Visual knowledge building
3. Ontwerpgericht onderzoek 3.1. Inleiding Aan de hand van de context- en behoefteanalyse is er geconcludeerd dat bij de betrokkenen behoefte was aan een praktijkvoorbeeld voor de manier waarop visuele kennisconstructie opdrachten binnen het basisonderwijs ingezet kunnen worden. Ook was er behoefte aan ontwerpkenmerken voor het ontwerp van visuele kennisconstructie opdrachten binnen een soortgelijke context. Om aan de behoeften van de betrokkenen te voldoen is ervoor gekozen om in de basisschoolpraktijk een interventie te ontwerpen, te testen en te reviseren. Omdat binnen het culturele leernetwerk behoefte was aan een werkend product en weinig voorbeelden beschikbaar waren over de inzet van visuele kennisconstructie opdrachten binnen het basisonderwijs, is besloten om vroegtijdig binnen het onderzoek te starten met het ontwerpen van een prototype in de praktijk. Deze manier van onderzoeken heet het ontwerpgericht onderzoek. In dit hoofdstuk wordt nader uitgelegd wat ontwerpgericht onderzoek is en waarom deze manier van onderzoeken geschikt is. 3.2. Doelen en kenmerken van ontwerpgericht onderzoek Het ontwerpgerichte onderzoek is ontstaan vanuit een toenemende behoefte naar het beter begrijpen van leren en instructie in context. Om het leren in context beter te begrijpen zal een verschuiving plaats moeten vinden van onderzoek in laboratorium settings naar realistische settings (diSessa & Cobb, 2004; Gravemeijer, 1994, 1998 in van den Akker, Gravemeijer, McKenney & Nieveen, 2006). Eén van de belangrijkste kenmerken van het ontwerpgericht onderzoek is dat deze in een realistische setting plaats vindt. Het ontwerpgerichte onderzoek is een vorm van formatief onderzoek. Binnen het ontwerpgerichte onderzoek wordt een interventie in de praktijk getest en verbeterd. Er is dus sprake van meerdere formatieve evaluaties. Tessmer (1993) geeft de volgende omschrijving van formatieve evaluatie: “Formatieve evaluatie is een beoordeling van de sterke en zwakke punten van een interventie in de ontwikkelingsfase, met als doel het herzien van de interventie om de effectiviteit en de aantrekkelijkheid te vergroten” (p.11). Vanuit de formatieve evaluaties worden er ontwerpprincipes verkregen waarop het herontwerp van de interventie gebaseerd is (Collins, Joseph & Bielaczyc, 1994). Van den Akker in McKenney, Nieveen & van den Akker (2006) geeft aan dat een ontwerpprincipe meestal de volgende vorm heeft: Als je interventie X (voor doel/functie Y in context Z) wilt ontwerpen , dan is het aanbevelingswaardig die interventie de kenmerken A,B en C te geven (inhoudelijk accent), en om dat te doen volgens werkwijzen K,L en M (procedureel accent), op grond van de argumenten P, Q en R (rationale). Omdat bij het ontwerp van innovatieve producten vaak geen voorbeelden voor het ontwerp van interventies beschikbaar zijn is een prototyping benadering een geschikte manier voor ontwerpgericht onderzoek (Nieveen, 1999). Een prototype is een voorlopige versie of een model van een groter systeem dat getest wordt voordat het gehele, definitieve systeem ontworpen wordt (Smith in Nieveen, 1999). Binnen een prototype benadering worden ontworpen producten op een systematische manier geëvalueerd en gereviseerd. Door de prototyping benadering toe te passen is er weinig onderzoek voorafgaand aan het ontwerp nodig want veel nuttige informatie over het product kan van de gebruikers verkregen worden wanneer zij met het prototype werken. Formatieve evaluaties spelen een belangrijke rol binnen de prototyping benadering. Ze leiden tot verbetering van het prototype en er kan worden afgeleid welke kenmerken het prototype juist succesvol maken. Door de herhaling van ontwerp, revisie en verbetering is er sprake van een progressieve verfijning van het prototype (Nieveen, 1999). Een groot voordeel van het ontwerpgerichte onderzoek, waarin prototypes en formatieve evaluaties een belangrijke rol spelen, is dat de interventie in de context, waarin deze uiteindelijk zal worden ingevoerd, wordt bestudeerd en aangepast (Collins et al. in van den Akker et al., 2006).
14