Acute verpleegkunde
Stil delier Het neuropsychiatrische syndroom delier komt veel voor bij ouderen en heeft verstrekkende gevolgen voor de patiënt en diens familie. Er zijn drie subtypen van het delier: het hyper actieve, het hypoactieve en gemengde delier. Het hypoactieve of stil delier komt waarschijnlijk relatief vaker voor bij ouderen, maar wordt helaas regelmatig over het hoofd gezien. De verpleegkundige neemt een centrale positie in bij het vroegtijdig herkennen van het hypoactieve delier en het inzetten van interventies gericht op preventie en behandeling. Ook voorlichten van familie en het betrekken van de familie bij de behandeling zijn hierbij belangrijke aspecten. Daarnaast wordt in dit artikel aandacht besteed aan de pathofysiologie, diagnostiek en medicamenteuze behandeling van het hypoactieve delier. LIESBETH VAN GEMERT, verpleegkundig expert geriatrie/ouderengeneeskunde, AMC, Amsterdam RIKIE SCHOLTENS, arts-onderzoekster interne geneeskunde/ouderengeneeskunde, AMC, Amsterdam SARA BEISHUIZEN, arts-onderzoekster interne geneeskunde/ouderengeneeskunde, AMC, Amsterdam
48
LEERDOELEN Na het lezen van dit artikel weet/kunt u: • wanneer er sprake is van een stil delier en waarin het zich onderscheidt van een hyperactief delier; • wat de pathofysiologie is van het delier; • welke instrumenten er zijn om te screenen op een stil delier; • wat de niet-medicamenteuze en medicamenteuze interventies zijn; • verpleegkundige interventies toepassen bij het stil delier; • als verpleegkundig specialist uw leiderschap inzetten om de kennis en betrokkenheid van uw directe collega’s over stil delier te vergroten. TREFWOORDEN delier, stil delier, hypoactief delier, subtypen delier, pathofysiologie, screeningsinstrumenten, DOS, CAM, verpleegkundige interventies 1 STUDIEPUNT
Casus Mevrouw Sol (84 jaar) woont samen met haar man in een eengezinswoning. Ze gaat de laatste maanden geestelijk achteruit, wat onder andere blijkt uit het vaker dezelfde vragen stellen. Post en administratie vindt ze maar ingewikkeld. Gelukkig kan ze nog zelfstandig naar de kaartclub en loopt ze regelmatig bij de buurvrouw binnen voor een praatje. Bij terugkomst van een kaartmiddag komt ze ongelukkig ten val en breekt haar heup. Ze wordt opgenomen, diezelfde avond geopereerd en krijgt een totale heupprothese. ’s Nachts wordt ze naar de verpleeg afdeling gebracht en in verband met het late tijdstip op een eenpersoonskamer gelegd. De dagen na de operatie herstelt mevrouw maar matig. Ze is stil, reageert traag op vragen en geeft aan in bed te willen blijven. De verpleeg
kundige krijgt moeizaam contact met haar. Het lijkt wel of alles langs haar heen gaat, en ze niet in de gaten heeft waar ze is en wat er gebeurd is. Mevrouw slaapt ’s nachts slecht en heeft weinig eetlust. Familie geeft aan mevrouw Sol zo niet te kennen. Als patiënte aangeeft dat het voor haar allemaal niet meer hoeft, wordt de geriatrie in consult gevraagd in verband met stagnerende revalidatie en verdenking op depressie. De verpleegkundig specialist (VS) van de geriatrie gaat langs bij mevrouw. Ze vraagt of ze zich veilig voelt op deze afdeling en hoe het komt dat ze ’s nachts slecht slaapt. Ziet of hoort ze soms vreemde dingen? Mevrouw Sol vertelt dat er ‘s nachts mannen op haar kamer rondlopen die dronken zijn en zingen. Ze mist haar man, die afhankelijk is van de kinderen om op bezoek te komen, omdat hij geen auto,,rijdt. Bij lichamelijk onderzoek valt het de VS op dat mevrouw geobstipeerd is. De medicatie lijst vermeldt dat mevrouw twee soorten morfine gebruikt en geen laxantia heeft. Het laboratoriumonderzoek laat een hemoglobinegehalte van 4,7 zien.
ALGEMEEN Het delier is een neuropsychiatrisch syndroom, dat wordt gekenmerkt door een veranderd bewustzijn, stoornissen in aandacht, concentratie en denken. Per definitie wordt een delier uitgelokt door een onder liggende lichamelijke ziekte of een geneesmiddel. Het syndroom wordt gezien bij 18-37% van de acuut opgenomen ouderen op een verpleegafdeling; op de intensive care loopt dit percentage op tot 80%.1 Het delier is geassocieerd met negatieve langetermijnuitkomsten zoals een verhoogd risico op functionele achteruitgang, dementie, opname in een verpleeghuis en overlijden.2