Syrië Reis 2011 E-Book

HO OFD STUK1 OP WEG

Reisplannen

M

ijn vrienden Doutsje en Willem wilden altijd al Syrië bezoeken vanwege de vele sporen uit het Bijbelse verleden die daar te vinden zijn. En zo gebeurde het dat na 25 jaar huwelijkse vreugd, dochter Hesseltje haar

ouders voor hun doorzettingsvermogen beloonde met een reis naar Syrië.

Syrië stond niet bovenaan het lijstje van landen die ik wilde bezoeken, maar het was inmiddels een hele tijd geleden dat ik voor het laatst de geur een Soek had opgesnoven. Het leek Doutsje, Willem en mij daarom een goed idee om de krachten te bundelen.

Ik stelde voor om onze reis te laten verzorgen door Bertje van Het Vliegende Nijlpaard. Daar zaten voordelen aan. Als het zo uitkwam dat we met z’n drietjes reisden zou het ons hoofdbrekens besparen en als we ons bij een gezelschap konden voegen, hadden we meer vrijheid. Dus gingen we op een avond in de herfst van 2010 met Bertje om de tafel zitten en bespraken de mogelijkheden.

Het enige dat ik van Syrië wist was het waterwiel in Hama en de Crac des Chevaliers, een kruisvaardersburcht op een berg. Mijn collega die veel in Syrië gereisd had, vertelde mij dat Syrië verrassend ‘autarkisch’ was: oftewel economisch zelfvoorzienend. Dat, zei ze, betekende dat vanuit een westers standpunt Syrië zich politiek had geïsoleerd.

Heading One text

De Werkwijze

T

oerisme is op de keper beschouwd toch maar een vreemde aangelegenheid. Als toerist ga je ergens heen omdat ‘het leuk lijkt’.

Meestal heb je er over gehoord of gelezen. Het prikkelt je fantasie. Je rijdt

rond en bezoekt van te voren bepaalde plekken. Tijdens de duur van je verblijf leef je in een bubbel geconcentreerd op het opnemen van indrukken. ’s Avonds in het hotel ben je het meeste alweer kwijt.

Het leek mij een uitdaging om wat ik zag in tekeningen vast te leggen. Dat gaf mij gelegenheid om in het reisprogramma keuzes te maken en het rustigjes aan te doen. Eerdere ervaring in Egypte had mij geleerd dat het bovendien een goed wapen was tegen opdringerige aandacht. Uiteindelijk was de oogst aan tekeningen zo groot dat ik bij terugkomst besloot ze meteen op een Blog te zetten. (http://syriereis2011.blogspot.com) Aan de eerste paar tekeningen die ik op de Blog zette, had ik niet zoveel toe te voegen. Alle indrukken waren nog te vers om er een plaats aan te kunnen geven.

Bovendien gingen de onlusten die begonnen toen wij er waren, onverminderd door. Ze verhevigden zelfs.

Wilde ik een plaats geven aan de actualiteit? Was mijn toeristische aandacht niet te frivool in vergelijking met de ernst van wat zich ontspon?

Gaandeweg kwam ik meer over Syrië te weten en gingen mijn indrukken kristalliseren. Mijn bezoek aan het land was een momentopname met alle beperkingen van dien. Ik wilde mijn impressies uitdiepen. Bij het samenstellen van dit e-boek kon ik putten uit drie lagen: de tekeningen die ter plekke gemaakt zijn, de verhaaltjes die na afloop opgetekend zijn en de voortdurende ontwikkelingen.

Heading One text

Kaartje van Syrie

D

e reis was snel gereserveerd en de plannen hadden vorm gekregen.

We gingen een 18 daagse rondreis maken met Damascus en Aleppo als bases van waaruit we verkenningstochten konden ondernemen. We

kregen ook de beschikking over eigen vervoer met chauffeur. Tijdens het plannen maken waren alle wensen meegenomen. Zelfs de Crac des Chevaliers zou bezocht worden alhoewel de fratsen van de kruisvaarders niet echt onze interesse hadden.

De datum van vertrek was gezet op 14 maart 2011. We vlogen van Amsterdam naar Amman en van daaruit naar Damascus en vise versa. Ons drietal was aangevuld met Hesseltje, de dochter van Doutsje en Willem, en met Will een oude schoolvriendin van Doutsje.

Intussen was alle aandacht op de Arabische wereld gevestigd. Begin januari 2011 kwam Bertje uit Egypte terug met het bericht dat de economische situatie waarin de gewone bevolking verkeerde zo nijpend was dat ze verwachtte dat er iets drastisch zou gebeuren. Niet snel daarna kwam in Tunesië het volk tegen het regiem in opstand waarna Egypte snel volgde. Ineens stond de hele Arabische wereld in vuur en vlam. Berichten van volksopstanden aangevuurd door jeugdig gebruik van Blackberries, Facebook en Twitter bereikten ons vanuit Libië, Jemen, Jordanië en Bahrein. Alle ‘Ruling Families’ in de regio leken aan het wankelen gebracht door goed opgeleide jongeren die niets te verliezen hadden en de corruptie, graaizucht, gebrek aan vrijheid en medezeggenschap niet langer pikten.

Alleen Syrië leek bespaard te blijven maar dat land was dan ook geen ontvanger van Amerikaanse hulp en vriendschap. Syrië maakte met Iran deel uit van de ‘Axis of Evil’.

Voorpret

E

en paar dagen voor ons vertrek kwam Bertje terug uit Cairo waar ze een fotograaf van Vanity Fair had begeleid tijdens een foto-shoot van de ‘hoofdrolspelers’ van de revolutie. Ze vertelde enthousiast over de

gebeurtenissen op het Tahrir(vrijheid)plein en hoe vrouwen actief deel genomen hadden in de organisatie van de opstand. Toen de Vanity Fair met het foto artikel kwam stond Gigi Ibrahim erin geportretteerd hoog boven het Tahrirplein. Zij had met haar Blackberry betogers gedirigeerd en was de ‘Poster Girl’ van de Arabische zender Al Jazeera geworden.

Alles veranderde zo snel in de Arabische wereld dat het me goed leek om ter voorbereiding van onze reis een ‘reader’ samen te stellen waarin de ‘Arabische Lente’ werd ‘verklaard’. Ik had Syrië gegoogled om uit te vinden of de geest van de revolutie daar ook had postgevat. Het enige dat ik vond waren een paar knorrige stukjes van oude Syrische revolutionairen die al jaren in het Westen woonachtig waren en een kakelverse website uit Beiroet van jongens die een graantje probeerden mee te pikken uit de revolutionaire trog van Egypte en Tunesië. Geen berichten uit Syrië zelf. Maar Syrië, las ik, was dan ook een gevaarlijke politieke en economische buitenstaander. Amerika had tot 2010 zelfs de export van communicatiesoftware naar dat land verboden. Dus de Gigi Ibrahim’s van Syrië zouden het een stuk moeilijker hebben, dacht ik.

Ik geloof niet dat iemand van ons de ‘reader’ tijdens de vliegreis heeft gelezen (ik heb het toch maar bijgevoegd als annex). Bert zat ter voorbereiding iets te lezen dat veel boeiender was: een boek over gerechten en de verhalen die er omheen gesponnen zijn: Damascus, Taste of a City, van Rafik Schami.

Heading One text

Damascus

V

anaf het moment dat we uit het vliegtuig in de Stalinistisch aandoende luchthaven van Damascus stapten, werd ons kleine groepje in de watten gelegd. We werden verwelkomd door een duvelstoejager. Voor ons geen

paspoortcontrole en geen douane, we konden zo doorlopen. Buiten stelde hij ons voor aan onze chauffeur en verdween even snel als hij gekomen was. Met Ibrahim aan het stuur van de luxe toeristenbus, reden we in de late avond Damascus binnen.

Bertje, die Ibrahim ook nog niet eerder ontmoet had, ging met hem in het Arabisch een en ander afstemmen en wij genoten zorgeloos van alles. Zo zou het de hele reis gaan.

Omdat wij slechts een heel klein groepje waren, werden wij niet verplicht om een van bovenaf opgelegde gids te aanvaarden. Bertje gidste ons en Ibrahim ontpopte zich als beschermer, begeleider, vraagbaak en onze Grote Roerganger.

Ik houd van Arabische steden in de avond als het harde neon licht uit de kleine winkeltjes naar buiten stroomt en een drukke menigte bezig is met inkopen en andere belangrijke zaken. In Damascus was het niet anders. Behalve dat het mij direct opviel dat hier niet zoals in andere landen in de Arabische wereld de mannen het straatbeeld beheersen. Overal waren vrouwen nadrukkelijk aanwezig.

Vrouwen van alle leeftijden en sociale lagen, op alle mogelijke manieren gekleed, en opgetut, ‘en famille’, in groepjes, met z’n tweeën, maar vooral ook alleen.

Heading One text

Onze man in Damascus

O

ns hotel lag vlakbij het Marjeh(martelaren)plein naast het propagandacentrum van het Iran van de Ayatollah’s en tegenover de enorme stadsbeeldbepalende betonnen casco van een winkelcentrum

met moskee dat nooit afgebouwd was. De Bab Al Jabiya ingang naar de Soek en de ‘Straat Genaamd Recht’ die de Soek doorsnijdt, lag op vijf minuten lopen, net als het prachtige 19de eeuwse treinstation. We wilden natuurlijk meteen de straat op om het allemaal te zien. We hadden Nederland in de winter verlaten en hier was het aangenaam zoel. We genoten met volle teugen van het stadse gedruis. Tenslotte belandden we in een klein eethuis dat aan de rand van het Martelarenplein lag. Het was een smalle pijpenla met vier tafeltjes achter de kippengril die de helft van de ingang in beslag nam. Ik geloof niet dat we die avond kip gegeten hebben maar des te meer ‘Meze’. ‘Meze’ (liflafjes) bestaat uit: Tabbouleh, Hummus, Babaganoush, Labneh, kebab en groente, zuur, olijven, gemengde sla en natuurlijk stapels plat rond brood dat in vieren is gedeeld.

Voordat we het wisten stond het allemaal voor onze neus en tastten we onder het toeziend oog van de eigenaar toe. Tussen de bedrijven door maakte ik een tekening van de enige andere gast en moest toen ook de eigenaar portretteren voor Moeder De Vrouw. Daarna waren wij VIP’s en kwamen er vaak terug na een drukke dag vol toeristische activiteiten. We konden bestellen waar we zin in hadden. Als het er niet was, werd het snel bij de buren gehaald. Toen begon ik te begrijpen waarom mijn collega Syrië ‘autarkisch’ noemde.

Heading One text

Jebel Qassioen

I

edere toeristenreis in Syrië begint op de Jebel Qassioen. Vanaf de flanken van deze berg die pal aan de rand van het stadscentrum ligt, heb je een prachtig uitzicht over de magische stad Damascus. Het is daarom een populaire

bestemming voor iedereen. Maar vooral voor verliefde paartjes. ‘Zou het niet geweldig zijn om hier te wonen hoog boven het gedrang en de smog in de heldere frisse lucht?’ Net zoals de president die in het rechthoekige gebouw op de heuvel er tegenover een ceremonieel paleis heeft. Diep beneden ligt de stad als een landkaart. Omdat Damascus nog de Grote Onbekende is, zegt wat we zien niet zoveel. Gelukkig was het casco tegenover ons hotel een makkelijk te vinden focuspunt. Wat opviel was dat de stad verder weinig in het oog springende gebouwen had. Hoewel Damascus de hoofdstad van het land is, heeft het geen financieel centrum met hoge wolkenkrabbers. Zelfs de oude stad is nauwelijks van de rest te onderscheiden.

Qassioen rijst steil op. Diep onder ons lag een volkswijk tegen de flank aangedrukt. Diverse zwermen duiven cirkelden diep beneden tussen ons en ons uitzicht. Damascus ligt in een kom, in het westen afgesloten door met sneeuw getopte bergen die de grens tussen Libanon en Syrië vormen. Rond Damascus liggen de voorsteden in een halve maan. Ook wel de ‘Halve Maan van de Armoede’ genaamd. Bestuurlijk staat Damascus apart van zijn satellieten. Net als Amsterdam van de hare. Stedenbouwkundig en organisatorisch is het een nachtmerrie, maar op gebieden van demografische aard kan het z’n voordelen hebben.

Heading One text

Vriendenreis

M

ijn reisgenoten zijn verzameld op een terrasje op de Qassioen. Onze bindende factor is Achill Island aan de Ierse westkust. Doutsje en Willem

wonen er en de Polranny Pirates waartoe Bertje en ik behoren, hebben er hun hoofdkwartier. Van links naar rechts: Willem, Will, Doutsje, Hesseltje en Bertje.

Willem is kunstschilder en tuinier. Samen met Doutsje

Na de teloorgang van h

beheert hij Achill Secret Garden, een prachttuin aan zee

vleugels uitgeslagen en

die hij ontwikkeld heeft en die open is voor het publiek.

genieten van wat het le

Daarnaast is hij actief lid van de Church of Ireland

vreemd dat zij steeds m

en overtuigd Remonstrant. Will is gezinstherapeut in

de Dansende Derwisjes.

Arnhem en woont in Nijmegen. In haar werk maakt ze

een succesvol bureau d

gebruik van een ‘zandbak’ waarin situaties met kleine

gaf en heeft inmiddels h

figuurtjes nagespeeld kunnen worden. Ze struinde de

Achill Island ingezet. Na

Soek af op zoek naar voorwerpen die ze kon gebruiken.

Achill Secret Garden do

Heading One text

haar huwelijk heeft zij de

kruidentuin. Hesseltje is van huis uit een ontwerper

n is gaan reizen en gaan

van computergames. Ze woont met haar vriendin in

even biedt. Het was niet

Londen en werkt als creatief adviseur digitale media

meer gefascineerd raakte door

en nieuwe technologiën. Onderweg gaf ze her en der

. Doutsje had in Nederland

dat trainingen en advies

internetadvies aan de hotelstaf. Bertje is Classica en Egyptologe en spreekt vloeiend Arabisch. Zij heeft

haar inzet en ervaring op

‘Het Vliegende Nijlpaard’ opgericht om individuele en

aast het zakelijke deel van

groepsreizen naar het Midden-Oosten en Ierland te

oet zij ook de medicinale

organiseren. Haar standplaats is Amsterdam.

De Idus van Maart

15

maart was onze eerste volle dag in Syrië. Na op de Jebel Qassioen te zijn geweest, reden we langs de Barada rivier op weg naar de Soek

toen we in een file terecht kwamen. Vanuit de bus sloeg ik de mensen gade die langs de rivier flaneerden. Plotseling zag ik hoe mannen in leren jacks uit auto’s sprongen. Één van hen kwam zelfs uit de kofferbak gekropen. Ze renden naar iets dat uit het zicht gebeurde. De mannen hielden krampachtig één hand in de zij gedrukt alsof ze bang waren dat hun revolver uit de jaszak zou vallen.

