F-Gebouw

MAAK HAARLEM

UITBREIDING F-GEBOUW HET EERSTE OFF GRID BEDRIJFSGEBOUW VAN NEDERLAND

Gebouw van de toekomst

Duurzaam en innovatief

Unieke bouwmethode

MAAK HAARLEM

UITBREIDING F-GEBOUW HET EERSTE OFF GRID BEDRIJFSGEBOUW VAN NEDERLAND

4

INHOUD

11

19

21

25

29

33

37

45

47

Een plek voor de innovatieve maakindustrie

Duurzaam, en innovatief

Unieke bouwmethode

Uitbreiding F-Gebouw

Het interieur

Kengetallen

Gebouw van de toekomst

Dak- en Energieconcept

Plattegronden

6

INLEIDING Over duurzaamheid en circulariteit wordt veel gesproken en geschreven. Van de noodzaak om onze leefomgeving op alle niveaus te verduurzamen ten behoeve van een schoner milieu en daarmee een toekomstbestendige wereld, is iedereen overtuigd. Niemand is immers tegen een gezondere en betere leefomgeving; nog los van de positieve effecten op het klimaat.

Maar om dit positieve gedachtengoed ook daadwerkelijk effectief te laten zijn, vergt initiatief, daadkracht, doorzettingsvermogen, ondernemerschap en ‘handjes uit de mouwen’. En dan blijkt maar weer dat consumenten, bedrijven én overheid moeilijk van oude gewoontes loskomen en dat de verduurzaming minder snel gaat dan eigenlijk gewenst is. Mensen zijn nou eenmaal gewoontedieren en slechts een kleine groep beschikt over de visie en flexibiliteit die hen in staat stelt om innovatie, omdenken en vernieuwing te omarmen en in praktijk te brengen en de obstakels die men daarbij tegenkomt voor lief te nemen. De rest van de populatie volgt daarna, maar het zijn juist de aanjagers die wezenlijk zijn bij het opstarten, faciliteren en verankeren van een duurzame samenleving.

Zes jaar geleden hebben een aantal personen het initiatief genomen om met MAAK te beginnen en mede dankzij de medewerking van de Gemeente Haarlem is er in de afgelopen jaren een inspirerend en uniek bedrijventerrein ontstaan dat veel positiefs teweeg heeft gebracht voor duurzame ondernemers, De Waarderpolder en voor de Gemeente Haarlem. MAAK is een aanjager. Haar functie is bewezen, maar nog lang niet voltooid. Zoals gezegd: mensen en bedrijven

7

“Om relevant te blijven in de

stad en in de regio, zal MAAK steeds nieuwe initiatieven moeten ontwikkelen, zodat men vooraan blijft lopen op het gebied van duurzaam ondernemen, innovatief en circulariteit.

�

8

zijn gewoontedieren als het om attitude- en gedragsverandering gaat. MAAK organiseert, faciliteert, stimuleert en maakt bewust. Een voortdurend proces. Met enthousiaste ondernemers op het MAAK terrein en een inspirerende uitwerking op andere bedrijven in De Waarderpolder en in de regio.

Om relevant te blijven in de stad en in de regio, zal MAAK steeds nieuwe initiatieven moeten ontwikkelen, zodat men vooraan blijft lopen op het gebied van duurzaam ondernemen en circulariteit.

Daarbij is het verder ontwikkelen van een ‘slimme’ maakindustrie met een hoge toegevoegde waarde, middels het samenbrengen van (digitale) technologiebedrijven en kleinschalige productiebedrijfjes, een van de doelstellingen.

Er valt immers nog veel te ontdekken, nog veel meer te doen en de noodzaak daartoe is alleen maar toegenomen. Daartoe is er behoefte aan meer en laagdrempelige bedrijfsruimte in een duurzame, stimulerende setting. Het MAAK terrein heeft de mogelijkheid om, binnen de bestaande bouwvlakken, aantrekkelijke bedrijfshuisvesting te realiseren voor de beoogde doelgroepen en biedt daarmee de mogelijkheid om verder te groeien en de missie die men heeft op het gebied van duurzaam en circulair ondernemerschap verder te ontwikkelen en nog substantiëler te implementeren. Met een dergelijk uniek bedrijventerrein geeft De Waarderpolder (en de Gemeente Haarlem) een duidelijk signaal dat het duurzaam ondernemen buitengewoon serieus neemt en ook kleine ondernemingen alle kansen biedt om te innoveren en zich te ontwikkelen. De kraamkamer van duurzaam ondernemerschap staat in De Waarderpolder.

