Casa Bianca Βασιλίσσης Όλγας 182 και Θεμιστοκλή Σοφούλη Θεσσαλονίκη 54646 τηλ. 2313318538 www.thessaloniki.gr email: pinakothiki@thessaloniki Μία Έκθεση του ΦΚΘ για τον Ντοστογιέφσκι από 9 Φεβρουαρίου 2022 μέχρι 1 Μαρτίου 2022 σε επιμέλεια Κατερίνας Μπάτζιου
ΣΙΩΠΕΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ
ISBN: 978-618-84057-4-5 © Για τα κείμενα οι συγγραφείς τους Για τις φωτογραφίες οι φωτογράφοι Για την έκδοση το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης (www.fkth.gr) Επιμέλεια καταλόγου : Κατερίνα Μπάτζιου
ΣΙΩΠΕΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ (ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ)
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2022
Για τον Ντοστογιέφσκι
Το να μιλήσει κανείς για τον μυθιστορηματικό κόσμο του Ντοστογιέφσκι δεν είναι απλό πράγμα, ιδίως γιατί όλα τα πράγματα στη ζωή του μεγαλοφυούς αυτού συγγραφέα ήταν ηφαιστειώδη και έπαιρναν ακραίες διαστάσεις. Για τον Ντοστογιέφσκι, πηγή κάθε συνείδησης είναι ο πόνος, αυτό το αγρίμι που γρηγορότερα από όλα σε φέρνει στη γνώση, όπως έλεγε ο μυστικιστής φιλόσοφος του 13ου αιώνα Έκχαρτ. Αυτό το αγρίμι λοιπόν, σημαδεύει κάθε πτυχή του πνευματικού και συγγραφικού ντοστογιεφσκικού σύμπαντος, κι ίσως αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που καθιστούν τόσο γοητευτική τη γραφή του: ηφαιστειώδεις χαρακτήρες, συναισθηματικές δίνες και καταιγίδες, εμπύρετοι ήρωες, κατακλυσμιαίοι έρωτες, ο σφαγιασμένος και απελπισμένος ανθρωπισμός του, η αβυσσαλέα αυτοκαταστροφικότητά του, ο ταραγμένος ψυχοδιανοητικός του κόσμος, όλα όσα τον αφορούν είναι ηφαιστειώδη. Συνεπώς, το ίδιο συνέβη με τις ιδέες και τα μυθιστορήματά του… Ο κόσμος του Ντοστογιέφσκι είναι μια δίνη που σε παρασέρνει. Από το βιβλίο «Κώστας Δεσποινιάδης, Δαιμονισμένοι και μηδενιστές. Ο πολιτικός Ντοστογιέφσκι», εκδόσεις Πανοπτικόν
« Σ΄ αυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται» (Γ. Σεφέρης)
Σιωπές αιχμαλώτων …σε μια διαρκή πορεία. Δημιουργοί διαφόρων τεχνών από όλη την Ελλάδα ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης (Φ.Κ.Θ.) Επετειακή χρονιά. 1821-2021, 200 χρόνια από την γέννηση του Ντοστογιέφσκι. Σιωπές αιχμαλώτων …και μέσα από την ανάγνωση των έργων του Ντοστογιέφσκι, οι καλλιτέχνες, προσπάθησαν, στη διάρκεια της καραντίνας , να βυθιστούν στα βαθειά νερά της ψυχοσύνθεσης των ηρώων του συγγραφέα που με τη χαρισματική του οξυδέρκεια προσεγγίζει την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. «Όπου κι αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής, ήδη είχε πάει εκεί» (Σίγκμουντ Φρόυντ)
Υπεύθυνη του project, Κατερίνα Μπάτζιου
