Singer LAREN
RIJKSMUSEUM MUIDERSLOT
KASTEEL-MUSEUM SYPESTEYN
PINETUM BLIJDENSTEIN
Museum tuinen In Gooi & Vecht
Welkom in Gooi & Vecht, welkom in de ‘Garden of Amsterdam’. In deze groene regio liggen maar liefst vier museale tuinen, met elk een eigen identiteit en een bijzondere historie. Het verhaal van deze oogstrelende lusthoven begint al in de zeventiende eeuw en duurt nog altijd voort. Deze museumtuinen zijn nu te bewonderen voor iedereen.
Museumtuinen in Gooi & Vecht
Het Gooi wordt vaak de ‘Garden of Amsterdam’ genoemd. Die tot de verbeelding sprekende bijnaam is terug te voeren op een fenomeen dat al in de zeventiende eeuw een aanvang nam. Rijke stedelingen, vooral Amsterdammers, ontdekten de schoonheid en rust van de boerendorpjes, van de paars bloeiende heide en de weilanden vol boekweit. Ze lieten er indrukwekkende buitenplaatsen bouwen en brachten er de zomer door. De Oosterspoorweg (1874), de Gooische Stoomtram (1880) en de auto zorgden voor steeds meer welvaart en groei in het Gooi. En in het kielzog van die rijkdom ontstonden ook de tuinen! In navolging van de kasteeltuin van het Muiderslot, die al uit de zeventiende eeuw stamt, lieten veel vermogende mensen de prachtigste tuinen aanleggen. Voor het arboretum in Hilversum en de Oudnederlandse kasteeltuin in Loosdrecht werden exotische planten en bomen verzameld en zelfs zeldzame zaden ingevlogen uit bijvoorbeeld Engeland – in een tijd waarin luchtvaart nog een noviteit was! In Laren was het een kunstenaarsechtpaar dat het initiatief nam om een bijzondere, onder architectuur aangelegde beeldentuin aan te leggen, recent opnieuw ingericht door de veelgeroemde Piet Oudolf. De vier museale tuinen met hun rijke geschiedenis zijn nu te bewonderen voor iedereen. Vier tuinen, met elk een eigen en bijzonder verhaal. Dwaal door een botanische tuin in Engelse landschapsstijl met een indrukwekkende collectie coniferen; maak kennis met een eigenzinnige reconstructie van Oudnederlandse tuinkunst; ontdek de vergeten groenten, de kruidentuin en de pruimenboomgaard in een historische kasteeltuin en bewonder hoe een wereldberoemde tuinontwerper fabuleus ‘schilderde’ met meer dan honderd soorten planten. Wees welkom in deze oases van groen en kleur; wees welkom bij de museumtuinen van Gooi & Vecht!
Meer lezen? • Over de museale tuinen zijn diverse interessante boeken en boekjes verschenen. Ze zijn te vinden in de museumwinkels van het betreffende museum • De Kasteeltuinen van het Muiderslot (Uitgeverij Waanders, € 15,95) • Piet Oudolf – De Singertuin (€ 15,-) • Wandeling door de tuin van Kasteel Sypesteyn (€ 3,95) • Tuinvisioenen, Jonkheer van Sypesteyn op zoek naar de verloren tuinkunst (€ 3,95)
AMS
TER
2
MUIDEN
DAM
Pruimenboomgaard
“Tot in de pruimen tijd!” Kruidhof
LAREN
1
“De aarde als schildersdoek”
Buitenkunst
De historische
Tesseltje
SINGER LAREN
Landschapstuin
RIJKSMUSEUM MUIDERSLOT
Warmoeshof Valkenier
De beeldentuin
kasteeltuinen
Ontwerp van Piet Oudolf
Vergeten groenten
Meer dan 100 soorten planten
Poortgebouw
Doolhof Treurhoningboom
3 Er zijn 10 historische hekken
Taxuskip
Muurkas
KASTEEL-MUSEUM SYPESTEYN
Meer dan 300 soorten naaldbomen
Oudnederlandse tuinkunst
HILVERSUM
Hoofdkas
Naaldbomentuin
“De bomen behouden” Beheerderswoning
“Op zoek naar de verloren tuinkunst”
LOOSDRECHT
Mesozoïsche vijver
4
Engelse landschapsstijl
PINETUM BLIJDENSTEIN BOTANISCHE TUIN
1
muiden
Kasteeltuinen van Rijksmuseum Muiderslot
