم وفرض هيمنتهم عىل هذه املنطقة االسرتاتيجية‬ ‫الهامة يف العالم‪ ،‬فبدال من إعطاء الحجج واألعذار للدول األجنبية يف التدخل‬ ‫الصومال‪.‬‬ ‫ويف ضو ِء ما انتهي إليه البحث يف هذه املعوقات رغم تتنوعها بدرجة كبرية‪ ،‬فمن‬ ‫املمكن حرص نتائجها عىل النحو التاىل‪:‬‬ ‫‪1.1‬الخلل يف املناهج املتبعة يف عملية التسوية واملصالحة الوطنية الصومالية‪.‬‬ ‫‪2.2‬شيوع حالة من التوازن النسبي يف القدرات بني الفصائل الصومالية‪.‬‬ ‫‪3.3‬حدوث مزيد من الضعف ملفهوم الدولة يف الثقافة السياسية الصومالية يف‬ ‫ظل الحرب األهلية‪.‬‬ ‫‪4.4‬القوى الدولية واإلقليمية لعبت دورا ً سلبيا ً يف عملية التسوية واملصالحة‬ ‫الوطنية الصومالية‪.‬‬ ‫ويف نهاية هذه الدراسة يويص الباحث ببعض التوصيات التي نأمل أن تحقق‬ ‫األهداف‪ ،‬وأن يستفيد منها املختمون بالشأن السيايس الصومايل‪ ،‬والقائمون بأعباء‬ ‫إنسانية واجتماعية يف الصومال‪ ،‬وكافة املثقفني إن شاء الله‪ ،‬ويتم إجمالها يف البنود‬ ‫التالية‪:‬‬ ‫‪1.1‬الشعور بالهوية الصومالية واملواطنة هو الدافع لقيام حكومة وطنية فعالة‪.‬‬ ‫‪2.2‬إنهاء الحروب األهلية والبحث عن حل مشكلة الرصاعات والحروب األهلية ‪.‬‬ ‫‪3.3‬عىل الشعب الصومايل بكل رشائحه وفصائله االرتقاء إىل مستوى املسؤولية‬ ‫والنضج السيايس‪.‬‬ ‫‪4.4‬إن أية مصالحة وطنية إذا لم تتم عىل أساس إرشاك جميع األطراف يف‬ ‫الصومال فإن مصريها الفشل‪.‬‬ ‫‪5.5‬التوجه إىل إعادة بناء دولة وحدة وطنية صومالية مع مراعاة رضورة إحداث‬ ‫تكامل سيايس‪.‬‬

‫املصادر واملراجع‪:‬‬ ‫‪.1‬أحمد إبراهيم محمود‪ ،‬الصومال بني انهيار الدولة واملصالحة الوطنية‪ ،‬القاهرة ‪2005‬م ‪ ،‬ص ‪ ،388‬واضافيات الباحث‬ ‫‪.2‬بطرس بطرس غايل‪ ،‬خمس سنوات يف بيت من زجاج‪1995 ،‬م‪ ،‬ص‪70 ،‬‬ ‫‪.3‬جيمس بيكر‪ ،‬سياسة الدبلوماسية‪ ،‬ترجمة مجدى رشرش‪ ،‬مكتبة مدبوىل‪ ،‬القاهرة‪1999 ،‬م‬ ‫‪.4‬سلوى محمد لبيب‪ ،‬دول الجوار الجغرايف األفريقي‪ ،‬يف دكتور عبد املنعم املشاط‪ ،‬محرر األمن القومي العربي‪ ،‬أبعاد ومتطلباته‪ ،‬القاهرة معهد البحوث‬ ‫وادراسات العربية‪1993 ،‬م‪ ،‬ص ص‪ 155 ،‬ــ ‪.156‬‬ ‫‪.5‬عاطف صقر‪ ،‬النزاع الصومال والرصاع الدويل يف القرن اإلفريقي‪1196 ،‬م‪ ،‬ص‪126 ،‬‬ ‫‪.6‬عبدامللك عودة‪ ،‬التعاون واألمن يف أفريقيا‪ ،‬مؤسسة األهرام‪ ،‬كتاب األهرام االقتصادي‪ ،‬العدد ‪ ،76‬مايو ‪1994‬م‪ ،‬القاهرة ص‪67 ،‬‬ ‫‪.7‬مجدى حماد‪ ،‬الحرب والسالم يف القرن اإلفريقي‪ ،‬السياسة الدولية السنة ‪ ،14‬العدد‪52 ،‬ـ أبريل ‪1978‬م‪ ،‬ص‪130 ،‬‬ ‫‪.8‬اليسع عبدالرحمن الهادي‪ ،‬األزمة الصومالية والتدخالت الخارجية‪2001 ،‬م‪ ،‬الخرطوم‪ ،‬ص ص‪ 61 ،‬ــ ‪.62‬‬ ‫‪.65 ,p ,20 Paragraph ,1992 .3Dec ,794/S/RES ,794 The Security Council, Resolution.9‬‬ ‫‪www.googlenet.10‬‬ ‫‪www.al-jazeer.net.11‬‬

‫‪ 17‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫الرتكيز عىل محاوالت املصالحة املحدودة عقب التدخل الدويل ‪1994‬م ــ ‪2000‬م‪،‬‬ ‫ثم عىل مؤتمر جيبوتي للمصالحة الصومالية‪ ،‬وصوال ً إىل مؤتمر نريوبي‪ /‬أ ْلدَو َريت‬ ‫للمصالحة الوطنية‪.‬‬ ‫محاوالت املصالحة املحدودة عقب التدخل الدويل ‪1994‬م ــ ‪2000‬م‪:‬‬ ‫شهدت عملية التسوية الصومالية تحوال ً هيكليا ً مع فشل تجربة التدخل األمريكي ـ‬ ‫الدويل‪ ،‬وانسحاب القوات الدولية من الصومال‪ ،‬حيث كان هذا االنسحاب مصحوبا ً‬ ‫بإحساس عميق بخيبة األمل لدى العديد من القوى الدولية عموماً‪ ،‬والواليات املتحدة‬ ‫األمريكية خصوصاً‪ ،‬بسبب عدم إحراز تقدم يف املصالحة الوطنية الصومالية‪،‬‬ ‫واستمرار التدهور يف األوضاع األمنية الداخلية يف الصومال‪ ،‬باإلضافة إىل أن حالة‬ ‫الفراغ القائمة يف السلطة املدنية والهيكل الحكومي يف الصومال تمنع أي أساس‬ ‫لدعم الجهود التي تبذلها األمم املتحدة يف الصومال‪.‬‬ ‫وبشكل عام فإن تقويم الكثري من القوى الدولية الفاعلة لفشل تجربة التدخل الدويل‬ ‫يف الصومال‪ ،‬لم يركز عىل األخطاء التي شابت هذا التدخل‪ ،‬بقدر ما نصب عىل‬ ‫االعتقاد بأن الصوماليني ما زالوا غري مستعدين للمصالحة والتسوية‪.‬‬ ‫أما بالنسبة لدور األمم املتحدة يف الصومال‪ ،‬فقد أكد مجلس األمن عىل أن إنهاء والية‬ ‫عملية األمم املتحدة يف الصومال اليعني التخيل عن الصومال‪ ،‬وإنما جرى التأكيد‬ ‫عىل أن األمم املتحدة سوف تواصل القيام بدور سيايس‪ ،‬لتسهيل أو توفيق عملية‬ ‫التسوبة واملصالحة يف الصومال‪ ،‬إذا كانت هذه هي رغبة الصوماليني‪ ،‬وإذا كانوا‬ ‫مستعدين للتعاون مع األمم املتحدة‪ ،‬وقد اهتم مجلس األمن بإبالغ هذا املوقف إىل‬ ‫الفصائل الصومالية املختلفة والدول املجاورة للصومال من خالل منظمة إيقاد‪.‬‬ ‫جهود املصالحة اإلقليمية واملحلية‪:‬‬ ‫كانت الدول األفريقية قد بدأت تستشعر منذ فرتة مبكرة نسبيا ً إرهاصات فشل‬ ‫تجربة التدخل الدويل يف الصومال‪ ،‬وحاولت منذ فرتة مبكرة التدخل ملحاولة ملء‬ ‫الفراغ الناجم عن انسحاب القوات الدولية من الصومال‪ ،‬وذلك من خالل العمل عىل‬ ‫استئناف عملية التسوية واملصالحة الوطنية يف الصومال‪.‬‬ ‫وقد ظل اتفاق أديس أبابا بمثابة الركيزة األساسية يف جهود املصالحة الصومالية‪،‬‬ ‫وخاصة يف القرارات الصادرة من مجلس األمن بشأن تخفيض قوات األمم املتحدة‬ ‫يف القرار رقم ‪ 897‬الصادر يف ‪ 4‬فرباير‪1994‬م‪ ،‬والذي طالب األطراف الصومالية‬ ‫بتنفيذ اتفاق أديس أبابا‪ ،‬السيما فيما يتعلق بنزع السالح واحرتام وقف إطالق‬ ‫النار‪ ،‬ويف قمة القاهرة اإلفريقية يف يونيو ‪1993‬م‪ ،‬كلفت القمة الرئيس اإلثيوبي‬ ‫ميليس زينأوى بمتابعة الوضع يف الصومال‪ ،‬وكررت قمة اإليقاد يف سبتمرب من‬ ‫نفس العام يف أديس أبابا هذا التكليف للرئيس اإلثيوبي‪.‬‬ ‫مؤتمرى جيبوتي وكينيا للمصالحة الصومالية‪:‬‬ ‫يعترب مؤتمر جيبوتي بداية جهود التسوية واملصالحة الوطنية الحقيقية الصومالية‪،‬‬ ‫وقد جرى تنظيم هذا املؤتمر وفق منهجية جديدة يف املفاوصات‪ ،‬تقوم عىل التخىل عن‬ ‫املناهج الحديثة‪ ،‬واالعتماد بدال ً من ذلك عىل ما يعرف بالناهج التقليدية‪ ،‬املستمدة‬ ‫من األعراف والتقاليد العشائرية الصومالية‪ ،‬بعد أن كانت هذه املناهج التقاليدية‬ ‫قد أثيتت نجاحا ً يف تسوية الرصاعات املسلحة يف أرض الصومال‪ ،‬ال سيما وأنه كان‬ ‫واضحا ً أن مفاوضات املصالحة الصومالية أصبحت يف حاجة إىل مناهج جديدة‪ ،‬بعد‬ ‫أن باءت جميع املحاوالت بالفشل طيلة الفرتة ما بني ‪1991‬م إىل ‪2000‬م‪.‬‬ ‫مؤتمر جيبوتي للسالم الصومايل (عرتة) يف ‪2000‬م‪:‬‬ ‫منذ ظهور األزمة يف الصومال قامت عدة مبادرات ساهمت فيها معظم دول اإلقليم‬ ‫لكن جميعها كان مصريها الفشل بدءا ً بمؤتمر جيبوتي األول والثاني ثم مؤتمر‬ ‫أديس أبابا‪ ،‬املبادرة الكينية‪ ،‬اليمنية‪ ،‬املرصية‪ ،‬الليبية‪ ،‬واإلثيوبية وجهود لجنة‬ ‫القرن اإلفريقي املنبثقة من منظمة الوحدة اإلفريقية وجهود لجنة اإليقاد والجامعة‬ ‫العربية‪ ،‬كانت هذه املبادرات تصل إىل قرارات يصعب تنفيذها‪.‬‬ ‫رغم فشل مبادرات مصالحة التسوية‪ ،‬قد انعقد املؤتمر الصومايل بمدينة عرتا‬ ‫الجيبوتية وملدة ثالثة أشهر‪ ،‬وقام هذا املؤتمر باختيار أعضاء الربملان املؤقت املكون‬ ‫من ‪ 245‬عضوا ً تم اختيارهم عىل أساس الثقل القبيل مع تخصيص مقاعد للمرأة‪،‬‬ ‫وتم انتخاب رئيس الربملان بغالبية أصوات نواب الربملان‪.‬‬ ‫بعدها اجتمع الربملان املؤقت وقام بانتخاب عبدقاسم صالد حسن رئيسا ً للصومال‬