De navolgende pagina’s bevatten het plan om het aantal bedrijfsunits en daarmee de totale activiteit op het MAAK terrein te vergroten en zo de relevantie voor de lange termijn te borgen.

9

10

INTENSIVEREN VAN SAMENWERKING Het MAAK terrein bestaat uit een voorterrein en een achterterrein. Het voorste gebied wordt gekenmerkt door de karakteristieke jaren ’30 bebouwing. Deze bebouwing omarmt als het ware het binnenterrein en realiseert daarmee een besloten (maar niet gesloten) aangename omgeving. Het vormt als het ware een dorpsplein dat ontmoeting en samenwerking tussen de diverse MAAKers op een natuurlijke wijze faciliteert. De recente vergroening van dit binnenterrein in de vorm van een klimaattuin met een uitgekiend aanplantschema, heeft de kwaliteit ervan verder doen toenemen, met als gevolg dat de MAAKers er veelvuldig gebruik van maken als plek om even te ontspannen, te lunchen of voor informeel overleg. Een groen mini-parkje in een bedrijfsmatige omgeving. Het nieuwe werken in optima forma.

De hal van de 3D Makerszone vormt de afscheiding tussen het voorterrein en het achterterrein. Waar het voorterrein gekenmerkt wordt door een aangename, groene, bijna intieme sfeer, is het achterterrein rauw en nauwelijks ontwikkeld. Er is een groot contrast in kwaliteit.

Hoewel beide terreinen onderdeel zijn van MAAK is de interactie tussen het voor- en achterrein beperkt. Het ontbreekt aan een logische verbinding tussen beide gebieden. Het zijn min of meer gescheiden werelden, waarbij ook de samenwerking tussen de MAAKers van beide terreinen beperkt is, terwijl samenwerken en daarmee elkaar inspireren, kruisbestuiven en de mogelijkheid verschaffen van het realiseren van meer mogelijkheden voor elke

11

12

ondernemer, juist een belangrijke component in het MAAK concept is.

Naast de wens om de samenwerking tussen de MAAKers van het hele MAAK terrein te intensiveren, vraagt het achterterrein ook om de nodige opwaardering en uitbreiding van voorzieningen (zoals verwarming in de units). Daarnaast biedt het achterterrein de mogelijkheid om het aantal verhuurbare units uit te breiden. Deze uitbreiding is niet alleen gewenst om aan de vraag naar circulaire bedrijfsruimtes te kunnen voldoen en de relevantie van het MAAK terrein op pijl te houden, maar is ook noodzakelijk om toekomstige investeringen in onderhoud, kwaliteit en verbeteren van de voorzieningen voor het hele MAAK terrein mogelijk te maken. Met de huidige beperkte schaalgrootte is dat veel moeilijker of wellicht zelfs helemaal niet te verwezenlijken. MAAK kan op deze wijze de voorwaarde scheppen om ook in de toekomst relevant en succesvol te blijven. Stilstand is in dit geval per definitie achteruitgang.

De bouwmethode waarvoor gekozen wordt en de totale energievoorziening van het gebouw zijn innovatief, buitengewoon duurzaam en met de hoogste aandacht voor circulariteit en het creĂŤren van prettige, functionele en betaalbare bedrijfsunits.

Indien het gebouw volledig wordt uitgevoerd zoals dit gepland is, dan kan Haarlem zeggen dat ze het eerste, volledig zelfvoorzienende, off-grid, bedrijfsgebouw van Nederland (en wellicht zelfs van Europa) binnen de gemeentegrenzen huisvest. Vanuit haar ontstaan en missie, kan MAAK de lat feitelijk ook niet lager leggen.

13

Het MAAK terrein bestaat uit een voorterrein en een achterterrein. Het voorste gebied wordt gekenmerkt door de karakteristieke jaren ’30 bebouwing.

14

Deze bebouwing omarmt als het ware het binnenterrein en realiseert daarmee een besloten (maar niet gesloten) aangename omgeving. Het vormt als het ware een dorpsplein dat ontmoeting en samenwerking tussen de diverse MAAKers op een natuurlijke wijze faciliteert.

Waar het voorterrein gekenmerkt wordt door een aangename, groene, bijna intieme sfeer, is het achterterrein rauw en nauwelijks ontwikkeld.

Er is een groot contrast in kwaliteit.

