„Inter-. Literatura-Krytyka-Kultura” 4(10)/2016______________
jąc, co dzieje się na ulicy? A może wręcz natrętnie dbała o ich czystość? Trudno odpowiedzieć na te pytania, stając przed obrazem nieuzbrojonym w dodatkową wiedzę. Niewątpliwym pozostaje fakt, że osobę matki łączymy z przedmiotem, który w odbiorze staje się tym, co ją reprezentuje. Powszechna w użytku rzecz pretenduje w tych przedstawieniach do miana tego, co najpełniej oddaje tożsamość portretowanego. 3. Problem istoty Odpowiadając na podstawowe pytanie esencjalne, brzmiące, jak uczy nas ontologia, „co/kto to jest?”, a dotyczące osoby przedstawionej na portrecie (matka, Norman Miller, Stalin), oczekujemy odpowiedzi, która wskaże nam ich poszczególne cechy konstytutywne. Wydaje się, że nie trzeba szukać jej daleko, skoro malarz zdecydował ostatecznie, jakie przedmioty mają reprezentować poszczególne osoby. Tak oto cechą sprawiającą, że matka artysty jest matką, są wspomniane telefony lub okna, zaś o tym, że Norman Miller jest Normanem Millerem, świadczy to, że można ująć go za pomocą ołówków; wreszcie – cechą odróżniającą Stalina od wszystkich innych ludzi są wąsy. Tak oto zgodnie z definicją portretu przyjętą przez nas w tym tekście kształtują się każdorazowe odpowiedzi na pytanie o istotę modeli. Wymienione przeze mnie obiekty stały się, zgodnie z przyjętą logiką, reprezentantami tych cech poszczególnych osób, które muszą wystąpić, aby ujawnić ich istotę. Warto powrócić w tym miejscu do przywołanego przez Denegri skojarzenia z zasadą tautologiczną, ponieważ teraz widać wyraźnie, jaką pełni ono rolę. Czym jest tautologia6? Z greckiego (tautos: ten sam i logos: dyskurs) oznacza ona powtórzenie. Dla językoznawców znaczy to tyle, że jedno zdanie zostaje wyrażone innymi słowami jako takie, które zdaje się „popychać naszą wiedzę do przodu”. Oba – pomimo iż brzmią inaczej – znaczą w rzeczywistości to samo. W prezentowanym portrecie wyglądać to może tak: jedna „wypowiedź” w języku sztuki – zarys twarzy – znaczy zgodnie z tym, co powiedziano, dokładnie to samo, co „wypowiedź” wyrażona za pomocą szczegółu. Pozornie brzmią one inaczej, lecz w rzeczywistości
6
Definicję tautologii zaczerpnęłam z: J. Didier, Słownik filozofii, Katowice 1992, s. 343.
100_____www.PismoInter.wordpress.com