‫وهو من قبيلة هربقذر‪ ،‬وبعد اختيار الرئيس انتقل الربملان والرئيس إىل مقديشو كما‬ ‫تم اختيار رئيس الوزراء ومجلس الوزراء وكان االختيار أيضا ً عىل أساس قبيل مثُلت‬ ‫فيه كل الكيانات القبلية وقد وجدت الحكومة الجديدة استقباال ً حافالً يف مقديشو‬ ‫وبعض املدن الصومالية األخرى‪.‬‬ ‫مؤتمر ألدوريت ــ نريوبي للمصالحة الوطنية‪:‬‬ ‫جاء انعقاد مؤتمر ألدوريت ــ نريوبي نتيجة لوصول عملية عارتا للمصالحة‬ ‫الوطنية الصومالية إىل طريق مسدود‪ ،‬وهو ما دعا منظمة اإليقاد إىل طرح مبادرة‬ ‫جديدة لعقد مؤتمر للمصالحة يف الصومال لوضع الرتتيبات النهائية للتسوية‬ ‫واملصالحة يف الصومال‪ ،‬وقد ارتكزت منهجية هذا املؤتمر عىل عودة األطراف الدولية‬ ‫واإلقليمية إىل االعرتاف ضمنيا ً برشعية الفصائل الصومالية وزعمائها من لوردات‬ ‫الحرب‪ ،‬بخالف الوضع يف مؤتمر جيبوتي عام ‪2000‬م‪ ،‬وحصلت الفصائل عىل‬ ‫تمثيل هام يف لجان املؤتمر‪ ،‬وتمتعت بتأثري كبري يف مداوالت املؤتمر‪ ،‬وتحليل مختلف‬ ‫تطوراته‪ ،‬من حيث ظروف االنعقاد‪ ،‬ومالمح النظام السيايس االنتقاىل‪ ،‬الذي نشأ‬ ‫بموجب اتفاق املصالحة‪.‬‬ ‫اتفاقية جيبوتي عام ‪2008‬م‪:‬‬ ‫شكل التحالف من أجل تحرير الصومال يف أريرتيا من املحاكم اإلسالمية الصومالية‬ ‫باسم (تحالف إعادة تحرير الصومال) وفصائل صومالية أخرى بعد االحتالل‬ ‫اإلثيوبي الذي طرد املحاكم اإلسالمية الصومالية‪ ،‬إال أن هذا التحالف قد انشق إىل‬ ‫جناحني « جيبوتي‪ ،‬وأسمرا»‪ .‬يف ‪ 18‬أغسطس أعلنت كل من الحكومة الصومالية‬ ‫برئاسة نور حسن حسني‪ ،‬واملعارضة الصومالية (تحالف إعادة تحرير الصومال‬ ‫جناح جيبوتي) بقيادة شيخ رشيف شيخ أحمد أنها توصلت إىل اتفاق مصالحة‬ ‫نهائية‪.‬‬ ‫وفيما يخص انسحاب القوات اإلثيوبية فقد جدولها االتفاق عىل مرحلتني‪ ،‬تبدأ‬ ‫أوالهما ‪ 21‬نوفمرب ‪2008‬م‪ ،‬بينما تتم الثانية بحلول عام ‪2009‬م‪ ،‬ثم ت ّم تشكيل‬ ‫برملان مؤقت‪ ،‬وانتخب رشيف شيخ أحمد رئيسا مؤقتا للصومال ‪ 31‬يناير ‪2009‬م‪،‬‬ ‫فقد أسفر اتفاق جيبوتي بني الحكومة االنتقالية و شيخ رشيف شيخ أحمد عن‬ ‫انشقاق التحالف وانقسامه إىل جناحني‪ ،‬أولهما يعرف باملحاكم اإلسالمية جناح‬ ‫جيبوتي والثاني جناح أسمرأ‪.‬‬ ‫ثانيا‪ :‬معيقات املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية‪:‬‬ ‫وفيما يتعلق بهذا املحور‪ ،‬فإن هناك العديد من املعوقات التي تضافرت أمام عملية‬ ‫التسوية واملصالحة الوطنية يف الصومال‪ ،‬بما تسبب يف تعطيلها وإعاقتها لفرتة‬ ‫طويلة من الزمن‪ ،‬ومع أن هذه املعوقات تتنوع بدرجة كبرية‪ ،‬فمن املمكن حرصها‬ ‫إىل خمس فئات رئيسية هي‪:‬ــ‬ ‫ • أولها‪ :‬الخلل يف املناهج املتبعة يف عملية التسوية واملصالحة الوطنية‬ ‫الصومالية‪.‬‬ ‫ • ثانيها‪ :‬يف شيوع حالة من التوازن النسبي يف القدرات بني الفصائل الصومالية‬ ‫ • الثالث‪ :‬يف فرتة الحروب األهلية التى شهدت بلورة املصالح االقتصادية‬ ‫الحيوية لقادة الفصائل وعديد من مراكز القوى يف املجتمع الصومايل‪.‬‬ ‫ • الرابع‪ :‬حدوث املزيد من الضعف ملفهوم الدولة يف الثقافة السياسية‬ ‫الصومالية يف ظل الحروب األهلية‪.‬‬ ‫وأخريا ً فإن القوى الدولية واإلقليمية لعبت دورا ً سلبيا ً يف عملية التسوية واملصالحة‬ ‫الوطنية الصومالية‪ ،‬ومن أجل رصد وتحليل املعوقات التي توجه عملية جهود‬ ‫التسوية الصومالية‪.‬‬ ‫معيقات جهود املصالحة املبكرة قبل التدخل األمريكي ـ الدويل‪:‬ـ‬ ‫افتقرت جهود التسوية املبكرة الحتواء الحرب األهلية بني نظام سياد بري‬ ‫ومعارضيه إىل الجدية والفعالية‪ ،‬العتبارات بعضها يرتبط بموقف نظام محمد‬ ‫سياد بري من مبادرات التسوية‪ ،‬بينما يرتبط البعض اآلخر منها بالتحوالت يف‬ ‫هيكل النظام الدويل يف أواخر الثمانينيات وأوائل التسعينيات‪ ،‬كما أن التطورات‬ ‫الكربي عىل الساحة الدولية‪ ،‬مثل الغزو العراقي للكويت وحرب الخليج األويل‬ ‫يف ‪1991‬م‪ ،‬قد سحبت األضواء من الحروب األهلية الصومالية‪ ،‬وقللت كثريا ً من‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪16‬‬


‫والنهوض بالبالد وإحالل األمن واإلستقرار والسالم فيها‪.‬‬ ‫ولذا يهدف هذا املقال إىل دراسة معيقات املصالحة والوحدة الوطنية‪ ،‬من خالل‬ ‫العناوين التالية‪:‬‬ ‫أوال‪ :‬معيقات املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية‪:‬‬ ‫ويتلخص الحديث عن هذا املوضوع يف البنود التالية‪:‬‬ ‫املصالحة والوحدة الوطنية الصومالية‪:‬‬ ‫يقصد بها تسوية الحرب وإيقاف األعمال القتالية والتوصل إىل اتفاق يرتضيه‬ ‫األطراف املتصارعة‪ ،‬أما حل الرصاع فهو عملية أكثر تعقيدا ً تختص بإزالة األسباب‬ ‫الهيكلية التي أدت إىل نشوب الرصاع عىل نحو يمنع تجدده مرة أخرى‪ ،‬ومن واقع‬ ‫الخربة اإلفريقية فإن معالجة معظم الرصاعات ـ إن لم يكن جميعها ـ كان مقترصا ً‬ ‫عىل محاولة تسويتها دون حلها‪ ،‬ولذلك كثريا ً ما انهارت اتفاقات أبرمت وتجددت‬ ‫رصاعات جرت تسويتها‪ ،‬ولذلك البد من العمل عىل حل الرصاعات وعدم اإلقتصار‬ ‫عىل تسويتها‪.‬‬ ‫مرحلة املصالحة ما قبل الحروب األهلية والتدخل األمريكي والدويل‪:‬ــ‬ ‫بشكل عام فإن جهود تسوية الحروب األهلية الصومالية ما قبل التدخل األمريكي‬ ‫والدويل‪ ،‬مرت بمرحلتني هما‪:‬‬ ‫جهود املصالحة يف أواخر عهد نظام محمد سياد بري‪:‬‬ ‫إن اإلهتمام بالحالة الصومالية تم عىل درجات ومستويات متنوعة‪ ،‬وقد بدأت هذه‬ ‫الجهود بمحاوالت محدودة الحتواء الحروب األهلية يف أواخر عهد نظام محمد سياد‬ ‫بري‪ ،‬ولكنها باءت بالفشل تماماً‪ ،‬وعجزت عن تحقيق أية نتيجة يف خضم الرصاع‬ ‫بني قوات نظام سياد بري ومليشيات معارضيه‪ ،‬وفشلت أكثر يف الفرتة التي أعقبت‬ ‫اإلطاحة بنظام سياد بري‪ ،‬يف بداية الحروب األهلية الصومالية‪.‬‬ ‫مؤتمر جيبوتي يونيو ــ يوليو ‪1991‬م ‪:‬‬ ‫تنبع أهمية مؤتمر جيبوتي من كونه األول يف سلسلة مؤتمرات املبادرات التي‬ ‫سعت لتحقيق املصالحة الوطنية الصومالية‪ ،‬وقد انعقد هذا املؤتمر عىل مبادرة‬ ‫من ريئس جيبوتي وقتذاك السيد حسن جوليد أبتدون‪ ،‬حيث وجه الدعوة إىل جميع‬ ‫الفصائل الصومالية‪ ،‬املشاركة يف اجتماع موسع من أجل تحقيق املصالحة الوطنية‬ ‫يف الصومال‪ ،‬والتباحث يف كافة الرتتيتبات السياسية الخاصة بمرحلة ما بعد سقوط‬ ‫نظام محمد سياد بري‪.‬‬ ‫وكان الدافع الرئييس النعقاد هذا املؤتمر هو الرغبة يف تفادي احتماالت الرصاع فيما‬ ‫بني الفصائل الصومالية يف فرتة ما بعد سقوط النظام‪ ،‬والتي بدت مالمحها واضحة‬ ‫بقوة مع انفصال الشمال وعجز الفصائل عن االتفاق عىل صيغة سياسية إلدارة‬ ‫البالد وتجنيبها ويالت حروب داخلية‪.‬‬ ‫جهود األمم املتحدة املبكرة يونوصوم ‪))1 UNOSOM 1‬‬ ‫بدأ اهتمام األمم املتحدة بالحروب األهلية يف الصومال متأخراً‪ ،‬حيث جاء هذا اإلهتمام‬ ‫يف سياق املعاناة اإلنسانية التي تعرض لها مئات اآلالف من املواطنني الصوماليني‬ ‫يف جنوب الصومال‪ ،‬بسبب االشتباكات العنيفة بني الفصائل والعجز عن إيصال‬ ‫املساعدات ومواد اإلغاثة إىل املترضرين يف تلك املناطق‪ ،‬ويغطى هذا القسم الفرتة‬ ‫التي استغرقتها عملية األمم املتحدة األوىل يف الصومال‪ ،‬والتي أُطلق عليها إسم‬ ‫يونوصوم ‪ ،United Nation Operation in Somalia ))1 1UNOSOM‬والتي‬ ‫امتدت ما بني أبريل ‪1992‬م ــ مارس ‪1993‬م‪ ،‬حيث بدأت هذه العملية بموجب‬ ‫قرار مجلس األمن رقم ‪ 751‬الصادر يف ‪ 24‬أبريل ‪1992‬م‪ ،‬ثم انتهت يف مارس‬ ‫‪1993‬م لتحل محلها عملية األمم املتحدة الثانية يف الصومال (يونوصوم ‪ ،)2‬والتي‬ ‫كانت صالحيتها أوسع بكثري من صالحيات يونوصوم ‪.1‬‬ ‫جهود املصالحة أثناء التدخل األمريكي ‪ -‬الدويل‪:‬‬ ‫اكتسبت تجربة التدخل األمريكي ــ الدويل يف الصومال أهمية كربى عىل الساحة‬ ‫الدولية‪ ،‬وعىل الرغم من أن عملية التدخل استهدفت معالجة املأساة اإلنسانية‬ ‫الواسعة يف الصومال‪ ،‬وامتدت إىل آفاق أرحب تتعلق بمسألة إرساء أسس جديدة‬ ‫يف العالقات الدولية عانت عملية التدخل يف الصومال من إشكاليتني رئيستني هما‪:‬ـ‬ ‫•غياب رؤية سياسية متكاملة لتسوية الحروب األهلية يف الصومال‪.‬‬ ‫•نقص التنسيق وتضارب االختصاصات فيما بني األطراف الدولية املشاركة‪ ،‬عىل‬

