HMONG TRIBAL
ม้ ง หรือ เมียว เป็ นที่ร้ ู จั ก อย่ า งมากจากเครื่ อ งแต่ ง กายที่มี สีสัน สดใส
ค�ำน�ำ หนั ง สื อ เล่ ม นี้ เป็ นเสมื อ นบั น ทึ ก เรื่ อ งราวที่ ม าของชุ ด ม้ ง และยั ง เป็ นการน�ำเสนอวัฒนธรรมเครื่องแต่งกายของชาวม้ งที่สะท้ อนความเป็ น ตัวตนผ่านเครื่องแต่งกาย ตัวผู้จัดท�ำหวังว่าเป็ นอย่างยิ่งว่าผู้ท่เี ข้ ามาอ่านจะ ได้ รับประโยชน์ไม่มากก็น้อยจากหนังสือเล่มนี้เล่มนี้ พีรภาว์ ภุชกฤษดาภา ผู้จัดท�ำ
1
สารบัญ ค�ำน�ำ สารบัญ การเขียนลายผ้ า การย้ อมผ้ า การซักและตากผ้ า การปักผ้ า เครื่องแต่งกาย เทศกาลปี ใหม่ม้ง Credit
1 2 3-6 7-8 9-12 13-16 17-28 29-44 46
2
การเขียนลายผ้ า การเขี ย นลายผ้ า ต้ อ งใช้ ความ ช�ำนาญอย่างสูง และต้ องใช้ เทียนที่ทำ� มาจากรังผึ้งเท่านั้นเพราะเทียนที่ทำ� มา จากรังผึ้งเมื่อเขียนแล้ วจะติดทน สีเข้ ม เห็นลวดลายได้ ชัดเจนและสามารถหา ได้ ง่ายในธรรมชาติ
3
ปากกาเขียนขึ้ผ้ งึ นั้นเรียกว่า ดาต้ าะ ซึ่งดาต้ าะท�ำจากเหล็กหรือทองเหลือง วิธี การท�ำ คื อ น�ำ แผ่ น ทองเหลื อ งหรื อ แผ่ น เหล็ก มาวั ด เป็ นรูป สามเหลี่ย มที่มี ข นาด ประมาณ 2 เซนติเมตร จากนั้นแล้ วน�ำมาขัดด้ านด้ านหนึ่งให้ เรียบ เหลาไม้ ไผ่ท่มี ี ขนาดเส้ นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 เซนติเมตร หรือประมาณ 1 เซนติเมตร น�ำไม้ ไผ่ มาผ่าปลายด้ านใดด้ านหนึ่ง แล้ วน�ำแผ่นเหล็กที่ตดั มาเรียบร้ อยมา ใส่ลงไปในช่อง รอยผ่าแล้ วมัดให้ เรียบร้ อย 4
เทียนที่ใช้ น้ันท�ำมาจากรังผึ้งโดย เมื่อได้ รังผึ้งมาแล้ วก็นำ� มาบีบเอาน�ำ้ ผึ้ง ออกจนหมดจนเหลื อ แต่ รั ง แล้ ว น�ำ ไป ต้ มค่ อยๆเคี่ยวจนเหลวและกลายเป็ น น�ำ้ แล้ วปล่ อยทิ้งไว้ จนแห้ งเมื่อต้ องการ ใช้ กไ็ ปตัดมาต้ มและเคี่ยวเป็ นเวลานาน ใช้ ไฟอ่อนๆ จากนั้นขึ้ผ้ งึ ก็จะละลาย รอ จนกว่าขึ้ผ้ งึ จะร้ อนจัดถึงจะใช้ ได้
5