Bertje had het voorval ook gezien en vroeg Ibrahim wat er aan de hand was. Hij antwoordde dat het agenten in burger waren die achter boeven aanzaten. Dat vond ik een te gemakkelijk antwoord. Hier was duidelijk meer aan de hand, maar vanuit de file konden we niets zien. Aan het einde van de middag toen we door de hoofdader van de

Facebook maar wel de e

op afkwamen. Het sta

en had de universiteit p

Deze uiting van o

Soek liepen was er weer een incident met rennende mannen

kenmerkend voor het

en veel geschreeuw. Achteraf bleek dat er die dag een

zou ons als toeristen zo

demonstratie was gehouden door een honderdtal mensen.

ontgaan. Bij toeval ware

De demonstratie was niet de eerste die afgekondigd was op

van de onlusten die ge

Heading One text

eerste waar inderdaad mensen

van maanden aangroeiden tot ze heel het Syrische

dsbestuur was gewaarschuwd

leven beheersten.

prompt gesloten.

onderdrukking en angst die openbare leven bleek te zijn,

olang we in SyriĂŤ waren, geheel

en wij getuige van de aanvang

eleidelijk aan over een periode

In eerste instantie waren de demonstraties niet tegen het regiem gericht, maar probeerden de aandacht te vestigen op langgekoesterd ongenoegen.

HO OFD STUK2 DE VROEGE GESCHIEDENIS

Landschap

N

et zo divers als de ‘Meze’ is ook het landschap dat de ingrediënten ervoor produceert. De naam Syrië werd oorspronkelijk gegeven aan de gehele oostelijke kuststrook van de Middellandse Zee, in het

Westen ook wel de Levant genoemd, plus het gebergte en de vruchtbare vlakten erachter. Het moderne Syrië heeft nog maar een kort stukje kust dat ligt ingeklemd tussen Libanon in het zuiden en Turkije in het noorden.

Naar het binnenland toe verbreedt het gebied zodat uiteindelijk Syrië toch een groot deel van de oostelijke waterschei van het kustgebergte binnen z’n grenzen heeft. Regenval in de bergstreek voorziet de stromen en rivieren die aan de oostkant de valleien instromen het hele jaar van water. De hele streek is gezegend met vruchtbare grond waardoor het al sinds mensenheugenis een van de belangrijkste landbouwgebieden in dat deel van de wereld is. Die gunstige omstandigheden hebben ervoor gezorgd dat Syrië onderdeel is van de ‘Bakermat van de Beschaving’.

De belangrijkste rivier, de Orontes of Asi(opstandige) ontspringt in de Bekaa vallei in Libanon en stroomt niet in oostelijke, maar in noordelijke richting achter de kuststrook om tot in Turkije waar het in de Middellandse Zee uitmondt. De Orontes vormt een noord-zuid as en geeft de grens aan tussen de rijke westkant van Syrië en het uitgestrekte oostelijke deel dat hoofdzakelijk één grote dorre vlakte is.

Heading One text

De Woestijn

H

et klimaat aan de Middellandse Zee is aangenaam met een duidelijke wisseling der seizoenen. In de winter kan het er behoorlijk koud zijn en zelfs sneeuwen. Zodra je de bergachtige kuststrook achter je laat en

in oostelijke richting reist wordt het klimaat droog en heet. Een groot deel van SyriĂŤ is woestijn. Deze woestijn strekt zich in oostelijke richting, bijna zonder onderbreking, uit tot aan de rivier de Indus in Pakistan. De kleur en textuur is vrijwel overal hetzelfde: een grauw soort oker dat tot paars kan verschieten naargelang de lichtval. Grote rivieren zoals de Eufraat, de Tigris en de Karoen doorkruizen de woestijn en vormen vruchtbare aderen. Kale bergketens en koude hoogvlakten accentueren het.

In deze woestijn is het afbakenen van grenzen altijd belangrijk geweest. Door de lange geschiedenis heen was de macht over en de bescherming van de handels- en pelgrimsroutes, die van oost naar west en van noord naar zuid liepen van het grootste belang. De oases die de loop van de routes bepaalden, konden uitgroeien tot belangrijke centra van macht en ook zo weer verdwijnen onder het zand. Tegenwoordig speelt olie een belangrijke rol in de machtsverhoudingen. De olievelden komen vanwege de geologische samenstelling van het gesteente in de gehele regio voor. In SyriĂŤ liggen ze in het uiterste oosten in Suwaidiya en Deir Ez Zor. De Syrische olieproductie staat echter in geen vergelijk tot die van Irak en Iran. Een boycot van Syrische olie door de EU is daarom snel uitgevaardigd.

In de woestijn schurken dorpen dicht tegen de aarde en hebben de kleur van de omgeving en overal zijn resten van verdwenen beschavingen. De tekening is gemaakt bij het woestijnfort Al Heir Al Sharqi.

Heading One text

Bedoeien

B

edoeïen, de nomaden van het Arabische schiereiland, zijn veehouders die met hun kuddes rondtrokken op zoek naar gras en water. Meestal volgden ze een vaste route langs oases en bronnen die het ‘eigendom’

van de stam waren. Onderweg hielden de Bedoeïen zich in leven met dadels.

Droogte of bevolkingsoverschot waren echter factoren die hen zo nu en dan naar de vruchtbare streken van Mesopotamië, de Nijl en de Middellandse Zeekust dreef. Dat werd hen niet in dank afgenomen door de sedentaire bevolking die landbouw bedreef en waarmee ze steevast in conflict kwamen. Na zo’n destructief en bloedig conflict trokken ze weer de woestijn in of werden zelf sedentair.

De stam die in de oudheid tussen Mesopotamië en Egypte rondtrok en het allemaal nauwkeurig heeft bijgehouden is het Joodse volk van de Torah. Daarin staat o.a dat Abraham zijn tweede vrouw Haggar, die een uit Egypte afkomstige slavin was, de vrijheid gaf. Dat betekende dat hij haar en hun zoon Ishmaël de woestijn in stuurde zonder recht op gebruik van de bronnen van zijn stam.

Meestal betekende dat de dood, maar door een wonder ontdekten zij een nieuwe bron, de Zamzam, die nabij Mekka ligt. Zo konden zij een nieuw volk stichten: de Arabieren. De profeet Mohammed stamde in directe lijn af van Ismaël en daarmee van Abraham.

Karavanen die de beschermde handelsroutes volgden, waren vaak het doelwit van Bedoeïen. In 1701 kwamen 30.000 pelgrims op weg van Damascus naar Mekka om bij zulke aanvallen. Dat bracht zo’n grote schok teweeg dat de Ottomaanse Sultan in Istanbul besloot om meer zeggenschap te geven aan gouverneur Al Azm in Damascus. Misschien wel het begin van het moderne Syrië.

De geduldige dadelpalm

D

e dadelpalm wordt al zo lang gecultiveerd dat het onbekend is waar hij oorspronkelijk vandaan komt. Men neemt aan dat zijn oorsprong ergens bij de Perzische Golf ligt. De dadelpalm kan grote hitte en droogte

verdragen en kan goed gedijen in grond die verzilt is door eeuwenlange irrigatie.

In de oudheid vergeleken de Chaldeeën de dadelpalm met de mens: er zijn mannen, vrouwen en hermafrodieten. Raden welke de vruchten draagt.

De stam, bast, bladeren en nerven van de dadelpalm werden gebruikt voor alle mogelijke praktische doeleinden. Een beschutting van palmbladeren is snel gebouwd terwijl van de nerven tafels en stoelen worden gemaakt. De lemen daken rusten op de stammen en van de vezels die geslagen worden uit bladeren en bast, worden touwen gevlochten. Tenslotte perst men uit de zaden van de palm olie.

De vruchten van de dadelpalm zijn de zeer voedzame dadels. Voor de Bedoeïen was de dadel vaak het enige voedsel dat ze tijdens hun lange tochten door de woestijn voor handen hadden. Dadels kunnen makkelijk bewaard worden en vormen een ideale bron van essentiële nutriënten.

Dit prachtige exemplaar staat niet voor zijn vruchten voor de Omajjade Moskee in Aleppo, maar als trotse decoratie en is misschien wel even oud als het Ottomaanse koopmanshuis dat op de achtergrond te zien is.

De tuinen van Palmyra

D

e naam Palmyra zegt het al: de oase is beroemd om z’n dadelpalmen.

In de oudheid stroomde het water er op gezette tijden rijkelijk door de wadi en verdween in de bodem van waaruit het later geput werd. Men

weet niet hoe lang de oase al bewoond is, maar aangezien het op de route van Mesopotamië naar de Middellandse Zee ligt, zullen er al heel lang mensen wonen en dadelpalmen groeien. Palmyra heeft voor en tijdens de Romeinse tijd grote rijkdom en macht gekend en opnieuw in de 17de eeuw.

In de laatste decennia zijn de palmtuinen verder uitgebreid en is de bevolking flink gegroeid. Gecombineerd met langere perioden van droogte vanwege de klimaatsverandering, heeft die ontwikkeling ernstige gevolgen voor de waterreserve.

Hoe belangrijk de vruchtdragende boom is voor het welzijn van de mens getuigen de vele referenties ernaar. In de Bijbel wordt de dadel vele malen genoemd en afbeeldingen uit het oude Egypte laten zien hoe wijn van dadels werd gemaakt. De Godin Astarte van de Phoeniciërs werd voorgesteld als een vrouwelijke dadelpalm en in het oude Jodendom was de palm met recht het symbool van schoonheid. Vandaag de dag zijn dadels met yoghurt nog altijd het eerste voedsel dat tijdens Ramadan na een dag van vasten gegeten wordt.

Heading One text

Amrit

D

e kuststreek is de plaats waar in het verre verleden de ‘Volken van de Zee’ en de ‘Volken van de Woestijn’ elkaar kruisten. De ruïne van het tempelcomplex van Amrit is zo oud dat de stichting ervan zowel aan de

uit de woestijn afkomstige Canaänen als aan de Phoeniciërs, die zeevarend waren, wordt toegedicht. Voor reisgenoot Willem was het in ieder geval de plek waar alle indrukken van de reis een basis kregen. Eigenlijk wil hij er zo snel mogelijk terugkomen met zijn botanistentrommeltje om de plek in alle rust te kunnen bestuderen.

Amrit ligt bovenop bronnen waarvan het water een eindje verderop in de Middellandse Zee stroomt. Het was 5000 jaar geleden een grote Canaïtische stad. Tempelresten en een fraai vormgegeven waterbassin getuigen ervan.

Tegenwoordig is het een stil, bijna onaangeroerd terrein in een groene kuststrook waar de wilde cyclamen tussen de bouwstenen groeien, allerlei insecten welig tieren, het water helder stroomt en zo nu en dan een familie komt picknicken.

Deze kleinschalige bedoening van mens, flora en fauna lijkt zonder problemen in harmonie te existeren. Amrit schijnt er zomaar onbeheerd bij te liggen, maar een club vrijwilligers uit de buurt heeft zich erover ontfermd. Zij kregen een steuntje in de rug van de regering en de EU. Die hulp is door sancties inmiddels opgeschort.

Het bezoek was een geschenk aan ons van Ibrahim. Amrit stond niet op het programma, maar hij dacht dat het ons wel zou bevallen.

Heading One text

De Romeinen

N

a een lange periode waarin Syrië van hand tot hand ging, veroverde de Romeinen het gebied tenslotte in 64 voor Christus en maakten het tot een provincie van Rome. De basis van het Romeinse dieet was: wit brood,

olijfolie en rode wijn. De koloniën moesten er voor zorgen dat men in Rome er altijd genoeg van had en Syrië leverde de grondstoffen voor al deze producten.

De Romeinen hadden dan ook een rijke provincie aan Syrië. Het klimaat en de bodemgesteldheid maakte het tot de Graanschuur van het Rijk. Syrië was zo belangrijk en de bevolking zo welvarend dat het zelfs een aantal keizers heeft geleverd.

De Romeinen zelf zijn in de nevelen der tijd verdwenen en door erosie en klimatologische omstandigheden is de graanoogst niet meer wat het geweest is, maar olijfboomgaarden zijn er nog in overvloed.

Het is lente en het jonge groen komt op in de zorgvuldig van stenen ontdane akker. Op de achtergrond één van de vele olijfboomgaarden en in de lucht een Sakervalk die een nest met jongen te voeden heeft op de nabijgelegen rotsige heuvel. De naam Sakervalk komt van het Arabische woord Sakr dat sikkel betekent en refereert naar de vorm van de vleugels in vlucht. Het is een grote vogel met een duidelijk herkenbare bruin op licht grijs gespikkelde borst.

De roofvogel houdt van open grasland of rotsen en stenen met hier en daar bomen. Hij jaagt op knaagdieren en ander klein grut en is populair bij Arabische valkeniers.

Heading One text

Zenobia van Palmyra

H

et leukste aan Palmyra is dat het in de 3de eeuw de geboorteplaats was van de strijdbare koningin Zenobia en dat zij daar nog voortleeft in voorstellingen, munten en inscripties. Zenobia of Zainab in het Arabisch,

werd op haar 27ste koningin van het Palmyreense Rijk dat zij over het hele Midden Oosten tot en met Turkije uitbreidde. Ze was volgens de overlevering een donkere, stoere en intelligente schoonheid met fonkelende zwarte ogen, Alhoewel ze een reputatie had een kuise dame te zijn, reed, jaagde en feestte ze met de besten. Ze omringde zich met dichters en filosofen en op het slagveld mengde ze zich graag in het strijdgewoel. Helaas was haar regeerperiode maar van korte duur. De Romeinse keizer Aurelius, boos omdat zij belangrijke handelsroutes van de Romeinen had afgepakt, trok tegen haar ten strijde en vernietigde haar leger.

In gouden ketenen werd zij daarop naar Rome gebracht waar ze of onthoofd werd of in vrijheid werd gesteld om een populaire gastvrouw te worden.

Op de tekening is het voorportaal van de tempel van Bel te zien waar het altijd druk is met toeristen. De tempel is in redelijke staat omdat het vanaf de 12 eeuw als moskee werd gebruikt, wat verder verval tegenging. De locatie zelf was, zoals zo vaak bij heiligdommen, al veel langer in gebruik.

Romeinen en het Christendom

T

en westen van Aleppo ligt op een kalkstenen plateau de provincie Idlib, waar maar liefst 700 dode steden en nederzettingen, stammend uit de Romeinse en Byzantijnse tijd, verspreid liggen. In dit vruchtbare gebied

streken gepensioneerde Romeinse soldaten neer om te boeren. Zij bouwden villawijken, die blaakten van rijkdom en welvaart, omringd door olijfboomgaarden, graanvelden en druivenranken. De eigenzinnigheid van de bewoners uitte zich niet alleen in de stijl van hun woningen. Zij hingen ook snel een nieuwe godsdienst aan: het Christendom. Na de 5de eeuw werd de streek echter getroffen door aardbevingen en epidemieën en vervielen de nederzettingen tot ruïnes. Tussen de olijfbomen zijn nog steeds de resten van villa’s en kerken te zien.

Soms staan alleen de stenen deurposten nog overeind zoals op ‘de kop van het paard’ dat hoog boven de Orontes rivier uit toornt.