‫‪ 15‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫املستويني السيايس والعسكري‪ ،‬وهو ما تسبب إجماال ً يف فشل عملية التدخل يف‬ ‫نهاية املطاف‪.‬‬ ‫مؤتمر أديس أبابا األول يناير ‪1993‬م‪:‬‬ ‫رشعت األمم املتحدة يف تنظيم مؤتمر للمصالحة الوطنية الصومالية يف أديس أبابا‬ ‫يف يناير ‪1993‬م‪ ،‬أي عقب أقل من شهر عىل وصول القوات اآلمريكية إىل مقديشو‪،‬‬ ‫وقد استند تنظيم هذه املفاوصات عىل البند رقم ‪ 20‬من قرار مجلس األمن رقم‬ ‫‪ ،794‬الصادر يف ‪ 3‬ديسمرب ‪1992‬م‪ ،‬والذي دعا األمني العام لألمم املتحدة ومبعوثه‬ ‫الخاص للصومال إىل مواصلة الجهود لتحقيق تسوية سياسية يف الصومال‪.‬‬ ‫وقد شارك يف هذا املؤتمر ممثلون من ‪ 14‬جماعة صومالية يف أديس أبابا‬ ‫ ‬ ‫للتباحث بشأن صيغة املصالحة الوطنية‪ ،‬وقد جرى توزيع األدوار يف املؤتمر بصورة‬ ‫معينة بني األطراف املشاركة‪ ،‬حيث لعبت الدول املانحة يف الصومال وإثيوبيا دورا ً‬ ‫فاعالً يف املفاوضات بينما اقترصت األمم املتحدة عىل أدوار هامشية بروتوكولية أكثر‬ ‫منها رسمية متمثلة يف االفتتاح واإلرشاف والختام‪.‬‬ ‫وعىل أية حال‪ ،‬فإن اتفاق أديس أبابا أعطى رشعية دولية للفصائل‬ ‫ ‬ ‫األربعة عرش املشاركة يف املؤتمر‪ ،‬وأصبحوا بمثابة األعضاء الرئيسيني يف الجهود‬ ‫الرامية إىل تحقيق املصالحة السياسية‪ ،‬وجرى التعامل مع هذه الجماعات بوصفها‬ ‫أحزابا ً سياسية رشعية من جانب األمم املتحدة والفاعلني الدوليني اآلخرين‪.‬‬ ‫وعند تنفيذ بنود هذا االتفاق‪ ،‬برزت عدة انتكاسات‪ ،‬تمثل أبرزها يف أن اجتماع لجنة‬ ‫التحضري األوىل ملناقشة جدول األعمال بشأن املؤتمر القادم قد انهارت عىل فور‬ ‫تكوينها بسبب اتهام الحركة الوطنية يف الصومال لجماعة الجنرال محمد فارح‬ ‫عيديد بانتهاك قرار وقف إطالق النار‪.‬‬ ‫مؤتمر أديس أبابا الثاني يف مارس ‪1993‬م‪:‬‬ ‫جرى التحضري ملؤتمر أديس أبابا الثاني يف مارس ‪1993‬م من خالل اللجنة املؤلفة‬ ‫من الفصائل‪ ،‬التي تشكلت بناء عىل مقررات مؤتمر أديس أبابا األول‪ ،‬وخالل هذه‬ ‫التحضريات‪ ،‬جرى االتفاق بني األمم املتحدة والفصائل الصومالية عىل أن تقترص‬ ‫العضوية يف مؤتمر أديس أبابا الثاني بنفس الفصائل التي شاركت يف مؤتمر‬ ‫يناير األول‪ ،‬باإلضافة إىل جماعات اجتماعية ودينية ونسائية ومنظمات أهلية وغري‬ ‫حكومية باإلضافة إىل شخصيات أخرى بارزة‪.‬‬ ‫وبالتايل اتسعت دائرة املشاركة يف املؤتمر بحيث شملت جماعات واسعة من املجتمع‬ ‫الصومايل‪ ،‬سواء من قادة الفصائل أو من رشائح املجتمع املدني‪ ،‬بهدف الوصول إىل‬ ‫حلول دائمة وذات قاعدة اجتماعية واسعة‪ ،‬ووصل عدد املشاركني يف املؤتمر نحوا‬ ‫من ‪ 250‬صومالياً‪ ،‬إال أن أصحاب النفوذ الحقيقي داخل املؤتمر تمثلوا يف األساس‬ ‫يف قادة الفصائل األربعة عرشة‪.‬‬ ‫وقبل بدء املؤتمر شهدت عملية التدخل األمريكي ‪ -‬الدويل تغريا ً يف قيادتها السياسية‪،‬‬ ‫وبالفعل بدأ مؤتمر املصالحة الوطنية يف ‪ 15‬مارس ‪1993‬م‪ ،‬واستغرق ما بني ‪ 3‬ــ‬ ‫‪ 4‬أسابيع‪ ،‬فقد تعرضت طريق املؤتمر تحديات عديدة‪ ،‬تمثلت باألساس يف تصاعد‬ ‫االشتباكات ـ أثناء فرتة انعقاد املؤتمر ـ بني الكولونيل محمد عمر جَ يس وقوات‬ ‫الجنرال محمد سعيد مورغان‪ ،‬حيث نجحت قوات الجنرال مورغان يف طرد قوات‬ ‫الكولونيل جَ يس من بعض املناطق يف كيسمايو‪ ،‬يف حني ظلت املحادثات داخل‬ ‫املؤتمر تدور يف حلقة مفرغة بسبب تباعد املواقف بني األطراف الصومالية املشاركة‬ ‫بشأن إنشاء املجالس النيابية‪.‬‬ ‫جهودااملصالحة بعد التدخل األمريكي ‪ -‬الدويل‪:‬‬ ‫أدى فشل تجربة التدخل يف الصومال إىل دخول عملية التسوية‬ ‫ ‬ ‫واملصالحة إىل مرحلة جديدة تماماً‪ ،‬تتمثل مالمحها يف تضاؤل دور األمم املتحدة‪،‬‬ ‫مع إعطاء الدور األكرب للقوى واملنظمات اإلقليمية‪ ،‬وللديناميات الداخلية يف‬ ‫الصومال للنهوض بهذه املسألة وكان هذا املوقف عائدا ً إىل شيوع االعتقاد بأن‬ ‫املجتمع الصومايل‪ ،‬مازال غري مستعد للتسوية واملصالحة الوطنية‪ ،‬وأن أية جهود‬ ‫دولية تُبذل يف ظل هذا الوضع لن تكون مجدية طاملا استمر عىل هذه الحال‪ ،‬دون‬ ‫أن ينفي ذلك كله أن األمم املتحدة تظل مستعدة للمشاركة يف عملية التسوية إذا‬ ‫رغبت األطراف الصومالية يف ذلك‪ ،‬وعىل هذا األساس تناولت مختلف تطورات‬ ‫عملية التسوية الصومالية يف فرتة ما بعد انسحاب القوات الدولية من الصومال‪،‬‬


‫شؤون سياسية‬

‫معيقات المصالحة الصومالية ‪ ..‬والوحدة الوطنية‬

‫كاتب المقال‪:‬‬ ‫عثمان محمد طيري‪.‬‬

‫عانى الشعب الصومايل حالة عدم اإلستقرار الداخيل‬ ‫خاصة منذ أواخر الثمانينيات بسبب مطالبة القبائل‬ ‫باملساواة يف اإلمتيازات والحقوق السياسية واملدنية‪،‬‬ ‫وعندما تعاملت الحكومات مع هذه املطالب بالقسوة‬ ‫والعنف كانت النتيجة الطبيعية انتشار الفوىض يف‬ ‫البالد‪ ،‬وحصلت املواجهات مع القوات الحكومية‪،‬‬ ‫وتطورت هذه املواجهات إىل صورة حروب أهلية‬ ‫شاملة‪ ،‬ثم اتخذ الرصاع بُعدًا قبليًا وإقليميًا‪ ،‬األمر‬ ‫الذي حال دون اتفاق القوى والفصائل والقبائل عىل‬ ‫وضع حد لهذا الرصاع‪.‬‬ ‫وجرت عدة محاوالت إلتمام املصالحة الوطنية‬ ‫بني الفصائل املتحاربة إلنهاء الحروب األهلية يف‬ ‫الصومال‪ ،‬ثم تحوّلت قضية الصومال يف زحمة املآيس‬ ‫العاصفة إىل قضية منسية‪ ،‬وما هدأت فيها حدّة‬ ‫املآيس املستمرة‪ ،‬من قبل سقوط نظام محمد سياد‬ ‫بري ‪1991‬م‪ ،‬بل اندلعت الحروب األهلية الدموية‬ ‫الشاملة‪ ،‬كما أن الوضع الراهن يف الصومال يتطلب‬ ‫إيجاد خطة عمل عىل كل األصعدة ملواجهة ما تتعرض‬ ‫له البالد من تزايد التدخالت األجنبية‪ ،‬فيما ال يزال‬ ‫التنافس بني القوى الدولية يؤدي دوره باستخدام‬ ‫أطراف صومالية يف هذا التنافس‪ ،‬والذي تديره القوى‬ ‫املتنافسة من وراء الستار‪.‬‬

‫إضافة إىل تقاطع مصالح بعض الدول الكربى‬ ‫وأطماعها يف الصومال‪ ،‬خاصة الواليات املتحدة‬ ‫األمريكية املسؤولة عن تأجيج النزاعات الداخلية‬ ‫بني أبناء الصومال وتغذية االنقسامات واإلنشقاقات‬ ‫الداخلية‪ ،‬وإشعال الخالفات بني فصائل وقبائل‬ ‫الصومال وتحويلها إىل جماعات متصارعة‪.‬‬ ‫رغبة املجتمع الدويل يف إعادة اإلستقرار إىل الصومال‪،‬‬ ‫إال أن املعوقات التي تعرتض طريقه ليس من السهل‬ ‫تجاوزها‪،‬وتحتاج إىل وقت ودعم كبري لجهود تحقيق‬ ‫املصالحة الوطنية‪ ،‬خاصة أن الحرب قد وسعت‬ ‫الرشوخات بني األطراف الصومالية املختلفة‪ ،‬إضافة‬ ‫إىل تبّني بعض القوى طروحات تستبعد اآلخر نهائيًا‪،‬‬ ‫ناهيك عن حالة الفقر املدقع الذي يعاني منه السكان‪،‬‬ ‫واختفاء معظم البنى التحتية بسبب تدمريها خالل‬ ‫الحرب‪.‬‬ ‫بناء عىل ذلك فإن الطريق إلعادة الهدوء والوفاق‬ ‫الوطني وتحقيق التطور يف الصومال محفوفة‬ ‫باملخاطر والتحديات‪ ،‬السيما يف ظل عجز املوقف‬ ‫الرسمي لألمم الدولية واإلقليمية يف التحرك واملبادرة‬ ‫لوقف الحروب األهلية يف الصومال واألخذ باألطراف‬ ‫الصومالية املتناحرة إىل طاولة الحوار‪ ،‬لنبذ العنف‬ ‫والحروب والتوجه لحل املشكالت والخالفات سلميا‪،‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪14‬‬


