FOTODOCUMENT | DE HEILIG GRAFKERK
ROOMS-KATHOLIEK HEOPHILO KIM, KOREAAN
DE GESPLETEN HEILIG GRAFKERK
VECHTEN VOOR HET GRAF VAN JEZUS HET WAREN SPECTACULAIRE BEELDEN DIE EERDER DEZE MAAND DE PERS HAALDEN: VECHTENDE GEESTELIJKEN VOOR HET GRAF VAN JEZUS IN DE HEILIG GRAFKERK IN JERUZALEM. DE CONFLICTEN ZIJN AL EEUWENOUD. DE MONNIKEN VAN DE ZES AANWEZIGE KERKGENOOTSCHAPPEN ZIJN BEREID OM VOOR ELKE STEEN TE VECHTEN. ARMEENS ORTHODOX VADER GOMIDAS, ARMEEN
46 VRIJ NEDERLAND
FOTO’S ANOEK STEKETEE TEKST ARNOLD VAN BRUGGEN 29 NOVEMBER 2008 47
FOTODOCUMENT | DE HEILIG GRAFKERK
‘WAKKER WORDEN,’ ROEPT HIJ TEGEN DE BIDDENDE BEZOEKERS, ‘WEGWEZEN, WE ZIJN DICHT!’
D
E GRIEKS-ORTHODOXE PRIESTER PANDEIMON leunt voor de kerk op een afgebrokkelde pilaar en kijkt vermoeid naar de voorbijtrekkende toeristen. ‘Dit is een heilige plek,’ zegt hij, ‘maar het is zo druk. Vijf jaar verbleef ik in een klooster in de woestijn, nu zit ik al vierentwintig jaar hier. Elke dag komen er vijfduizend toeristen, waarvan maar driehonderd voor Jezus. De anderen denken dat dit een museum is.’ Naast de Griekse kerk hebben ook de RoomsKatholieken, de Armeens Orthodoxen, de Syrisch Orthodoxen, Kopten en de Ethiopisch Orthodoxen zeggenschap over deze kerk. Pandeimon trekt een vervaarlijk gezicht. ‘Ik ken de andere priesters, maar ze hebben hier eigenlijk niets te zoeken. Dit is een Byzantijnse kerk. Wij hebben de kerk gebouwd, alle anderen zijn dieven.’ Door slimme onderhandelingen en fikse geldbedragen veroverden verschillende religies door de eeuwen heen delen van de Heilig Grafkerk in Jeruzalem. Nu delen de Grieken en de katholieken het graf van Jezus en in de crypte waar resten van het kruis gevonden zijn, heersen de Armenen. Het voeteneinde van Jezus’ tombe dat uit het grafhuisje steekt, is in handen van de Syriërs, die het stukje overladen met kussen. De Ethiopiërs zijn het slechtst af: zij zijn verbannen naar het dak van de kerk. Onderling kwamen de kerken er niet uit wie de sleutels mocht hebben. Dus zijn die sinds 1191 in beheer van de Nusseibes, een islamitische familie die op het kerkplein woont. In 1853 had sultan Abdul Mejid genoeg van de strijd en kondigde een status quo af. Het gedeeld gebruik van de kerk werd zo voor eeuwig vastgelegd. In de afgelopen honderdvijftig jaar is die status quo voor de Engelse, Jordaanse en Israëlische bestuurders van Jeruzalem de leidraad gebleven in hun omgang met de kerk. Per steen is vastgelegd wie hem mag schoonmaken en onderhouden, en aan wie die uiteindelijk toebehoort. Jarenlang vergaderen de hoogste geestelijke autoriteiten van Jeruzalem over profane zaken als nooduitgangen en wc’s. Meestal zonder resultaat. Pas als de situatie echt onhoudbaar wordt, bij instortende muren en 48 VRIJ NEDERLAND
gescheurde koepels bijvoorbeeld, komen de gezindten tot een vergelijk. Alle onderlinge kinnesinne heeft ertoe geleid dat de kerk in bijna geruïneerde staat verkeert. En als een groep de vaak ongeschreven regels lijkt te willen aanpassen, dan vechten de monniken elkaar direct de kerk uit. Zoals in het weekend van 9 november, toen de Armenen tijdens een religieus feest geen Griekse priester in Jezus’ graf wensten. KNIPOGENDE JEZUSHOLOGRAMMEN