Daar ontmoette ik een jonge boerin die met haar dochtertje op weg was naar huis. De oogst van haar wandeling, een grote bos vers gesneden look, droeg ze bovenop het hoofd. Haar dochtertje was een ketting van margrieten aan het vlechten. Het was een idyllisch tafereel. Ze vertelde dat zij en haar man behalve 100 olijfbomen ook schapen en geiten bezaten. Voor deze kleinere boeren is het belangrijk dat de subsidiekraan waarmee het regiem de lokale economie ondersteunt, niet wordt dichtgedraaid. Toen de onlusten zich naar Idlib uitbreidden heeft de Bond van Keuterboeren dan ook laten weten dat ze alleen steun aan oppositiegroepen willen geven, als ze de garantie dat de subsidiekraan niet wordt dichtgedraaid, nu al krijgen.

Het heilige paalzitten

D

at Syrië in de rafelrand van het Romeinse Rijk lag, betekende nog niet dat het achterliep. Het was zelfs trendsetter in alternatieve bewegingen.

Het Christendom was er bijvoorbeeld al een hippe ‘lifestyle’ toen in

Rome Christenen nog dierenvoer waren. Populair onder de Christenen in de regio was het zich ontzeggen van wereldse geneugten: het ascetisme. In die tijd werden eerzucht en vraatzucht als grotere oerzonden gezien dan lust. Vasten en nederigheid waren daarom belangrijker dan kuisheid. Één Syrische Christen uit de Oudheid, die reeds tijdens zijn leven bekendheid verwierf door zijn ascetische heiligheid, was Simeon.

Ondanks het teruggetrokken leven dat hij leidde, werd hij veelvuldig door toeristen bezocht. Op een gegeven moment werd hij die aandacht zo zat, dat hij besloot om bovenop een zuil te gaan zitten. Hij bracht er de rest van zijn leven door onder het motto: als het wereldse gedruis niet horizontaal verlaten kan worden dan maar verticaal. San Simeon maakte de nieuwe godsdienst onsterfelijk populair. De restanten van de vier basilieken die rond de zuil werden gebouwd, zijn nog steeds een populaire plek voor Syriërs van alle gezindten om de vrije vrijdag door te brengen. Men laat zich er graag vereeuwigen ‘en famille’. In de achtergrond liggen de met sneeuw bedekte bergen van Turkije. Dit deel van Syrië vormde met de streek net over de Turkse grens één provincie tot na de val van het Ottomaanse Rijk, toen de Fransen de streek opdeelden om het beter te kunnen overheersen.

Byzantium

H

et Byzantijnse Rijk was een afsplitsing van het Romeinse Rijk. Het was gecentreerd rond Byzantium dat aan de Bosporus lag. Keizer Constantijn vestigde zich daar en vernoemde de stad naar zichzelf: Constantinopel.

Het verschil met het Romeinse Rijk was dat de voertaal Grieks was en de godsdienst Christelijk. Het rijk bestond van 305 tot 1453 toen de Ottomanen Constantinopel veroverden en de stad uiteindelijk tot Istanbul omgedoopt werd.

In Syrië ging het Romeinse Rijk naadloos in het Byzantijnse Rijk over.

Kenmerkend voor de Byzantijnse cultuur zijn, behalve de koepels, de kerkelijke mozaïeken waarin veel goud werd verwerkt. Voor die tijd waren de Romeinen al begonnen met het betegelen van de vloeren van hun villa’s met kleurrijke steentjes waarmee allerlei patronen en voorstellingen gelegd werden. De Arabische veroveraars zetten de traditie voort tot aan het einde van de 8ste eeuw. De meeste van de Romeinse en Byzantijnse mozaïeken zijn vernield tijdens oorlogen of onder het woestijnzand verdwenen.

In Syrië hebben veel mozaïeken het wel overleefd of zijn in het zand teruggevonden. Zoveel zelfs dat ieder oud stadje er wel een museum vol van heeft. De mozaïeken zijn heel verschillend van voorstelling en wisselen nogal van picturale en artistieke kwaliteit. In Hama zagen we een gedetailleerde afbeelding van een vrouwenorkestje. Ook in dit museumpje in Maarrat An Numan waren vele sacrale en seculiere mozaïeken te zien. Één sacraal werk was zo uitgesproken misogyn dat Hesseltje er van gruwde. Maar er was meer afschuwelijks in de geschiedenis van Maarrat An Numan: kannibalistische Kruisvaarders lusten er de Moslims rauw.

Heading One text

Adam en Eva in het Paradijs

E

rgens tussen Hama en Apamea ligt Taybet Al Emam. Daar werd nog niet zo lang geleden tijdens wegwerkzaamheden een mozaïek gevonden ter grootte van een voetbalveld. Niets opzienbarends want mozaïeken worden

overal gevonden, maar deze is van een heel bijzondere schoonheid. Het stelt het Paradijs voor. De dieren, planten en voorwerpen zijn met een hartverwarmende elegantie door de Byzantijnse kunstenaars vormgegeven. Onder leiding van een Franciscaanse monnik (hoe kan het ook anders) is het mozaïek opgegraven en gerestaureerd. Er is een moderne loods overheen gebouwd en rondom is een verhoogde ‘catwalk’ aangelegd. Sohaad en Basto, twee jonge archeologen, die bij de opgraving betrokken waren, beheren de plek. Sohaad verklaarde de voorstelling terwijl Basto met een hogedrukspuit water op de voorstellingen spoot om ze uit te lichten. Daarna nodigden zij ons uit in hun kantoortje dat tevens Basto’s woning was. We zaten op zijn bed en kantoorstoel en op een komfoortje midden in de kamer werd thee gezet. Ze vertelden ons dat ze, alhoewel ze gelovige Moslims zijn (Sohaad droeg de Hidjab), ze door het contact met de Franciscaner heel veel van het Christendom waren gaan houden. De monnik was onlangs overleden en hun verdriet was duidelijk voelbaar. Het was zo’n moment dat eigenlijk te groot is om adequaat op te kunnen reageren. Wij lachten wat schaapachtig en bedremmeld slopen we de loods uit.

De Arabische veroveringen

I

n de 7de eeuw werd Syrië veroverd door de Arabieren, die voor het eerst verenigd onder één godsdienst en één vlag, alle gebieden ten oosten en zuiden van de Middellandse Zee onderwierpen. Het gebied werd onderdeel

van het Califaat der Fatimiden. De Omajjaden die de Fatimiden opvolgden, maakten Syrië tot centrum van hun gezag.

Waar nu de Grote of Omajjaden Moskee in Aleppo staat, was in de oudheid de tuin en het kerkhof van de Kathedraal van Sint Helena. Helena was een heilig verklaarde Syrische melkmeid. Zij was de moeder van Keizer Constantijn en de vrouw van Keizer Aurelius die zij tijdens zijn veldtocht tegen Zenobia ontmoette.

Omdat volgens de Profeet Mohammed Joden en Christenen tot de volkeren van ‘Het Boek’ behoren, werden hun plaatsen van verering in principe gerespecteerd.

Maar toen men in 715 een moskee wilde bouwen, onteigende men daarvoor wel het Christelijke kerkhof naast de kathedraal. In 1123 werd ook de kathedraal zelf omgebouwd tot een moskee. Later werd het een religieuze school: de Madrasa Halawiye (de school van Helena). Momenteel wordt het gerestaureerd. Op de tekening zijn oude zuilen en een oude trap te zien, die zoals zo vaak in Syrië op een handige manier hergebruikt zijn. Het levert ook een leuke ‘trompe d’oeil’ op.

Heading One text

HO OFD STUK3 ISLAM EN DE OTTOMANEN

Islam

T

erwijl ik in de Omajjaden Moskee van Damascus tegen een pilaar zat te genieten, mijmerde ik over het heilige schrift van de Mohammedanen, de Koran en de gevolgen die het heeft gehad. De Koran is het woord

van God en zijn laatste en definitieve openbaring. Vanaf 610 is het over een periode van 23 jaar aan de profeet Mohammed onthuld. Vlak na zijn dood is de tekst, bestaande uit 114 gedichten of Soera’s, op initiatief van zijn weduwe Aisha verzameld in een boek. Deze Soera’s behoren voorgedragen te worden.

Het Arabische dialect dat Aisha sprak en waarin de Soera’s opgetekend zijn, is daarom standaard Arabisch geworden.

Naast de Soera’s zijn er de uitspraken, daden en goedkeuringen van Mohammed: de Hadith. De Hadith werden verzameld en op authenticiteit getoetst in de twee eeuwen na de dood van Mohammed en dienen als belangrijkste sleutel tot de betekenis van de Soera’s. Integraal verbonden aan de Hadith is de Soennah, de tradities rond het leven, familie, vrienden en de maatschappij die teruggaan tot Aardsvader Abraham. Tenslotte is uit al deze bronnen de Sharia, de gedragscode of wetboek, ontstaan. De Sharia wordt op vele manieren uitgelegd en doordat het toegepast wordt op vraagstukken waar in de primaire bronnen geen voorbeeld van is, is het interpretabel en fluïde in tegenstelling tot de Koran zelf. De openbaring van de Koran en alles wat er bij kwam kijken, heeft in de daaropvolgende eeuwen gezorgd voor een geweldige intellectuele explosie in de gebieden die bekeerd werden tot de Islam en heeft geleid tot culturele en wetenschappelijke uitingen op een schaal die z’n weerga niet kent.

In een religieuze school

D

e poort van de Al Firdaws Madrasa in Aleppo was nog dicht toen wij er aankwamen. Dat gaf mij de gelegenheid om de typische ingang te tekenen van deze religieuze school die reeds in 1236 gebouwd is door

een voorname dame.

Intussen werd de Imam uit bed getrommeld. Hij arriveerde spoedig om ons in goede sier binnen te laten. In het binnenhof met de overdekte galerij kregen we ieder een snoepje van hem. Aan Will die zomers gekleed was, gaf hij één van zijn traditionele bruine wollen jassen. De ontspannen vriendelijkheid van onze ontvangst zette de toon.

Het was aangenaam toeven in de Madrasa. En dat niet alleen: we leerden er ook nog wat. In de studieruimte hing als enige muurdecoratie een grote felgekleurde poster. Het verbeelde de stamboom der Profeten, zoals benoemd in de Koran, het boek van Goddelijke aanwijzingen en richtlijnen van de Mohammedanen.

In één oogopslag was op de poster te zien wat de Joodse, Christelijke en Mohammedaanse godsdiensten bindt: het zijn allen loten aan dezelfde stam: de Torah, het Oude Testament. Omdat wij Nederlanders uit een cultuur komen waar het accent juist ligt op de verschillen tussen de godsdiensten waren wij blij verrast te leren dat wij nagenoeg de hele Bijbelse geschiedenis delen.

Heading One text

De Kruisvaarders

N

a de grote bloei die de komst van de Islam in eerste instantie bracht, was Syrië vanaf de 11de tot de 16de eeuw de speelbal van verschillende elkaar bevechtende veroveraars. Vanuit de steppen van Azië spoelden

stammen in grote golven naar het westen en vanuit het westen kwamen Christelijke Kruisvaarders in kleinere golven om de verovering van Jerusalem door de Mohammedanen te wreken.

De stammen uit het oosten, hoofdzakelijk Turcomannen, bekeerden zich tot de Islam, bleven en stichtten hun eigen rijken. De Kruisvaarders vestigden koninkrijken en probeerden hun Europese levenswijze in den vreemde voort te zetten. Ze verkommerden om tenslotte geheel te verdwijnen. Ze lieten slechts een paar grote forten en een slechte reputatie na. De Crac des Chevaliers is één zo’n fort. Het wordt geroemd als misschien wel het mooiste voorbeeld van militaire architectuur. Het enorme gevaarte beheerst nog steeds de weg van de Middellandse Zee naar Homs en vandaar naar Bagdad en verder oostwaarts.

Ridders, Kruistochten en alles wat er omheen speelt, hebben door de boeken van Walter Scott en vele schrijvers na hem een romantische en heroïsche klank gekregen. Voor mij ook. Als kind had ik een zwart/wit foto van de Crac des Chevaliers in een boek gezien en het maakte diepe indruk. Echter wat bleek: het beeld ervan dat ik bij mij droeg was de ingang van de Citadel van Aleppo. In het echt is de Crac of Karak in het Arabisch, vooral grijs, massief en weinig inspirerend.

Het Ottomaanse Rijk

I

n de zestiende eeuw veroverden de Ottomanen de hele Arabische wereld, van het huidige Turkije tot aan Marokko. Syrië werd ondergeschikt aan de Sultan in Istanbul. De Ottomanen waren een Turcomaanse stam die hun

rijk opbouwden vanuit het westen van Turkije. Het werd een grootmacht toen het in 1453 Constantinopel veroverde en er Istanbul van maakte. Suleiman I was de meest illustere Sultan en was een tijdgenoot van Keizer Karel V van het Habsburgse Rijk. De twee aan elkaar grenzende rijken bestonden tegelijkertijd en gingen ook samen ten onder in WOI. De echo’s van die ondergang klinken nu nog door in de wereld.

Het eens zo machtige en vruchtbare Syrië verpieterde onder de Ottomanen, zowel economisch als cultureel. De bevolking kromp, hele regio’s ontvolkten en dorpen en steden verdwenen. Op de tekening staat de oude stadsmuur die Tartus moest beschermen tegen aanvallen van zee. Door de tijd heen is het militaire karakter verdwenen ten faveure van bewoning en alhoewel schilderachtig illustreert het dat Syrië de belangrijke plaats die het in nam, verloren had.

De Ottomaanse Sultans prefereerden een sterk centralistisch bestuur dat altijd op zoek was naar de status quo. Rechtvaardigheid was het sleutelwoord. Voor de Ottomaanse machthebbers en intellectuelen kwam dat neer op het handhaven van de juiste maatschappijstructuur waarin iedereen zijn plaats had en wist.

Beweging en verandering in welke vorm dan ook was niet geoorloofd tenzij met zegen van de Sultan. Eigenlijk regeert het regiem van de Al Assad familie op dezelfde manier.

De Ottomaanse Architectuur

I

n Aleppo en Damascus waant de toerist zich in een ware supermarkt van bouwstijlen. De hele geschiedenis van de architectuur in dat deel van de wereld staat hutje-mutje dicht tegen elkaar en boven op elkaar. Door

deze mogelijkheid tot vergelijk springen er ineens stijlen uit die je bijzonder aanspreken. Zo maakte op mij de Ottomaanse architectuur een diepe indruk. Wat het nooit eerder had gedaan.

De Ottomaanse architectuur wordt ‘de synthese van alle voorgaande bouwkundige tradities en de technische en spirituele vernieuwing ervan’ genoemd. Zo star en vastgeroest de bestuurlijke tradities van het Ottomaanse Rijk waren zo open en bewegelijk was de architectuur. Alhoewel de koepel het essentiële kenmerk blijft, verandert de stijl in de loop van de eeuwen van sober naar uitbundig en van functioneel naar frivool. Er wordt gezegd dat de koepel van de Aya Sofia waar de Ottomanen ooit op uit keken vanaf de andere kant van de Bosporus, deed denken aan de tenten waarin ze leefden toen ze uit de steppen kwamen.

Tijdens mijn verblijf in Syrië werd ik verliefd op de solide en tegelijk zinnenprikkelende gebouwen of het nu moskeeën, koopmanshuizen, paleizen of karavansera’s waren. Deze tekening heb ik gemaakt op de binnenplaats van het 18de eeuwse paleisje van de Al Azm familie in Hama waar de kogelgaten nog in de muren zitten van de opstand van 1982.