Το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης για τον Ντοστογιέφσκι Το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης (ΦΚΘ) αποφάσισε (το 2020) να συμμετέχει στον παγκόσμιο εορτασμό για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι (1821-2021) με προκηρύξεις που θα κάλυπταν όλο το εύρος των πολύτεχνων ενδιαφερόντων των μελών του. Γι΄ αυτόν τον σκοπό, συστήθηκε επιτροπή από τους: Σάκη Οταμπασίδη, Βασίλη Καρκατσέλη και Κατερίνα Μπάτζιου, που κατά περιόδους και για τις ανάγκες διάφορων δράσεων και αναγκών διανθίστηκε και από άλλους συμμετέχοντες. Η επιτροπή αυτή ανέλαβε το πολύμορφο και πολύτροπο project σχετικά με τη ζωή και το έργο του συγγραφέα. Προκήρυξε προς φωτογράφους έκθεση φωτογραφίας με τίτλο: «Η Φωτογραφία διαβάζει Ντοστογιέφσκι» και προέτρεψε τους αποδέκτες στο «Διαβάζουμε Ντοστογιέφσκι και δημιουργούμε τα δικά μας σημερινά έργα». Προκήρυξε προς δημιουργούς (Έλληνες, Βαλκάνιους και Ρώσους) τη δημιουργία καλλιτεχνικών βιβλίων (artist’s Book) και αφού για κάθε ξεχωριστή δράση ορίστηκε «υπεύθυνος των επί μέρους project», ξεκινήσαμε. Παρ΄ όλες τις αντίξοες συνθήκες που βιώσαμε όλοι μας λόγω της πανδημίας (παγκόσμιο φαινόμενο κι αυτό) πραγματοποιήσαμε ποικίλες δράσεις που διαδραματίστηκαν κυρίως σε εξωτερικούς χώρους, συχνά με τη συμμετοχή και του κοινού. Ανάμεσά τους, κατά τη διάρκεια του επετειακού έτους για τα 200 χρόνια, κάναμε τρεις δημόσιες αναγνώσεις αποσπασμάτων του έργου του συγγραφέα σε κεντρικούς δρόμους της Θεσσαλονίκης, στις οποίες το ενδιαφέρον και η συμμετοχή του κοινού ήταν εντυπωσιακή. Εκδώσαμε κατάλογο με τη συλλογή των Artist΄s books την οποία προς το παρόν παρουσιάσαμε στο Λιβάδι Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεών μας «Το Λιβάδι του Εφήμερου V» και κατόπιν στην “18η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης”. Βιντεοσκοπήσαμε τις δράσεις μας με σκοπό να αποτελέσουν μέρος ταινίας σχετικής με τη διοργάνωση. Με αυτόν τον κατάλογο που συνοδεύει τη συνολική Έκθεση των έργων και υλικών στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (Casa Bianca) ολοκληρώνουμε την πρώτη φάση του project μας. Σε αυτόν τον εμβληματικό χώρο, με αυτή την πολύτεχνη παραγωγή, θα παρουσιάσουμε το φωτογραφικό υλικό της δράσης μας «Η Φωτογραφία διαβάζει Ντοστογιέφσκι», θα εκθέσουμε τα Artist΄s Books καθώς και σημαντικό μέρος ιδιωτικής συλλογής, (συλλεκτικών και σύγχρονων) εκδόσεων που αναφέρονται στον Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι και το έργο του. Ταυτόχρονα και κατά τη διάρκεια της Έκθεσης θα προβάλλεται η ταινία που δημιουργήθηκε για αυτόν τον σκοπό, σαν ντοκουμεντάρισμα αυτής της προσπάθειας. Κατά τα εγκαίνια της έκθεσης θα παρουσιαστεί δράση με θεατρικό δρώμενο ενώ σε όλη τη διάρκεια της έχει προβλεφτεί πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων.