ผ้ าแต่ ละผืนจะมีความแตกต่ างกัน ไ ป ต า ม แ ต่ ค ว า ม ชํ า น า ญ ข อ ง ผู้ ว า ด ลวดลายมี ท้ัง ลายดั้ ง เดิ ม ที่สืบ ทอดต่ อ ๆ กันมา และลวดลายที่เกิดจากจินตนาการ การสร้ างสรรค์ใหม่ๆ แต่กระนั้นก็ยังมี ลั ก ษณะลวดลายที่ส ะท้ อ นความเป็ นชน เผ่ า ม้ ง ให้ ป รากฎอยู่ บ นผื น ผ้ า แต่ ล ะผื น เช่น ลายกากบาท ลายก้ นหอย
6
การย้ อมผ้ า สีท่ีใช้ ต้มคือสีท่ีได้ จากใบครามเป็ นสีธรรมชาติท่ีไม่ มี สารเคมีและสามารถหาได้ ในธรรมชาติ ต้ มน�ำ้ ครามทิ้งให้ เย็น แล้ วน�ำผ้ าเขียนเทียนมาจุ่มย้ อมสี ท�ำซ�ำ้ ๆ ย้ อม 5 รอบก็จะ ท�ำให้ ลายเทียนติดทนนานแม้ เวลาผ่ านไปหลายสิบปี ก็ยังมี ลายเทียนติดคงทนอยู่บนผ้ าอย่างสวยงาม
7
8
การซักและตาก การซักจะช่วยลอกเอาขี้ผ้ ึงที่เขียนออกไปหลัง จากผ่านการต้ มมาแล้ ว และในการตากนั้นก่อนตาก ต้ องน�ำผ้ ามาถือคนละด้ านของปลายผ้ า โดยใช้ คน 2 คน ในการกระตุกผ้ าแรงๆเพื่อที่ผ้าจะได้ มีความยับ น้ อยที่สดุ และจะง่ายต่อการเก็บและน�ำไปท�ำเสื้อผ้ า
9
10
11
เทคนิคส�ำหรับการตากผ้ าเขียนที่ย้อมเสร็จ แล้ วในการตากผ้ านั้น “ต้ องอย่าตากในที่แดด แรงจัดเพราะจะท�ำให้ ข้ ีผ้ ึงละลายและท�ำให้ ลาย ผ้ านั้นเลื่อนหายไป” (พิพิธภัณฑ์ชาวเขาหมู่บ้าน ดอยปุย)
12
การปักผ้ า ชาวม้ งนิ ย มใช้ ด้ ายที่ มี สี สั น สดใสในการปักผ้ า เพราะจะท�ำให้ สี ของเสื้อผ้ าเด่นชัดและคงทน ชาวม้ งมี ความโดดเด่ นในเรื่องของการปั กผ้ า อันเป็ นศิลปหัตถกรรมที่ดูทรงคุณค่า มากที่สดุ เห็นได้ จากการที่นำ� ผ้ าปัก ไปใช้ ตดั เย็บเสื้อผ้ า หรือของตกแต่ง บ้ านในรูปแบบต่างๆ
ลายดอกไม้ ลายเลขาคณิต
ลายดอกไม้ ลายใบไม้ 13
14
15
ผ้ าปั กชาวม้ งเป็ นงานฝี มือที่สืบสานมาจากบรรพบุรุษของชาวเขา เผ่าม้ งมาหลายร้ อยปี เกิดจากการใช้ เวลาว่ างของกลุ่มสตรีหลังจากว่ าง จากการท�ำไร่ ท ำ� สวนโดยน�ำ ฝ้ ายที่ป ลู กในหมู่ บ้ า นมาปั่ นเป็ นฝ้ ายเส้ น เล็กๆ แล้ วทอเป็ นผืนจากนั้นน�ำมาปักเป็ นลายผีเสื้อ ลายปู ลายตานกฮูก ลายก้ นหอย ลายดอกฟักทอง ลายดอกทานตะวัน ลายดอกบัว ลายภูเขา ลายเมฆไม้ ลายสายน�ำ้ ไหลตามความพอใจ แต่ปัจจุบนั ที่เห็นเด่นชัดคือ ลักษณะการปักผ้ ามีลักษณะคล้ ายปักผ้ าคลอสติส คือปักไขว้ แต่ยังคงรูป แบบเดิมมีการน�ำวัสดุมาตกแต่งเพื่อให้ ดูงดงามมากขึ้น เช่น เหรียญเงิน ลูกปัด ไหมพรม และด้ ายไหมเทียมสีต่างๆ