Heading One text

De binnenplaats van het Azmpaleis in Hama

D

e schaduwrijke binnenplaats is in het hete woestijnklimaat een standaard onderdeel van de meeste familiehuizen die gebouwd zijn vóór het tijdperk van de car-port en de air-conditioning. De kamers zijn rond

de binnenplaats gegroepeerd en een fontein en citrusbomen mogen niet ontbreken. Focuspunt is een toneel met zitkussens en tapijten waar de familie na de dagelijkse beslommeringen in de koelte van de avond kan genieten. In het familiedeel van het Azmpaleis is het niet anders. Alhoewel de boom op deze binnenplaats een Tulpenboom is.

Terwijl ik zat te tekenen had ik een persoonlijke bewaker. Niet dat ik daar behoefte aan had, maar hij voorzag mij gedienstig van een eindeloze stroom kopjes thee. Ik had dus niet te klagen. Hij leek deel uit te maken van het meubilair. Hij was zelfs gebouwd als een klerenkast alhoewel zijn slecht zittende zwartlederen jack hem als iemand van de Syrische geheime dienst, de Mukhabarat, identificeerde. Toen het middaguur aanbrak begonnen één voor één alle Muezzin van Hama de gelovigen vanaf de minaretten van de moskeeën tot het gebed op te roepen. Deze Adhan is een kunstvorm en alle Muezzin geven er op een eigen manier vorm aan. Het is indrukwekkend en ontroerend om al die geschoolde mannenstemmen met passie en overgave te horen zingen. Je wordt er stil van. Maar niet de vogels. Die voegen onbeschaamd hun lied luidkeels aan de polyfonie toe.

Heading One text

Het rokertje

N

aast de Kahns, waar doortrekkende handelaren hun goederen konden opslaan en te koop aanbieden, waren de koopmans- en handelshuizen belangrijke gebouwen in de Soeks van Ottomaans Syrië. Veel van die

huizen zijn tegenwoordig opgeknapt en omgebouwd tot hotels en restaurants.

Beit Jabri is er één van. Het is al eeuwen in bezit van de familie Jabri en was in langzaam verval geraakt zoals zoveel historische gebouwen in Syrië. Tot een telg de stoute schoenen aantrok en het omtoverde in een koffiehuis.

Het was mijn favoriete plek in Damascus. Hier zat ik graag de clientèle te tekenen. Voor deze dame zijn de hoofdingrediënten van een geslaagde middag: ‘Qahoua `Arabiyah’ en de ‘Nargileh’. Haar vriendin is direct na de lunch vertrokken, maar zij blijft nog wat langer genieten van een bakje koffie, de geur van de kruidige tabak en haar eigen herinneringen. Daar heeft ze geen gezelschap bij nodig.

Tabak werd in de 17de eeuw voor het eerst in Istanbul geïntroduceerd door een koopman uit Aleppo. Net als koffie en thee dat ook nieuw op de markt was, werd het een grote hit in de Ottomaanse wereld. Dit ‘gevaarlijke’ genotsmiddel met zijn ‘kwalijk riekende en misselijkmakende’ rook dat met de Engelse ‘ongelovigen’ uit Amerika was overgewaaid, stuitte aanvankelijk op grote weerstand.

De tabak wordt gemengd met honing, kruiden en vruchten tot een stroperig mengsel dat Mu’asse heet. Zowel mannen als vrouwen genieten van deze Mu’asse in de waterpijp of Nargileh. In een andere samenstelling is de Mu’asse een kruidenmedicijn tegen pijntjes en andere ongemakken.

Het Tekkiya Al Suleimaniya complex

D

it staaltje van verrukkelijke Ottomaanse architectuur is halverwege de 16de eeuw ontworpen door de hofarchitect van Sultan Suleiman, Mimar Sinan, voor een religieuze orde der Soefi’s. Het complex bestaat uit een

moskee, een armenhuis met gaarkeuken, een internaat voor Derwisjen en een later toegevoegde Madrasa.

In het verleden lag Damascus op de kruising van twee belangrijke routes: de zijderoute en de pelgrimsroute naar Mekka. Ieder jaar zwol de bevolking van de stad aan met 30.000 Hadji pelgrims. Velen van de pelgrims waren arm. Als Soefi klooster had de Tekkiya Al Suleimanya een gaarkeuken geflankeerd door verblijven voor armen en inwonende Derwisjen.

Toen wij voor de poort stonden was het vanwege renovatie gesloten, maar Bertje wist de religieuze beheerder te overtuigen van onze goede bedoelingen door de volle begroetingsformule in het Arabisch over hem uit te storten.

Piepend en krakend ging het ijzeren hek open en wij betraden het bijzonder fraai vormgegeven hof. Ondanks dat de gebouwen in slechte staat zijn, inspireert de serene architectuur nog steeds tot een metafysische verwondering.

Heading One text

De keuken van de Tekkiya

S

oefisme concentreert zich op de verinnerlijkte en mystieke kant van Islam.

Het is een manier om in de nabijheid van de goddelijke aanwezigheid te komen. De ‘Zoeker’ hoopt het te bereiken door zang, dans, het

opzeggen van de 99 namen van God, ascetisme en het vermijden van alles dat het goddelijke ontkent. De Soefi filosofie is universeel van karakter. In de middeleeuwen heeft het Soefisme grote invloed uitgeoefend op Joodse denkers, dat weer resoneerde in het werk van onze eigen filosoof Spinoza, bijv. dat het goddelijke zich overal in manifesteert.

Derwisjen nemen een aparte plaats in binnen het Soefisme. Ze waren bovendien een getolereerde anomalie in het Ottomaanse Rijk. Islam was inmiddels door de Oelema of Clerus teruggebracht tot een formele, dogmatische godsdienst die weinig meer te maken had met de waarachtigheid van de Soera’s.

De Derwisjen lieten zich hieraan niet gelegen liggen. Ze kwamen daarom regelmatig in botsing met de machthebbers en waren door de eeuwen heen de drijvende kracht achter menige volksopstand. Reisgenote Will raakte gaandeweg onze reis steeds meer gefascineerd door het beeld van de Dansende Derwisjen.

Om tot de studie van Soefi Derwisj te worden toegelaten moest de kandidaat eerst 1001 dagen werken in de gaarkeuken om de armen te dienen en daarna nog eens 1001 dagen in eenzame afzondering in een cel doorbrengen.

Aleppo

A

leppo staat bekend als muziekstad. Om die reputatie kracht bij te zetten liet Ibrahim ons in de bus een video zien van één van de zangmarathons die regelmatig in Aleppo worden gehouden. Het waren opnamen van

een corpulent heerschap die negen uur achtereen zong met zo nu en dan een slokje water ertussen door. Zijn toehoorders, meest oudere heren en zeer jonge dames, staken hun waardering niet onder stoelen of banken. De dames, gekleed in hoge witte laklaarsjes, zeer korte rokjes en laag uitgesneden topjes met lange mouwen, dansten om beurten op de zwart/wit geblokte tegelvloer. Zij dateerden de beelden. Zoveel bloot kon alleen in de zeventiger jaren.

Aleppo is één van de oudste nog bewoonde steden in de wereld. Het was lange tijd de grootste stad in de regio en werd in het Ottomaanse Rijk slechts overtroffen door Istanbul en Caïro. In de Romeinse en vroeg Christelijke tijd lag het in een dicht bevolkt, rijk agrarisch gebied. Het lag bovendien aan het einde van de zijderoute. Damascus nam uiteindelijk de handel in luxe goederen over.

Dat betekende het einde van Aleppo als internationale handelsstad. Na de val van het Ottomaanse Rijk verviel het achterland bovendien aan Turkije. Daardoor werd Aleppo wel een veilige haven voor de Armeniërs die aan het eind van WOI zwaar vervolgd werden. Op de tekening staat de indrukwekkende poort tot de machtige citadel van Aleppo.

De vermaarde Medina van Aleppo

V

eel mensen die ik ken, vinden de Soek van Aleppo, die daar Medina genoemd wordt, aantrekkelijker dan die van Damascus. Het is een enorm winkelcentrum met 13 km overdekte winkelstraten. Doordat de

straten nauw zijn en de plafonds laag lijkt de Medina klein en intiem, maar dat is bedrieglijk. Ik telde maar liefst 20 verschillende Soeks waarvan de oudsten uit de 15de eeuw stammen: het begin van de bloeiperiode, die kwam na de oorlogen en aardbevingen die Aleppo teisterden.

De Soeks maken vaak deel uit van een Khan of Karavanserai waar de handelaren in bepaalde goederen of uit bepaalde landen hun waar te koop aanboden.

De indeling van de Soeks is nog ongeveer hetzelfde, al zijn de smederijen vervangen door de stalenbuizen en de loodgieters Soek. Voor veel toeristen uit alle windstreken is de textiel Soek interessant. Daar wordt het pikante ondergoed verkocht waar SyriĂŤ beroemd om is.

Deze tekening is gemaakt in de Khan Al Wazir, de vroegere katoen Soek.

Alhoewel het een prachtig Ottomaans gebouw is, is er helaas nog maar weinig nering en wordt het grootste deel gebruikt als parkeerplaats. Omdat ik er ging tekenen bleef ons groepje er hangen bij een doeken en kleden uitdrager.

Hesseltje ontpopte zich al snel tot een gewiekste klant die de kunst van het loven en bieden goed verstond. Vele kopjes thee later vertrokken wij beladen met todden, een tevreden handelaar achterlatend.

Heading One text

Joden in Damascus

A

l in Bijbelse tijden woonden Joden in Damascus en de stad was dan ook een belangrijk Joods centrum. Helaas is er van de rijke Joodse cultuur nog maar weinig over.

Relaties tussen Moslims en Joden zijn door de geschiedenis heen precair maar

goed geweest. Plaatselijke Joodse leiders kozen meestal voor het kwaad dat zij kenden en niet voor opkomende machten. Tot na de val van het Ottomaanse Rijk toen de regio in chaos verviel ging dat redelijk goed. De politieke situatie die na de stichting van Israël is ontstaan, heeft geen goed gedaan. Maar de meeste Joden zijn uit Damascus vertrokken toen in de 19de eeuw de handel instortte en de stad verarmde.

De verhouding tussen Christenen en Joden is van het begin af aan minder goed geweest. In de muur rond de oude stad is nog het raam te bewonderen van waaruit Paulus in een mand aan de gram van de Joodse gemeenschap is ontkomen. Daarna hadden de Christenen het op de Joden voorzien. De Joden wilden immers Jezus niet erkennen als de ‘ware’ Messias.

In de Bab Tumawijk in de oude stad (waar deze tekening gemaakt is) is de locatie van de Ilfrange synagoge te vinden. Dit was de Synagoge van de ‘Buitenlanders’, de Sefardische Joden die door de Ottomanen in bescherming werden genomen tijdens de Spaanse en Portugese Inquisitie.

Met steun van Bashar Al Assad is men bezig met de restauratie van de Racqy of Al Raqi synagoge in het kader van: hoe klein de religieuze gemeenschap ook is ze hebben recht op een plaats in de gemeenschap.

HO OFD STUK4 DE MENSEN

Diversiteit

H

et grondgebied van Syrië lag in het centrum van het Grote Historische Gebeuren zoals in de tijd van het Oude Testament en tijdens de opkomst van het Christendom en de Islam. Of het bevond zich aan de rafelrand

zoals in de Ottomaanse en de Moderne tijd. Die broedplaatsfunctie en latere stagnatie heeft ervoor gezorgd dat er een grote diversiteit in de religieuze affiliaties van de bevolking kon ontstaan en gehandhaafd worden. Overal zie je Islamitische moskeeën en Christelijke kerken (na de stichting van de staat Israël zijn de meeste Synagogen in verval geraakt en verdwenen). Dat wil echter niet zeggen dat er een simpele tweedeling is. Zowel de Islamieten als de Christenen zijn in Syrië verdeeld in zeer vele sekten. In de Koran wordt weliswaar expliciet tegen de vorming van sekten en de daaruit voorvloeiende twisten gewaarschuwd, maar desalniettemin tierden ze welig. Een veelheid aan sekten wijst op sterke historisch gegroeide tradities en een groot religieus zelfbewustzijn.

Syrië is als een granaatappel: een stevige schil beschermt enorm veel kleine sappige vruchtjes. Op deze tekening zie je rechtsboven een kerk en midden onder een moskee. Op de heuvel in de verte staat ook nog een heiligdom van de één of ander. Welke sekten hier precies vertegenwoordigd zijn, is niet duidelijk voor de tekenaar.

Heading One text

Soennieten en Sjiieten

D

e Omajjadenmoskee is het hart van Damascus. Het is één van de oudste moskeeën ter wereld en is gebaseerd op het huis van Mohammed in Medina. Eerst was het echter een tempel ter ere van Jupiter, toen een kerk

opgedragen aan Johannus de Doper om in de 7de eeuw een moskee te worden.

Het hof is een van de mooiste en prettigste openbare ruimten die ik ken. Ondanks dat het enorme proporties heeft is het zo intiem als een huiskamer. Misschien komt het omdat de plavuizen glimmen als ijs en de mensen over water lijken te lopen. Misschien komt het omdat het perfect van akoestiek is vanwege de geluidabsorberende galerijen. Of misschien komt het omdat iedereen er plezier scheen te hebben. Behalve dan de Iraanse toeristen. Zij kwamen er met een missie: het bezoek aan de plek waar het hoofd van de Imam Hoessein door zijn overwinnaar aan het volk van Damascus getoond werd. Een daad die het definitieve schisma inluidde in de nog prille Islam tussen Soennieten en Sjiieten. Uiteindelijk concentreerden de Sjiieten zich in Irak en Iran. Door de Ottomaanse Soennieten werden ze gezien als ketters. De verhouding tussen de twee grote Islamitische groeperingen is nog altijd uiterst ongemakkelijk. Iets dat wij in het Westen maar met moeite kunnen bevatten.

Trouwens, niet minder dan twee grootheden uit de geschiedenis van twee wereldgodsdiensten hebben hier hun hoofd liggen: behalve Imam Hoessein herbergt de moskee ook het hoofd van Johannus de Doper. Waarom weet ik niet, maar ik werd voortdurend op de foto gezet, zelfs door deze strenge Iraanse toeriste. Het kwam vast omdat mijn Hidjab zo slecht zat. Ik ben ook veel te ‘butch’ voor een hoofddoek.

Heading One text

Homoseksualiteit en de Islam

I

n In de Islamitische wereld wordt vaak geroepen: ‘Homoseksualiteit bestaat niet!’ en ‘Gay zijn is een kwalijke uitvinding van het Westen!’ Maar alle vormen van LGBT bestaan in alle glorie, getuige de vele homo-erotica die in het

Arabisch door de eeuwen heen is verschenen.

Homoseksualiteit onder mannen was zo gewoon dat er schande gesproken werd over die ene Sultan, die geen seksuele relaties met jongens en mannen had en liever bij zijn vrouw was. Tijdens huwelijken en andere feestelijke gelegenheden mochten als vrouw verkleedde, dansende hoerenjongens niet ontbreken.