Η επιτροπή
Ντοστογιεφσκιάδα «Η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη/ μα σαν φακός να μεγεθύνει». Αν και γράφτηκαν πολλά έτη αργότερα, τα παραπάνω λόγια του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι θαρρείς και ζυμώθηκαν μες στις σελίδες των έργων του Ντοστογιέφσκι. H ζωή του ήταν κακοτράχαλη, πολέμησε ακατάπαυστα για να επιβιώσει, περνώντας από εξορίες και βιώνοντας απώλειες. Ο Χριστός και οι άδολοι υπηρέτες του «βρέθηκαν» στον δρόμο του Ρώσου συγγραφέα. Ως στοχαστής και δραματοποιός των προσωπικών του ιδεών αγαπούσε τους ανθρώπους. Τους έβλεπε να υποφέρουν, να πάσχουν, να βασανίζονται, όχι αποκλειστικά γιατί ήταν ο «φτωχόκοσμος», αλλά γιατί από τη συνείδησή τους εκπορεύονται τα πάντα. Αν έχεις ροπή προς το καλό, πίστευε, δεν μπορείς να λιποτακτήσεις. Η θέλησή σου θα σε στρέψει στην αληθινή ευτυχία. Αν η πνευματικότητά σου είναι υγιής και σε προστατεύει από τα φορτία των φθαρτών απολαύσεων, τότε διψάς να περπατήσεις στο δάσος της ηθικής και της λύτρωσης. Η ανθρωπολογία του υφίσταται εκρήξεις, ψάχνει συνθέσεις, κρατάει αναμμένη τη φωτιά στις ψυχές, εν τέλει στρατεύεται στο λάβαρο της ορθοδοξίας. Εις πείσμα όλων των «δαιμονισμένων», ο Ντοστογιέφσκι βάζει στην άκρη τα διαμπερή τραύματα της ζωής του, εξοργίζεται με το δηλητήριο της αυτοκαταστροφικής ελευθερίας και μ’ εντιμότητα σπεύδει να συναντήσει τον Θεό. Η στεντόρεια φωνή του περιπλανάται σ’ ένα περιβάλλον όπου βασιλεύει η καταπίεση, η φτώχεια, η διάχυση κάθε μηδενισμού. Ο υλισμός παρασύρει στο σκοτάδι του όλες τις ατομικότητες και μεγεθύνει την ανθρώπινη τραγωδία. Μορφές όπως αυτές του Πιότρ Βερχοβένσκι, του φοιτητή Ρόντιον Ρασκόλνικοφ, του ονειροπόλου Αλιόσα, αποτελούν από μόνες τους πεδίο φιλοσοφικού υπαρξισμού. Η ζάλη των ηρώων του, οι παραφορές τους, τα παραμιλητά τους, είναι η αφορμή για ν’ απλώσει σαν χαλί τη θρησκευτική του πηγή δύναμης. Έτσι η ένταση που διατρέχει ποτάμια το έργο του, ηρεμεί στη σκιά της πνευματικής κάθαρσης που κατισχύει τη βρωμιά, τη χαμέρπεια και τον εκφυλισμό. Τα κηρύγματα του συγγραφέα πρόσφεραν θαλπωρή σε όλο το ιδεολογικό φάσμα της κοινωνίας, όμως μόνο ένα νήμα συνέδεε τη σκέψη του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς.
Είτε αρχικά εναντιωμένος στην πολιτική του Τσάρου κι ένθερμος υποστηρικτής μίας χριστιανικής – σοσιαλιστικής κοινωνίας, είτε αργότερα επικριτής (αν όχι κατήγορος) του αθεϊσμού και του επαναστατικού κινήματος, ο Ντοστογιέφσκι αρνείται πεισματικά ότι άλλοι είναι οι υπεύθυνοι για τις δυστυχίες μας. Μολονότι στέκεται συμπονετικός με τα δεινά τους, είναι τόσο σκληρός με τις αδυναμίες και την έλλειψη βούλησης των ανθρώπων, που δεν χαρίζει άλλοθι να δικαιολογήσουν τα πεπραγμένα τους. Συν τοις άλλοις, ισχυρίζεται ότι χάνουν την ευκαιρία να σωθεί η ψυχή τους, ν’ αποκτήσει την «αθανασία», ν’ απενοχοποιήσει την αμαρτία της. Και είναι η πίστη που θα τους δώσει δικαιώματα, προσδοκία, ελπίδες. Η συνάντησή του με τον Θεό ήταν μία διαρκής προσευχή για την παραφροσύνη κι έπαρση του ανθρώπινου ονείρου.