15

Naast de wens om de samenwerking tussen de MAAKers van het hele MAAK terrein te intensiveren, vraagt het achterterrein om de nodige uitbreiding van voorzieningen (zoals verwarming in de units) en biedt dit gedeelte van het MAAK terrein nog mogelijkheden tot uitbreiding van het aantal verhuurbare units.

16

Met de voorgenomen uitbreiding van het F-Gebouw worden er kwaliteit, activiteit en dynamiek aan het achterterrein toegevoegd, waardoor er een betere balans tussen voor- en achterterrein ontstaat.

Beide gebieden worden gelijkwaardig en gaan elkaar versterken.

17

18

F-GEBOUW Het bestaande gebouw, aangeduid als het F-gebouw is een massief betonnen gebouw met aan de zijkant een oprit naar het dak.

De lengte bedraagt 60 meter en de breedte (zonder oprit) 17 meter.

De hoogte van het dak is 5 meter.

De beschikbare ruimte bovenop het bestaande F-gebouw

In zijn oorspronkelijke functie werd vanaf het dak vuilnis gestort door vrachtauto’s. De betonnen constructie van het gebouw is dan ook zeer solide uitgevoerd.

In de F-gebouw zijn momenteel 15 bedrijfsunits gevestigd. 10 in het hoofdgebouw en 5 onder de oprit.

Een toegangsweg zorgt voor een optimale bereikbaarheid van de nieuwbouw

12 units hebben hun hoofdtoegang op het MAAK terrein en bij 3 units is de entree aan de Ir. Lelyweg gelegen.

Het gebouw bevat ook een centrale sanitaire voorziening. Uiteraard is er in alle units elektriciteit aanwezig, maar enige vorm van verwarming ontbreekt.

Alle units zijn voorzien van een niet transparante roldeur. Alleen als de roldeur geopend is, komt er daglicht in de bedrijfsruimtes.

Het bouwvlak voor de nieuwbouw grenst aan de voorkant aan de voorrijweg en loopt tot de achterkant van het bestaande F-gebouw

19

Op de begane grond van de uitbreiding zijn 8 bedrijfsunits voor MAAKers gesitueerd.

20

De tweede en derde bouwlaag bevatten elk 8 studio/ateliers.

GEBOUW VAN DE TOEKOMST In het huidige ontwerp worden er 3 verdiepingen met een totale hoogte van 15 meter aan het bestaande gebouw toegevoegd, waardoor de totale hoogte van het gebouw 20 meter wordt. De hoogte blijft daarmee binnen de kaders die het bestemmingsplan ter plekke stelt.

Additioneel aan het inpandige trappenhuis is er aan de westzijde een open trappenhuis gesitueerd. Aan de achterzijde van het open trappenhuis bevindt zich tevens een kleine goederenlift.

Het nieuwe gebouw heeft een footprint van 60 meter bij 12,5 meter met een bruto vloeroppervlakte van 2.250 M2 (exclusief het externe trappenhuis). In totaal herbergt deze uitbreiding 24 units, verdeeld over 8 bedrijfsunits en 16 studio’s t.b.v. (industrieel) ontwerpers en maakbedrijfjes met minder omvangrijke en zware productieapparatuur (bijv. drone bouwers of medische 3D printing).

Het gehele casco en alle wanden en vloeren worden opgetrokken uit CLT/LVL. Dit resulteert in een volledig houten gebouw dat, op basis van een eerste verkenning, geen additionele fundering behoeft.

Het gebouw vormt met zijn drie lagen het nieuwe gezicht van het achterterrein van MAAK. Gekozen is om de gevel zo transparant mogelijk vorm te geven voor een maximale daglicht toetreding en een visuele verbinding met het MAAK terrein aan te gaan. Hiervoor maken we gebruik van antractiet aluminium puien voorzien van HR++ glas.

21

Op het zwevende dak wordt zonne-energie opgewekt en regenwater verzameld. Daarnaast dient het overstek van het dak als natuurlijke zonwering

22

De vijvers in het landschap doen dienst als waterbuffers, het plein faciliteert sociale interactie en ontmoeting

De bedrijfsunits op de eerste bouwlaag krijgen een transparante roldeur die voorzien is van een separate toegangsdeur, zodat de units ook te betreden zijn als de roldeur gesloten is. Ook de bedrijfsunits op de begane grond worden uitgerust met een dergelijke roldeur, zodat er sprake is van eenheid voor het totale gebouw.