Lesbiennes daarentegen houden het meestal binnen de familie en over ‘sihaq’ is in het publieke domein daarom niet veel bekend.

In de Fiqh, de Islamitische jurisprudentie, worden vooral mogelijk strafbare feiten behandeld zoals: mag een man met de dochter trouwen van een man waarmee hij anale seks heeft gehad?

De grootste misdaad is ‘Zina’, dat penetratie tijdens overspel betekent. Dus zolang er geen sprake is van ‘musaahaqat al-nisa’, kunnen Lesbiennes met elkaar vrijen zonder te ‘zondigen’. ‘Zina’ kunnen ze helemaal omzeilen door met elkaar te trouwen, want het huwelijk is in Islam geen sacrament maar een contract tussen gelijkwaardige partners.

Gezien het belang van ‘de familie’ als economische en sociale eenheid in de Islamitische cultuur valt het nog maar te bezien of de Arabische Lente ook een echte LGBT Lente wordt.

Christenen

S

yrië heeft geen staatsreligie. Behalve dat de President een Moslim moet zijn en Soenitische Moslims de grote meerderheid vormen, zijn de Christenen met 10% van de bevolking overal goed vertegenwoordigd. Dat wil niet

zeggen dat de Christenen ook één groep zijn. Er zijn heel veel verschillende Christelijke denominaties waaronder: Grieks-Orthodox, Syrisch-Orthodox, GrieksKatholiek, Assyrisch, Maronitisch, Armeens-Apostolisch en vele andere.

Deze kerktoren maakt deel uit van het Grieks-Orthodoxe nonnenklooster van Saidnaya dat hoog boven de vruchtbare vlakte van Damascus ligt. Paulus, de vormgever van het Christendom als godsdienst, werd gedoopt nabij Damascus waar al volgelingen van Jezus woonden. In Saidnaya is ook geschiedenis uit het Oude Testament te vinden. Volgens de Sjiitische overlevering doodde hier Cain, de landbouwer, uit jaloezie zijn broer Abel, de nomade, omdat God de schapen die Abel hem offerde wel accepteerde. Cain wordt daarom ook wel gezien als de oorspronkelijke Satan. Wat te denken geeft omdat uiteindelijk het grootste deel van de wereldbevolking sedentair is en hoe zit het dan met al die vegetariërs? Zijn zij ‘van God los’? Of komt het omdat Genesis is opgetekend door nomaden die op deze manier wraak namen op de boeren die hun kuddes weerden?

De wasdag van de Onze Lieve Vrouwe klooster in Saidnaya

H

et is bijna niet te geloven maar volgens Wikipedia is Saidnaya het meest bezochte Christelijke pelgrimsoord op Jerusalem na. Het stikt er in ieder geval van de kloosters. Dat komt omdat de Byzantijnse Keizer Justitianus

hier maar liefst tweemaal Maria heeft gezien. Dat was in 547 AD, waarna hij op de plek meteen een klooster liet bouwen. Het klooster van Onze Lieve Vrouwe van Saidnaya heeft binnen haar muren ook een icoon dat geschilderd schijnt te zijn door Lucas de Evangelist. Hij kon weliswaar niet schilderen, maar hij liet God zijn hand sturen. De olie die uit de tieten van de Heilige Maagd komt heeft de kracht om Saidnaya tegen alle vormen van onheil te beschermen. Vreemde en niet zo vreemde veroveraars hebben Syrië door de tijd heen platgelegd, maar ze zijn van Saidnaya afgebleven.

Toen ik het klooster bezocht was net de was gedaan. Mij viel op dat zelfs hier in deze vrome omgeving ‘leggings’ erg populair zijn en terwijl ik ze braaf zat te tekenen, hing een non een kooitje met kanariepietje aan de muur om mij gezelschap te houden.

Het klooster van Deir Mar Musa al Habashi

T

oen ik voor het eerst na onze reis bij Doutsje en Willem thuiskwam hadden we het natuurlijk over de onlusten en wat de vooruitzichten waren op een vreedzame transitie van de macht met of zonder Bashar.

Doutsje zei dat ze zich vaak afvroeg hoe het nu met de mensen in Deir Mar Musa was. Zou alles aan hun voorbij gaan of zouden zij belaagd en verdreven worden? Doutsje refereerde aan de fresco’s in de kerk, die dateren uit de 11de en 12de eeuw. Vanaf het begin van de 19de eeuw stond het klooster verlaten in de bergspleet, ongezien vanaf de weg ver beneden in de woestijn en ongemoeid gelaten door de lokale bevolking. Totdat in 1983 een paar jonge jongens om misplaatste redenen de fresco’s beschadigden. ‘Zo begon het ook in Joegoslavië,’ zei Doutsje somber. Maar in 1984 nam een groep Arabische en Europese vrijwilligers, onder leiding van een Italiaanse pater en met hulp van de Italiaanse en Syrische regering, de restauratie van het klooster op zich. Zij restaureerden wat was overgebleven van de fresco’s. De fresco’s bleken in drie lagen op de muur geschilderd te zijn en iedere laag stelde iets anders voor en dateerde uit een andere eeuw. De restauratie van het complex is inmiddels voltooid en er woont nu een kleine internationale gemeenschap, die er het land bewerkt en de gebouwen onderhoudt en ongetwijfeld iets religieus doet.

Heading One text

De lange klim naar Deir Mar Musa

D

eir Mar Musa ligt ongeveer 80 km ten noorden van Damascus. Nadat we de M5 richting Aleppo hebt verlaten, dwalen we in oostelijke richting door het oude stadje Nabk om dan de heuvels in te klimmen. In de

heuvels vliegen zwermen plastic zakken ons tegemoet; eeuwig slachtoffer van de thermische krachten. Ze komen van een enorme vuilstortplaats waar ze als exotische bloemen schitteren in het zonlicht.

De weg slingert verder de woestijn in. Een afslag brengt ons terug naar de steile heuvelwand. Pas op het laatste moment als we al onder de wand zijn, zien we een bergspleet met daarboven een rechthoekige stenen toren. Het is een oude plek met een natuurlijke waterberging, bergweiden en moeilijke toegankelijkheid.

In de Romeinse tijd stond er al een uitkijktoren. Daarna kwamen de Christelijke heremieten die in de grotten woonden. Één van hen was de zoon van de koning van Ethiopië, Musa Al Habashi. Hij werd het slachtoffer van een repressief regiem en verdiende dientengevolge de status van heilige. 350 treden leiden naar het klooster dat zijn naam draagt. En als je je afvraagt of ieder pak suiker en iedere zak cement ook naar boven gedragen moet worden, stel je gerust: er is een kooi die via kabel en lier voorraden naar boven en oogst naar beneden transporteert.

Heading One text

De gemeenschap boven op de helling

E

en klant van mij vertelde hoe ze met haar vriendje naar SyriĂŤ was gereisd en al snel terecht was gekomen in een klooster, waar een Italiaanse pater een internationale oecumenische gemeenschap bestierde. De rest van

haar vakantie had ze er met veel genoegen geholpen met de bouwvak en het bewerken van het land.

Op verzoek van Doutsje en mij nam Bert het klooster op in ons reisprogramma.

Wij zouden er een dagtocht van maken vanuit Damascus. Zogezegd zo gedaan. Ik kan dus niet veel zeggen over de gemeenschap behalve wat ik in de gauwigheid zag. De vrijwilligers die wij meemaakten waren geĂŤxalteerde dames en gelijkhebberige heren. Op zich een perfecte combinatie, maar ik prefereer het omgekeerde.

De stroom toeristen leek geen invloed te hebben op de algehele rust en waardigheid in het klooster. De Italiaanse pater liet zich even zien om minzaam te groeten en was toen weer snel verdwenen naar de grot, waar hij zijn tijd doorbrengt met de enorme klus die het beheer van dit complex inhoudt. Terwijl ik zat te tekenen griste een jonge vrijwilliger mijn tekenboek uit mijn handen om er met een autoritaire houding in te bladeren. Voordat hij het op mijn aandringen teruggaf, merkte hij op dat mijn lijnvoering stevig en kloek was voor een vrouw. Ik was blij toen ik de 350 treden weer af kon gaan.

De Alawieten

D

e Alawieten zijn de belangrijkste minderheid omdat de ‘Ruling Family’ daartoe behoort. Ze komen uit het berggebied aan de Middellandse Zee waar Latakia en Tartus de belangrijkste steden zijn. De religieuze

sekte behoort tot een tak van de Sjiitische Islam. Alawieten hebben zich door de eeuwen heen aangepast aan de heersende Soennieten, terwijl ze in het geheim vasthielden aan hun eigen geloofsovertuiging. Ze deden in hun eigen bergen nagenoeg waar ze zelf zin in hadden. Lawrence van Arabia schreef over een Alawiet, dat hij nooit iemand van de eigen sekte zou verraden, maar dat altijd zou doen bij een ander. Kortom het is een hard, taai en onafhankelijk volkje.

Na de onafhankelijkheid in 1946 verviel Syrië in een periode van totale chaos.

Militaire machtsgrepen volgden elkaar in snel tempo op. Totdat in 1970 de Alawiet Hafez Al Assad als leider van de Ba’ath Partij, naar de macht greep. Hij bracht de broodnodige politieke stabiliteit door de Soennitische meerderheid van hun macht te beroven. De Soennieten hebben dan ook een bloedhekel aan de Alawieten. Het is goed om alle vuiligheid die er nu over de Alawieten gespuid wordt op waarde te schatten.

Hafez regeerde Syrië met harde hand in de Alawitische traditie van onafhankelijkheid en achterdocht. Na zijn dood in 2000 kwam zijn zoon Bashar aan de macht. In eerste instantie leek het alsof hij zich wilde ontdoen van de oude kliek rond zijn vader en hervormingen wilde doorvoeren, wat hem erg populair bij het volk maakte. Vanaf 2008 begon hij inderdaad marktgerichte hervormingen te implementeren om buitenlandse investeringen aan te trekken. Dat had echter tot gevolg dat er een snel dieper wordende kloof tussen welvarend en arm ontstond.

Bedoeien en stateloze burgers

B

edoeïen trekken allang niet meer op de ouderwetse manier rond op zoek naar water voor hun kamelen. Vanaf de vijftiger jaren zijn ze onder druk van de omstandigheden sedentair geworden. De bedoeïen proberen nu

als boer in hun levensonderhoud te voorzien of zijn naar de steden getrokken. Er zijn er ook die in een bepaald gebied rondtrekken met kuddes schapen en geiten.

In Bedoeïendorpen staan langs de weg de tenten keurig ingepakt, al of niet op trailers, klaar voor de volgende trek.

In recente jaren zijn door de aanhoudende droogte, boeren uit het oosten van Syrië verkast naar de streek rond Da’raa. Volgens Ibrahim was dat de reden waarom in het begin van de opstand juist daar belangrijke families de straat op zijn gegaan om te protesteren en te betogen voor meer zeggenschap.

Dan zijn er ook nog de stateloze burgers. Dat zijn de mensen die tussen staten hangen en die daarom niet de Syrische nationaliteit krijgen. Soms gebeurt dat omdat ze anders ‘het recht op terugkeer’ zouden verliezen zoals de Palestijnen.

Soms omdat ze niet opgenomen waren in het Ottomaanse bevolkingsregister(!) zoals de Koerden. Syrië heeft ook 2 miljoen Irakese vluchtelingen opgenomen na Golfoorlog II. Inmiddels zijn velen van hen weer teruggekeerd vanwege de onlusten.

Deze bedoeïen vrouw verdient geld voor haar familie door heerlijke pizzabroodjes voor de toeristen te bakken in een openluchtkeuken in de buurt van één van de Dode Steden.

En dan de Druzen

I

n Zuid-West Syrië ligt Jebel El Druze, het gebied van de Druzen. De Druzen zijn een godsdienstige groep die in de 11de eeuw voortgekomen is uit het Sjiisme. Ze geloven in één ondeelbare, niet te plaatsen God.

De Druzen zijn verdeeld in ingewijden en niet-ingewijden. De ingewijde mannen

en vrouwen houden de godsdienst in stand, die verder op geheimhouding berust zodat in tijden van nood het makkelijk te verbergen is. De Druzen vormen weliswaar een hele kleine, vaak vervolgde, minderheid van de bevolking van Syrië, Jordanië, Israël en Libanon toch zijn ze door hun assertieve gedrag in het laatste millennium een zeer belangrijke politieke factor geweest en zijn ze het nog steeds.

De Syrische Druzen steunen bijv. succesvol het huidige regiem (zoals te zien is op de films ‘De Syrische Bruid’ en ’Shout”).

Deze citadel die zowel de toegang als de omgeving van het veel oudere Palmyra beheerst, is gebouwd in het begin van de 17de eeuw door een Druze veldheer, die grote delen van Syrië in zijn macht had, ondanks dat hij een onderdaan van het Ottomaanse Rijk was.

Heading One text

Sahbah, een Druzenstad

J

ebel El Druze is in de 19de eeuw verlegd van Zuid Libanon naar Zuid-West SyriĂŤ. Zo is het antieke Sahbah tegenwoordig een Druzenstad. In Sahbah zijn alle aspecten van het urbane Syrische landschap aanwezig: zuilen (oud

en nieuw), hergebruikte oudheid zoals het wegplaveisel en de muur van zwart tufsteen, binnenplaatsen, Koreaanse middenklassers, pick-up trucks met custombuilt opbouw voor het vervoer van goederen, mensen en dieren, knetterende brommertjes voor de hele familie, en op het dak: televisie schotels, zonnewarmte collectoren en plastic watertanks.

Deze knalrode watertanks beheersen niet alleen in Jebel El Druze het zicht op dorpen en stadjes, maar overal in SyriĂŤ. Onlangs waren de watertanks makkelijk doelwit voor de troepen die stadjes en dorpen omsingelden, die in opstand zijn tegen het huidige bewind.

Somberen op het zwarte tufsteen van Jebel El Druze

J

e kan je niet tot Druze laten bekeren of bekeerd worden. Je wordt als Druze geboren en houdt het Druzendom in stand door met een Druze te trouwen.

Met circa 1 miljoen Druzen in de wereld is dat een heel kleine genpoel. De

Druzen zijn ambitieus en timmeren graag aan de weg. Ze hebben dan ook relatief veel grootheden voortgebracht zoals Farid Al Atrash, bekend bij liefhebbers van Arabische muziek. Druzenmeisjes en vrouwen gaan niet gesluierd en gezien de mode van het moment is de kleding vooral zwart en strak. Ik zat hier in Sahbah de eeuwenoude straatstenen te tekenen op de stoep van een monteur van petroleum kookstelletjes. Hij vond de nieuwlichterij in kookapparatuur maar niets.

Er gaat volgens hem niets boven een gerecht dat bereid is op een komfoortje. Het enige gasstel in de zaak gebruikte hij dan ook als parkeerbelemmering.

De bestrating is van de zwarte vulkanische tufsteen die alles bepalend is voor het uiterlijk van heel Jebel El Druze. Het was de enige streek in SyriĂŤ waar ik mij niet prettig voelde. Zelfs de uitbundige nieuwbouw in schitterende pastelkleuren kon mijn bedrukte stemming niet verlichten. Mijn reisgenoten daarentegen dartelden opgewonden rond tussen de zwartgrauwe restanten van Romeinse theaters, vroegchristelijke bisschoppelijke paleizen en daalden vreugdevol af in griezelig diepe cisternen.