‫رحلة المجلة‬

‫رحلة المجلة إلى بعض مديريات محافظة‬ ‫سناج ( تقارير وصور )‬ ‫قامت مجلة ( صناعة املستقبل ) جولة تفقدية شارك فيها مدير التحرير األستاذ فارح بنني بوص‪،‬‬ ‫ومدير مكتب األرشيف عبد الله محمود حسن ( برايل ) وكان الهدف من هذه الجولة متابعة قضايا‬ ‫املجتمع عن كثب‪ ،‬حيث كانت املجلة تستهدف احتياجات املجتمع األساسية كاملاء والصحة والتعليم‪،‬‬ ‫وقد زار املشاركون بعض املديريات التابعة ملحافظة سناج‪ ،‬لجمع األفكار واآلراء من سكان تلك‬ ‫املناطق‪ ،‬وتعطي األولوية يف املجاالت الثالثة السابقة الذكر‪ ،‬ونعلم أن بعض تلك املديريات تعاني‬ ‫بشح املياة الصالحة للرشب كما هو الحال يف مديرية ( برن ) الواقعة رشق محافظة سناج‪.‬‬ ‫بدأ الفريق أعمالهم يف بلدة ( يوبي ) تقع هذه البلدة عىل بعد ‪ 60‬كم رشقا من مدينة عريجابو‪ ،‬وهي‬ ‫منطقة تشتهر بوفرة الكأل واملاء والتي هي من األساسيات التي يعتمد عليها الرعاة‪ ،‬كما أنها مناطق‬ ‫سهلة ليس فيها مرتفعات جبلية ‪ ،‬وألهمية املنطقة ولحاجة الناس إىل تلك السهول الغنية بالكأل‬ ‫واألعشاب‪ ،‬قام الشيخ محمد حسن حسني ( اسدال دال ) ‪ -‬والذي هاجر من اليمن ( عدن ) إبان‬ ‫حروب التحرير التي دارت بني اإلستعمار الربيطاني وثوار املواطنني‪ ،‬وكان هذا الشيخ عىل قدر واف‬ ‫من املعرفة – قام بحفر برئ عميق لإلستفادة من مياة الجوفية العذبة‪.‬‬

‫ش‪ .‬محمد ( اسدال دال ) مؤسس البلدة‬

‫بئر بلدة ( يوبي ) من هنا بدأت المدينة‬

‫ويروى أن أباه قد أشار املكان الذي تم حفر البرئ منه قبل مجيئه من اليمن‪ ،‬وقد لقي هذا املرشوع ترحيبا من سكان املنطقة الرعاة‬ ‫واستفادوا منه‪ ،‬وكان الشيخ يرشف عىل عملية الحفر وينفق بماله وجهده‪ .‬وملا تم الحفر وتم وصول املاء بمائة فدان سنة ‪1967‬م‬ ‫قام الشيخ ببناء بيت متواضح يف ضاحية البرئ وتخده دكانا يبيع فيه بعض األمتعة التي يحتاج إليها الرعاة الذين يسقون أنعامهم‬ ‫من البرئ‪.‬‬ ‫ومنذ تلك الفرتة بدأ الناس يستقرون ويتخذون منازل سكنية ولهذا فإن الشيخ محمد هو املؤسس الحقيقي لهذه البلدة‪ ،‬وتزايد العدد‬ ‫يوما بعد آخر حتى أصبحت قرية عامرة‪ ،‬ولقد أنشأت الحكومة أول مدرسة ابتدائية عام ‪1976‬م ‪ ،‬ويقول بعض معارصيه أنه كان‬ ‫شخصا خيرِّ ا يمد للناس يد العون‪ ،‬حتى إنه ‪ -‬كما قال بعض الشهود ‪ -‬كان يسقي الحيوانات والطيور يف أثناء الليل ‪ ،‬حيث يضع لهم‬ ‫املياة يف أماكن تسمح لهم بالرشب منها‪.‬‬

‫وقد أعرب السيد محمد محمود صالح ( بري سجارو ) عن حاجة املاسة للبدة إىل ترميم وتشغيل‬ ‫املركز الصحي لألمومة والطفولة‪ ،‬وذلك ألن آهايل البلدة يضطرون إىل مغادرة البلدة إىل أماكن بعيدة‬ ‫للعالج الصحي‪ ،‬مما يؤدي إىل وفاة يف بعض األحيان‪ ،‬ومن جانبه قال‪ ( :‬عبد الرحمن صالح نور ) أحد‬ ‫املدرسني أن أساتذة مدرسة البلدة يعانون من قلة الرواتب واملساعدات‪ ،‬ويعملون بظروف أقتصادية‬ ‫صعبة‪ ،‬وليس هناك أي دعم خارجي أو داخيل‪ ،‬ولهذا فإن الوضع يتطور نحو اإلنهيار‪ ،‬فليس من‬ ‫املمكن أن يسمرت الوضع بهذه الصورة‪ ،‬والحكومة تقدم لهم بعض املساعدات يف ما يتعلق باملنهج‬ ‫وبعض املعدات املدرسية لكنهم بحاجة إىل من يقوم بسد الفراغ املايل حيث أن املدرسة تؤوي مئات‬ ‫من أبناء األرياف بما فيهم اإليتام وأبناء الفقراء والقرى املحيطة باملنطقة‪ .‬وهناك طريق يربط البلدة‬ ‫بالساحل عىل بعد ‪ 25‬كم تقريبا من البحر‪ ،‬ويمثل هذا الطريق ممرا مهما لسكان البلدة يعربون عربه‬ ‫نحو الساحل‪ ،‬ويتعرض املسافرون عىل الطريق متاعب جمة لوعورته‪ ،‬ولهذا فإن السكان بذلوا جهدهم‬ ‫إلصالح ما يمكن إصالحه‪ ،‬ولكن الطريق يحتاج إىل تشييد ؛ لتحويله إىل طريق معبد‪ ،‬والذي إن تم ال‬ ‫شك أن املنطقة ستتغري بكل جوانبها اإلقتصادية واإلجتماعية‪ ،‬كما يشارك يف تنمية القطاعات املختلفة‬ ‫وتطويرها‪ ،‬واإلستفادة من الثروة السمكية‪ ،‬وتعمري البلدة ‪ ،‬وكذلك حماية البيئة من التصحر الذي‬ ‫ينجم من آثار العربات والسيارات والشاحنات‪.‬‬ ‫وقد زار الفريق بلدة ( هدافتيمو ) وهي بلدة تتمتع بجو هادئ ومعتدل‪ ،‬وقد قام الفريق بجولة تفقدية‬ ‫حول املرافق الحيوية للبلدة كمصار املياه واملدارس واملستشفى‪ ،‬وذكر بعض أهايل البلدة أن املنطقة‬ ‫تتمتع باملياة الجوفية ولكنهم بحاجة إىل تطوير تلك املياة‪ ،‬وجلبها من اآلبار الرئيسية إىل البيوت حيث‬ ‫يستطيع السكان استخدامها دون أن يخرجوا لجلب املاء بأنفسهم أو عرب الصهاريج ونحو ذلك‪ ،‬وهو‬ ‫أمر يحلم به السكان ويرجون تحقيقه يف يوم من األيام‪ ،‬أما املدارس فقد ذكرالسيد املدير ( حسني عبد‬ ‫الصمد محمد ) أن األساتذة يعتمدون عىل تلك الرسوم التي يدفعها الطالب‪ ،‬والتي ال تسد احتجياتهم‬ ‫الرضورية يف غالب األحيان ‪ ،‬وال يتلقون أي دعم مادي أو معنوي آخر‪ ،‬وأن هناك تزايد لعدد الطالب يف‬ ‫املدرسة الثانوية وليس هناك فصول كافية‪ ،‬كما أن املدرسة بحاجة إىل سور محاط به ومكتب للمدير‪،‬‬ ‫واملعلمون بحاجة إىل دعم مايل كذلك‪ ،‬علما بأن املدرسة تم إنشاؤها عام ‪1964‬م‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪12‬‬


‫واختتم الفريق أعماله يف مديرية ( برن ) وزار كالعادة أهم املرافق الحيوية للمدينة‪ ،‬وقد شهدت املدينة مؤخرا‬ ‫تطورا ملحوظا وتوسعت‪ ،‬وأنشأت بعض البنايات والفلل الجميلة والكيبرية‪ ،‬ولكن هناك مشكلة أساسية تعاني‬ ‫منها املدينة بشكل ملفت للنظر‪ ،‬وهي شح املياة الصالحة للرشب‪ ،‬وقد عرب بعض من سكان املدينة قلقهم من‬ ‫هذا الكابوس الذي بات مؤخرا مصدر قلق يغص حياة الكثريين من سكان املدينة‪ ،‬وقد نضب املصادر الرئيسية‬ ‫التي كانت املدينة تعتمد عليها وترشب منها بسبب تزايد السكان والتغري البيئي ‪ ،‬كما أن كثرة الواردين منها‬ ‫والذين يأتون من األرياف واملناطق املحيطة باملنطقة أثرت سلبا عىل املاء والذي كان سابقا متوفرا حتى صار‬ ‫يرضب بها املثل لغزارتها‪.‬‬

‫قاعات للدراسة‬

‫آلبار الجوفية يف بلدة ( هدافتيمو ) املياه متوفر يف هنا‬

‫وعىل صعيد آخر فإن املدينة تشتهر بكثرة املدارس ومعاهد التعليم املختلفة‪ ،‬كما أنشأت مؤخرا‬ ‫جامعة تستوعب الخريجني من تلك املدارس واملعاهد‪ ،‬والتي يتوقع توسيعها بشكل حديث يف األشهر‬ ‫القليلة القادمة بتمويل من أمري الكويت كما ذكر للمجلة مدير الجامع السيد عبد القادر حريس (‬ ‫فرويل ) وهو أحد أبناء املنطقة املغرتبني‪ ،‬الذين عادوا إىل الوطن لخدمة املجتمع‪ ،‬وقد أعرب املدير أن‬ ‫الجامعة تسري بجهود شعبية‪ ،‬وأن معظم الطلبة ال يدفعون سوى قدر ضئيل من الرسوم‪ ،‬والتي ال‬ ‫تغني عن رضووريات الجامعة شيئا‪ ،‬وقد نجحت الجامعة ملرشوع كبري يتم تدشيه يف األيام القليلة‬ ‫القادمة‪ ،‬حيث يتم به بناء الجامعة بشكل حديث‪ ،‬بميزانية قدرها ( ‪ ) 4‬ماليني من الدوالرات‪ ،‬كما‬ ‫خصصت (‪ )6‬ماليني من املرشوع نفسه لبناء مطار ( جرووي ) عاصة بونت الند‪ ،‬لكن املرشوع‬ ‫معلق بأسباب فنية بسيطة والتي سوف تحل قريبا‪ ،‬وأضاف املدير قائال‪ :‬إن الجامعة سوف تكون‬ ‫نوعية فريدة من حيث الجودة واألداة ومن حيث الكليات وفقا ملا هو صالح للوطن واملجتمع‪ .‬وقد عرب‬ ‫سكان املنطقة بشتى طوائفهم من شيوخ وعلماء وتجار وطالب سعادتهم عن تلك املساعدة األخوية‬ ‫البناءة‪ ،‬داعني الله أن يجعل ثواب املتربعني لهم بهذا العمل الجليل كبريا‪ ،‬وأن يبارك لهم يف أهلهم‬ ‫وأموالهم‪ ،‬ويجعل عملهم هذا يف ميزان حسناتهم‪.‬‬

‫وقد تم تشغيل املستشفى العام للمدينة يف ‪2004‬م بسقوط الحكومة املركزية عام ‪1991‬م‪ ،‬وقد تم بناء ‪17.25%‬‬ ‫يف حني ‪ %82.75‬أكملت بعد اإلنهيار‪ ،‬وهناك حاجة ماسة يف تحديث مختربات املستشفى‪ ،‬وتزويده بالرضوريات‬ ‫الالزمة كمصادر الطاقة الشمسية‪ ،‬وبنك متطور لتخزين الدم‪ ،‬وتحسني أوضاع العاملني يف املستشفي ‪ ،‬وتجهيز‬ ‫األشعة السينية‪ ،‬والعناية بقسم األمراض السل‪ ،‬ورعاية املرىض الذين يعانون من أمراض السل‪ ،‬كما أن املستشفي‬ ‫يف حاجة إىل تحديث نظامه املائي‪.‬‬