16
เครื่องแต่งกาย
เครื่ องแต่ งกายของชาวม้ งไม่ เพียงโดด เด่นในด้ านสีสันและความสวยงามแต่งเครื่อง แต่ งกายนั้นมีหลายชิ้นในการสวมใส่ไม่ ว่าจะ เป็ น เสื้อ กระโปรง ผ้ าแถบคาดเอว ผ้ าปิ ดด้ าน หน้ ากระโปรง ผ้ าปิ ดด้ านหลัง หมวก ไปจนถึง เครื่องประดับ 17
18
เครื่องแต่งกายผู้หญิง
19
หมวกทรงนี้ นั้ น เป็ นทรงกลมที่ ปิ ดทุกด้ านมีการประดับไปด้ วยลุูกปั ด ส่วนใหญ่ นิยมใช้ ลูกปั ดสีขาวและชมพู ลูกกระปอมที่ทำ� มาจากไหมพรม ส่วน การตกแต่ ง นั้ น ขึ้ นอยู่ กับ ความพอใจ ของผู้ทำ�
หมวกทรงนี้น้ันเป็ นทรงกลมด้ าน บนตัดครึ่งใช้ ผ้าสีมาแต่งรอบหมวกน�ำ ลู กปั ดและเครื่ องเงินต่ างๆมาตกแต่ ง โดยจะอิงรูปแบบการตกแต่งมาจากม้ ง จีน และน�ำมาตกแต่งตามความชอบ
หมวกทรงนี้จะมีลักษณะสองชั้น เหมือนกับเค้ กคนสมัยนี้นิยมน�ำมาแต่ง ด้ วยผ้ าหลายดอกไม้ และประดับด้ วย เครื่องเงิน หรือลูกตุ้มสีๆ
20
ตัวเสื้ อนั้นจะมีการห้อยเหรี ยญหรื อไม่หอ้ ย ก็ได้ตามแต่ ผูท้ ำ� จะเป็ นคนออกแบบจะมี การน�ำ ลายปั กมาท�ำเป็ นขอบเสื้ อและสวมใส่ เครื่ องเงินซึ่ ง จะมีหลากหลายลวดลายโดยส่ วนใหญ่จะเป็ นลาย ผีเสื้ อ ปลา ดอกไม้ เป็ นต้น ที่นิยมน�ำสิ่ งเหล่านี้มา เป็ นต้น แบบในการออกแบบเพราะเป็ นสิ่ ง ที่ พบเห็นในธรรมชาติและน�ำมาประยุกต์ใช้
กระโปรงนั้นจะใช้ ผ้าเขียนเทียนที่ทำ� เสร็จแล้ วมาเย็บต่อกันกับผ้ าที่ปักมือเพื่อเพิ่ม ความยาวและสีสนั ให้ กบั กระโปรง ส่วนใหญ่ จะนิ ย มท�ำ กระโปรงออกมาเป็ นโทนสีแ ดง ชมพู อาจจะมีสอี ่นื ๆบ้ างแต่กไ็ ม่มากนัก
21
การตกแต่งในส่วนของผ้ าที่ใช้ ปิดด้ านหน้ า โดยจะเป็ นทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้ าแบบแนวตั้งการท�ำ ผ้ าปิ ดด้ านหน้ าเป็ นเสมือนการโชว์ทักษะการปั ก ผ้ าเพราะมีลายละเอียดเล็กๆเต็มไปหมดและมี การตกแต่งต่างๆตามแต่ผู้ทำ� จะสร้ างสรรค์ข้ นึ