Heading One text

HO OFD STUK5 HET DAGELIJKS LEVEN

Toerisme in Syrie

T

oerisme zoals wij het kennen met hoogontwikkelde attracties, bezoekerscentra, busladingen vol nieuwsgierigen en kustplaatsen vol hotels kent men in Syrië niet. Zelfs in de grootste toeristenattractie

van het land Palmyra (wereldberoemd vanwege al die zuilen) is het een rustige bedoening. Op de dag dat ik deze tekening maakte, hebben een vijftal bussen een handjevol Fransen en Italianen gebracht, die al snel verloren raken te midden van de uitgestrekte ruïnen.

Toch is het toerisme in Syrië al heel oud. Denk aan de nieuwsgierigen in de oudheid, die van alle delen van de wereld kwamen om San Simeon te zien paalzitten en die de wonderen van Saidnaya kwamen aanbidden. Denk ook aan de Sjiitische Moslims die al meer dan een millennium lang komen huilen bij het hoofd van Hoessein. Om de pelgrims niet te vergeten die op weg naar Mekka Aleppo en Damascus ‘aandeden’. De Soek van Damascus had niet voor niets een wereldwijde reputatie vanwege de rijkdom en overvloed. Vanaf de 18de eeuw kwamen de Europeanen die de ‘mystiek’ van de ‘Orient’ willen proeven en de ‘Bijbelse’ locaties met eigen ogen willen aanschouwen. Op deze tekening heb ik het huidige toerisme proberen samen te vatten: Willem, mijn reisgenoot, is de wonderen van Palmyra aan het schetsen in de rust van de late namiddag, terwijl een Bedoeïen meisje de magere opbrengst van de dag zit op te tellen.

Modeverschijnselen

I

n Aleppo en Damascus zie je alle vormen van Islamitische hoofdbedekking. De Hidjab wordt gebruikt als expressiemiddel waarmee een vrouw of meisje toont hoe ze in het leven staat. Hoe verontwaardigder over de staat van de wereld,

hoe zwarter en strakker de Hidjab en hoe langer de jas. De religieuze types uit de voorsteden dragen de Niqab waarbij het gezicht verborgen gaat achter een voile.

Om in de Soek de koopwaar toch te kunnen beoordelen wordt de voile opgetild met de beweging waarmee een vrouw een lastige haarlok uit het gezicht duwt.

Mannen houden het meest van de Niqab waarbij alleen de ogen vrij zijn. I.p.v. posters van vrouwen in uitdagende poses zie je in Syrië stickers met ogen die je door een zwarte brievenbus aanstaren. Heel spannend allemaal. Maar de meest voorkomende Hidjab is toch wel de ijscohoorn, waarbij de hoofddoek uitloopt alsof er hoog opgetast haar onder schuil gaat.

Zwart is ook bij niet-moslimvrouwen de modekleur van het moment en wordt opgesmukt met witte fonkelende elementen van glas of metaal. Verder zit de kleding, ook als het een lange kuise jas is, vooral strak om het lijf en is daardoor niets verhullend. Tenminste zo lijkt het. Maar wat blijkt: de hoofddoek dankt zijn volume aan haarstukken en onder de Niqab kan gewaagde lingerie schuilgaan. Syrië is beroemd om pikante lingerie. Het zal de bedoeling zijn dat het in de intimiteit van de echtelijke slaapkamer onthuld wordt, maar het staat voor iedereen te kijk in de etalages van de Soek uitgestald. Meer weten over de geheimen van de Syrische vrouw? Lees: ‘The secret life of Syrian lingerie: intimacy and design’ van Malu Halasa en Rana Salam

Heading One text

Lentebloesem en dieselrook

W

egrestaurants bedienen verschillende doelgroepen: vrachtwagenchauffeurs, bussen met pelgrims en toeristen maar ook families met kleine kinderen die speciaal daar heen gaan voor een

uitje. De pleisterplaatsen variëren dan ook van simpele verveloze hutten tot enorme pretpaleizen. De grote restaurants langs de M5 waar de pelgrimsbussen stoppen hebben keurig netjes aparte ruimten voor vrouwen en één had zelfs z’n eigen Halal slagerij. Restaurant- of ‘Fast Food’-ketens hebben we echter nergens gezien. De uitspanning waar deze tekening is gemaakt behoorde tot de gammele verveloze variant, maar dat maakte de ‘Meze’ niet minder smakelijk.

Het was lente toen wij in Syrië waren. Er lag nog sneeuw op de toppen van de bergen en het kon flink regenen. De temperaturen waren heel aangenaam voor ons, die uit de winterse kou kwamen. Aan de amandelbomen bloeide de tere bloesem op de kale takken. Er wordt goed voor de bomen gezorgd en ieder jaar worden de takken bijgepunt. Op de tekening staan aan de overkant van de drukke hoofdweg tussen Homs en Palmyra bloeiende amandelbomen en kale vijgenbomen door elkaar. Op de voorgrond slingeren twee dikke, oude wijnranken zich omhoog naar het dak. Pas later zullen er bladeren en druiven aan komen. Overal langs de weg zijn afgravingen waar zand en stenen voor de bouw gewonnen worden. Vrachtwagens rijden heen en weer en spuwen dikke dieselrook.

‘Doe-Het-Zelven’

O

mdat er geen mogelijkheid is om de was ‘buiten de deur’ te doen, doet Hesseltje haar wasje zelf in de wasbak van de hotelkamer en maakt er een zelfportret van.

Syrië heeft officieel een socialistische geleide economie maar het is in

werkelijkheid een ‘Doe-Het-Zelf’ economie. Hierdoor is de ‘Soek’ alles bepalend.

Het regiem heeft zich ‘in de Soek ingekocht’. Daardoor worden de onlusten tot nu toe letterlijk buiten Bab Tuma gehouden tot grote ergernis van de VS en de EU. Zij roepen om ‘acties’ in de hoop dat Syrië ‘opengegooid’ kan worden.

Zoals dat gebeurde in andere landen in de Arabische wereld, waar grootschalige investeringen uit het ‘buitenland’ de kleine bestaande economieën grotendeels hebben vernietigd.

In Syrië is door de tijd heen wel eens ‘buitenlands’ economisch gedachtegoed binnengelaten, zoals uit Sovjet Rusland, maar het is nooit aangeslagen. De ‘gesocialiseerde’ gezondheidszorg en het uitgebreide systeem van subsidieringen is er een overblijfsel van. Politiek gezien is de ‘Soek’ als economische factor vooral behoudend en gaat voor de status quo. Slechts eenmaal is de ‘Soek’ van Damascus meegegaan met een opstand en het is ze zeer duur komen te staan. Dat was in 1925 toen de Druzen tegen de Franse overheersers ageerde en Damascus hun kant koos. De Fransen bombardeerden de Oude Stad waarvan een groot deel platgelegd werd en veel slachtoffers vielen.

Nu probeert het ‘Westen’ de Soek los te weken van het regiem door de credit cards van Syrische zakenlieden te blokkeren. Maar niet getreurd: via India is alles mogelijk.

Heading One text

Oud en nieuw

I

n het Christelijke bergstadje Ma’loula trof ik deze oude Sovjet tractor neus aan neus met een glimmend nieuwe middenklasser uit Korea. Toen ik deze tekening zat te maken kreeg ik grijnzend bijval van een Syriër die over mijn

schouder meekeek.

Sinds de onafhankelijkheid heeft Syrië een opvallende politieke koers gevaren met telkens andere regionale en internationale partners. Het heeft ooit samen met Egypte een Verenigde Arabische Republiek gevormd. Het schurkte een beetje tegen Sovjet Rusland aan. Tijdens Golfoorlog I stond het aan de kant van Amerika, maar toen Golfoorlog II uitbrak behoorde het met Iran volgens Bush tot de ‘Axis of Evil’. De laatste tijd was het ‘Beste Vrienden’ met de snel opkomende regionale macht Turkije waar Syrië historische banden mee heeft. Maar momenteel trekt Turkije zijn handen af van het regiem van Al Assad.

Door al dat politieke gefriemel is Syrië verfrissend vrij gebleven van de graaiende vormen van marktkapitalisme, dat de regio zó heeft verarmd dat de revolutie wel moest uitbreken. De onvrede in Syrië gaat vooral over het gebrek aan politieke vrijheid en medezeggenschap. De Soennieten roepen om democratie omdat zij de meerderheid vormen en politieke verantwoordelijkheid willen of zelf de macht willen grijpen.

Langs de kant van de weg

T

oen ik nog jong was, noemde ik mezelf geen toerist maar ‘reiziger’ omdat ik mijn duim opstak en wel zag waar ik uitkwam. Tijdens het liften was ik voornamelijk op mensen gericht: liftgevers, toevallige ontmoetingen en

andere reizigers. Voor het eerst als toerist in een ‘geheel verzorgde reis’ was ik vooral gefixeerd op monumenten en andere materiële zaken. Met mensen buiten ons groepje had ik gedurende de reis nauwelijks contact.

Toen ik nog liftte zag ik monumenten of bijzondere gebouwen bij toeval of mistte ze, omdat ik niet wist dat ze er waren of niet kon duiden. Zo zouden deze lemen gebouwtjes in de woestijn mij ontgaan zijn. Wij zagen ze bij toeval vanuit onze luxe bus en vroegen Ibrahim om er te stoppen. Het complex lag er verlaten bij. Verwonderd liepen we er omheen en keken door de vensters. Medereiziger Willem gaf mij uitleg. Het waren in aanbouw zijnde bijenkorfwoningen. Hele dorpen bestonden vroeger uit deze bijzondere gebouwen. Bijenkorfhuizen zijn opgetrokken uit blokken gedroogd leem met stro erin verwerkt voor de samenhang. De koepels maken het gebruik van hout voor de dakconstructie overbodig. Daardoor kan het weinige hout dat beschikbaar is gebruikt worden voor niet dragende constructies. Het leek erop dat, alhoewel er overal in Syrië een ware ‘building boom’ aan de gang is, de bouw toch kleinschalig van opzet blijft.

Erg mooi is deze toevalstreffer wel.

Heading One text

Zuilen

S

inds de ontzuiling van Nederland is er geen land ter wereld dat zo verzuild is als Syrië. Misschien is het zelfs het land met de meeste zuilen. Het is daarom niet vreemd dat Syrië de bakermat was van het ‘zuil- of paalzitten’.

Sinds mensenheugenis is in Syrië de basis van ieder gebouw de zuil. Oude zuilen werden in Syrië vaak hergebruikt in nieuwe constructies; duurzaam bouwen noemen ze dat nu.

Een zuil of kolom kan uit één stuk gehouwen of gegoten zijn of bestaan uit meerder tonvormige blokken steen die op elkaar worden gezet. Meestal bestaat de zuil uit drie elementen met onderaan de brede voet en bovenaan het kapiteel dat breder naar boven uitloopt met daartussenin de schacht. De schacht kan glad zijn, maar ook mooi gemaakt met canneluren. De zuil wordt verticaal belast.

De kapitelen worden horizontaal overbrugd door architraven of door bogen.

De zuilen kunnen in diverse materialen worden uitgevoerd zoals natuursteen, gewapend beton, hout of PVC. Voor de tekenaar is niets zo saai en tijdrovend als het tekenen van een rij identieke zuilen, maar in Syrië is er bijna geen ontkomen aan. Dus ontwikkelde ik al vroeg tijdens mijn reis een ernstige zuilfobie. Als het maar even kon probeerde ik zuilen te mijden, wat vooral in Palmyra erg moeilijk was. Maar daar leerde ik wel dat zelfs in moderne bouwtechnieken de zuil nog steeds overheerst. Er is eigenlijk niets veranderd. Alleen zijn de zuilen nu niet meer van stukken gebeiteld steen maar van gewapend beton.

Heading One text

Nieuwbouw

E

en van de eerste dingen die in Syrië opvallen is Nieuwbouw. Overal wordt Nieuwbouw gepleegd. Niet de naar de hemel reikende erecties van ‘Corporate Pride’ zoals overal elders in de wereld, maar uitbundig

gedecoreerde familie residenties. Ook wat dat betreft gaat Syrië haar eigen gangetje.

Er is hier en daar wel iets hogers in Damascus en Aleppo en er zijn plannen om echte wolkenkrabbers te doen verrijzen, maar voorlopig is de meeste Nieuwbouw vertrouwenwekkend kubusvormig en dicht tegen de grond. Wel wordt er met de bouw van ieder huis rekening gehouden met uitbreiding. Meestal staan de betonnen zuilen al klaar op het dak ter voorbereiding van nog een verdieping of die er komt of niet. Maar de maatvoering blijft kleinschalig en privé. Boven Ma’loula ligt het stokoude klooster van de heilige Joris. Daar klinkt het ‘Onze Vader’ in het Aramees, de taal die volgens de overlevering door Jezus zou zijn gesproken. Dat neemt niet weg dat recht tegenover de ingang tot het antieke monument gloednieuwe villa’s in aanbouw zijn, want iedere bevolkingsgroep wil dicht bij de bron van hun cultuur verblijven.

De Vastgoed ‘Boom’

A

ls op het nieuws bericht wordt over tanks, die een stad of dorp binnenrollen, denk ik aan al die uitbundige nieuwbouw die kwetsbaar ligt te wezen. Al dat geld en moeite die de mensen zich getroost hebben

om hun eigen droompaleisje te creëren kan met één schot van een tank teniet worden gedaan. De opstand zal heus wel een negatieve invloed hebben op de bouwvreugde, dacht ik. Schets mijn genoegen toen ik onlangs op het internet las dat door de chaos, de ‘building boom’ juist nieuwe hoogten bereikt. De bureaucratie schijnt niet meer te werken als voorheen (aan wie geef ik nu mijn smeergeld?). Mensen nemen het heft zelf in handen en bouwen er op los zonder vergunningen. Dat is nog eens een ‘carpe diem’ mentaliteit.

Maar waar komt het geld voor de bouwmaterialen vandaan? Heus niet alleen uit de subsidiepot. Van de bank dus. In de grote steden vielen vooral de ‘Islamitische’ banken op. Wat heeft de schijn van goddelijke goedkeuring te bieden, dat de andere banken niet hebben? Ik besloot een bezoek te brengen aan de ‘International Islamic Bank of Syria’. Ibrahim koos voor mij een branche uit vlak bij ons hotel in Aleppo. Het was donderdag, de zaterdag van de Islamitische wereld, en het was een drukte van belang. Een lange rij mensen stond aan de ingang te wachten om bankzaken af te handelen. Later hoorde ik dat het die dag extra druk was geweest vanwege de onrust die in het zuiden van het land was uitgebroken.

Mensen wilden dicht bij hun geld zijn.

Islamitisch Bankieren

‘H

et verschil tussen Islamitische banken en andere banken is dat de Sharia, de Islamitische wetgeving, wordt toegepast in de transacties,’ legt de manager van de International Islamic Bank of Syria mij uit.