Voor de zij- en achtergevels van de nieuwbouw is gekozen voor een antraciet aluminium, isolerend sandwichpaneel met een hoge Rcwaarde; zeker in combinatie met de hoge thermische efficiency van CLT, levert dit een buitengewoon goed geïsoleerd gebouw op. Door de materialisatie van hout en antraciet aluminium, sluit het gebouw goed aan bij het industriële karakter van het terrein en haar omgeving.

De sandwichpanelen zijn volledig recyclebaar.

In de nabije toekomst bieden de hellingbaan en het terrein mogelijkheden voor een verdere groene, innovatieve en duurzame programmering van het MAAK-terrein

De CLT geveldelen die veelvuldig aan de weersomstandigheden blootgesteld zijn, worden opgetrokken uit of afgetimmerd met Siberische Lariks. Mits goed geïnstalleerd heeft men daar gedurende 15-20 jaar nauwelijks naar om te kijken alvorens er onderhoud uitgevoerd dient te worden.

23

24

DUURZAAM, INNOVATIEF EN GRENSVERLEGGEND EERSTE BOUWLAAG De eerste nieuwe bouwlaag bevat 7 bedrijfsunits van ieder 82,5 m2 en een bedrijfsunit van 151 m2. Via een inpandig trappenhuis heeft men toegang tot de bovengelegen verdiepingen, maar is er ook een interne verbinding met de begane grond.

Deze bedrijfsunits hebben een vrije hoogte van 4,8 meter. Als beoogde huurders kan men denken aan (technologische) maakbedrijfjes die gebruik maken van geavanceerde print-, snij-, frees- en robottechnologie.

Via de oprit kan men met een auto tot voor de bedrijfsruimtes komen voor laden en lossen. Parkeren is er niet toegestaan.

TWEEDE EN DERDE BOUWLAAG De bovenste twee verdiepingen bevatten in totaal 16 werkstudio’s met een vrije hoogte van 3,45 meter.

Deze studio’s hebben een zeer plezierige werksfeer omdat de houten constructie in het zicht blijft. De ruwbouw vormt hier tevens de afbouw, waarmee veel tijd en kosten worden bespaart. Ook bij de ondergelegen bedrijfsruimtes is dat in belangrijke mate het geval, maar hier zal veel van de constructie aan het zicht onttrokken worden door machines, stellages en opslag van materialen.

25

26

Het eerste, zelfvoorzienende, off-grid, bedrijfsgebouw van Nederland!

27

28

HET INTERIEUR Het interieur van de bedrijfsunits en van de werkstudio’s wordt gekenmerkt door een lichte, natuurlijke en eenvoudige uitstraling.

Het hout is overal in het zicht en draagt in belangrijke mate bij aan een prettige, warme sfeer.

De grote glazen puien zorgen voor een overdaad aan daglicht en in combinatie met de royale plafondhoogtes van 4.80 meter (bedrijfsruimtes) respectievelijk 3.45 meter (studio’s) resulteert dit in een zeer prettige ruimtelijkheid.

Omdat de ruwbouw ook de eindafwerking is, behoeven de units nauwelijks aanvullend afgewerkt te worden. De rauwe, maar prettige materialisatie draagt bij aan de positieve sfeer en reflecteert het concept dat MAAK wil uitdragen.

Elke unit wordt voorzien van een basis elektranetwerk dat, via gesloten kabelgoten die rondom aan de wanden worden geschroefd, toegang biedt tot elektriciteit voor machines en apparaten.

Flexibele indeling Bij de verdere indeling van de unit heeft de huurder veel vrijheid.

Zo kan hij/zij ervoor kiezen om zelf een keuken te plaatsen of een eigen toiletunit te realiseren additioneel aan de centrale sanitaire voorziening die reeds op de begane grond van de F-gebouw is gesitueerd. De technische schacht in elke unit geeft toegang tot riool en waterleiding. Ook kan hij in overleg met de verhuurder wandstellingen plaatsen of een takelinstallatie aan de plafondbalken bevestigen.

29

“Het interieur wordt gekenmerkt door een lichte, natuurlijke en eenvoudige uitstraling. Het hout is overal in het zicht en draagt in belangrijke mate bij aan een prettige, warme sfeer.

�

30

De afzonderlijke units kunnen ook gekoppeld worden met een naastgelegen en zelfs met een bovengelegen unit. Zo kan men groeien in het gebouw. Doordat er rekening is gehouden met de brandcompartimentering, kunnen tot 4 units gekoppeld worden tot een geschakeld geheel. In het ontwerp worden de scheidingswanden tussen de units zo gedetailleerd dat op één positie de wandpanelen verwijderd kunnen worden, waardoor er een open verbinding van 5 meter breedte met de naastgelegen unit ontstaat.