ΠΡΟΣΕΥΧΗ Όταν εγερθώ από το θάμβος του σμιξίματος σε μια διάφανη κι εκστατική σφαίρα Όταν μου γίνει το βάρος μου αλαφρύ Παραχώρησέ μου, Κύριε, το ναυάγιο κείνης της νιόκοπης στην πρώτη κραυγή της μέρας (Giuseppe Ungaretti, Μετάφραση: Φοίβος Ι. Πιομπίνος) Σπύρος Μαλγαρινός
Artists' Books: (1821-2021) Фёдор Достоевский Το 2021 γιορτάζονται παγκοσμίως τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι και ένα πλήθος εκδηλώσεων προγραμματίζεται σε ολόκληρο τον κόσμο, στη μνήμη του ίδιου και του έργου του. Ο Αυστριακός συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ γράφει μεταξύ άλλων για τον συγγραφέα: “...Πίσω από κάθε διάφραγμα του έργου του, πίσω απ' τον κάθε του ήρωα, πίσω από κάθε πτυχή των πέπλων του, βασιλεύει η αιώνια νύχτα και το αιώνιο φως -κι αυτό γιατί ο προορισμός του κι η μοίρα του είναι αξεδιάλυτα δεμένα μ' όλο το μυστήριο του Είναι. Ο κόσμος του κινείται ανάμεσα στον θάνατο και την τρέλα, ανάμεσα στο όνειρο και την απτή πραγματικότητα...” Με την αφορμή αυτή το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης διοργανώνει ένα πολύπλευρο project, προτρέποντας τους καλλιτέχνες να διεισδύσουν με όχημα την τέχνη στη ζωή και το έργο του. Μεταξύ αυτών και μια έκθεση με artists' books (εικαστικά βιβλία). Συμμετέχουν 34 καλλιτέχνες από την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και τη Ρωσία με εικαστικά αντικείμενα που έχουν ως βάση το βιβλίο ή τη μορφή του βιβλίου, τα οποία ξεφυλλίζονται ή λειτουργούν στον χώρο σαν γλυπτά. Στα έργα που παρουσιάζονται διακρίνεται η επιθυμία των καλλιτεχνών να αντικρίσουν τον κόσμο μέσα από την ψυχή και τα μάτια του Ντοστογιέφσκι, να ακολουθήσουν τις εμμονές του, να νιώσουν πώς αισθανόταν ο συγγραφέας όταν βυθιζόταν στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Αισθητικά τα έργα ακολουθούν την παράδοση του καλού, χειροποίητου βιβλίου του παρελθόντος, πριν από την εποχή της εκβιομηχάνισής του. Μοναδικά έργα εφαρμοσμένης τέχνης τα χειροποίητα, εικαστικά βιβλία. Βιβλία πανόδετα, leporellos, βιβλία με έργα ζωγραφικής, χαρακτικής ή φωτογραφίας, από σπάνια χαρτιά, με συμβατική ή αντισυμβατική μορφή, βιβλίαγλυπτά, παρουσιάζονται με τις πολυμορφικές εικαστικές εκφάνσεις τους διατηρώντας ταυτόχρονα την αφηγηματική τους δύναμη. Αντικατοπτρίζουν, όπως όλα τα έργα τέχνης, την ιδέα, τα μηνύματα, τις αναζητήσεις, τον ψυχικό κόσμο, την αισθητική και τα πιστεύω του εικαστικού δημιουργού. Οι πρόγονοι των εικαστικών βιβλίων όπως τα γνωρίζουμε σήμερα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Αγγλία την εποχή του William Blake (1757–1827). Ολόκληρο τον 20ο αι. βρήκαν περίοπτη θέση σε όλα τα ευρωπαϊκά κινήματα της πρωτοπορίας. Τα artists' books τα συναντάμε και στα πρωτοποριακά κινήματα του ’60 σε Ευρώπη και Αμερική. Από το ξεκίνημα της δεκαετίας του '70 και μετά θεωρείται πλέον αυτόνομο είδος, μια ακόμη μορφή καλλιτεχνικής