‘Dat betekent dat woeker verboden is en dat bankieren gebaseerd moet zijn op het delen van winst en verlies.’ Hij vertelt dat zijn klanten vooral geld lenen om een huis te bouwen of te kopen. ‘Als iemand bij ons komt om een huis te kopen, kopen wij het voor hem om het dan in huurkoop aan te bieden. Op die manier zijn wij mede probleemeigenaar. De bank zit met het huis als de klant zijn hypotheek niet kan aflossen. In dat geval wordt de opbrengst van het huis verdeeld tussen de bank en de cliënt.’ Het klinkt te goed om waar te zijn. En hoe zit het met collateraal? ‘Als onderpand kan behalve startkapitaal ook de familie van de klant garant staan of de werkgever. De sterkte van het onderpand bepaalt de hypotheekrente.’

Hoe zit het met het bouwen van een huis? ‘Dat is een gemeenschappelijke onderneming van de bank en de cliënt. De bank zorgt voor het geld voor materialen; de klant levert het werk. Als het huis klaar is, betaalt de klant de lening terug. Op die manier draagt de klant niet de hele last als het mis gaat.’

Het principe van solidariteit speelt bij Islamitisch bankieren een belangrijke rol.

De bank en de eigen achterban van de klant staan vierkant achter hem. Wat als de klant kind noch kraai heeft? ‘Nee, aan die mensen lenen wij niet.’ Omdat de onderliggende gedachte godsdienstig is draait alles om ethische investeringen en moreel verantwoorde aanschaf. Een bordeel of café wordt er niet mee gebouwd.

Misschien zijn er daarom nog geen Islamitische banken in Nederland?

Heading One text

Ibrahim

W

ij hebben erg geboft met Ibrahim onze chauffeur. Niet alleen is hij een uitstekend chauffeur en een bron van verrassende informatie; ook kwam geen enkele vraag ongelegen. Zelfs niet toen ik hem naar de

poster vroeg van de stamboom der Profeten uit de Thora, Bijbel en Koran die we in de Al Firdaws Madrasa hadden gezien. Die poster moest toch ergens te krijgen zijn? Waarom zijn er in SyriĂŤ bij iedere moskee geen winkeltjes waar religieuze boeken en posters te koop aangeboden worden zoals in Iran en Afghanistan?

Hij nam mij mee op zoektocht door de gehele Medina van Aleppo, tot we tenslotte in een klein zijstraatje een kantoorboekwinkel vonden, waar ook religieuze teksten te koop waren. Maar geen posters! Ibrahim vertrok geen spier toen ik opgewonden mijn ongenoegen kenbaar maakte tegen de eerbiedwaardig bebaarde winkelier.

Ibrahim kreeg te horen dat hij die avond terug kon komen en misschien was er dan de poster. Want natuurlijk wist de winkelier precies wat ik bedoelde.

Inderdaad de volgende ochtend overhandigde Ibrahim trots een rol met voor ieder van ons een exemplaar van de boom der Profeten om mee naar huis te nemen en nooit meer te vergeten wat de godsdiensten van Het Boek bindt.

Katten in Islam

I

n de Khan Al Wazir is men er trots op dat dezelfde kattenfamilie er al sinds de opening van de Khan woont. Er zal heus wel eens nieuw bloed door de grote poort naar binnen zijn gewandeld, maar het idee spreekt aan. Voor mij

was het nieuw, dat katten in Islam een belangrijke plaats innemen. De Profeet Mohammed was een groot kattenliefhebber. Hij had een lievelingskat Muezza, die als hij predikte vaak bij hem op schoot zat. Het verhaal gaat dat toen hij op een keer gewekt werd door de oproep tot gebed en hij zich wilde aankleden Muezza op een mouw van zijn gewaad lag. Hij sneed de mouw af zodat Meuzza kon blijven slapen.

In de Hadith staat dat je met respect met katten om moet gaan en dat je heus wel uit hetzelfde waterbakje als de kat mag drinken, maar je mag ze niet verhandelen. Katten zijn welkome dieren in de moskee en vaak kan je er brokjes krijgen om ze te voeren. In de tijd van Mohammed was er al een kattenasiel waar vrijwilligers voor zieke dieren zorgden. Voorname mensen lieten giften na aan moskeeĂŤn om voer te kopen en wijsgeren waren dankbaar dat de katten knaagdieren weghielden bij hun geschriften. Respect voor dieren is trouwens een belangrijk onderdeel van de Islamitische leer. Maar dat wil nog niet zeggen dat iedereen zich er aan houdt, want overal ter wereld geldt dat mensen met dieren omgaan, zoals er met hen wordt omgegaan.

Heading One text

Ziek in Syrie

D

e Maristan Nur ad Din is nu een museum, maar was vanaf de 12de tot diep in de 19de eeuw een opleidingsziekenhuis. Iedere binnenplaats in het complex heeft een fontein, omdat het geluid van fris klaterend water

het genezingsproces zou bespoedigen.

Mijn reisgenoten waren opgewonden over de behandelmethoden en geneesmiddelen van de oude Arabieren, zoals verdoving bij operaties en muziek bij gekte. Heden ten dage zijn de behandelingen en onderzoeksmethoden hetzelfde als bij ons. Dat merkte ik aan den lijve, toen ik last van mijn kwaal kreeg, en op instructie van een in Rusland opgeleide internist een serie testen onderging en uiteindelijk een medicijn voorgeschreven kreeg, dat mijn eigen arts instemmend deed knorren. Totale kosten van consult, tests, medicijn, inclusief fooi voor de taxichauffeur Euro 45,-.

Lieve Joris beschrijft in haar boek ‘De poorten van Damascus’ een ‘moderne’ psychiatrische inrichting die dicht bij een beruchte gevangenis is gevestigd. Haar grimmige belevenis staat in geen vergelijk tot de klaterende fonteinen en helende muziek van weleer. Op de tekeningen is het centrale hof van de Maristan en de omliggende aanbouw te zien met de duiventillen in de huismuren.

Heading One text

HO OFD STUK6 FLUX

Moederdag

V

eel is veranderd sinds de heerschappij van Koningin Zenobia in Syrië.

Moederdag is nu een belangrijke feestdag. Het wordt gevierd op de bekende manier met uitjes naar buiten om ‘en famille’ te BBQen. Wij

kwamen Umm Ashyra tegen terwijl ze met haar dochters en kleindochters door de ruïnes van Sharqi ronddoolde. De dochters hadden er schik in en filmden elkaar en de dames in ons gezelschap met hun mobieltjes.

Doutsje herkende zichzelf in de dwarsgebakken dochter die niet wilde dat haar moeder (en haar echtgenoot?) wist dat ze een mobieltje had. Hun moeder voelde zich meer tot mij aangetrokken. Daar maakte ik natuurlijk meteen misbruik van door haar te portretteren. Wij trokken ons in de schaduw van een muur terug en lieten de jonkies darren.

Later bleek dat aan de rand van het ruïnecomplex de broer en schoonzoon van Umm Ashyra vanaf de laadklep van een open vrachtwagen een feestmaal voor Moeder aan het bereiden waren. Een heel schaap werd er op een gaskomfoor gebraden. Wij dronken een kopje koffie mee en trokken toen verder zoals toeristen dat betaamt. Er was nog enige verwarring over de naam Umm Ashyra.

Volgens onze chauffeur Ibrahim was Ashyra de naam van haar stam. Dan zou ze zich dus als ‘Stammoeder’ hebben voorgesteld. Mooier kan het niet.

Alleen maar vriendinnen?

D

ikkerdje en Hoofddoekje waren aan het spijbelen. De hele ochtend hingen ze op en om de schommel in het park. Gezien de buurt waarin het park lag, zal Dikkerdje Armeens zijn geweest en Hoofddoekje was ongetwijfeld

een Moslima. De tieners hadden alleen oog voor elkaar en hadden elkaar ontzettend veel te vertellen. Hoofddoekje moest haar beste vriendin alsmaar aanraken. Dan sprong ze opgetogen van de schommel en greep Dikkerdje stevig vast om dan met oneindige affectie haar hoofd tegen zich aan te drukken. Daarna renden ze allebei weg uit het zicht in uitgelaten vreugde om even later toch weer op hun stek terug te keren. Toen de school uitging, voegden ze zich braaf bij de stroom meisjes die huiswaarts keerden.

Op een dag zal Hoofddoekje veranderen. Ze zal tijdens het huwelijk van haar zus of nichtje ineens gefascineerd raken door dat facet van het leven. Dikkerdje zal dan niet meer belangrijk voor haar zijn. Dikkerdje zal verbijsterd achterblijven, op haar nagels gaan bijten en moeilijk en opstandig worden tot wanhoop van haar ouders. Maar uiteindelijk zal ze tot grootse daden komen. Zo gaat dat in het leven.

Chillen in Beit Jabri

A

ls toerist schaats je over de oppervlakte van een land. Wat onderhuids speelt, ontdek je alleen als je er woont. En dan nog hangt het er van af wat je wil zien. Voor ons als toeristen was Syrië een verademing. Het

voelde veilig. Het was niet vercommercialiseerd, maar wel cultureel verfijnd. Wat vooral in het oog sprong was een bescheiden economische welvaart op een kleinschalig, fijnmazig niveau. De Syriërs bleken ontwikkeld, leken tevreden en deden zich binnen hun eigen cultureel religieuze context zelfbewust voor. Waar in ons land de agressiviteit in het oog springt, waarmee culturele en religieuze verschillen gepresenteerd worden, leek het alsof in Syrië mensen in harmonie naast en met elkaar leven.

Maar was dat wel zo?

Dat Syrië geregeerd wordt door één familie is niks nieuws onder de zon. In welk land in de Arabische wereld is dat niet zo? Dat er aan de poten van die dynastieën gezaagd wordt en dat machthebbers in paranoïde waanzin te keer gaan is eigenlijk ook niets nieuws, toch? ‘s Lands wijs ‘s lands eer, denk je, het zal wel altijd zo blijven.

Toen ik de eerste dag dat ik in Syrië was deze jonge mensen zat te tekenen, had ik graag willen weten wat belangrijk voor hen was en hoe ze hun toekomst zagen.

Op de vraag wat vrijheid voor haar betekende heeft een vrouw in Aleppo onlangs gezegd: ’s nachts ongestoord op straat lopen.

Het Nationaal Museum te Damascus

E

ind 2010 hief Hillary Clinton de Amerikaanse blokkade op de verkoop van ICT aan Syrië op. Hiermee kon Syrië ineens gebruik maken van Amerikaanse communicatiesoftware en vrijelijk opstoten in de wereld van

het internet en de sociale media. Gekopieerde software en proxies zouden niet meer nodig zijn.

Toegang tot software wil niet zeggen dat nu alles werkt. Je kan je Blackberry nog steeds niet gebruiken. Dus de Gigi Ibrahim’s van Syrië communiceren vooral via mobiele telefoons. Echter de provider is in handen van een lid van de regerende familie...

De gemiddelde Syriër kan nu software aanschaffen, maar kan het niet betalen.

Daarom werken de meeste hotels en café’s, die internet aanbieden nog steeds met gekopieerde versies van o.a. Doctor Norton die niet te updaten zijn. Daardoor ligt het ‘beveiligde’ internetverkeer wijd open voor hackers. Dit leidde tot enorme frustratie bij mijn reisgenoten. Zij hadden veel moeite om een ‘veilige’ internet verbinding te vinden. Ze vonden zo’n internetwinkeltje in de krochten onder ons hotel in Damascus. De eigenaar was een Russische Syriër, die de hete adem van het ‘veiligheidsapparaat’ constant in zijn nek voelde.

Heading One text

‘Het Medium is de Massage’

O

nlangs overleed Gil Scott-Heron, de dichter die onsterfelijk werd met zijn confronterende, pop-artie en super geestige song: ‘The revolution will not be televised’. Daarin steekt hij de draak met de zwarte Amerikanen,

die passief ondergaan wat de media ze voorschotelen in plaats van actief de straat op te gaan om hun levensomstandigheden te verbeteren.

Toen de nood op z’n hoogst was ging men in Tunesië, Egypte, Jemen en tenslotte ook in Syrië wel weg van de Soaps op TV en de straat op.

De Arabische nieuwszender Al Jazeera hing een camera aan het dak van een gebouw belendend aan Tahrir(bevrijdings)plein in Cairo. Daarmee werd ‘The Revolution Televised’ zelfs voor de thuisblijvers. Overal in de wereld kon men zien hoe revolutie er ‘live’ uitzag.

Het regiem in Syrië wilde dit soort inmenging van buitenaf niet en liet prompt geen journalisten meer toe. Geheel volgens de Syrische ‘doe het zelf’ traditie zijn de protesterende burgers de berichtgeving toen zelf gaan verzorgen via op ‘You Tube’ gezette filmpjes. De demonstraties werden met de mobiele telefoon gefilmd en al of niet van commentaar voorzien.

Op de tekening licht Hillary Clinton op de TV militair ingrijpen in Libië toe. De bezoekers van dit Damasceense koffiehuis nabij het Marjeh (Martelaren)plein bespreken de smoezen waarmee al die machthebbers hun daden legitimeren.

Ervaringen en geruchten

A

lle toeristen ‘doen’ ongeveer dezelfde bezienswaardigheden en de chauffeurs en gidsen komen elkaar dan ook telkens tegen. Op deze tekening zien we onze chauffeur Ibrahim ervaringen uitwisselen met een

collega op een terras bij de ruïnes van Sirgilla. Ze hebben reden tot ongerustheid.

Het is al een paar weken hommeles in de zuidelijke stad Da’raa. Angst dat de onlusten zich over het land zullen uitbreiden is reëel. De dag ervoor heeft de bevolking van Aleppo president Bashar Al Assad het voordeel van de twijfel gegeven in een enorme uitbarsting van steun. Het begon in de nacht toen ik wakker werd van getoeter op straat. Bertje, mijn kamergenote zei onmiddellijk: ‘het is een huwelijk’. Maar het klonk niet feestelijk. Ik sprong uit bed en zag nog net een paar auto’s voorbij snellen, waar jonge mannen uithingen die op kwaaie toon leuzen riepen. Echter al snel volgden auto’s met vlaggen en portretten van Bashar en een waar volksfeest barstte los dat de hele nacht duurde.

Al Jazeera berichtte de volgende dag dat het regiem de demonstratie had georganiseerd. Dat kon er bij ons niet in omdat het te spontaan was overgekomen. Maar de geruchtenmachine was in gang gezet en zou niet meer stoppen. Berichtgeving die per SMS en mail uit Nederland kwam, strookte niet met wat wij beleefden. Het zorgde wel voor twijfel en onrust. Ibrahim wist er ook het fijne niet van of wilde het ons niet zeggen. Zeker was dat hij en zijn collega’s bang waren voor hun werk als er een negatief reisadvies zou worden uitgevaardigd en de toeristenstroom zou opdrogen. Dat gebeurde uiteindelijk ook. Onlangs gaf het regiem de schuld aan de gidsen dat er geen toeristen meer naar Syrië komen: ze zouden te duur zijn geworden.