ken. Als de katholieken kort daarop klaar zijn, is het tijd voor de Armenen, die met vijfentwintig luid zingende knapen van begin twintig de kerk door trekken. Een oudere Armeense priester leidt de stoet met een minzame glimlach en een vette bril van statie naar statie. Pandeimon staat bij de graftombe, samen met de katholieke priester Theophile Kim. ‘Hoe gaat het?’ vraagt de Koreaan. ‘Pfoe, bijna klaar,’ gromt Pandeimon. ‘Straks zijn eindelijk die toeristen weg.’ Hij duikt de tombe in. ‘Wakker worden,’ roept hij tegen de biddende bezoekers, ‘uit met die gebeden, wegwezen, we zijn dicht!’ Buiten de tombe duikt een meisje op. Met haar blote armen, camera en onverschillige blik wekt ze de onmiddellijke woede van de Griek. ‘Eruit!’ snauwt hij en grijpt haar bij de arm. ‘Jij komt er nooit meer in, nooit, hoor je me!’ Vlak voor sluitingstijd trekt de Israëlische politie de kerk binnen, bewapend met grote zaklampen om de laatste toeristen en pelgrims weg te jagen. In hun kielzog volgen Ismaïl en Omar, de sleutelbewaarders. Het sluiten van de poorten is een hele happening geworden. ‘It’s amazing,’ roept een Amerikaanse toerist tegen haar groepsgenoten die net weglopen, ‘dit moet je zien! Het sluiten van de deur! Deze familie is al duizend jaar oud!’ Eindelijk worden de monniken en priesters in de oude kerk met rust gelaten. Eeuwig tot elkaar veroordeeld waken ze samen over het graf van Jezus. Buiten de kerkmuren gaat de chaos van Jeruzalem verder. Orthodoxe joden rennen in krankzinnig tempo, gekleed in mantels en bontmutsen met aan elke arm een meevliegend kind, naar en van de Klaagmuur. Palestijnen draaien de boxen met koranrecitals wat in de richting van de straat, zodat de Amerikaanse en Koreaanse pelgrims die met een gehuurd kruis de Via Dolorosa af zwoegen nog een tandje bijzetten. Boven de Klaagmuur buigen duizenden moslims hun neuzen naar de grond, vlak bij een van hun heiligste plekken, de Rotskoepel. Bij elkaar zijn al die conflictueuze plekken een aardige attractie geworden. V
Binnen in de altijd donkere kerk steken de toeristen kleurig af tegen de zwarte en bruine pijen van de geestelijken. Hun gidsen dragen borden met ‘Sky Tours All Inclusive’ of ‘Flying Carpet Tours Israel’. Het graf van Jezus, dat onder de grootste koepel van de kerk in een klein huisje is gebouwd, wordt afgeschermd door Israëlische politiehekken. Een Griek leidt enkele bezoekers de tombe in, schermt de anderen bijna gewelddadig af en duikt weer het graf in om de bezoekers eruit te trekken. Elkaar verdringende pelgrims en toeristen gooien hele souvenirwinkels uit over de steen waarop het ontzielde lichaam van Jezus werd gewassen en gebalsemd. Zo worden plastic discokruizen of knipogende Jezushologrammen gezegend voor het thuisfront. Achter het graf van Jezus duikt een groep Oegandese christenen de verlaten crypten in. ‘Ga twee om twee,’ beveelt de gids, in een ultieme poging de uitgelaten groep veilig de kerk door te loodsen. ‘En maak licht met je mobieltjes,’ roept ze erachteraan. De kerk vult zich met wierook. Een Franciscaanse processie loopt door de coulissen van de kerk. ‘Waar kan ik bidden?’ vraagt een Amerikaanse zeloot aan een pikzwarte monnik. ‘Weet ik niet,’ antwoordt die, ‘je stoort een processie.’ Als de processie de graftombe nadert, zet het orgel luid in en verandert het monotone geprevel in melodieus gezang. Het dramatische moment overvalt een oudere pelgrim. Snikkend stort ze zich tegen een zuil. Voor de processie uit snelt een katholiek het graf in. In een gesmeerde en razendsnelle – want dagelijkse – routine ontruimt zijn Griekse collega de graftombe en richt de katholiek het graf opnieuw in, met eigen kleedjes, lichtjes en ge- Zie voor een gefilmd verslag van de rel op bedsboeken – de paar elementen die hier het es- 9 november de link naar BBC News op sentiële verschil maken tussen de gespleten ker- www.vn.nl
KOPTISCH ORTHODOX ELGOMOS HAWT EL MALEK, EGYPTENAAR
29 NOVEMBER 2008 49
FOTODOCUMENT | DE HEILIG GRAFKERK
HET BEZOEK ‘ELKE DAG KOMEN ER VIJFDUIZEND TOERISTEN, WAARVAN MAAR DRIEHONDERD VOOR JEZUS. DE ANDEREN DENKEN DAT DIT EEN MUSEUM IS’
50 VRIJ NEDERLAND
29 NOVEMBER 2008 51
FOTODOCUMENT | DE HEILIG GRAFKERK
ETHIOPISCH ORTHODOX MICHAEL, ETHIOPIËR
52 VRIJ NEDERLAND
GRIEKS ORTHODOX PANDEIMON, GRIEK
29 NOVEMBER 2008 53