Met een soortgelijke oplossing (het uitnemen van een vloerplaat) kan, na het plaatsen van een trap, een verbinding worden gerealiseerd tussen boven elkaar gelegen units.

Verwarming en koeling Het gebouw is door middel van de gevelpanelen en het HR++ glas in de puien zeer goed geïsoleerd. In de zomer fungeren het overstekende dak en de galerijen als een natuurlijke zonwering.

Voor het verwarmen van de units is vooralsnog voor vloerverwarming gekozen, die geïntegreerd is in een (houten) vloersysteem. Dit systeem kan ook voor koeling van de units gebruikt worden.

Het energieconcept van het gebouw komt verderop aan bod.

Urban mining Alle kabelgoten, stopcontacten, trappen, kranen en soortgelijke materialen die in het gebouw toegepast worden, zullen op een circulaire wijze middels ‘urban mining’ bij elkaar gezocht worden.

Hierbij zal samengewerkt worden met organisaties die in deze manier van materiaalverschaffing gespecialiseerd zijn, zodat de kwaliteit van de materialen én de circulaire herkomst ervan gewaarborgd zijn.

31

32

DAK- EN ENERGIECONCEPT 576.000 liter per jaar

114.660 kwh per jaar

Regenwaterbuffer De belangrijkste functie van de meeste daken is bescherming van het gebouw tegen regen en weersinvloeden. Het langjarig gemiddelde aan regenval in Haarlem bedraagt 800 liter per m2 per jaar.

Het nieuwe gebouw beschikt over een dakoppervlakte van 720 m2.

Per jaar krijgt het dak 576.000 liter water te verwerken.

In de plannen voor het MAAK terrein was reeds voorzien in de aanleg van een vijver. Deze vijver kan als waterbuffer fungeren voor het regenwater dat via het dak opgevangen wordt. Het watervolume dat op deze manier verzameld wordt, is ruim voldoende om de toiletten in het gehele F-gebouw te spoelen met water uit de buffer. Hiermee wordt ongeveer 500.000 liter drinkwater per jaar bespaart. Daarnaast blijft er voldoende water over ten behoeve van de groenvoorziening.

Overwogen kan worden om via een filterunit ook het drinkwater voor menselijke consumptie vanuit de eigen waterbuffer te produceren. De investeringen hiervoor zijn beperkt en de benodigde technologie van Nederlandse makelij is beschikbaar en beproefd.

Zelfvoorzienend m.b.t. energie

PV panelen De beschikbare oppervlakte van het dak en de situering ervan op het zuiden, is ideaal voor het plaatsen van zonnepanelen. In totaal wordt

33

er 720 m2 aan PV panelen geplaatst. De verwachting is dat dit op jaarbasis 114.660 kWh aan groene stroom oplevert.

Zwevend dak De dakconstructie waarop de zonnepanelen geplaatst zijn ‘zweeft’ als het ware boven het constructieve, platte dak. Door de lucht die op deze manier onderlangs de zonnepanelen kan stromen, worden deze gekoeld wat resulteert in een 10-15% hogere productieopbrengst.

Door de ruimte tussen het constructieve dak en de zonnepanelen kunnen de bovenste rij werkstudio’s en het inpandige trappenhuis van extra daglicht voorzien worden middels dakkoepels. Ook is er de mogelijkheid voor het plaatsen van technische installaties op het dak, zonder dat men daarvoor zonnepanelen hoeft op te offeren.

Bovendien zullen de technische installaties in belangrijke mate aan het zicht onttrokken worden. Het platte dak is eenvoudig en veilig toegankelijk zonder dat men over of om de zonepanelen heen hoeft te lopen.

Door de zonnepanelen boven het gebouw te laten zweven, zal het gebouw vriendelijker en minder volumineus ogen. Ook wordt er expressie gegeven aan de innovatie die het gebouw op allerlei manieren in zich herbergt (materiaal, techniek en vooral de MAAKers die er werken).

Energie Hoewel de exacte berekeningen nog niet voorhanden zijn, is de inschatting dat er een aanzienlijk aantal dagen in het jaar zullen zijn dat er (veel) meer elektriciteit geproduceerd wordt dan de gebruikers van het gebouw afnemen.