De Opstand

T

erwijl wij door Syrië trokken onder de veilige hoede van hetvliegendenijlpaard.nl werden de onlusten in Da’raa in het uiterste zuiden grimmiger. Ook in de Middellandse Zeesteden Latakia en Banias en

in Deir Ez Zor in het uiterste oosten brak de pleuris uit. Toch bleven de onlusten beperkt en zouden verder onopgemerkt zijn gebleven, ware het niet dat de veiligheidstroepen van ‘Het Regiem’ uitzinnig geweld gebruikten.

De meerderheid van de bevolking bleef vertrouwen houden in de president Bashar Al Assad. Hij zou zijn volk medezeggenschap en vrijheid geven. Hij zou dat doen zodra hij de oude kliek van zijn vader en zijn broer, die de veiligheidstroepen leidde en zijn zwager, die al het geld van buitenlandse investeerders in zijn zak stak, van zich had afgeschud. Geruchten dat Bashar een redevoering voor de TV zou houden, waarin hij niet alleen de staat van beleg zou opheffen, maar ook ingrijpende hervormingen zou afkondigen, werden alsmaar groter. Tenslotte gebeurde het. In een lange, lange speech richtte de president zich tot zijn volk met de ene gemeenplaats na de andere zonder enige toezegging te doen. De teleurstelling onder de bevolking was groot. Terwijl iedereen probeerde over te gaan tot de orde van de dag drong het door dat Bashar misschien toch niet de moed en de wil had die men van hem verwachtte.

Heading One text

‘Amina A’

E

en week na het aftreden van Mubarrak in Egypte verscheen er een blog op het internet onder de naam ‘A Gay Girl in Damascus‘ ondertekend

door ‘Amina A’. Deze blog ging in eerste instantie over hoe Moslima’s toch lesbisch en gelovig konden zijn. Mijn ogen stonden op steeltjes toen ik het voor het eerst las. De Arabische Lente had duidelijk ook de plaatselijke LGBT’s aangestoken. Dat was nog eens

en binnen Syrië onbetro

revolutie! Gaandeweg werd de blog steeds politieker en

journalisten het land in

actueler. ‘Amina A’ bleek wel-geïnformeerd, kon goed

had zelfs email contact

schrijven en gaf solide achtergrondinformatie. In het

te goed om waar te zijn

‘lesbische’ deel werd weliswaar een heel rooskleurig

de identiteit van ‘Amina

beeld geschetst, maar goed, van het begin af aan was

die de Syrische en Ame

ervoor gewaarschuwd dat de blog fictie was met hier en

hebben, niet te traceren

daar wat werkelijkheid. In de loop van april werd de blog

internetdetectives ene T

zelfs toonaangevend, omdat veel nieuwsbronnen buiten

Het feit blijft dat veel va

ouwbaar bleken en er geen mochten. Een vriend van mij met ‘Amina A’. Het was bijna

n. En inderdaad, twijfel over

a A’ ontstond toen de blogger,

rikaanse nationaliteit zei te

n viel. Op 6 juni ontmaskerden

Tom Mcmannus als ‘Amina A’.

an de artikelen en opinies op

de blog informatief en interessant waren.

Dat kon je van een heleboel andere berichtgeving over Syrië niet zeggen. Na ‘Amina A’ volgde er een golf van valse en vervalste ‘nieuwsberichten’ zowel van de kant van de oppositie als van de kant van het regiem. Op een gegeven moment was het totaal onduidelijk waar de waarheid te vinden was.

Een Syrische Soap

E

ind juli naderde Ramadan. Dan zou overdag de rust over de Arabische wereld vallen. Het leven zou pas weer op gang komen na zonsondergang.

Ramadan op het heetste moment van het jaar is geen sinecure, maar

omdat niemand mag eten of drinken valt het lijden door de solidariteit meestal wel mee. Één manier om de Ramadan op een relaxte manier door te komen is door overdag naar Syrische soaps op TV te kijken. Die zijn grappig, ondeugend en gewaagd. Onderwerpen die in andere landen niet uitgebeeld mogen worden, worden in de Syrische Ramadan soaps bij de hoorns gevat.

Niet dit jaar. Dit jaar blijft de Arabische wereld ervan verstoken. De regiems in de Golfstaten en Saoedi Arabië, dikke vrienden van de VS, boycotten de producten uit de Syrische ‘Soek’. Ze willen daarmee de roep om ‘meer vrijheid en medezeggenschap’ steunen, zeggen ze (zolang het maar niet in eigen land gebeurt). Op deze manier hopen ze het weerbarstige Syrische regiem te laten vallen. Zal het ze lukken?

Inmiddels is de situatie in Syrië hoe langer hoe meer gaan lijken op een echte soap vol leugens en bedrog, familievetes en burenruzies, achterklap en moorden.

Maar dan zonder de relativerende humor. Intussen waakt de Arabische Diva Fairouz over dit koffiehuis in de buurt van het Martelaren Plein. Regiems komen en gaan, maar zij, inmiddels 75, blijft zingen. Ibrahim draaide haar ’s ochtends in de bus als we op weg gingen: ‘Om ons in de stemming te brengen.’

Heading One text

Hulp uit Amerika

S

yriërs van alle gezindten die in de laatste 150 jaar naar De Nieuwe Wereld zijn vertrokken, zijn het Moederland nooit vergeten. Ze blijven geld en goederen naar ‘huis’ sturen, getuige deze oude Amerikaanse schoolbussen

die de leerlingen van het Maronitische schooltje staan op te wachten. In het Syrische Soapdrama dat zich momenteel voltrekt, speelt de VS een heel andere rol. Nadat Hillary Clinton Syrië toch aan haar boezem gesloten had, op voorwaarde dat er voortaan Coca Cola en Hamburgers verkocht mochten worden (waarvan de gelden naar leden van de Assad familie zouden gaan), speelt zij nu de verontwaardigde tante. Het ondankbare regiem heeft duidelijk niet begrepen dat bij het Big Mac Menu ook een knieval voor de Amerikaanse waarden hoort.

De Amerikaanse ambassadeur maakte onlangs een toeristisch uitje naar Hama om een vreedzame ‘pro-democratie’ demonstratie te aanschouwen, wat Al Jazeera enthousiast als steunbetuiging aan de Soennitische oppositie betitelde.

De Syrische Christenen pikten het niet. Zij voelen zich in deze soap ernstig door hun Soennitische buren bedreigd en hadden andere steun uit het Christelijke Amerika verwacht. Ze wierpen stenen naar de Amerikaanse ambassade en toen de ambassadeur op zondag ter kerke toog werd hij er zonder pardon uitgezet.

De Syrische oppositie die in het buitenland woont, heeft intussen een ‘Raad van Verlossing’ samengesteld die volgens de pers bestaat uit Islamisten, liberalen en onafhankelijken. Als ik Christen was, zou ik mij ook ongemakkelijk voelen.

Sair de violist

N

a ons vertrek uit Syrië verbreidde de onlusten zich van de drie haarden aan de randen van het land naar het centraal gelegen Homs en naar voorsteden van Damascus die tot de ‘Halve maan van de armoede’

behoren. Na het vrijdaggebed gingen mensen de straat op om tegen allerlei onrecht te protesteren. Het regiem trad hard op. Er vielen steeds meer doden.

Wat er allemaal gebeurde, bleef onduidelijk, maar de demonstranten aangestuurd door lokale committee’s, putten kracht uit de weerstand die ze ondervinden.

Tenslotte begonnen ze ook te roepen om het vertrek van het regiem.

Onder het rustige oppervlak waar wij als toeristen zo van genoten hadden, bleek het te zieden van onvrede. Dat de protesten nu even spontaan waren als de steunbetuigingen eerder aan Bashar was wel duidelijk. Van enige nationale organisatie en leiderschap van de opstand was geen sprake.

Sair was een violist. Hij speelde voor ons op een avond op zijn Syrische viool met één snaar. Hij was een oude, bijna blinde Bedoeïen en zijn grote vreugde was muziek maken en zingen. Hij woonde met zijn familie in de buurt van Palmyra.

Toen hij in april naar Homs ging met zijn pick-up truck om voorraden in te slaan is hij op een of andere manier in de onlusten verstrikt geraakt en vermoord. Deze tekening van hem is een maand voor zijn dood gemaakt. Toen was het geweld slechts vaag gerommel in de verte.

Terug in de Soek

D

e reis is bijna ten einde. Nog een paar dagen te gaan en we zitten alweer op het vliegtuig terug naar Nederland. Voor de laatste maal ga ik naar mijn lievelingskoffiehuis Beit Jabri. Ondanks de aanhoudende onlusten, nu

merkbaar door een grotere aanwezigheid van gemotoriseerde agenten en het zo nu en dan aanhouden van onze bus, is het in de Soek alsof er niets aan de hand is. De kooplieden spelen zoals gewoonlijk hun spelletje Trik Trak alsof hun leven er van af hangt. Een jonge kelner verzaakt zijn taak om klanten te bedienen en kijkt mee. Zo nu en dan kan hij zich niet bedwingen en strekt zijn hand ongeduldig naar een steen uit. Het lijkt de spelers niet te deren. Zij zijn slechts in elkaar geĂŻnteresseerd.

Vijf maanden later als ik de tekening klaar maak voor de Blog, lijkt mij dit partijtje Trik Trak wel een metafoor voor de strijd tussen het regiem en de oppositie. De zetten van de spelers volgen een bepaald patroon. Ieder heeft zijn kansen en maakt zijn keuzes. En de opgewonden kelner is als de EU of voor mijn part Saoedie ArabiĂŤ. Hij heeft een geheel eigen agenda, gunt de partijen nauwelijks tijd en popelt om de stukken op het veld naar zijn eigen hand te zetten.

Heading One text

Bij Ibrahim thuis

O

p de laatste dag nam Ibrahim ons mee naar zijn huis. Hij had ons al vaak verteld over zijn vrouw en zijn tienerdochter Aisha, die het goed op school deed en waarvan hij hoopte dat ze naar de universiteit zou gaan.

Behalve Aisha woonde er ook nog een jong zoontje, Amr, thuis. Zijn andere twee zonen hadden zelf al een gezin.

De meeste vrouwen trouwen bij de familie van de man in, maar Ibrahim was bij de familie van zijn vrouw ingetrouwd. Bovendien behoort de familie van zijn vrouw tot de stateloze Palestijnse vluchtelingen, die nog steeds in diverse kampen verspreid over de regio wonen. De kampen zijn inmiddels niet meer van stadse wijken te onderscheiden. Schoonmoeder verklaarde trots dat de hele buurt naar hun familie was vernoemd.

Ibrahims schoondochter en kleinzoon waren ook bij ons bezoek aanwezig.

Het was een gezellige bedoening waar de vrouwen de boventoon voerden.

Schoonmoeder was de spil waarom alles draaide. Ze had humor en inzicht en was goed gebekt. Haar dochter was ook niet voor de poes. Schoondochter met de baby was een schoonheid en hield ervan om Ibrahim met lekkere hapjes en aandacht in de watten te leggen. Aisha was, toen ze van school kwam, natuurlijk dodelijk verlegen. Het was aandoenlijk om Ibrahim als Pater Familias te zien. Hij was nog steeds de Grote Roerganger maar nu omhuld door het soort bazige liefde dat alleen vrouwen kunnen geven. Vlak nadat wij vertrokken kwam er een negatief reisadvies voor SyriĂŤ en werd hij werkeloos.

Het vliegveld van Dam

W

e vlogen via Amman met Jordanian

Tijdens de overstap in Am

Airways terug naar Schiphol. Bij de ingang

Van de ene ‘gate’ naar de

van het vliegveld namen we afscheid van

vertrouwde producten ko

Ibrahim. Het was een moeilijk moment. Wat we voor

ons overal ter wereld wan

hem wensten, wensten we heel Syrië toe.

Alle internationale luchthavens over de hele wereld

De culture shock was g

agressieve aanslag op on

zijn hetzelfde. Het zijn allemaal kakelbonte tempels

gewend. Op de luchthave

die gewijd zijn aan globaal bekende merknamen.

soberheid troef net zoals

Heading One text

mascus

mman was het niet anders.

e andere was het kamerbreed

open en vreten. We konden

nen behalve in Damascus.

waren er helemaal aan gewend geraakt.

Op de tekening is het kale aankomst labyrint in Damascus Airport te zien met als enige blikvangers de flikkerende schermen met de aankomst- en

groot. We waren die

vertrektijden en de vreemde loketten van de lokale

nze zintuigen niet meer

bureaucratie.

en van Damascus was het

s in de rest van SyriĂŤ. We

Terslotte

D

e reis is ten einde. Alle tekeningen zijn van een bijpassend verhaaltje voorzien. Er valt niets meer te doen dan er een eind aan te draaien. Ik had gehoopt dat ik op een positieve noot kon eindigen, maar niets is minder

waar. Het regiem van Libië is gevallen. Gaat de Nato nu de kanonnen op Syrië richten?

Alhoewel bronnen beweren dat de oppositie geen buitenlandse inmenging en geen bewapening door het buitenland wil. Rusland spreekt van een burgeroorlog terwijl de VS het ontkent. De oppositie blijft verdeeld. Dat kan als een positief groeiproces uitgelegd worden. Wat er ook gebeurt, er is altijd een kans dat na de val van Bashar het land een makkelijke prooi wordt voor alweer een ‘ruling family’ naar Ottomaanse snit.

Intussen is Syrië de eer te beurt gevallen het eerste land te zijn met een via ‘YouTube’ gevoerde opstand. Die ‘doe-het-zelf’ berichtgeving past heel goed bij Syrië.

In de afgelopen maanden heb ik veel over Syrië geleerd vooral door het volgen van ‘Syria Comment’. Syrië en de Syriërs hebben mijn hart gestolen. Misschien wel omdat het een verrassend onafhankelijk land is. Wat de toekomst ook brengt, ik hoop dat dat zo mag blijven.

‘The Angry Arab’ schrijft op zijn blog: ‘Free Syria is destined to become dominant in the Arab world, especially in the fields of arts, culture, literature, and tourism.‘ Ik ben er klaar voor.

Heading One text

Bibliografie Voor alle informatie: Wikipedia Voor de actualiteit in Syrië volgde ik in eerste instantie: - Al Jazeera English, de internationale Arabische nieuwszender uit Qatar Toen: - A Gay Girl in Damascus, de vermaledijde ‘Amina A’ blog Tenslotte: - Syria Comment, een blog met nieuws en commentaar over Syrië - The Angry Arab: een blog met nieuws en commentaar over de Arabische wereld Over homoseksualiteit in Islam: - Een studie over vrouwelijke seksualiteit met een focus op Islam van Brandeis University Boeken: - Lieve Joris: De Poorten van Damascus (een verslag van het verblijf van Lieve bij een vriendin in Damascus) - Malu Halasa and Rana Salam: The Secret Life of Syrian Lingerie (over ontwerp, fabricage en de mensen achter het populaire exportartikel) - Bernard Lewis: Istanbul en de wereld van het Ottomaanse Rijk (een korte geschiedenis over het ontstaan van het Rijk) - Donald Quataert: The Ottoman Empire 1700-1922 (de latere geschiedenis van het Rijk) - Koran (Penguin editie) - Martin Ling: The life of Muhammad from earliest sources

(rechts) reisgenote Will terwijl ze zit te internetten in het Noria Hotel in Hama.