‫السيد ( برايل ) مدير‬ ‫مكتبة األرشيف للمجلة‬ ‫مع السيد‪ /‬ايوب مدير‬ ‫فندق السناج‬

‫وقد اتسعت رقعة املدينة وتزايد عدد سكانها يف السنوات األخرية‪،‬‬ ‫كما أنشأت بعض املباني الحديثة والفنادق والفلل اللفخمة‪ ،‬ولقد‬ ‫تزايد اهتمام السكان بتعمري املدينة بعد قرار الذي الحكومة بيشييد‬ ‫الطريق املعبد والذي يربط املنطقة باملناطق األخرى‪ ،‬وهو أمر يهتم به‬ ‫الجميع‪ ،‬كما ذكر بعض الخرباء أن تشييد هذا الطريق يجعل املنطقة‬ ‫تزدهر اقتصاديا واجتماعيا‪ ،‬ولقد تفائل الجميع بهذا املرشوع املثمر‬ ‫وينتظرونه بكل حماس‬

‫شكر وتقدير‪:‬‬ ‫وأخري وقبل أن ننهي كتابتنا نود أن نشكر بعضا من الشخصيات الذين كانوا معنا أثناء عملنا يف‬ ‫املنطقة‪ ،‬والذين رحبونا بكل ما تحمله الكلمة من معان‪ ،‬ففي بلدة ( يوبي ) التقينا مع اإلخوة (‬ ‫أحمد حاجي جامع ( فريان ) ‪ ،‬إسماعيل محمد حسن ( اسدال دال ) عبد الله عيل عايف‪ ،‬عبد الرحمن‬ ‫صالح حاج نور ‪ ،‬محمد محمود صالح ( بريسجارو )‪ ،‬ويف بلدة ( هدافتيمو ) كان معنا السادة‬ ‫الكرام ( محمود حاج عىل برايل ‪ ،‬أحمد محمد عبد ( كولومبي ) عبد العزيز محمد حسن صالد‪ ،‬عبد‬ ‫الرزاق حامد أحمد‪ ،‬محمد عبد محمد ( أرنب )‪ ،‬حليمة أحمد محمد عثمان‪.‬‬ ‫والتقينا يف مديرية ( برن ) عمدة املدينة السيد عبد الرزاق أحمد عيىس (بيبييس)‪ ،‬والسيد عبد القادر‬ ‫حريس ( فرويل ) مدير جامعة ماخر‪ ،‬وأحمد جربيل عيل‪ ،‬والسيدة حليمة محمد جامع‪ ،‬واألخ محمد‬ ‫عثمان حسن ( اسقلوعيش ) نشكر جميعا عىل حسن تعاونهم معنا‪ ،‬ونتمنى لهم مزيدا من التقدم‬ ‫ومستقبل جميل نحو غد أفضل‪.‬‬

‫‪ 13‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫بدأ العمل بالتخطيط أوال ‪ :‬اليمني ‪ /‬أستاذ فارح بنني بوص ‪ ،‬اليسار‪ /‬السيد عبد الله‬ ‫محمود حسن ( برايل )‬


‫مجلة صناعة المستقبل ‪11‬‬


‫بوابة تجارية مهمة للبضائع املصدرة من الصومال مثل تصدير املوايش واللبان‬ ‫كما توفر الصومال سوقا جاذبا للمنتجات اليمنية‪ .‬وتستضيف اليمن عددا‬ ‫كبريا من الالجئني الصوماليني يف بلدها‪ ،‬إضافة إىل جاليات صومالية يف معظم‬ ‫املحافظات وربما العالقة التاريخية‪ ،‬فرضت عىل اليمن فتح أبوابها للالجئني‬ ‫الصوماليني –عىل عكس الدول العربية األخرى ‪ -‬كرد للجميل القديم عندما‬ ‫كانت الصومال مكان جذب وإيواء لليمنيني الفارين من الحروب واالضطهاد‬ ‫والفقر ‪.‬لكن يف ظل اإلضطرابات الحالية يف اليمن‪ ،‬يظل دورها عدميا يف‬ ‫امللف الصومايل‪ ،‬وهناك خشية بأن إطالة أمد الرصاع يف اليمن سيأثر سلبا عىل‬ ‫الصومال يف املجال السيايس واالقتصادي واألمني واالجتماعي ‪.‬‬

‫أسباب ضعف الدور العربي املؤثر‪.‬‬ ‫هناك أسباب كثرية تفيض إىل ضمور الدور العربي يف الصومال من أهما‪:‬‬ ‫ التحوالت الكبرية التي شهدتها الساحة الدولية خاصة بعد حرب الخليج‬‫الثانية‪ ،‬وإفرازات ما يسمى الحرب عىل اإلرهاب وما أفرزه من حظر أنشطة‬ ‫الهيئات الخريية العربية‪ ،‬وتحوالت النظام السياسيى املرصى وتخليه عن‬ ‫إفريقيا عموما والصومال خصوصا مابعد توقيع اتفاقية كامب ديفد‪ ,‬وصعود‬ ‫دور منظمة الوحدة اإلفريقية واحتكارها ملف املصالحة الصومالية وبتفويض‬ ‫غربي ‪ ،‬إضافة إىل التحوالت املهمة عىل الساحة اإلقليمة املتمثلة يف الصعود‬ ‫االقتصادي والسيايس والعسكري‪ ،‬ملجموعة من الدول اإلقليمة يف املنطقة‪ ،‬مثل‬ ‫كينيا وإثيوبيا وأوغندا يف ظل تقهقهر بعض القوى اإلقليمة العربية إقتصاديا‬ ‫وسياسياً‪ ،‬مثل السودان ومرص‪ ،‬مما جعل القوى اإلقليميّة والدولية املتفاعلة‬ ‫يف الشأن الصومايل تبعد الجامعة ودورها من امللف الصومايل‪ ،‬وخري دليل عىل‬ ‫ذلك ما يقال من أن إثيوبيا رفضت عقد الفعاليات الختامية ملؤتمر جيبوتي‬ ‫الذي بحث الشأن الصومايل ّ عام ‪ 2009‬يف اململكة العربية السعودية‪ ،‬وتأييد‬ ‫الغرب لهذا ال ّرفض‪.‬‬ ‫ غياب االسرتاتيجية والرؤية العربية تجاه الصومال حيث نجد الدور يف‬‫كثري من األحيان ال يتعدى اهتمام وظيفي مرة ينظر إىل الصومال من منظور‬ ‫استخدامها ملشاغبة أديس عندما تساوم مياه النيل مع مرص‪ ،‬ومرة من منظور‬ ‫خريي بحت حيث يرسل بعض الصدقات واإلغاثات للمحتاجني دون تبني‬ ‫سياسة عربية واضحة تمسك زمام املبادرة يف امللف الصومايل سواء كان عىل‬ ‫أصعدة املصالحة واالقتصاد واألمن‪ .‬وال يستبعد أن دوافع هرولة بعض الدول‬ ‫العربية نحو الصومال يف اآلونة األخرية قد تأتي يف سياقات الحرب بالوكالة عن‬ ‫الغرب ملشاغبة الدور الرتكي الذي يبدو منافسا قويا للدور األمريكي واالتحاد‬ ‫األوروبي ‪.‬‬ ‫ غياب آليات املحاسبة والشفافية يف كثري من املساعدات العربية التي يتم‬‫تقديم جزء كبري منها عن طريق شيكات عىل بياض مقدمة للسياسيني خالل‬ ‫زياراتهم يف العواصم العربية‪ ،‬األمر الذي يخلق مشاعر غضب لدى الشارع‬ ‫الصومايل؛ ألن هذه األموال سيتم توظيفها لرشاء الضمائر وإذالل الشعب‬ ‫الصومايل‪ ،‬بل لرشاء األسلحة وتأجيج الرصاعات املحلية ومازال الصوماليون‬ ‫يتذكرون أموال القذايف أيام حكمه الذي كان يضخ يف جيوب بعض زعماء‬ ‫الفصائل الصومالية والتي استخدمت فيما بعد لصب الزيت يف جحيم الحرب‬ ‫األهيل دون أدنى دعم للقطاعات املدنية مثل التعليم والصحة والبنى التحتية‪،‬‬ ‫وكذلك ‪ 36‬مليون دوالر التي منحتها السعودية إىل الحكومة الصومالية عام‬ ‫‪ 2007‬عن طريق شيك عىل بياض لدعم قطاعات األمن والتعليم وترميم الطرق‬ ‫لكن تم اختالس املبلغ من قبل رؤساء الحكومة آنذاك‪.‬‬ ‫ السياسة اإلنتقائية يف التعامل مع املكونات الصومالية‪ ،‬حيث ينحرص جل‬‫االهتمام العربي ‪ -‬ما عدا اإلمارات ‪ -‬يف الحكومة املركزية بمقديشو يف ظل‬ ‫تجاهل املكونات األخرى املنافسة للحكومة مثل جمهورية أرض الصومال‬ ‫وواليات كل من بونت الند و جوباالند و مناطق جنوب غرب الصومال‪ ،‬الن‬ ‫كل هذه املكونات يف حاجة للتواصل العربي معهم‪ ،‬واالنحياز املوقف العربي‬