ตัวแขนเสื้อจะใช้ ผ้าที่เป็ นลายปักมาเย็บกับ ผ้ าสีซ่ึงจะใช้ สอี ะไรบ้ างนั้นก็จะขึ้นอยู่กบั สีของลาย ผ้ าปักและน�ำมาตกแต่งด้ วยเหรียญ ลูกปัด กระดิ่ง กระปอม หรือจะไม่ตกแต่งก็ได้ แล้ วแต่ความชอบ ของแต่ละคน
22
ด้ า นหลั ง ของเสื้อ จะไม่ มี ล วดลาย อะไรมากนั ก และจะใส่ เ ครื่ อ งเงิ น โดย เครื่ องเงินจะมีหลากหลายรูปที่แตกต่ าง กันไปขึ้นอยู่กบั ความชอบของผู้สวมใส่ 23
ผ้ าปิ ดด้ านหลังจะน�ำด้ ายมามัดเป็ น ช่อๆและน�ำมาเย็บติดกับผ้ าปักลายที่ทำ� ไว้ พร้ อมกับตกแต่งด้ วยลูกปัดหรือเหรียญ
ผ้ าคาดเอวจะใส่เป็ นขั้นตอนสุดท้ าย โดยการน�ำผ้ าที่ปักลายมาตกแต่ งด้ วยการ ห้ อยเหรียญ กระดิ่ง หรือลูกปัดตามแต่คน ท�ำจะสร้ างสรรค์ข้ นึ มา โดยการใส่ผ้าคาด เอวนั้นเป็ นเสมือนการปกปิ ดเชือกต่ างๆที่ ใช้ มดั กระโปรง ผ้ าปิ ดด้ านหน้ า
24
เครื่องแต่งกายผู้ชาย
25
ตัวเสื้อจะเป็ นผ้ าก�ำมะหยี่ แขนเสื้อยาวจรดข้ อมือ ชายเสื้อจะยาวคลุมเอว ด้ านหน้ ามีสาบเสื้อสองข้ างลงมา ตลอดแนว สายเสื้อลงไปยังชายเสื้อ ด้ านหลัง มักจะปัก ลวดลายสวยงามด้ วย จะตกแต่งด้ วยลูกปัดและเหรียญ ปัจจุบนั นิยมใส่ซิปลงขอบ สาบเสื้อ เพื่อสะดวกในการใส่
ผู้ ช ายม้ ง จะนิ ย มใส่ เ ครื่ อ งประดั บ เรี ย บง่ า ยและ สามารถท�ำอะไรได้ สะดวกโดยจะใส่ เป็ นห่ วงเงินที่ไม่ มี ลวดลายและการห้ อยตกแต่งเหมือนกับของผู้หญิง ห่วงที่ ใส่น้ันก็ข้ ึนอยู่ กับความชอบของผู้ ส่วมใส่บ้างคนใส่ห่วง เดียวบ้ างคนใส่หลายห่วง 26
ผ้ าปิ ดด้ านหน้ าของผู้ ชายจะเป็ น ห น้ า เ ฉี ย ง ม า บ ร ร จ บ กั้ น แ ล ะ ก า ร ออกแบบลวดลายการใช้ ผ้าสีๆมาเย็บ โดยผ้ า สี ๆ ที่ น�ำ มาใช้ จะนิ ย มใช้ สี ข าว น�ำ้ เงิน แดง ชมพู โดยชอบใช้ สสี นั ที่ตดั กันเพื่อเพิ่มความโดดเด่นให้ ชุด
27
กางเกงจะใช้ สเี ดียวกัน ช่วงขาและ เป้ ากางเกงจะกว้ างและหย่ อนต�่ำลงมา ถึงหัวเข่า แต่ปลายขาจะเล็กและแคบลง กางเกงจะไม่ ได้ ตกแต่ งมากนั กโดยจะ แต่ด้านข้ างของกางเกงด้ วยผ้ าปัก
28
เทศกาลปี ใหม่ม้ง
29
30
