14 | Diepe cariëslaesies
Afbeelding 14. Een elektronenmicroscopische afbeelding van dentine. A. De stippellijnen geven de oorspronkelijke diameter aan van een tubulus. Door afzetting van peritubulair dentine is het lumen van de tubulus praktisch volledig geoblitereerd (sclerotisch dentine). B. Aan het laesiefront opgelost mineraal slaat bij een hogere lokale pH weer neer als whitlockietkristallen.18
is van een initiële laesie (witte-vleklaesie) worden odontoblasten, de eerste verdedigingslinie tegen bacteriële aanvallen, aangezet tot het afzetten van peritubulair dentine. Deze afzetting in de tubuli verkleint het lumen van de tubuli (sclerose) en vormt daarmee een obstakel voor producten die in de richting van de pulpa diffunderen. Voor de vorming van dit peritubulair dentine is de aanwezigheid van vitale odontoblasten een voorwaarde. Bij snel voortschrijdende cariës kunnen odontoblasten te gronde gaan en blijft sclerose achterwege (dead tract). Hierdoor kan de diffusie van bacteriële metabole stoffen gemakkelijker plaatsvinden. Een bacteriële invasie vindt pas in een later stadium plaats, nadat het erboven liggende glazuur is gecaviteerd en het dentine is geëxposeerd. Tijdens de demineralisatie diffundeert opgelost mineraal in de tubuli richting pulpa. Hier, verder weg van het laesiefront, heerst een hogere pH. Hierdoor reprecipiteert het mineraal als whitlockiet (tricalciumfosfaat). Deze intratubulaire ‘dobbelstenen’ vertragen de inwaartse diffusie van irriterende agentia. Een mechanisme dat ook aan de bescherming van de pulpa bijdraagt, is de buitenwaarts gerichte stroom pulpavloeistof. Deze vormt een belemmering voor bacteriën om binnen te dringen.
Diepe carieslaesies (binnenwerk).indd 14
2.2.2 Vorming van tertiair dentine Naast de vorming van peritubulair dentine zullen odontoblasten of odontoblastachtige cellen onder invloed van externe prikkels tertiair dentine afzetten tegen de pulpawand. Tertiair dentine kan regelmatig van structuur zijn (reactief dentine gevormd door odontoblasten), of onregelmatig van opbouw (reparatief dentine gevormd door tot odontoblasten getransformeerde stamcellen). Deze laatste vorm van tertiair dentine wordt met name gevormd bij een snel voortschrijdende laesie. Reparatief dentine kan een regelmatige tubulaire structuur hebben of een dysplastisch, atubulair aanzien. Een dentinebrug die gevormd wordt na expositie van de pulpa is een vorm van reparatief dentine en vormt niet altijd een goede afsluiting tegen bacteriële eindproducten.
2.2.3 Ontstekingsreactie van pulpacellen Een derde afweermechanisme is de ontstekingsreactie van pulpacellen. Onder de geëxposeerde tubuli neemt het aantal dendritische cellen in de pulpa snel toe. Deze cellen spelen een rol bij de immuunreactie en produceren cytokinen en chemokinen om pathogenen onschadelijk te maken. Deze initiële immuundefensie van de pulpa tegen via de tubuli binnendringende stimuli brengt een cascade van
08-03-14 09:40