‫الرسمي نحو الحكومة الفدرالية الهشة يعيق حجز مساحة تسمح لهم بالحركة‬ ‫من أجل التوفيق بني الفرقاء الصوماليني‪ ،‬يف حني نجد أن الدول الغربية واإلفريقية‬ ‫قطعت شوطا كبريا يف التواصل مع جميع الفرقاء فإثيوبيا مثال لها سفارة يف‬ ‫العاصمة وأيضا قنصليات يف كل من هرجيسا عاصمة جمهورية أرض الصومال‬ ‫وجروى عاصمة والية بونت الند مما سهل لها تحقيق االخرتاقات وللعب بدور أكرب‬ ‫يف املسألة الصومالية‪.‬‬ ‫ الشعور بالتوجس لدى البعض حيال النفوذ العربي لكونه قد يساهم يف‬‫تأسيس نظام شمويل أشبه باألنظمة املوجودة اآلن يف العالم العربي األمر الذي‬ ‫سيكون عائقا امام الجهود املبذولة الآلن يف بناء نظام ديمقراطي تعددي يؤمن‬ ‫بالتداول السلمي للسلطة وتطوير الحريات‪ ،‬ألن للعالم العربي سجل أسود يف بسط‬ ‫الحريات العامة األمر الذي قديساهم يف إيجاد نظام موازي يف الصومال يساير مع‬ ‫الوضع السائد يف العالم العربي‪ ،‬وقد يكون املثال األمثل اليمن ‪ ،‬حيث املال الخليجي‬ ‫ظل مساندا لنظام شمويل فاسد مما أدى إىل فشل الدولة يف اليمن ‪ ،‬ويف مرص ساهم‬ ‫املال الخليجي يف إجهاض االرشعية الديمقراطية من جهة‪ ،‬وتكريس الحكم‬ ‫الشمويل من جهة أخرى ‪.‬‬ ‫ نشوء جيل صومايل يميل نحو تمتني العالقة الصومالية اإلفريقية عىل حساب‬‫العالقة مع النظام العربي ‪ ،‬وذلك أن املحيط اإلفريقي يمثل عمقا اسرتاتيجا أهم‬ ‫من العمق العربي بالنسبة للصومال سواء كان يف املجال اإلقتصادي حيث فتح كثري‬ ‫من الدول اإلفريقية أبوابها للتجار الصوماليني‪ ،‬وكذلك جامعاتها للطالب وكثري من‬ ‫أبنائها للتعليم ‪ ،‬أضف إىل سماح كثري من الصومالني لحمل جنسيات إثيوبية وكينية‬ ‫بل وحتى أوغندية يف حني ال يقدر املواطن الصومايل املريض عىل تأمني تأشرية‬ ‫دخول للتطيب من معظم أقطار العربية عرب الجواز الصومايل‪ ،‬وهناك أصوات‬ ‫متعاظمة داخل الصومال تدعو لسحب عضوية الصومال من الجامعة العربية‬ ‫كونها ال تقدم شيئا يذكر للصومال غري اإلستعداء اإلفريقي والغربي ‪.‬‬ ‫ولتجاوز تلك العقبات يحتاج الدور العربي إىل اتخاذ الخطوات التالية ‪:‬‬ ‫ العمل عىل تبنّي اسرتاتيجية عربية موحدة وشاملة تشمل مجاالت التنمية‬‫واإلغاثة واألمن واملصالحة وفرض آليات الشفافية واملحاسبة الصارمة عىل املعونات‬ ‫املقدمة‪ .‬إضافة إىل التواصل مع جميع املكونات الصومالية والعمل عىل بناء الثقة‬ ‫بني الصوماليني‪.‬‬ ‫ اإلستفادة من اإلرث التاريخي العربي يف الصومال حيث يمتاز اإلدراك الصومايل‬‫بالتعاطف مع العرب كونهم حملة الدعوة اإلسالمية وأصحاب قضية ومصري واحد‬ ‫مع الصومال‪.‬‬ ‫ االستفادة من الدور الرتكي املتعاظم الذي يعده الصوماليون الدور اإلسالمي‬‫السني الوحيد الذي قدم النجدة لهم يف أحلك الظروف‪ ،‬و يمكن التعويل عليه يف‬ ‫تقليل اإلحتكار الغربي واإلفريقي املتحالف يف امللف الصومايل‪ ،‬و ربما أي محاولة‬ ‫عربية تسعى ملنافسة الدور الرتكي ومشاغبته سيكون مفهوما لدى غالبية الشعب‬ ‫مشبوهة ومدفوعة من الغرب ‪.‬‬ ‫ العمل عىل تسهيل التسفريات للصوماليني الراغبني إىل دخول العالم العربي سواء‬‫كان برغبة يف التطيب أو العمل أو التعليم أو اإلقامة ملا يمثل ذلك من أهميةلرتسيخ‬ ‫اإلنتماء العروبي يف العقل الجمعي الصومايل ‪.‬‬ ‫ النظرة إىل الصومال كدولة مهمة للعرب من منظور الجيو‪-‬اسرتاتيجي‪ ،‬وتغيري‬‫النظرة السائدة لدى النظام العربي الذي وكأنه ينظر إىل الصومال كدولة فقرية‬ ‫ومتسولة تمثل عبئا ثقيال عىل العرب بمشكالته العويصة ‪.‬‬ ‫وأخريا ‪ ،‬من الواضح أنه يف ظل ضعف النظام العربي الحايل وانشغاله برتتيب‬ ‫أوضاعه الداخلية أو جاره العربي ومع غياب اسرتاتيجية عربية موحدة سيظل‬ ‫الدور العربي‪ ،‬ضعيفا ورديفا لألدور اإلقليمية والدولية وتمكني أي دور عربي من‬ ‫الصومال سيكون منوطا بإيجاد موقف عربي موحد وبالتنسيق مع الدور الرتكي‬ ‫واألدوار األخرى األضمن للمصالح العربية يف املدى البعيد ‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل ‪10‬‬


‫هذا البلد االسرتاتيجي ‪،‬بدأت تحركات بعض الدول العربية الستعادة الدور‬ ‫العربي من خالل إعادة افتتاح بعض السفارات عربية وتوافد وفود عربية‬ ‫إىل العاصمة الصومالية ‪ ،‬كان آخرها وفد الجامعة العربية يف ديسمرب‬ ‫‪ 2014‬الذي زار إالعاصمة مقديشو و ضم كال من األمني العام لجامعة‬ ‫الدول العربية نبيل العربي‪ ،‬والشيخ صباح خالد األحمد الصباح النائب األول‬ ‫لرئيس مجلس الوزراء وزير الخارجية الكويتي‪ ،‬ووزير الخارجية املوريتاني‬ ‫أحمد ولد تكدي‪ ،‬حيث التقوا باملسؤولني الصوماليني يتقدمهم الرئيس حسن‬ ‫الشيخ محمود‪.‬‬

‫بعض مالمح الدّور العربي يف الصومال‬ ‫اإلمارات‪ :‬لها حضور دبلومايس عىل مستوى السفري ودورها بدأ يتعزز يف‬

‫األعوام األخرية ويشمل العمل يف أكثر من قطاع سواء كان القطاع اإلغاثي‬ ‫والتنموي واألمني‪ ،‬حيث عملت دولة اإلمارات عىل انشاء قوات خاصة‬ ‫ملكافحة القرصنة يف والية بونت الند‪ ،‬مما ساهم يف تقليص ظاهرة القرصنة‬ ‫يف تلك املنطقة وتقدم دعما يف املعدات لرشطة الوالية‪ ،‬وهناك مساعي إماراتية‬ ‫تهدف إىل ترميم وتوسيع ميناء بوصاصو يف الوالية مما سيعزز فرص انعاش‬ ‫االقتصاد والتباد التجاري مع باقي الصومال وبعض دول الجوار ‪ .‬كما تقدم‬ ‫مساعدات مماثلة للحكومة الفدرالية من ترميم القرص الرئايس ومدرسة‬ ‫تدريب الرشطة بغية تعزيز قدراتهم العملياتية ‪.‬‬ ‫ويف عام ‪ 2013‬نقلت مجلة البيان اإلماراتية مساعدة إماراتية بلغت ‪120‬‬ ‫مليون دوالر إىل الصومال لتوفري املساعدات اإلنسانية واإلغاثة يف حاالت‬ ‫الطوارئ والخدمات االجتماعية والصحية باإلضافة إىل األعمال الخريية‬ ‫‪ ،‬وإمدادات مياه الرشب‪ ،‬فضالً عن قيامها بتقديم الدعم للسكان ودعم‬ ‫الربامج العامة‪ ،‬والحد من الرصاعات‪ ،‬ومكافحة القرصنة من خالل برامج‬ ‫بناء القدرات وتحسني التعليم وتدريب القضاة الصوماليني وعالوة عىل ذلك‬ ‫فقد وافقت أيضا ً جنبا ً إىل جنب مع اململكة املتحدة‪ ،‬عىل توفري أكثر من ثالثة‬ ‫ماليني دوالر أمريكي لتمويل املشاريع التي تستهدف منع العنف الجنيس‪.‬‬ ‫وقدمت مؤخرا معدات عسكرية ثقيلة وخفيفة للكل من الحكومة الفدرالية‬ ‫وإدارات جوبا الند وصومال الند‪ .‬ونقلت وكالة الصحافة املستقبلية يف شهر‬ ‫أبريل املايض ‪ 2015‬قيام دولة اإلمارات العربية املتحدة بنقل الدفعة الرابعة‬ ‫من قوات حرس القرص الرئايس لجمهورية الصومال الفيدرالية لتدرب يف‬ ‫بالدها يف خطوة لتعزيز أمن املؤسسات الحكومية بالعاصمة الصومالية‬ ‫مقديشو‪.‬‬

‫قطر ‪ :‬لديها تمثيل دبلومايس عىل مستوى القنصل يف العاصمة وتقدم كل‬ ‫من هيئة قطر الخريية والهالل األحمر القطري مساعدات إغاثية وتنموية‬ ‫كبرية يف مختلف أنحاء الصومال‪ ،‬وأعلنت جمعية قطر الخريية أنها نفذت‬ ‫مجموعة من املشاريع املتنوعة يف الصومال خالل الربع األول من عام ‪،2014‬‬ ‫بينها مرشوعات تنموية واجتماعية‪ .‬وذكرت أن من بني تلك املشاريع حفر‬ ‫‪ 43‬برئا سطحية‪ ،‬وبناء ‪ 10‬مساجد و‪ 8‬مراكز لتحفيظ القرآن الكريم‪،‬‬ ‫ومركزين صحيني‪ ،‬فضال عن توفري الكفاالت والرعاية االجتماعية والثقافة‬ ‫والتعليم والتنمية االقتصادية واملشاريع اإلنشائية‪ ،‬حسب ما نقلت جريدة‬ ‫الراية القطرية‪ .‬إضافة إىل دعم قطري مبارش للحكومة الفدرالية الحالية‬ ‫التي يعتقد أن القائمني عليها مقربون جدا من الحكومة القطرية وكان هناك‬ ‫تقارير عىل مستوى لجان أممية اتهمت قطر بمساعيها الحثيثة عىل تأثري‬ ‫القرار السيايس الصومايل وأنها مولت الحملة االنتخابية للرئيس الحايل‬ ‫يف عام ‪ 2012‬م‪ .‬واألنشطة القطرية تبدو أنها تتجاوز الصعيد اإلغاثي‬ ‫والتنموي إىل اإلهتمام السيايس وقادت وساطات بني الحكومة وبعض‬ ‫عنارص املعتدلة يف حركة الشباب املجاهدين وحزب اإلسالمي قبل اندماجه‬

‫‪9‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫مع حركة الشباب ‪.‬‬ ‫السعودية ‪ :‬الدور السعودي اإلغاثي هو األكرب مقارنة مع األدوار العربية‬ ‫األخرى إذ ساهمت بشكل كبري يف تخفيف وطأة املجاعة والجفاف يف الصومال‬ ‫عن طريق الحملة الوطنية السعودية إلغاثة الشعب الصومايل عام ‪2011‬م‪،‬‬ ‫مرسلة عرشات السفن والطائرات املحملة بمواد غذائية وطبية وإيوائية‪ .‬وتمثل‬ ‫السعودية أيضا املمول األكرب ملشاريع منظمة التعاون اإلسالمي يف الصومال‬ ‫والتي هي مشاريع ذات طابع تنموي تشمل الجوانب التعليمية والصحية‬ ‫والرعاية االجتماعية والحاالت الطارئة بمبلغ ‪ 72‬مليون دوالر‪ .‬لكن الدور‬ ‫السعودي يبدو أنه ما زال ينحرص يف تقديم املساعدات اإلغاثية والتنموية دون‬ ‫االهتام يف الجوانب السياسية واألمنية وظلت سفارة اململكة مغلقة مما يرمز إىل‬ ‫غياب دور سعوي أكربيف الصومال عىل املستوى السيايس ‪.‬‬ ‫الكويت ‪ :‬ليس لها تمثيل دبلومايس يف العاصمة حتى اآلن إال أنها حارضة‬ ‫بقوة يف مجال تقديم املساعدات اإلغاثية والتنموية ويتميزدورها بالوقوف إىل‬ ‫جانب الشعب الصومايل حتى بعد أحداث ‪11‬سبتمرب ‪2001‬م التي أسفرت إىل‬ ‫حظر أنشطة معظم املنظمات العربية واإلسالمية وال سيما السعودية فتم‬ ‫تدشني مدارس وجامعات ومستشفيات يف أكثر من مدينة صومالية بفضل‬ ‫العون الكويتي‪ .‬وقامت عىل ترميم مطار هرجيسا عاصمة والية صومال الند‬ ‫التي أعلنت انفصالها عن الصومال‪ ،‬كما خصصت مبلغ ‪ 6‬مليون دوالر لبناء‬ ‫جامعة ومطار يف والية بونت الند الصومالية‪ ،‬وهذا جزء من تركيز كويتي عىل‬ ‫الدور التنموي يف الصومال من خالل الصندوق الكويتي للتنمية االقتصادية‬ ‫العربية‪.‬وتتسم املشاريع املقدمة من الكويت بتخطيط واستمرارية وشفافية‬ ‫أكثر مقارنة باملشاريع العربية األخرى ‪.‬‬ ‫مصر ‪ :‬لديها تثميل دبلومايس يف العاصمة وتحاول استعادة دورها القوي يف‬ ‫الصومال عن طريق تدريب الكوادر والتعاون يف شتى مجاالت كالتعليم والزراعة‬ ‫والثروة الحيوانية‪ ،‬وتقدم مرص منح تعليمية يف شتى التخصصات للصومال‬ ‫وربما هي أكرب دولة عربية تستضيف عددا كبريا من الطلبة الصوماليني بعد‬ ‫السودان‪ ،‬و وافق الرئيس عبد الفتاح السييس مؤخرا زيادة عدد املنح الدراسية‬ ‫املقدمة لطالب الصومالني بالجامعات املرصية لتصبح ‪ ٢٠٠‬منحة جامعية‬ ‫سنوياً‪،‬ومعاملة الطالب الصوماليني الدارسني يف مختلف الجامعات املرصية‬ ‫معاملة الطالب املرصيني والسوريني‪ .‬وربما زيارة الرئيس الصومايل األخري إىل‬ ‫القاهرة قد تفتح آفاقا جديدة يف العالقات الثنائية بني البلدين‪ ،‬لكن انشغال‬ ‫مرص برتتيب أوضاعها الداخلية املتوترة تجعل الدور املرصي ضعيفا وغري مؤثر‬ ‫يف الوضع الراهن التي يتسم بحالة من التنافس الشديد بني قوى إقليمية ودولية‪.‬‬ ‫السودان ‪ :‬لها تمثيل دبلومايس عىل مستوى السفري وسفارتها أوىل السفارات‬ ‫العربية التي افتتحت يف العاصمة‪ ،‬وويتمثل الدعم السوداني يف مجال التعليم‬ ‫من خالل تقديم منح دراسية يف كافة التخصصاصات‪ ،‬وتتستضيف السودان‬ ‫أكرب الطالب الصوماليني خارج البالد و يقدر عددههم باآلالف‪ ،‬األمر الذي جعل‬ ‫معظم الكوادر الحكومية واملجتمعية من خريجي الجامعات واملعاهد السودانية‬ ‫يف أنحاء البلد‪ .‬وتدرب السودان أيضا كوادر حكومية يف قطاعات الزراعة والطب‬ ‫واألمن ‪ ،‬إضافة إىل تقديم أنشطة إغاثية وتنموية ودعوية من خالل منظمة‬ ‫الدعوة السودانية‪ .‬الدور السوداني مؤثر يف الصومال رغم محدودية اإلمكانيات‬ ‫ما جعل الشعب الصومايل يعترب السودان بمثابة األخ والبلد الحبيب للصوماليني ‪.‬‬ ‫اليمن ‪ :‬سفارة اليمن ظلت مفتوحة يف العاصمة طيلة الحروب األهلية والعالقة‬ ‫اليمنية الصومالية عالقة حميمة بحكم التداخل الثقايف والعرقي‪ ،‬وتمثل اليمن‬