έκφρασης και εικαστικού πειρα- ματισμού, όπως είναι οι περφόρμανς, οι εικαστικές εγκαταστάσεις, η mail-art. Από τα πρώτα παραδείγματα είναι οι δημιουργίες των Fluxus, τη δεκαετία του '60 -'70. Στην έκθεση συμμετέχουν: Seçkin Tercan (TR), Ελεάννα Μπάρμπα, Θοδωρής Λάλος, Γεωργία Γρηγοριάδου, Βανέσσα Τουζλούκωφ, Θανάσης Ράπτης, Γιάννης Πομάκης, Γιάννης Σταμενίτης, Σάκης Οταμπασίδης, Στεφανία Πατρικίου, Κώστας Κουμλής, Βασίλης Καρκατσέλης, Ευθύμης Μουρατίδης, Σταυρούλα Καζιαλέ, Sofya Yetcina (RU / SERBIA), Marina Schelokova (RU), Michail Pogarsky (RU), Kira Matissen (RU), Mikhail Roshniak (RU), V.Korchagin (RU), Vasily Vlasov (RU), Viktor Loukin -Kseniya Loukina (RU), Daniel Balanescu - Nadia Marina Debattista (RO / UK), Ekaterina Zinovkina (RU), Sara Tanaskovic (Serbia), Djordje Odanovic (Serbia), Gordana Kaljalovic (Serbia), Jana Lulovska (MK), Ραφαέλα Δεληγιάννη, Κατερίνα Μπάτζιου, Έλενα Χατζηαθανασίου, Κριστιάνα Ηλιοπούλου, Αναστασία Τσετουλίδου, Ράνια Φραγκουλίδου
Επιμέλεια έκθεσης Artist books: Θανάσης Ράπτης, Φωτογράφος Ο κατάλογος https://issuu.com/thanrapt/docs/artists_books
Θοδωρής Λάλος
Seçkin Tercan (TR)
Nadia Marina Debattista Daniel Balanescu(UK/RO)
Έλενα Χατζηαθανασίου
Ράνια Φραγκουλίδου
Φωνές από το Υπόγειο Το δρώμενο (performance), με τον τίτλο, Φωνές από το Υπόγειο, υπηρετώντας μια μακρά παράδοση συνεργασίας του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης με τη Θεατρική Ομάδα Ενδοχώρα, στο κεφάλαιο της συνομιλίας των τεχνών και της διάδρασης μεταξύ καλλιτεχνών, έρχεται σήμερα να επισφραγίσει τούτη την ανάγκη για συνεχή διάλογο μέσω της δημιουργικής πνοής και να προτείνει μια ανάλογη στάση ζωής, διευρύνοντας τη σχέση της φωτογραφίας με τις παραστατικές τέχνες. Οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι, υπερβολικοί, αγγελικοί, φλύαροι, ανεξάρτητοι, δουλοπρεπείς, αινιγματικοί, καταπιεσμένοι, σπαραγμένοι και σπαραχτικοί, συγκλονίζουν το σύνολο της ανθρωπότητας, σφυροκοπώντας την με ερωτήματα που αγγίζουν τα ύστατα όρια του ανθρώπου. Άλλωστε τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα θέτουν ερωτήματα. Τα μικρά δίνουν απαντήσεις. Το έργο του μεγάλου Ρώσου, ανανεώνει διαρκώς τα ερωτήματα γύρω από τις φιλοσοφικές έννοιες περί καλού και κακού, περί ανθρώπινης φύσης, περί ηθικής. Έτσι πάντα μας αφορά ο Λόγος του, που διατρέχει την ιστορία και τη φύση του ανθρώπινου, σε έναν τόπο ά-χρονο, εμπεριέχοντας τα στοιχεία της τραγωδίας, ενίοτε και της κωμωδίας. Σήμερα που αναβιώνουν δαίμονες, τους οποίους θεωρήσαμε ότι είχαμε θάψει σε τόπους μακρινούς, σήμερα ακριβώς η αλλαγή μέσα μας και γύρω μας φαντάζει αναπόφευκτη. Οι ήρωες σε καιρούς κρίσεων οφείλουν να επαναθέτουν τα ερωτήματα, έστω και με το τίμημα του χαμού τους ή της μετατροπής τους σε αντιήρωες. Κι εμείς, αθώοι θεατές, προσφεύγουμε στα ουρλιαχτά ή τους ψιθύρους τους, για να κατανοήσουμε, να αποκρυπτογραφήσουμε, σε συνθήκη υπαρξιακή και ποιητική, την αγωνία τους που έρχεται από το μέλλον. Γιατί η τέχνη οφείλει πάντα να έχει μια αναφορά στο κακό που έρχεται από το μέλλον. Συμμετέχοντες στο Δρώμενο: Αθανάσιος Αθάνατος, Ιωάννα Ευθυμιάδου, Βασίλης Καλλίας, Γιώργος Καμπούρης, Βασίλης Καρκατσέλης, Νίκη Καρκατσέλη, Κατερίνα Μπάτζιου, Σάκης Οταμπασίδης, Ιωάννης Πομάκης, Θανάσης Ράπτης, Σοφία Σπυρίδου, Στουγιαννίδου Ευτέρπη, Άννα Χρυσίδη
