Wat vindt u?

MOETEN ALLE KUNSTHANDELAREN VOLGRECHT AFDRAGEN?

Pictoright int voor aangesloten kunstenaars volgrecht bij alle professionele partijen. Zowel grote veilinghuizen als kleinere kunsthandelaren zijn wettelijk verplicht tot het afdragen van volgrecht op doorverkopen boven de € 3.000. Een belrondje langs een galerie, twee kunstenaars en Pictoright zelf levert verschillende reacties op.

Paul van Rosmalen, eigenaar van galerie Borzo in Amsterdam en bestuurslid van de Nederlandse Galerie Associatie

‘Laat ik beginnen te zeggen dat ik begrijp dat volgrecht bestaat en dat ik het betaal, omdat de wet de wet is. Misschien ben ik maar een van de weinigen die braaf betaalt, want er zitten geen sancties op als je dat niet doet. Maar ik vind het een draak van een wet, ik zie dit als een Brusselse pesterij. De Nederlandse regering wilde in eerste instantie ook niet meedoen, maar ze zijn helaas overruled. Mijn bezwaren zijn zowel principieel als praktisch. Die wet komt voort uit een soort misplaatst rechtvaardigheidsgevoel. De zielige kunstenaar zou niet meer profiteren van het feit dat zijn werk meer waard wordt. In de eerste plaats is het een cliché dat kunst snel veel geld waard wordt, het zijn echt niet allemaal Van Goghs en Mondriaans. De praktijk is vaak dat het helaas minder waard wordt. Maar ook dan moet ik bij doorverkoop 4% strafport betalen, in het ergste geval zelfs twee keer. De grote veilingen belasten die 4% namelijk standaard door aan de koper, in de kleine lettertjes in de catalogus staat dat simpelweg als voorwaarde opgenomen, daar kun je niet omheen. Ik kan dat zelf niet doen als ik vanuit mijn galerie dat werk weer aan een particulier doorverkoop, dus dan zijn die kosten opnieuw voor mijn rekening. Een nog belangrijker argument is dat een kunstenaar buitengewoon veel baat heeft bij het feit dat een galerie hem een podium biedt om gezien te worden. Als een schilderij wordt doorverkocht en meer waard wordt, heeft dat grote positieve gevolgen. Hij verdient zonder volgrecht weliswaar niets extra’s aan dat ene schilderij, maar wel aan de 50 schilderijen die nog in zijn atelier staan. Voor elk volgend schilderij dat hij verkoopt, krijgt hij op slag een betere prijs. Een doorverkoop levert een kunstenaar meer bekendheid op, en daarmee meer inkomen. Zonder doorverkopen en de daarop volgende marktwerking zou hij sterven in armoe. Hij heeft dus veel meer baat bij een goede relatie met een galerie dan bij die volgrechtvergoeding van 4%. Wat ik bijzonder kwalijk vind, is dat Pictoright zich nu tegen de relatie tussen kunstenaar en galeriehouder bemoeit. Ineens fietst er een derde partij, waar niemand op zit te wachten, met een wetboek tussendoor. Dit weekend opent bij mij een tentoonstelling van Marc Mulders. Die wil van mij helemaal geen volgrecht ontvangen. Maar als hij zijn ziel en zaligheid aan Pictoright heeft verkocht, ontkomt hij daar bijna niet aan. Dat is toch bizar? Hoe gaat dit in praktisch opzicht werken? Moet ik Pictoright nu iedere maand de boeken laten inzien? Dat lijkt me onwerkbaar en nogal onwenselijk. En dan geldt het ook nog tot 70 jaar na overlijden van de kunstenaar. Voor arme weduwes wil ik wel iets afdragen, maar voor de aangetrouwde achterneef van iemand die al 65 jaar dood is, gaat dat me te ver. In de VS bestaat dit recht helemaal niet, terwijl de Amerikaanse kunstmarkt misschien wel de gezondste ter wereld is. Dus ik denk niet dat het volgrecht het leven van Nederlandse kunstenaars beter maakt. Overigens moet je wel een groot verschil maken tussen auteursrecht en volgrecht. Op het gebied van auteursrecht doet Pictoright goed werk, dat ondersteun ik van harte.’

Rob Scholte, kunstenaar

‘Volgrecht is de reden dat ik na dertig jaar lid ben geworden van een organisatie als Pictoright. Ik zal er niet voor op de barricade springen, maar het is een welverdiend recht, waar ik graag mijn voordeel mee doe. Het principe dat je als kunstenaar profiteert van het voordeel dat anderen met je werk doen, vind ik goed. Zoals een schrijver royalty’s krijgt op de opbrengsten van zijn boeken, zo mag een schil-

WAT VINDT U?