‫شؤون سياسية‬

‫الدور العربي في الصومال ‪ ....‬مالمح‬ ‫المشهد وتحديات الواقع‬

‫بقلم سالم سعيد سالم‬ ‫أكاديمي وكاتب ‪.‬‬

‫الصومال عضو يف منظمة األمم املتحدة‪ ،‬ومن أعضاء املؤسسيسن ملنظمة املؤتمر اإلسالمي‬ ‫واإلتحاد اإلفريقي ‪ ،‬وعضو يف الجامعة العربية منذ ‪ ،1974‬وكذلك كان عضوا يف منظمة‬ ‫العدم اإلنحياز ‪.‬و تعد الصومال خلفية اسرتاتيجية للعالم العربي بسبب موقعها الجغرايف‬ ‫املهم‪ ،‬فهي تتحكم املدخل الجنوبي للبحر األحمر‪ ،‬وتطل عىل املمر املائي املهم باب املندب‪،‬‬ ‫وتتمتع بأكرب ساحل يف القارة اإلفريقية مما يجعلها تتحكم ممر حركة التجارة العاملية‪،‬‬ ‫وصادرات البرتول العربى عرب البحر األحمر واملحيط الهندى حيث يمر فيها ‪ %40‬من برتول‬ ‫العالم‪ ،‬و‪ %10‬من حجم تجارته بمعدل ‪ 22‬ألف سفينة سنويا‪ ،‬إضافة إىل ثروات هائلة من‬ ‫الثروة الحيوانية والسمكية والزراعية‪ ،‬ومؤرشات وجود احتياطات ضخمة من النفظ والغاز‬ ‫والذهب والفضة واليورانيوم‪.‬‬ ‫وبعد انهيار الدولة املركزية يف عام ‪1991‬م عانت الصومال من إهمال عربي أدى إىل ترك‬ ‫ملف الصومال للنظام الدويل‪ ،‬حيث جميع املبادرات الدولية واإلقليمية بخصوص الصومال‬ ‫جاءت من قبل قوى إقليمية مدعومة من الدوائر الغربية مثل‪ :‬اإلتحاد اإلفريقي الذي يحتفظ‬ ‫بقوات لحفظ السالم يف الصومال (أميسوم)‪ ،‬وكذلك السلطة الحكومية للتنمية املعروفة باسم‬ ‫”اإليقاد”‪ ،‬فضال عن ذلك فقد باتت دول الجوار غري العربي مثل إثيوبيا وكينيا هي الفاعل‬ ‫األهم واملؤثر يف مجريات األحداث يف الصومال ‪.‬‬ ‫لكن وسط التحوالت التي يشهدها الصومال يف اآلونة األخرية وتحسن األوضاع األمنية يف‬ ‫العاصمة مقديشو‪ ،‬وتشكل بيئة تنافسية بني عدة أقطاب والعبني دوليني مثل أمريكا وبريطانيا‬ ‫وإيطاليا وتركيا والصني وإيران والتي من خالله يسعى كل طرف إىل ترسيخ وجوده يف‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪8‬‬


‫مضض يؤ ّكد فيه استعداد بالده إىل التّوجّ ه ملحكمة العدل الدوليّة لحكم‬ ‫الخالف بينهم‪ ،‬املالحظ ّ‬ ‫أن ّ‬ ‫السيد النّائب أرسل الخطاب بتاريخ ‪ 30‬يونيو‬ ‫‪ 2014‬بعد تو ّليه املنصب بأسابيع مبارشة وكأنّه أراد دخول التّاريخ من‬ ‫أوسع أبوابه وفعال تقمّ ص ثوب املخلص واملنقذ عنما ظهر عىل الشاشات‬ ‫ىف طريقه لتسليم امللف اىل املحكمة ىف الهاى بمظروف يتمنّى جميع‬ ‫الصوماليّني أن يكون مقنعا ىف محتواه بما يتناسب مع حجمه الكبري‪.‬‬ ‫ترجع أهميّة هذه املساحة لغناها ليس فقط الهتمام رشكات غربية للتنقيب‬ ‫عن البرتول فيها وحسب وانّما ملخزونها الكبري من الثروات السمكيّة‬ ‫الطبيعية فهى كما يقول الربوفيسور عبدى إسماعيل سمنرت أحد ثالث بؤر‬ ‫بحريّة حيويّة ىف إفريقيا يضاف اليها تلك الواقعة عىل املنطقة املثلثيّة بني‬ ‫ك ّل من املغؤب وموريتانيا والسنغال والثاّلثة هى تلك الواقعة بني ناميبيا‬ ‫وجنوب إفريقيا‪.‬‬ ‫بعض الخرباء استغربوا دوافع الحكومة الصوماليّة لرفع دعوى ض ّد كينا‬ ‫من األساس ىف ظ ّل اقتصار الشرّ كات الغربيّة عىل بعض النّشاطات البحثيّة‬ ‫املحدودة بني الفينة واألخرى‪ ،‬من تلكم الرشكات توتال الفرنسية‪ ،‬ستارت‬ ‫اويل النرويجية‪ ،‬انى االيطاليّة اندراتو الربيطانية رسيرا األمريكيّة ‪ ,‬اذا ملاذا‬ ‫عدم القيام بمناورات وحرب إعالم للمرحلة‪ ،‬وانتظار ردّة الفعل الكينى‬ ‫بصرب وتأنّى بدل املجازفة بكشف أوراق ّ‬ ‫امللف الصوماىل ّ ىف ظ ّل نقص الدعم‬ ‫خاصة ّ‬ ‫ّ‬ ‫أن فصول املحكمة تستغرق‬ ‫املاىل املطلوب لتمويل وتدعيم القضية‬ ‫من الوقت الكثري ممّ ايستنزف الكثري من الجهد املادى واملعنوى‪ ،‬وللدّاللة‬ ‫عىل ذلك ّ‬ ‫فان الجانب الكينى ير ّد عىل الدّعوى بعد قرابة سنة من تقديم‬ ‫الشكوى وتحديدا ىف مايو من العام املقبل ‪ ,‬يقول الربوفيسور أفريى عىل‬ ‫علمى عىل ضوء (توقيت رفع الدعوى والجدوى منه والغموض ا ّلذى يحيط‬ ‫بلجنة املحاماة عن الجانب ّ‬ ‫الصوماىل ك ّلها مدعاة للتّسائل فاختيار محكمة‬ ‫العدل الدوليّة ‪ International (ICJ) Court of Justice‬عىل حساب‬ ‫املحكمة الدوليّة للقانون البحرى ‪International Tribunal in the Low‬‬ ‫‪ )of the Sea (ITLOS‬غري واضح ومحدّد كما ّ‬ ‫أن اختيارها ألسلوب ّ‬ ‫البت‬ ‫ّ‬ ‫التوسط ‪ Arbitration‬يع ّد غري‬ ‫ىف النّزاعات ‪ jursdiction‬وليس أسلوب‬ ‫معروف بامل ّرة وتابع الربوفيسور ىف الجامعة القطريّة‪ :‬يفرتض أن تكون‬ ‫نتاج دراسة الفروق بني األنماط القضائيّة ومن ث ّم اختيار األجدر واألنسب‬ ‫حسب املعطيات غري انّى أجهل سبب اختيار هذالنّمط ‪ ,‬لقد كان عىل‬ ‫الحكومة توعية وتعبئة املواطنني بخصوص هذه القضيّة املهمّ ة عىل غرار‬ ‫الحكومة العسكريّة ا ّلتى عملت جرس تواصل بشأن املسألة أدّت إىل انصهار‬ ‫الكثري من الجهود ىف بوتقة واحدة‪.‬‬ ‫لقد عملت الصومال جهودا مضنية ىف سبيل إصدار قانون بحرى شامل إىل‬ ‫أن ت ّم بنجاح اختتام أعمال مؤتمر األمم املتّحدة لقانون البحار ‪United‬‬ ‫‪ )Ntion Convention on the Law of the Sea (UNCLOS‬وذلك ىف‬ ‫سنة ‪1982‬م ىف جاميكا بعد عقد كامل من البحث والترّ تيب وقعه الدّكتور‬ ‫الصوماىل غري ّ‬ ‫محمود عىل تورى نيابة عن الجانب ّ‬ ‫أن تطبيقه بدأ رسيانه‬ ‫عام ‪1994‬م‬ ‫وبما ّ‬ ‫أن الصومال تمتلك أكرب مساحة بحريّة ىف افريقيا فقد أولت حكومة‬