34

Omdat een aansluiting op het elektriciteitsnet met de benodigde capaciteit een kostbare aangelegenheid is én het elektriciteitsnet steeds vaker overvoert wordt met stroom van zonnepanelen en windmolens, met alle problemen van dien, is er gezocht naar mogelijkheden om de overproductie aan elektriciteit op te slaan en deze bron aan te spreken op momenten dat de PV panelen te weinig capaciteit leveren. Deze gedachtegang biedt de gelegenheid om een geheel zelfvoorzienend ‘off-grid’ bedrijfsgebouw te realiseren.

In deze omvang zou het het eerste zelfvoorzienende bedrijfsgebouw in Nederland zijn en mogelijk zelfs van Europa.

Electriciteitproductie en energie opslag

Zonnepanelen Omvormer

Lithium-ion accu Brandstofcel

Windenergie

H2 Waterstoftank bovengronds of ondergronds

Hydro-energie

Warmtewisselaar

Stroom-waterstof-stroom Er is gekozen voor een technologie waarbij de overcapaciteit die de PV panelen leveren via een zogenaamde ‘electrolyser’ omgezet wordt in waterstof. Waterstof is een energiedrager die langdurig opgeslagen Warmteopslag kan worden zonder dat er energieverlies optreedt zoals bij accu’s het geval is. De geproduceerde waterstof wordt opgevangen en bewaard Turbomeiler in een tank. Deze kan naar keuze bovengronds of ondergronds geplaatst worden. ondergronds

Electrolyzer

Stroom uit biomassa

Regelsoftware

Compressor

Het betreft een geïntegreerd systeem dat zelf regelt hoe de elektriciteit van de PV panelen ingezet wordt. Naast PV panelen kan de electrolyser ook gekoppeld worden aan bijvoorbeeld een windmolen, of een hyrdroconcept, zodat er meerdere technieken om elektriciteit mee te produceren (eventueel ook in een proefopstelling) aangesloten kunnen worden.

Als de capaciteit van de PV panelen onvoldoende is om aan de stroomvraag te voldoen (avonduren en tijdens de wintermaanden), dan zorgt een brandstofcel er geheel zelfstandig voor dat er op basis van de beschikbare waterstof voldoende stroom gegenereerd wordt.

35

Zonnepanelen

Windenergie

Én warmte Bij de productie van stroom via een brandstofcel op basis van waterstof, gaat een deel van de beschikbare energie verloren Omvormer Lithium-ion accu aan warmteproductie. Deze warmte kan eenvoudig via een warmtewisselaar opgenomen worden ten behoeve van de verwarming én koeling van het gebouw. De warmte (+50 graden) wordt in een geïsoleerd (al dan niet ondergronds) waterreservoir opgeslagen. Hiermee kan het gebouw van vloerverwarming voorzien worden. Dit is een veel toegepaste en beproefde techniek.

H2

Deze warmteopslag laat zich uitstekend combineren met de Waterstoftank biobovengronds of Hydro-energie meiler (warmteproductie op basis van biomassa) die binnenkort ondergronds op het MAAK terrein gerealiseerd wordt. Ook deze techniek maakt gebruik van een warmtewisselaarElectrolyzer en warmteopslag in een waterreservoir.

Regelsoftware Ook andere warmtebronnen kunnen aangesloten worden.

Compressor Stroom uit biomassa Daarmee ontstaat er een infrastructuur waarmee ook nieuwe

warmtetechnologie en pilots getest kunnen worden. MAAK 2.0

36

Warmte

Brandstofcel

Warmtewisselaar

Warmteopslag ondergronds

Turbomeiler

“Het energie- en warmteconcept maakt het mogelijk om nieuwe technieken en pilots in een grootschalige proefopstelling te testen.

�

37

38

EEN UNIEKE BOUWMETHODE VOOR EEN UNIEKE PLEK De geplande bebouwing wordt volledig gerealiseerd in CLT en LVL. Sterk, duurzaam, CO2 positief en circulair, dat zijn enkele belangrijke kenmerken van Cross Laminated Timber (CLT) en Laminated Veneer Lumber (LVL). Beide materialen hebben vergelijkbare eigenschappen en derhalve wordt hier verder gesproken over CLT. Ontstaan en toepassing CLT is een zogenaamde technische houtsoort en twintig jaar geleden ontwikkeld in Oostenrijk. CLT bestaat uit kruislings verlijmde, massief houten latten die tezamen een sterk en stijf constructiemateriaal vormen met een groot draagvermogen. CLT leent zich derhalve uitstekend om dragende constructies mee te realiseren van meerdere verdiepingen hoog.