Het stoere Muiderslot bestaat al ruim 700 jaar en kent een roerige geschiedenis. Graaf Floris V liet het bouwen op een strategische plek, op het kruispunt van de Zuiderzee en de Vecht. De beroemdste bewoner is de Amsterdamse schrijver, dichter en burgemeesterszoon Pieter Corneliszoon Hooft. Hij kwam in 1609 en bleef veertig jaar op het slot wonen. Hij was het die de prachtige kasteeltuinen en een bijzondere pruimenboomgaard liet aanleggen. Er is weinig beeldmateriaal van de tuinen van Hooft, maar ze zijn gelukkig wel veelvuldig beschreven in zijn brieven, en in verhalen van zijn beroemde vrienden. Op basis daarvan zijn de tuinen in de jaren 80 van de vorige eeuw zo nauwkeurig mogelijk gereconstrueerd. Wie nu door de kasteeltuinen van Muiderslot loopt, waant zich met gemak in de tijd van Hooft. Vanuit de schaduwrijke loofgang – de berceau – geven de vensters in de beukenhaag een kijkje op de Kruidhof en de Warmoeshof. In het midden van de Kruidhof staat de levensboom: een drie-etagelinde. De Kruidhof is ingedeeld in vier perken: voor sier-, verf-, geneeskrachtige- en keukenkruiden. De Warmoeshof, aan de andere zijde, is de eerste reconstructie in Nederland van een renaissance groentetuin. Hier staan vele ‘vergeten groenten’, zoals de olifantspoot, het heilige boontje en zwarte tomaten. Ook staan er in de tuinen van het Muiderslot veel (deels eetbare) bloemen die toen én nu gebruikt worden om de kasteelzalen op te fleuren met prachtige boeketten en guirlandes. ‘Tot in de pruimentijd’, met die woorden sloot P.C. Hooft zijn talloze brieven af. Zo nodigde hij zijn gasten uit op het kasteel wanneer de pruimen rijp waren, in de zomertijd. De tuinen en pruimenboomgaard, met z’n vele historische pruimenrassen, vormen het groene erfgoed van het Muiderslot. Ze geven ons een goede indruk van de zeventiendeeeuwse rijkdom aan planten, bloemen, bomen en kruiden. Die rijkdom is ook weer terug te vinden op menig schilderij en meubelstuk in het kasteel! Herengracht 1, 1398 AA Muiden, Telefoon: +31 (0) 294 256 262, www.muiderslot.nl
De beeldentuin van Singer Laren
Het kunstzinnige én kunstminnende Amerikaanse echtpaar Anna en William Singer kwam, aangetrokken door het kunstenaarsdorp Laren, begin twintigste eeuw in het Gooi terecht. De Singers lieten hier een landhuis bouwen: villa De Wilde Zwanen. Ook werd een schitterende parkachtige tuin aangelegd, ontworpen door de bekende tuinarchitect L.A. Springer (1855-1940). Gaandeweg verdween de oorspronkelijke structuur van de Springertuin. Wat wel bewaard bleef, is de lange pergola die het atelier van schilder William verbond met de villa, en het in classicistische stijl gebouwde theehuis. Na de dood van William liet Anna aan weerszijden van de villa een concertzaal en een museum bouwen. In 1954 stelde ze fondsen én de villa beschikbaar om de
Singer Memorial Foundation op te richten, zodat in 1956 Singer Laren zijn deuren voor het publiek kon openen. Sindsdien kan men hier terecht voor podiumkunsten en voor het bezichtigen van mooie kunstcollecties en exposities. In 2017 kreeg Singer een compleet nieuw theater en tegelijkertijd werd het idee opgevat om ook de beeldentuin een nieuw aanzicht te geven. Geheel in de geest van de Singers is gekozen voor een van de meest toonaangevende tuinontwerpers ter wereld: landschapsarchitect Piet Oudolf. Hij gebruikte de aarde als schilderdoek en zo kan de tuin beschouwd worden als een eigentijdse buitenzaal. Het centrale gedeelte is verdeeld in twaalf plantvlakken met daarin meer dan honderd verschillende plantsoorten. Een traditionele manier van beplanten, aldus Oudolf, maar door de soorten planten en de combinaties oogt het allesbehalve traditioneel. Om de beelden goed tot hun recht te laten komen zijn de gebruikte planten niet hoger dan 1,20 meter. Ook de kas van Anna Singer heeft van Piet Oudolf een plek gekregen in de tuin. De Singertuin nodigt kunst en natuur uit voortdurend met elkaar in dialoog te zijn. Elk seizoen heeft zo z’n eigen verhaal en gezicht. Oude Drift 1, 1251 BS Laren Telefoon: +31 (0)35 539 3939, www.singerlaren.nl
n Haaff e.a.