der ook meedelen in de winst die een ander op zijn schilderijen maakt. Tot nu toe was er maar één moment waarop je als maker iets aan je schilderij verdiende, en dat was het verkoopmoment. Dat wordt nu een beetje rechtgetrokken. De wegen van een kunstwerk zijn ondoorgrondelijk. De maker neemt het eerste risico, maar hij wordt vaak niet beloond voor dat risico. Ook niet als zijn werk jaren later ineens veel waard wordt. Ik zie het volgrecht vooral als een soort oudedagsvoorziening. Oudere kunstenaars die hun werk lang geleden voor te weinig verkocht hebben, worden daar via dit recht enigszins voor gecompenseerd. Er zijn veel verschillende situaties waarin het volgrecht geldt, en het ene geval is rechtvaardiger dan het andere. Het principe is mooi, maar in de praktijk klopt het denk ik niet altijd. Ik ben het met Paul van Rosmalen eens dat het niet de bedoeling kan zijn dat een galeriehouder die een kunstenaar steunt door werk van hem aan te kopen, nog eens extra moet betalen bij wederverkoop. En al helemaal niet als het werk minder waard geworden zou zijn. Zoiets zou eigenlijk aangemerkt moeten worden als een eerste verkoop. Ik vind eigenlijk dat Pictoright in dit soort situaties niet bij de kleinere kunsthandelaren en aankopende galeries moet aankloppen, concentreer je liever op de publieke verkopen bij veilinghuizen, volgens mij is die wet vooral daarvoor bedoeld. De transacties bij veilinghuizen zijn controleerbaar, daar kun je werkbare modellen voor ontwikkelen. Wat dat betreft bevindt het volgrecht zich hier nog in het beginstadium; het gaat zich ongetwijfeld verder ontwikkelen en moet her en der nog wel wat bijgeschaafd worden.’

Micha Klein, kunstenaar

‘Ik vind het goed dat er volgrecht is. Je maakt als kunstenaar vaak iets waar je in eerste instantie niet heel veel geld voor krijgt. Maar wat vroeg in je carrière weinig waard is, kan zomaar heel veel meer waard worden. Als er na een aantal jaar veel geld aan je werk wordt verdiend door de kunsthandel, is het niet meer dan logisch dat je daar als kunstenaar ook iets van meekrijgt. Ik zie niet waarom er bij het innen verschil zou moeten worden gemaakt tussen veilinghuizen of kleinere handelaren en galeries. Handel is handel, bij galeries worden ook goede deals gemaakt. Dat galeries werk van een kunstenaar kopen om hem te “steunen” is leuk gezegd, maar kunstaankopen zijn gewoon een investering. Galeriehouders kopen echt alleen maar werk in waarvan ze denken dat het meer waard wordt in de toekomst. Van alles wat ze in opdracht van je verkopen, krijgen ze doorgaans 50% van de opbrengst. De 4% aan volgrecht over die andere werken valt dus nog wel mee, dat is een bescheiden percentage. Is hier discussie over? Ik vind dat ze niet moeten zeuren. Kunstenaars zitten altijd in een ondergeschoven positie, overgeleverd aan de grillen van de kunsthandel. Ik zie het volgrecht als een stukje legale bescherming.’

Sander van de Wiel, manager volgrecht Pictoright

‘Volgrecht geldt alleen wanneer er een professionele kunsthandelaar is betrokken bij de verkoop en de overheid heeft bepaald dat de handelaar verantwoordelijk is voor de afdracht. Iedereen die van de verkoop van kunst zijn beroep maakt heeft deze wettelijke verplichting, of je nu een groot veilinghuis of een kleine galerie bent. Dat is in de meeste gevallen gewoon in het belang van de kunstenaar. Nu zien wij ook wel dat dit met name voor de kleine handelaren een administratieve lastenverzwaring is. Juist om die te minimaliseren, proberen we gestandaardiseerde, werkbare afspraken te maken. Periodiek afdragen in plaats van bij elke doorverkoop, dat soort dingen. Gewoon op basis van de opgave die de kunsthandelaar doet, wat ons betreft is inzage in de boeken normaal gesproken helemaal niet nodig. Uiteraard kun je over de wenselijkheid van volgrecht van mening verschillen. Ik wil nog wel een paar misverstanden rechtzetten. In de eerste plaats geldt het volgrecht niet bij verkopen waarbij een galerie als vertegenwoordiger en in opdracht van de kunstenaar diens werk verkoopt. Ook de eerste doorverkoop binnen drie jaar na de aanschaf door een galerie of kunsthandelaar valt niet onder het volgrecht, tenzij de verkoopprijs hoger ligt dan € 10.000. Deze uitzondering is doorgevoerd juist om de kleine kunsthandel te ontzien. Daarnaast geldt dat als een kunstenaar door zijn speciale band met een galeriehouder of kunsthandelaar specifiek aan Pictoright vraagt om geen volgrecht te incasseren, Pictoright dat dan niet doet. De beslissing hierover ligt uiteraard bij de kunstenaar en niet bij de handelaar. Het volgrecht is onvervreemdbaar om de positie van de kunstenaar ten opzichte van de handelaar te versterken. Maar als de kunstenaar absoluut geen vergoeding wil ontvangen, dan gaan we die natuurlijk ook niet voor hem incasseren.’