< V oorbeeld van het plaatsen van CLT vloerelementen op de bouwplaats

CLT is geschikt voor constructieve toepassingen zoals wanden, vloeren en daken.

Inmiddels wordt er wereldwijd met CLT gebouwd, waaronder ook de nodige hoogbouw. In het voorjaar van 2019 is in het Noorse Brumunddal een woontoren van 18 verdiepingen en met een totale hoogte van 85 meter opgeleverd. Het hele gebouw, inclusief trappenhuizen en liftschachten, is in hout gerealiseerd. Momenteel is dit het hoogste CLT gebouw ter wereld.

39

In de eerste jaren werd CLT vooral toegepast voor het realiseren van zogenaamde ‘Passivhäuser’. Dit zijn woonhuizen waarbij het gehele ontwerp, de constructietechniek en bouwwijze erop gericht zijn om gedurende het hele jaar een aangenaam binnenklimaat te realiseren zonder, of slechts minimaal, gebruik te maken van additionele verwarming of koeling. Voorwaarde om een dergelijk woonhuis te realiseren is dat het volledig luchtdicht is maar wel ‘ademt’.

Vanwege de grote nauwkeurigheid in de verwerking (CLT wordt op een computergestuurde CNC zaagmachine op maat gezaagd) in combinatie met de uitstekende thermische eigenschappen van hout, is CLT uitermate geschikt voor het bouwen van deze Passivhäuser.

CLT is niet langdurig vochtbestendig en de buitenconstructie dient daarom afgewerkt te worden met een waterbestendig gevelsysteem.

Dit kan in wezen elk soort gevel zijn zoals: baksteen, hout, aluminium, ceramiek of glas.

Doordat hout 80% lichter is dan beton en maar liefst 95% lichter dan staal, leent CLT zich bij uitstek om hoogbouw te realiseren op zwakke ondergronden of bovenop bestaande bebouwing. Dit is een belangrijke reden waarom er in London steeds vaker met CLT wordt gebouwd in gebieden waar veel metrobuizen onder de bouwlocatie liggen.

Duurzaam beheerde bossen Alle CLT die Hamlet verwerkt komt uit Europese, duurzaam beheerde bossen. Er worden door de beheerder bovendien veel meer bomen aangeplant dan er gekapt worden. Additioneel werkt Hamlet samen met Stichting Trees for All en investeert via deze organisatie in bescherming en beheer van Europese (oer)bossen.

40

Snel en efficiĂŤnt Hamlet ontwerpt elk gebouw volledig digitaal en deelt de constructie op in bouwelementen. Elk bouwelement wordt tot op de tiende millimeter nauwkeurig gedefinieerd. De digitale bestanden vormen de basis voor de computergestuurde productie van alle CLT onderdelen.

Raam- en deuropeningen, leidingdoorvoeren en uitsparingen voor stopcontacten worden in de fabriek machinaal aangebracht. Dit resulteert in kant-en-klare bouwelementen met een zeer nauwkeurige maatvoering. Het gebouw kan daarna razendsnel, als ware het een bouwpakket, in elkaar worden gezet. Dit levert een bouwtijdreductie op van ruim 50% t.o.v. traditionele bouwmethoden. Bovendien is de benodigde arbeid (FTE) 70% lager dan bij traditionele bouwmethoden en is het aantal bouwverkeer bewegingen (vrachtautoâ&#x20AC;&#x2122;s) 70% lager in vergelijking met bijvoorbeeld betonbouw. Dit is een positief gegeven in relatie tot de hele stikstof problematiek.

Smallest carbon footprint in vergelijk met andere gebouwmaterialen 1.000 500 0 -500

steel frames

lightweight concrete blocks

autoclaved aerated concrete

clay brick

concrete

timber

-1000 -1.500 -2.000 Source: uuinfo, Finnish Forest Industries CO2 emissions during manufacture (g/kg)

CO2 emissions during manufacture (g/kg)

CLT heeft in vergelijking met andere bouwmethodes als enige een negatieve CO2 voetafdruk en is daarmee veruit de schoonste moderne bouwmethode.

Schoon en circulair CLT bestaat voor 99% uit massief hout en voor 1% uit een gifvrije verlijming. CLT is volledig circulair middels hergebruik van het materiaal of door verwerking als biomassa.

CLT heeft een zeer positieve CO2 balans. De natuurlijke CO2 opslag in bomen (0.8 ton per M3) blijft volledig behouden in het CLT materiaal.