2
laren
3
Loosdrecht
Oud-Nederlandse tuinkunst bij Kasteel-Museum Sypesteyn
Nog voordat Jonkheer Henri van Sypesteyn (1857-1937) in Loosdrecht zijn indrukwekkende kasteel ‘de Sypesteyn’ liet bouwen, liet hij een complex van tuinen, een park en een bos aanleggen. Van Sypesteyn koos hiervoor de plek waar volgens zijn stellige overtuiging eeuwen eerder de ‘erve en huysinghe’, het voorvaderlijke stamslot met landgoed, was gevestigd. De aanleg van het park moest, net als het kasteel, een reconstructie worden. De jonkheer liet uitvoerig bodemonderzoek verrichten en deed bovendien veel onderzoek naar Nederlandse tuinen uit onder meer de zestiende eeuw. Er was daarover niet veel bekend in die tijd, dus Van Sypesteyn ging zelf op zoek, vooral in buitenlandse literatuur en reisbeschrijvingen. Uiteindelijk schreef hij over zijn bevindingen het eerste
echte boek op het gebied van de tuingeschiedenis in Nederland: Oud-Nederlandsche Tuinkunst. Bij het ontwerp van de tuinen zijn Van Sypesteyns ideeën over die zestiende en zeventiende-eeuwse Nederlandse tuinarchitectuur terug te vinden. Tegelijkertijd heeft de verzamelaar Van Sypesteyn er toch ook zijn eigen stempel op gedrukt. Zo heeft hij diverse bijzondere uitheemse bomen en struiken geplant, zoals de vaantjesboom, de Turkse hazelaar en de mammoetboom. Maar ook de unieke, ruim honderd jaar oude katsoeraboom en de Japanse treurhoningboom verdienen de aandacht op de buitenplaats. Bij Sypesteyn staan tien smeedijzeren hekken in de opvallende kleur azuurblauw: een kleur die begin zeventiende eeuw even
in de mode was. Twee van deze hekken vormen aan beide zijden het einde van een dwarslaan en worden ‘ledikanthekken’ genoemd. Er is op het sprookjesachtige Sypesteyn veel te zien, zoals de mooie slottuin met de twee loofgangen (berceaux) van een haagbeuk, een 17e-eeuwse zandstenen fontein, een doolhof, een oude waterput en een noteneiland - een grasveld omringd door walnotenbomen. En via een prachtig bosgedeelte, met achterin een houtwal met een dassenburcht, bereik je een weiland met een laarzenpad dat leidt naar de oorsprong van het riviertje de Drecht. Nieuw-Loosdrechtsedijk 150, 1231 LC Loosdrecht, Telefoon: +31 (0)35 582 3208, www.sypesteyn.nl
Botanische tuin Pinetum Blijdenstein
Achter een ruim honderd jaar oude tuinmuur ligt, in de bruisende mediastad Hilversum, een prachtige groene oase verborgen. De Botanische tuin Pinetum Blijdenstein, genoemd naar oprichter B.W. Blijdenstein, herbergt een van de volledigste collecties coniferen ter wereld, plus een belangrijke verzameling rododendrons en vele soorten varens. Wereldwijd bestaan er ongeveer duizend soorten naaktzadigen – waarvan coniferen als de den, jeneverbes en de taxus het bekendst zijn. Daarnaast behoren de cycadeeën of cycaspalmen en de ginkgo’s zoals de Japanse notenboom (Ginkgo biloba) tot de naaktzadigen. Van al die bijzondere naaktzadigen huisvest Pinetum Blijdenstein er ongeveer vierhonderd, zowel uit gematigde streken als uit de tropen en de subtropen. In de botanische tuin staan ook soorten die met uitsterven bedreigd worden. Het Pinetum is niet voor niets onderdeel van de Nationale Plantencollectie. De naamgever, de rijke bankier Benjamin Willem Blijdenstein, kwam in 1883 in het Gooi wonen met zijn grote gezin. Hij heeft heel