στα στήθη μου δύο ψυχές μια το καλό μια το κακό γυρεύω σωσίας του εαυτού ενώ, βαθιά πληγώνομαι τα σκάβω ανατομία δεν σπούδασα λέξεις - νυστέρια μου εδόθησαν ως θείο δώρον
στο κάτεργο η πλάνη σκυλί με τη μουσούδα ανιχνεύτηκε αίφνης στο φως αντίκρισα μια μακρινήν αλήθεια σε ανάσα μετατρέποντας αυτό που με σκοτώνει μα ιδού, συνομιλώ μαζί σας, από υπόγειο καλώ εσώτατο το βλέμμα Σςςςςςς σιωπήστε κ’ η ηθική ένα ψέμα στη φύση αποδώστε τις τιμές η ρίζα είναι ’κείνη κι όσο αναπαύονται εδώ ο Ρασκόλνικοφ, ο Μίσκιν στο μνήμα τους επάνω χαράξατε σταυρόν με του χορού το βήμα χορέψατε στους τάφους μας επάνω μοναδική τη μέσα σας αλήθεια
Ιωάννα Ευθυμιάδου, σκηνοθέτις
Η κάμερα διαβάζει Πώς θα μπορούσες να αποδώσεις το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι; Πως είναι δυνατόν οι λέξεις να γίνουν εικόνες; Και μετά; Αυτές οι τρεις ερωτήσεις με βασάνιζαν όταν ο Βασίλης Καρκατσέλης μου πρότεινε να βιντεοσκοπήσω τα δρώμενα αυτής της θεματικής. Το θεώρησα μεγάλη μου τιμή που το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης με εμπιστεύτηκε. Και τώρα τι κάνουμε; Τι ήταν ο Ντοστογιέφσκι; Ή, για να το πούμε καλύτερα, τι είναι για εμάς ο Ντοστογιέφσκι; Αυτό το τελευταίο είναι ένα στοίχημα. Διαβάζω ένα κείμενο. Το καταλαβαίνω. Ασυνείδητα το αναλύω. Δημιουργεί μία πραγματικότητα. Ανασύρει στοιχεία από το ασυνείδητό μου. Έτσι δομεί μία άλλη πραγματικότητα, διαφορετική από την προηγούμενη1. Αυτό γίνεται όσες φορές το διαβάσω. Το αφήνω. Καταλαγιάζει η σκόνη των στοιχείων των πραγματικοτήτων που έχει δημιουργήσει. Δημιουργεί ένα χαλί από στοιχεία που άλλα είναι ενεργά και άλλα αδρανή. Το αφήνω. Βιώνω αυτά που το κείμενο δημιουργεί. Πάντα με ασυνείδητο τρόπο. Αυτά τα στοιχεία, το ένα μετά το άλλο, δημιουργούν μία άλλη πραγματικότητα. Μία αφήγηση. Επιχειρώ τη μετάφρασή της, όπως ανέφερε η Julia Kristeva2. Έτσι το κάνω εικόνα. Με αυτό τον τρόπο νομίζω ότι απαντώ στις πρώτες ερωτήσεις που έθεσα στον εαυτό μου. Μετά όμως τι γίνεται; Αυτή η εικόνα εκτίθεται στο κοινό. Μαζί με αυτήν εκτίθενται και οι σκέψεις μου. Το κοινό έχει στη διάθεσή του το πρωτότυπο κείμενο και τη μετάφρασή του. Δύο κείμενα, δύο σειρές από σημαίνοντα και σημαινόμενα, δύο ακολουθίες από κώδικες που δημιουργούν δύο διαφορετικές πραγματικότητες που η μία επεμβαίνει στην άλλη. Εγώ, ως θεατής πλέον, διαλέγω αυτά που θέλω και χτίζω το δικό μου κείμενο. Αυτό είναι για εμένα ο Ντοστογιέφσκι, τώρα. Έχουμε λοιπόν μία συμπίεση και μία αποσυμπίεση. Η πρώτη από τον δημιουργό της φωτογραφίας και η δεύτερη από τον θεατή αυτής. Έχουμε το αποσυμπιεσμένο μετακείμενο που βρίσκεται σε μία σφαίρα πραγματικότητας μαζί με άλλα, τόσα όσοι είναι οι θεατές αυτών των εικόνων και τα παραγόμενα συναισθήματά τους. Τρεις σφαίρες: μία εικονοσφαίρα και δύο κειμενοσφαίρες. Ένα τεράστιο σύμπαν, ένα χάος που δεν είναι μέλημά μας να το τακτοποιήσουμε. Απλώς το βιώνουμε. Αυτό το ονομάζουμε ποίηση, αν συμφωνήσουμε ξανά με την Kristeva. Το αφήνουμε έτσι. Με αυτές τις σκέψεις παίρνω