เทศกาลปี ใหม่ม้งถือเป็ นวัน หยุดของชาวม้ งหลังจากท�ำงานมา ตลอดทัง้ ปี เพื่อมาเฉลิมฉลองและ มาพบปะกันระหว่ างเครื อญาติ โดยเฉพาะหนุ่มสาวทีจ่ ะมีเวลาพูด คุยท�ำความรู้จกั กันมากขึ้น โดยใน การนับวันขึ้นปี ใหม่ของชาวม้ งนั้น จะนับจากปฏิทนิ ในวันขึ้น 1 ค�ำ่ เดือน 2 ของทุกๆปี เป็ นวันปี ใหม่ ม้ง
31
32
33
34
35
การโยนลูกช่วงคือกิจกรรมที่หนุ่มสาวนิยม กันในช่วงปี ใหม่ ลูกช่วงนั้นมีลักษณะกลมๆคล้ าย ลูกบอลแต่ทำ� มาจากผ้ า โดยวิธกี ารโยนคือหนุ่ม หรื อว่ าสาวคนไหนถู กใจคนที่มาเที่ยวในงานปี ใหม่ ก จ็ ะน�ำ ลู ก ช่ ว งไปขอโยนเพื่ อ ที่จ ะท�ำ ความ รู้จักซึ่งฝ่ ายของคนที่ถูกขอหากไม่สนใจก็สามารถ ปฎิเสธได้
36
37
38
39
ในเทศกาลปี ใหม่ไม่เพียงมี การพบกัน ของหนุ่ ม สาวเท่ า นั้ น แต่ ยั ง เป็ นการน�ำ เสื้ อผ้ า เครื่ อ ง แต่ ง กายมาประชั น กั น ไม่ ว่ า จะ เป็ นสี สั น รู ป แบบของลวดลาย ทรงหมวก ไปจนถึงความปราณีต ของเสื้อผ้ าที่บ่งบอกว่ าตัวคนท�ำ นั้นมีความใส่ใจมากน้ อยเพียงใด
40
41
หลังจากได้ พบกันในช่ วงเทศกาลปี ใหม่ ม้ งแล้ วมีหลายคู่ตกลงปลงใจที่จะแต่งงานกัน และอี ก หลายคู่ เ ริ่ ม ต้ น พู ด คุ ย และคบหากั น บางคู่ ก ็ต้ อ งจากกัน หลั ง จากหมดเทศกาลปี ใหม่ เพื่อกลับไปท�ำหน้ าที่ของตนเองและเฝ้ า รอเพื่อที่จะได้ พบกันใหม่อกี ครั้งในปี หน้ า
42
43
เครื่องแต่งกายของชาวม้ งไม่เพียงแต่ใช้ สำ� หรับสวมใส่เพื่อ ปกปิ ดร่างกายและเพื่อความสวยงามเท่านั้น แต่ยังเป็ นการแสดง ถึงทักษะความสามารถของสตรีชาวม้ งผ่านเครื่องแต่งกายและยัง เป็ นการสะท้ อนถึงภูมิปัญญาและเอกลักษณ์ของชาวม้ ง
44
45
ผู้จัดท�ำ/ช่างภาพ นางสาวพีรภาว์ ภุชกฤษดาภา นักศึกษาชั้นปี ที่ 4 สาขาการสื่อสารดิจิทลั คณะสารสนเทศและการสื่อสาร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สถานที่ หมู่บ้านดอยปุย หมู่ 11 ต.สุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ ผู้ให้ ข้อมูล นางก๊ะ เฟื่ องฟูกจิ การ ปราชญ์ชาวบ้ าน หมู่บ้านดอยปุย นางแบบและนายแบบ นักศึกษาจากชมรมม้ งมหาวิทยาลัยแม่โจ้ นักเรียนจากโรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ
46