veel betekend voor de Hilversumse gemeenschap, onder meer door betrokken te zijn bij de oprichting van een school, sportclubs en de bibliotheek. Daarnaast liet hij, meer dan een eeuw geleden, door tuinarchitect H. Copijn in 1911 een bijzondere botanische tuin aanleggen, in Engelse landschapsstijl. Mede dankzij zijn goede contacten met de beroemde Kew Gardens in Londen heeft hij er een exclusieve verzameling coniferen kunnen aanplanten. Na de dood van Blijdenstein, in 1914, bleef de botanische tuin behouden en werd hij gebruikt voor wetenschappelijke doeleinden, zoals Blijdenstein dit bij testament had bepaald. Van 1929 tot 2000 maakte het Pinetum deel uit van de Hortus Botanicus van de Universiteit van Amsterdam. Het beheer van de tuin is nu in handen van de Stichting Pinetum Blijdenstein. Van der Lindenlaan 125, 1217 PJ Hilversum, Telefoon: +31 (0)35 623 11 23, www.pinetum.nl
1
muiden
The Gardens of Amsterdam Castle Muiderslot
The formidable Muiderslot Castle has a turbulent history, extending over more than 700 years. Count Floris V had the castle built at a strategic spot where the river Vecht met the Zuyder Zee, as it was then known. Its most famous resident was Amsterdam author and poet, and son of the city’s mayor, Pieter Corneliszoon Hooft. He took up residence at the castle in 1609, and it would be his home for forty years. It was he who had the magnificent castle gardens and a unique plum orchard planted. There are few images of Hooft’s gardens, but luckily he frequently wrote about them in his correspondence, and his friends also wrote descriptions of them. On this basis, the gardens were reconstructed as accurately as possible in the 1980s. Walking through the gardens of Muiderslot Castle today, one can easily imagine oneself back in Hooft’s day. The ‘windows’ in the beech hedge that forms the shady berceau afford views of the Herbaceous Garden and the Kitchen Garden. At the centre of the Kitchen Garden stands a ‘tree of life’ – a three-tiered lime tree. The Herbaceous Garden is divided into four sections, with decorative, medicinal and culinary plants, and dyes. The Kitchen Garden, on the other side, is the Netherlands’ first reconstruction of a Renaissance vegetable garden. It contains many ‘forgotten vegetables’ such as ‘Autumn Mammoth’, dry shelling beans and black tomatoes. The gardens also feature many flowers (some of them edible) which were used in the past, and indeed are still used today to decorate the rooms of the castle with magnificent bouquets and garlands. ‘See you in plum season’ P.C. Hooft would write at the end of the many letters he wrote to friends and associates, inviting his guests to the castle in summer, when the plums were ripe. The gardens and the plum orchard, with its many heritage varieties, are the green heritage of Muiderslot Castle. They give us a wonderful impression of the wealth of plants, flowers, trees and herbs that were grown in the seventeenth century, and which also feature in many of the paintings and on numerous items of furniture inside the castle. Herengracht 1, 1398 AA Muiden, Telephone: +31 (0) 294 256 262, www.muiderslot.nl
ontwerp & opmaak: balthazar studio, annelinde tempelman - Tekst: Sarah Saarberg - illustraties: sascha pijnaker - fotografie: maarten v
4
HILVERSUM