την κάμερα και βιντεοσκοπώ. Μαζεύω στοιχεία για να τα συνθέσω σε κάτι που θα είναι μία ταινία. Θα δω. Στο μοντάζ θα δοκιμαστούν οι σκέψεις μου. Εκεί θα παραχθεί το δικό μου κείμενο 3. Και αυτό θα γίνει με παρόμοιο τρόπο όπως οι δημιουργίες που προαναφέραμε. Προς το παρόν, όταν γράφτηκαν αυτές οι γραμμές, είμαι μέσα στον κόσμο μου και προσπαθώ να βγάλω μία άκρη. Το τι θα είναι θα σας φανεί στην προβολή. Ελπίζω να μην κακοποιήσω το ντοστογιεφσκικό κείμενο. 1.Ακολουθώντας τις θεωρήσεις του Carl Young στο «Η ψυχολογία του ασυνειδήτου», εκδ. Ιάμβλιχος, μτφρ. Έφη Ματθιοπούλου, Αθήνα 2010, του Jacques Lacan στα «Οι ψυχώσεις», εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Ρούλη Χριστοπούλου και Βλάσης Σκολίδης, μεταγραφή κειμένο ΖακΑλέν Μιλέρ, Αθήνα 2005, και «Encore/Ακόμη», δίγλωσση έκδοση του εικοστού σεμιναρίου, εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Βλάσης Σκολίδης, μεταγραφή κειμένο Ζακ-Αλέν Μιλέρ, Αθήνα 2011, του Erich Fromm, «Η ξεχασμένη γλώσσα», εκδ. Μπουκουμάνη, μτφρ. Δημ.
Θεοδωρακάτος, Αθήνα 1975, και του Wilhelm Reich, «Η ανάλυση του χαρακτήρα», εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Νίκος Σιδέρης, Αθήνα 1981, μπορούμε να δούμε αυτή τη δημιουργική διαδικασία ενός κειμένου από το ασυνείδητο στο συνειδητό. 2. Julia Kristeva, «La révolution du langage poétique», εκδ. Du Seuil, Παρίσι, 1974. 3. Η λέξη «κείμενο» έχει τη διττή σημασία της, αυτή στην καθομιλουμένη καθημερινή γλώσσα και αυτή του όρου της σημειωτικής. Η δεύτερη σημασία της έχει να κάνει με το σημαίνον (το αυθαίρετο στοιχείο στη γλώσσα), το σημαινόμενο (το προσδιορισμένο σημείο που εννοιοδοτεί), τον κώδικα (που αποτελείται από το σημαίνον και το σημαινόμενο). Το κείμενο, σε αυτή τη σημασία του αποτελείται από μία σειρά κωδίκων. Για περισσότερα βλέπε: Ferdinand de Saussure, «Cours de linguistique générale», εκδ. Payot et Rivages, Παρίσι, 1916, 1972, 1985, 1995 και Σωτήρης Δημητρίου, «Λεξικό όρων», εκδ. Καστανιώτη, τ. 1, 2, 3α, 3β, 4, 5, Αθήνα 1978-1987.
Γιάννης Φραγκούλης, σκηνοθέτης – παραστασιολόγος
Εκδόσεις και υλικά για τον Ντοστογιέφσκι από τη συλλογή του Σάκη Οταμπασίδη Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είναι κορυφαίος θεραπευτής. Τα έργα, σπάνια ιαματικά- αρωματικά βότανα, θα στολίζουν το διηνεκές. Την αξιολογότητα αυτού του έργου την οσμίστηκαν από νωρίς οι απανταχού του κόσμου εκδότες και ανέδειξαν τα λογοτεχνικά αυτά ιάματα. Στην Ελλάδα των ιδιαίτερων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών, από τις αρχές του 20ου αιώνα, τυπώθηκαν τα πρώτα του συγγραφέα βιβλία, για να ακολουθήσουν μέχρι σήμερα πάμπολλες επανεκδόσεις, τόσο του έργου του, όσο και γύρω από αυτό, χωρίς βέβαια να λείπουν τα «παρατράγουδα». Αυτό το υλικό προσπάθησα να συγκεντρώσω ως συλλέκτης πολύτιμων βοτάνων, κυρίως από τις εκδόσεις που έγιναν στην Ελλάδα. Και εκπλήσσει το πόσες ποικίλες προσεγγίσεις υπάρχουν, πόσες διαφορετικές μεταφράσεις, πόσος όγκος από πλήθος εκδοτών και μελετητών. Η ουσία είναι ότι θεραπεύτηκα «δοκιμάζοντας» αυτά τα λογοτεχνικά βότανα, αλλά ξαναρρώστησα για να τα συγκεντρώσω. Χαλάλι όμως για μια Γκρούσενκα Σάκης Οταμπασίδης φωτογράφος-συλλέκτης
