Nurse Academy GGZ | nummer 4 | 2015
Ziektebeeld psychiatrie
Katatonie: een intrigerend neuro psychiatrisch syndroom Katatonie is een intrigerende neuropsychiatrische aandoening, die sinds enige jaren weer beter wordt herkend. Dit is van groot belang, omdat katatonie in de acute fase en mits adequaat behandeld een zeer goede prognose heeft. Bovendien kunnen dan ernstige complicaties zoals dehydratie, trombose of contracturen worden voorkomen. Katatonie komt voor in samenhang met een grote verscheidenheid en veelheid aan psychiatrische en somatische aandoeningen, en zeker niet alleen bij schizofrenie. Het is zeer belangrijk dat de behandeling zich richt op de onderliggende somatische of psychiatrische aandoening. Wat betreft de psychiatrische oorzaken komen katatone symptomen het vaakst voor bij ernstige angst- en stemmingsstoornissen. Patiënten geven achteraf dikwijls aan dat ze ten tijde van de katatone toestand zeer angstig waren, letterlijk verstijfd van angst. De pathofysiologie van katatonie is vooralsnog niet opgehelderd en daarmee blijft het een zeer intrigerende aandoening met veel uitdagingen in de diagnostiek en behandeling. DR. FRANK VAN DER HEIJDEN, psychiater en opleider psychiatrie, Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, Venlo
‚Schon sehr frühzeitig hat in der Psychopathologie die Thatsache Beachtung gefunden, dass bei den Geisteskranken meist auch körperliche Krankheitserscheinungen vorhanden sind…‘ Kahlbaum, Die Katatonie oder das Spannungsirresein. Erstes Kapitel.1 LEERDOELEN Na het lezen van dit artikel weet/kunt u: • dat katatonie relatief vaak voorkomt; • wat de kenmerken zijn van katatonie; • wat de oorzaken zijn van katatonie; • dat acute katatonie goed reageert op benzodiazepinen; • wat de complicaties zijn van katatonie; • als verpleegkundig specialist uw leiderschap inzetten om de kennis en betrokkenheid van uw directe collega’s over katatonie te vergroten. 1 STUDIEPUNT
K
atatonie is een intrigerende neuropsychiatrische aandoening, die sinds enige jaren weer frequenter wordt gediagnosticeerd.2 Lange tijd leek het erop dat katatonie steeds minder vaak werd gezien. Door sommigen werd zelfs geopperd dat katatonie geheel aan het verdwijnen was, zoals ook hysterie verdwenen zou zijn.
In de literatuur worden diverse verklaringen gegeven voor de vermeende verdwijning en onderherkenning. Katatonie werd 100 jaar geleden eigenlijk min of meer gekoppeld aan schizofrenie, en uiteindelijk als katatoon subtype van schizofrenie in het DSM-systeem opgenomen. In de dagelijkse praktijk wordt dit echter niet zo herkend. Katatonie komt namelijk voor in samenhang met een grote verscheidenheid en veelheid aan psychiatrische en somatische aandoeningen, en zeker niet alleen bij schizofrenie. Er wordt in dit verband ook wel gesuggereerd dat de behandeling van onderliggende oorzaken, zoals psychotische stoornissen, sterk verbeterd zou zijn in de afgelopen decennia, waardoor je katatonie minder vaak tegenkomt. Dit lijkt echter geen goede verklaring te zijn, want antipsychotica kunnen de symptomen van katatonie juist verergeren. Bovendien hebben anti psychotica diverse bewegingsstoornissen als mogelijke bijwerking, zoals spierstijfheid, vertraagde bewegingen en spierkrampen. Nauwkeurig onderscheid tussen deze verschillende soorten bewegingsstoornissen blijkt in de klinische praktijk niet altijd eenvoudig, bovendien kunnen ze de verschijnselen van katatonie overschaduwen.
35