‫‪7‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫ّ‬ ‫سياد برى اهتماما كبريا حيث ّ‬ ‫مختصة لبحث وصياغة‬ ‫أسست لجنة وطنية‬ ‫القانون البحرى تماشيا مع الحركة العامليّة ىف هذا ّ‬ ‫الصدد تكونت من‬ ‫مندوبني عن وزارة الخارجيّة ووزاة البحار والثروة السمكية ووزارة العدل‬ ‫وال ّرئاسة مجتمعة إضافة اىل أكاديميني من الجامعة الوطنيّة ‪ ,‬ترأّس اللحنة‬ ‫رئيس املحكمة آنذاك اللواء محمود جيليه يوسف وكان أبرزأعضاءها عبد‬ ‫القوى أحمد يوسف نائب رئيس محكمة العدل الدوليّة‪ ،‬واالستاذ يوسف‬ ‫علمى روبىل‬ ‫يقول األدمريال فارح قرى رئيس الهيئة البحرية الوطنية لقد ت ّم تتويج جهود‬ ‫اللجنة بإضافة مادة ‪ 88‬إىل الدستور الصوماىل عام ‪1989‬م‪ ،‬وا ّلذى ّ‬ ‫ينص‬ ‫رصاحة ّ‬ ‫أن املياه اإلقليميّة الوطنيّة ‪ National teretorial water‬تمت ّد‬ ‫حتّى ‪ 200‬ميل بحرى ‪ Nautical Mile‬عىل خلفيّة اتفاقيّة ‪ 82‬ا ّلذى ح ّل‬ ‫مح ّل ما سبقه من اتّفاقيّات عام ‪ 57‬و ‪ 72‬لتنبثق عنه قانون البحار املعروف‬ ‫ب ((‪ UNICLOS‬هذه املادة تحمى مياهنا البحرية من أىّ أطماع محتملة‬ ‫صحيح ّ‬ ‫أن مساحة املياه اإلقليميّة للدول تختلف من دولة ألخرى من ‪-12‬‬ ‫‪ 200‬ميل بحرى غري ّ‬ ‫أن الحكومة العسكريّة استطاعت أن تحجز للصومال‬ ‫أكرب مساحة ممكنة كونها من الدوّل القليلة املوقعة عىل االتفاقيات البحرية‬ ‫العاملية واملتابعة لها آنذاك والطاللها عىل محيطات مرتامية األطراف‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫الخاصة‪economical‬‬ ‫فعندما نضيف إىل تلك املساحة املنطقة التّجارية‬ ‫‪ zone (EEZ) Exclusive‬والتى تبدأ من حيث انتهت املياه اإلقليمية حتّى‬ ‫‪ 200‬ميل قبالة املحيط لتليها منطقة ال ّرصيف القارى‪Continetal Shelve‬‬ ‫والتى تمت ّد حتّى ‪ 350‬ميل مع اختالف األطر القانونيّة وأنواع السيادة لك ّل‬ ‫منطقة من املناطق الثالث وأ ّكد أن الجدل الكينى لن يغيرّ شيئا من الواقع‬ ‫ط عمودى محاذى للخ ّ‬ ‫ينص بأن يت ّم عمل خ ّ‬ ‫ّ‬ ‫ألن القانون الدّوىل ّ‬ ‫ط الربّى عند‬ ‫نقطة التماس الح ّد الربّى بني الدولتني ال ّلتان يشرتكان الح ّد البحرى‪.‬‬


‫قصة الغالف‬

‫قضية نزاع البحري بين‬

‫الصومال وكينيا‪..‬‬

‫كاتب المقال‪:‬‬ ‫محمود عيسى فارح‪.‬‬

‫السطح عام ‪ 2009‬ىف عهد حكومة عمر عبد الرشيد التى ّ‬ ‫برزت قضية الحدود البحرية اىل ّ‬ ‫وقعت‬ ‫مذ ّكرة تفاهم مع الجانب الكينى عن طريق وزير التّخطيط آنذاك عبد الرحمن عبدالشكور‬ ‫‪ ،‬فما إن عرف التوقيع حتّى تكوّنت حملة وطنية بقيادة كوادر وطنية ىف الداخل والخارج‬ ‫هبّو للحيلولة دون مصادقة الربملان عىل املسودّة املشئومة لتكون أعظم صنيع يقدّمه الربملان‬ ‫الصوماىل بعد االنهيار‪.‬‬ ‫سمحت انعقاد مؤتمرات املصالحة ىف كينيا ‪ 2005 -2004‬لقادة كينيا االحتكاك بالقادة‬ ‫الصوماليينّ حيث ملسوا عن قرب حالة الغيبوبة وانسداد األفق ا ّلذى يعانى منه اإلنسان الصوماىل‬ ‫ممّ ا جعلهم يطمعون ىف انتزاع أحقيّة ‪ 133‬ألف كم مربّع من املساحة البحرية الصوماليّة عىل‬ ‫ط املحاذى املزعوم بدل الخ ّ‬ ‫الحدود معها من خالل التّحايل ارتكازا عىل الخ ّ‬ ‫ط املتعامد عىل الحد‬ ‫الربّى املتعارف دوليّا تماما عىل غرار حدّها البحرى مع تنزانيا‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫رشعت كينيا ىف محاولة إعادة رسم الح ّد البحرى عام ‪2005‬م من طرف واحد‪ ،‬تلتها التوقيع‬ ‫عىل املذكرة التى أرشنا اليها سابقا وا ّلتى انتهت برفض الربملان مناقشتها غري ّ‬ ‫أن القضيّة عادت‬ ‫اىل ّ‬ ‫السطح من جديد عندما كتب النّائب العا ّم أحمد عىل طاهر‪ ،‬تقريرا إىل األمم املتّحدة عىل‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪6‬‬


‫رسالة التحرير‬ ‫رئيس التحرير‬

‫االستاذ‪ /‬ليبان احمد شري‬ ‫إن للقلم أهمية ومكانة رفيعة يف ذاكرة حضارتنا االسالمية حيث يقول رب العزة يف‬ ‫كتابه املبني ‪ْ :‬‬ ‫نس َ‬ ‫اس ِم َربِّ َك ا َّلذِي َخ َل َق َخ َل َق ا ِإل َ‬ ‫((اق َرأ ْ ِب ْ‬ ‫ان ِم ْن عَ َل ٍق ْاق َرأ ْ َو َربُّ َك األ َ ْك َر ُم‬ ‫نس َ‬ ‫ا َّلذِي عَ َّل َم ِبا ْل َق َل ِم عَ َّل َم ا ِإل َ‬ ‫ان مَ ا َل ْم يَعْ َلمْ))‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫وقوله سبحانه ‪(( :‬ن وَا ْل َقل ِم وَمَ ا ي َْسط ُر َ‬ ‫ون))‪.‬‬

‫القلم هو خطيب الناس وفصيحهم وواعظهم وطبي ُبهم‬

‫يرجى ارسال تعليقاتكم‬ ‫عبر البريد االلكتروني‪:‬‬ ‫‪yagleelka.aayaha@gmail.com‬‬

‫‪5‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫واإلقسام من الله تعاىل ال يُتبَع إال برشيف ما أبدَع وكريم ما صنَع‪ ،‬ومن ذلكم القلم‬ ‫الذي هو آلة الكتابة وأول مخلوقات الله تعاىل كما ورد يف الحديث الرشيف‪.‬‬ ‫والقلم هو خطيب الناس وفصيحهم وواعظهم وطبيبُهم‪ ،‬باألقال ِم تُدا ُر األقالِيم‬ ‫وتُساس املمالِك‪ ،‬القل ُم هو نِظا ُم األفهام وبري ُد اللسان الصامت‪ ،‬والكتابة بالقلم‬ ‫رشف ورفعة للمرء وبضاعة رابحة‪ ،‬هي للمتعلم بمنزلة السلطان وإنسان عينه بل‬ ‫عَ ني إنسانِه‪ ،‬بالقلم تخ َّلد العلوم وتثبُت الحقوق‪ ،‬ولوال الكتابة َ‬ ‫النق َ‬ ‫بعض‬ ‫طعت أخبار ِ‬ ‫األمم واندرست السنَن ولم يعرف الخلف مذهبَ السلف‪.‬‬ ‫وبم أن أمتنا الصومالية ال تميل اىل الكتابة وال تقدر التدوين مما جعل كثريا من‬ ‫أخبارها وتاريخ أحبارها وحكايات مناضليها وصانعي تراثها أو أيام هزائمها‬ ‫ونكساتها حتى اىل تاريخها الحديث محاطا بكثري من الريب والجدل‪ ،‬وال يتفق رواة‬ ‫أحداثها برواية واحدة مسلمة عكس األمم األخرى التي دونت تاريخها وحضارتها‪.‬‬ ‫واستشعارا ً بهذه املسؤولية الجسيمة من إدارة مركز القرن اإلفريقي للتنمية‬ ‫والبحوث والدراسات السياسية ومن أرسة تحرير مجلتها – صناعة املستقبل‪-‬‬ ‫نصدر العدد الثالث والذي سيتضمن عدة ملفات وتقارير منها ‪ :‬موضوع ‪ :‬نزاع‬ ‫البحري بني الصومال وكينيا للكاتب القدير‪ :‬محمود عيىس فارح‪ .‬وموضوع تحلييل‬ ‫‪:‬الدور العربي يف الصومال ‪ ....‬مالمح املشهد وتحديات الواقع للكاتب سالم سعيد‬ ‫سالم‪ ,‬موضوع تعليمي‪ :‬جامعة رشق إفريقيا معني ال ينضب ملديرها األستاذ ‪ :‬آدم‬ ‫شيخ عيل‪ ،‬وموضوع آخر‪ :‬التعليم العايل يف يوغندا (إنجازات وتحديات) للكاتب‪:‬‬ ‫إبراهيم د‪ .‬عبدالقادر‪ ,‬كما هو الحال يف املوضوع ( معيقات املصالحة والوحدة‬ ‫الوطنية الصومالية) للكاتب ‪ :‬عثمان محمد طريى‪.‬‬ ‫إضافة اىل ذلك تقدم ʺصناعة املستقبلʺ مجموعة من املقاالت وامللفات والتقارير‬ ‫السياسية واإلقتصادية بلغتيها العربية والصومالية‪ .‬ونرحب دائما ً –عزيزي‬ ‫القارئ‪ -‬بآرائك وتعليقاتك وندعوك اإلتصال للتواصل معنا‪.‬‬


‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪4‬‬


‫‪22‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫التعليم العالي في أوغندا (تحديات وإنجازات )‬

‫مجلة فصلية تصدر عن مركز قرن‬ ‫إفريقيا للدراسات والبحوث‬ ‫تعنى بالبحوث والدراسات‬ ‫السياسية ونشر الثقافة‬

‫‪24‬‬

‫رئيس التحرير‬ ‫جامعة شرق أفريقيا‪..‬المعين الذي ال ينضب!‬

‫االستاذ‪ /‬ليبان احمد شري‬ ‫نائب رئيس التحرير‬ ‫االستاذ‪ /‬عبد الفتاح نور أحمد‬ ‫(أشكر)‬

‫‪26‬‬

‫مدير التحرير‬ ‫االستاذ‪ /‬فارح بنين بوص‬

‫مقابلة حصرية مع الدكتور باديو‬

‫سكرتير التحرير‬ ‫االستاذ‪ /‬خضر أحمد نور‬ ‫(اوك)‬

‫‪28‬‬

‫التصميم واالخراج‬

‫ّ‬ ‫منظمة المرءة ّ‬ ‫الصومالّية‬ ‫والطفولة ّ‬

‫المهندس‪ /‬عبدالله يوسف موسى‬ ‫(قيلو)‬ ‫المراسالت‬

‫بوصاصو ‪ -‬بونت الند ‪ -‬الصومال‬ ‫الهاتف‪00252907798022 :‬‬ ‫‪00252907606053‬‬ ‫البريد اإللكتروني‪:‬‬ ‫‪yagleelka.aayaha@gmail.com‬‬

‫‪29‬‬ ‫الورقة األخيرة‬

‫المقاالت ال تعبر بالضرورة عن رأي المجلة‬ ‫‪3‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬


‫في هذا العدد‬ ‫العدد ‪ 3‬سبتمير ‪( -‬ايلول) ‪2015‬‬

‫‪5‬‬ ‫رسالة التحرير‬

‫‪6‬‬ ‫قضية نزاع البحري بين الصومال وكينيا‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪8‬‬ ‫الدور العربي في الصومال ‪ ....‬مالمح‬ ‫المشهد وتحديات الواقع‬

‫رحلة المجلة إلى بعض مديريات محافظة سناج‬

‫‪20‬‬

‫‪14‬‬ ‫معيقات المصالحة‬ ‫الصومالية ‪ ..‬والوحدة الوطنية‬

‫الصوماليون القدامى والتأليف‬ ‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪2‬‬



Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.