Για το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης Είναι μια μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αστική εταιρία, που δραστηριοποιείται τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα και τον κόσμο. Στην Ελλάδα η εταιρία έγινε γνωστή όλα αυτά τα χρόνια κυρίως λόγω των μακροχρόνιων αγώνων της υπέρ της καλλιτεχνικής φωτογραφίας και φυσικά μέσα από τις εκατοντάδες εκθέσεις και άλλες παρεμβάσεις (δράσεις στο δρόμο και τη φύση, μαθήματα, ξεναγήσεις σχολείων, παρεμβάσεις με άρθρα στον τύπο κ.α.). Από τα μέσα της 10ετίας του 2000 η δράση του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης(ΦΚΘ) εξαπλώνεται και σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσα από τη συμμετοχή του, ως ιδρυτικό μέλος, στο Photofestival Union και στη Διεθνή Ένωση Φωτογραφικών Κέντρων. Η συμμετοχή του ΦΚΘ στους δύο διεθνείς αυτούς θεσμούς-δίκτυα, είναι σημαντική, καθώς βάζει την Ελληνική φωτογραφία και τον Ελληνικό θεωρητικό λόγο για αυτήν στο ίδιο επίπεδο με όλες τις συνεργαζόμενες άλλες. Επίσης ,τo, ΦΚΘ έγινε γνωστό στα Βαλκάνια, τα τελευταία είκοσι χρόνια, λόγω της ανάπτυξης στοχευμένων σχέσεων και ανταλλαγών και με φωτογράφους μεμονωμένα, αλλά και σχεδόν με όλα τα σημαντικά ιδρύματα και διοργανώσεις (μουσεία, πανεπιστήμια, γκαλερί, φωτογραφικά κέντρα, φωτογραφικά φεστιβάλ) που προβάλλουν τη φωτογραφία στα Βαλκάνια, μέσα από τη διοργάνωση δράσεων οι οποίες είναι γνωστές με την ονομασία "Aspects of Balkan Photography". Το ΦΚΘ στη νέα του μορφή υφίσταται για να εδραιώσει ένα διεθνές forum ανταλλαγών και αναζητήσεων μέσω της εικόνας και της φωτογραφικής φόρμας. Για να το πετύχει: Στηρίζεται στη γενική αρχή της φωτογραφικής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, ταυτόχρονα, προς κοινό και φωτογράφους, Υποστηρίζει με κάθε μέσον τη φωτογραφία σαν τέχνη, μέρος ενός ευρύτατου πεδίου διάδρασης μεταξύ των τεχνών και της κοινωνίας. Eργάζεται για την ανάπτυξη ενός δυναμικού διαλόγου περί τέχνης και φωτογραφίας (με τι ασχολούνται σήμερα και πως εκφράζονται), για πάσης φύσεως διασταυρώσεις απόψεων, τεχνικών, γραφών και περιεχομένων. Διοργανώνει εκθέσεις (ατομικές και κυρίως θεματικές ομαδικές) Ελλήνων και αν είναι δυνατόν πολύτεχνες και δια-δραστικές, με στόχο την προβολή των Ελλήνων δημιουργών και του έργου τους, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράγει εκθέσεις μικτές (Ελλήνων και ξένων) με στόχο την ανταλλαγή εμπειριών, και τη γνωριμία των Ελλήνων με το την σύγχρονη Ευρωπαϊκή τέχνη.
Ο κατάλογος αυτός τυπώθηκε σε κυκλοφορία "εκτός εμπορίου" με την ευκαιρία της ομότιτλης έκθεσης του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (Casa Bianca) ως συμμετοχή στον παγκόσμιο εορτασμό για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Φιοντόρ Μιχάηλοβιτς Ντοστογιέφσκι Фёдор Достоевский (1821-2021), τον Φεβρουάριο του 2022 σε επιμέλεια της Κατερίνας Μπάτζιου. Φωτογραφία οπισθόφυλλου: Δήμητρα Παπαγεωργίου
ISBN: 978-618-84057-4-5