Elk gebouw gemaakt van CLT wordt daarmee een permanente CO2 opslag. Daarnaast voorkomt men met de CLT bouwmethode de significante CO2 uitstoot die vrijkomt bij de productie en verwerking van cement (verantwoordelijk voor ruim 5% van de wereldwijde CO2 uitstoot). In onderstaande diagram worden de verschillen m.b.t. de carbon footprint weergegeven. Een betere milieuprestatie dan met CLT valt met geen enkel ander bouwmateriaal te realiseren.

41

42

Week 1: CLT zijwanden, kolommen en liggers worden op de bouwplaats aangevoerd en gemonteerd

Week 2: De CLT vloerelementen worden snel en efficient op de kolommen en ligger structuur gemonteerd

Week 3/4: Per verdieping wordt de CLT vloer afgewerkt met een vloerpakket (geluidsisolatie + vloerafwerking)

Week 5/6: De CLT constructie wordt afgewerkt met antracietkleurige, aluminium sandwich-panelen en voorzien van het zwevende dak met PV panelen.

Veilig Doordat CLT veel lichter is dan het veelvuldig gebruikte beton en staal, draagt het onmiddellijk bij aan de veiligheid op de bouwplaats.

In tegenstelling tot wat er soms gedacht wordt, is CLT ook brandveilig.

CLT behoudt lange tijd zijn draagsterkte indien blootgesteld aan brand en heeft een sterk betere brandveiligheidsprestatie dan een stalen constructie en doet, indien goed ontworpen, ook niet onder voor beton.

Doordat CLT een vochtgehalte kent van ongeveer 12% verkoolt de buitenste laag van het materiaal bij brand eerst en vat niet direct vlam. Dit inbrandproces is zeer goed voorspelbaar (0,067 mm per minuut). De verkoolde laag oefent een beschermende werking uit doordat de temperatuur waarbij houtskool tot zelfontbranding overgaat veel hoger is en de koollaag een isolerende werking heeft.

Het indringen van externe warmte wordt hierdoor tegengegaan zodat de vorming van gas en kool bij het achterliggende hout stopt. Door de juiste dimensionering toe te passen in de dragende constructie, kan eenvoudig de vereiste brandwerendheid gerealiseerd worden.

De brandwerende prestatie kan verder verhoogd worden door de CLT panelen af te werken met bijvoorbeeld gipsplaten.

Kortom: bouwen met CLT is zeer duurzaam, circulair, snel, veilig en kostenefficiĂŤnt. Wereldwijd wordt er steeds meer hoogbouw in CLT gerealiseerd en men kan dan ook stellen dat CLT hĂŠt bouwmateriaal van de toekomst is.

43

44

KENGETALLEN NIEUWBOUW CO2 opslag in houten constructie: 840t (839.786 Kg).

CO2 besparing (door niet te bouwen met beton) +/- 960t.

Alle hout komt uit duurzaam beheerde bossen in Zweden.

Geschatte jaaropbrengst zonnepanelen: 114.660 kWh. Overproductie zonnepanelen wordt omgezet naar waterstof.

Stroomproductie via waterstofgenerator als zonnepanelen geen of onvoldoende elektriciteit leveren.

Brandstofcel realiseert i.c.m. warmtewisselaar een rendement van 93%.

Verwarming gebouw op basis warmtewisselaar en warmteopslag.

Wateropvang dak: 576.000 liter per jaar (bij 800 L/M2 neerslag), t.b.v. toiletten en groenvoorziening.

Besparing water t.b.v. toiletten: +/-500.000 liter per jaar.

Hoge Rc-waarde 6,5 ++.

Houten constructie (1.200 M3) is volledig circulair.

Gevelsysteem met terugname- en recycleverplichting door de fabrikant.

BVO Nieuwbouw 2374,5 m2 (791,5 m2 per verdieping).

GO Nieuwbouw: 2191,5 m2 (730,5 m2 per verdieping).

45

46

UITBREIDING F-GEBOUW PLATTEGRONDEN

47

F-UNIT | PG00

48

Schaal: 1:200

F-UNIT | PG01

Schaal: 1:200

49

F-UNIT | PG02

50

Schaal: 1:200

F-UNIT | PG03

Schaal: 1:200

51

CONCEPT & DESIGN

DESIGN+BUILD TECHNOLOGY

Vormgeving: www.picadia.com

OPDRACHTGEVER