BỘ CÁNH TƠ (THYSANOPTERA)

(Gồm các loài bọ trĩ)

Bộ này khoảng 2.500 loài, gồm những loài cơ thể nhỏ hoặc rất nhỏ, mình dài, mảnh và hơi dẹp. Râu đầu 6-9 đốt. Mắt kép phát triển lồi lên rõ, mắt đơn 2-3 cái (loài có cánh) hoặc không có (loài không có cánh). Miệng dũa hút. Hàm trên thoái hóa không cân xứng, còn lại đôi râu hàm dưới và đôi râu môi dưới. Ngực trước phát triển. Bàn chân có 1-2 đốt, mỗi đốt có bọt bóng lồi ở phía cuối. Cánh hẹp dài mọc đầy long dài tựa long chim, mạch cánh thoái hóa. Lúc đậu yên, 2 đôi cánh xếp bằng 2 bên lưng. Bụng có 10 -11 đốt. Có 1 ống đẻ trứng hoặc cuối bụng kéo dài thành dạng ống đẻ trứng. Không có lông đuôi.

Bọ trĩ thuộc nhóm biến thái không hoàn toàn, bọ trĩ non và trưởng thành có hình dạng và tập quán sinh sống tương tự nhau.

Bọ trĩ thường sinh sống trên các bộ phận cây như chồi non, lá non, quả và nhất là ở hoa. Các bộ phận này khi bị bọ trĩ phá hại thường có những vết chấm đổi màu hoặc sần sùi cong queo, khô quắt. Tính ăn của bọ trĩ: có nhiều loài có tính ăn rộng hoặc ăn chuyên (đơn thực). Ngoài việc gây hại trực tiếp đối với cây, một số loài còn có thể truyền virus cho cây trồng, ví dụ bọ trĩ hại thuốc lá. Có những loài tạo thành vết thương cơ giới trên cây mở đường xâm nhập cho vi khuẩn hoặc nấm gây bênh cho cây hoặc tạo ưu bướu cho cây. Có những loại bọ trĩ kí sinh trên nhóm bị trĩ gây u bướu cho cây như bọ trĩ kí sinh

(Haplothrips inquillinus Priesner). Ngoài ra có loại bọ trĩ có tính bắt mồi, khi phát sinh số lượng nhiều có thể hút dịch các cơ thể các loại bọ trĩ khác hoặc nhện nhỏ, rệp muội, rệp bột và các loài côn trùng bé nhỏ khác hoặc trứng, sâu non các loại côn trùng lớn hơn. Nhiều loại bọ trĩ có tính ăn các chất mùn mục của cây hoặc các bào tử nấm. Ngoài những loài bọ trĩ cư trú sinh sống trên cây còn có nhiều loài cư cú các nơi có tàn dư thực vật mục ẩm hoặc dưới vỏ cây, khe đá hoặc trong các đám nấm.

Bọ trĩ thường ít bay, nhưng trong những ngày nóng bức chúng có thể bay, di chuyển nhiều. Thường bò, chạy hoặc nhảy giỏi và bụng uốn cong về phía lưng. Bọ trĩ có thể sinh sản theo phương thức hữu tính (phổ biến) hoặc đơn tính. Loài có phương thức sinh sản hữu tính thì cơ thể con đực bé hơn con cái. Giữa con đực và con cái, có thể có cánh dài hoặc cánh ngắn, hoặc không có cánh là loài sinh sản theo phương thức đơn tính. Con đực ít gặp hoặc tuy có gặp nhưng trứng ở con cái vẫn phát dục theo kiểu sinh sản đơn tính, có một số loài có thể đẻ con.

Bọ trĩ tùy từng loài có cách đẻ trứng và vị trí đẻ trứng khác nhau, có loài con cái chọc ống trứng vào mô cây để đẻ, trứng đẻ từng quả rất bé (mắt thường khó thấy), bề ngoài của vị trí đẻ trứng có thể thấy hơi nhô lên. Có loài đẻ vào khe nứt hoặc dưới vỏ cây, trứng thường có hình trứng dài, đẻ từng quả một hoặc từng cụm một chỗ.

Họ Bọ trĩ vằn (AEOLOTHRIPIDAE) 1

Đặc điểm chủ yếu: Thân không dẹp, râu đầu 9 đốt, cánh trước có nhiều vệt vằn. Ống đẻ trứng của con cái dạng lưỡi cưa và cong lên. Cuối bụng con đực tròn, tù. Phần lớn là loài có ích thường hút dịch cơ thể của loài nhện đỏ, rệp muội, các loài bọ trĩ khác. Ví dụ bọ trĩ vằn (Aoelothrip fasciatus L.) thường gặp trên các cây họ đậu.

Họ Bọ trĩ thường (THRIPIDAE)

Đặc điểm chủ yếu: Thân thường dẹp bằng, râu đầu 6-8 đốt, cánh nói chung hẹp nhọn. Ống đẻ trứng của con cái có hình lưỡi cưa và cong xuống. Cuối bụng con đực tròn, tù. Thường gây hại ở các bộ phận như: Lá, quả, mầm, hoa của cây trồng. Thí dụ: Bọ trĩ hại lúa (Thrips oryzae Williams), bọ trĩ bầu bí (Thrips hawaiiensis Morgan); bọ trĩ thuốc lá (bông) (Thrips tabaci Lindeman).

Họ Bọ trĩ ống

(PHLOEOTHRIPIDAE)

Đặc điểm chủ yếu: Phần lớn có màu nâu tối hoặc đen, cánh có hoặc không, mạch cánh trước rất thoải mái, mặt cánh không có long mịn. Phía trước đầu tròn. Râu đầu có mấu cảm giác dạng chop nón, đốt râu thứ 3 dài nhất. Bề ngang nốt bụng thứ 9 lớn hơn bề dọc, phía sau đốt bụng cuối rất hẹp không có ống đẻ trứng. Cuối bụng của con cái và con đực đều dạng ống.

Có nhiều loài ăn bào tử nấm, một số ít loài côn trùng bé nhỏ. Một số ít loài hại cây trồng như: Bọ trĩ ống hại lúa.