chwarae bod yn chwiorydd. Trwy fabwysiadu’r rolau hyn, mae’r chwiorydd yn dysgu’r rheolau cymdeithasol sy’n gysylltiedig â bod yn chwiorydd a, thrwy hynny, gael eu cymdeithasoli.
Mae damcaniaeth Bronfenbrenner yn pwysleisio pwysigrwydd ffactorau amgylcheddol ar ddatblygiad plant. Mae’n haeru bod datblygiad yn ganlyniad i’r rhyngweithiadau cyd-ddibynnol rhwng unigolion a’u hamgylcheddau, hynny yw, mae’r amgylchedd yn dylanwadu ar y plentyn a’r plentyn yn dylanwadu ar yr amgylchedd. Mae’n pwysleisio dylanwad cyd-destunau neu ‘haenau’ niferus ar y plentyn a’i bod yn bwysig mabwysiadu safbwynt cynhwysol eang ar ddatblygiad.
Roedd Vygotsky yn credu bod chwarae yn hwyluso datblygiad dirnadol a dysg newydd. Fodd bynnag, roedd yn meddwl bod y berthynas rhwng chwarae a datblygiad yn un anuniongyrchol. Mae’n haeru ‘mewn chwarae, mae gweithredu’n israddol i ystyr, ond mewn bywyd go iawn, wrth gwrs, mae gweithredu’n gorbwyso ystyr. Felly, mae’n gwbl anghywir i ystyried chwarae fel prototeip gweithgarwch bob dydd plant a’i ffurf amlycaf’63. Er hynny, mae’n haeru bod ‘y plentyn yn symud ymlaen, yn y bôn, trwy weithgarwch chwarae’64 ac mai dyma’r ffynhonnell bwysicaf mewn datblygiad dan oedran ysgol.
Mae haenau ecosystem y plentyn yn nythu un o fewn y llall. Fe’i galwodd yn feicrosystem, mesosystem, ecsosystem, a macrosystem. Wedi ei wreiddio wrth galon y model mae’r plentyn, â’i gyfuniad personol unigryw o nodweddion. Mae agwedd Bronfenbrenner yn hepgor llawer o elfennau’r persbectif datblygiadol traddodiadol, megis tybiaethau ynghylch cyfnodau cyffredinol. Yn lle hynny, mae’n ystyried datblygiad plant fel cyfres o brosesau cyfnewidiol sy’n cynnwys y plentyn a’r amgylchedd, gan symud trwy amser69.
Beirniadaeth Mae Vygotsky’n cael ei feirniadu’n aml am osod gormod o bwyslais ar ddysgu cymdeithasol65. Noda Brown66 y gall syniadau megis y parth datblygiad procsimol gael eu defnyddio, yn gwbl anghywir, fel esgus am ymyrraeth oedolion mewn chwarae plant, ac am y rheswm hwnnw caiff y ZPD ei wrthod yn aml fel syniad sy’n cynrychioli agwedd oedolion sy’n rhy ymyraethol. Er hynny, mae Brown67 yn cydnabod mai’r ZPD yn aml yw’r union fecanwaith fydd yn galluogi plant i ddysgu a datblygu tra eu bod yn chwarae.
Bronfenbrenner a chwarae Mae Göncü and Gaskins70 yn mynnu y gall chwarae, a’i swyddogaethau datblygiadol, gael ei ddeall orau trwy ystyried rhai o’r cyfraniadau allanol i chwarae sy’n gweithredu ar a strwythuro mynegiant unigol plant. Er enghraifft, mae’n bosibl y bydd rhai cymdeithasau’n annog chwarae, cyfranogaeth oedolion mewn chwarae, cael mynediad i neu ddarparu cyfleoedd cyfoethog ar gyfer chwarae tra, efallai, na fydd eraill. Yn yr un modd, efallai y bydd plant yn cael eu gwarafun gyfleoedd i chwarae’n rhydd oherwydd bod rhaid iddynt helpu eu teulu’n economaidd, neu efallai y byddant yn cael eu gwarafun oherwydd ofnau ynghylch diogelwch.
Damcaniaethau ecolegol Mae damcaniaethau ecolegol yn ystyried y berthynas rhwng y plentyn a’i amgylchedd cymdeithasol a chorfforol (yr ecoleg) ble mae’r plentyn yn datblygu. Mae ecolegwyr dynol yn credu y dylai bodau dynol gael eu hastudio’n gweithredu yn eu hamgylcheddau cymhleth, a’u bod yn destun prosesau esblygiadol tebyg i unrhyw rywogaethau eraill68.
Bydd pob un o’r ffactorau amgylcheddol hyn yn cyfuno i ddylanwadu ar y plentyn a’u cyfleoedd i chwarae. Mae’n ymddangos bod model Bronfenbrenner mewn lle da i gynrychioli peth o’r cymhlethdod yma. At hynny, roedd Bronfenbrenner yn cydnabod bod chwarae’n helpu i ddehongli a chynrychioli cyd-destun cymdeithasol-ddiwylliannol y plentyn. O ganlyniad, gellid defnyddio ei syniadau fel offeryn ar gyfer myfyrio.
Urie Bronfenbrenner Mae Urie Bronfenbrenner (1917-2005) yn fwyaf adnabyddus am ei ddamcaniaeth systemau ecolegol o ddatblygiad plant, y model bioecolegol.
18