VALENTÍN PAZ ANDRADE LETRAS GALEGAS 2012
IES G. TORRENTE BALLESTER (PONTEVEDRA)
Xurista, político galeguista, empresario e tamén ensaísta e poeta. A polifacética traxectoria de Valentín Paz Andrade (Lérez- Pontevedra, 1898-Vigo, 1987) valeulle ser elixido pola Real Academia Galega como a figura á que se lle dedica o Día dás Letras Galegas de 2012. Valentín Paz Andrade promoveu periódicos como Galicia ou O Pobo Galego, "dous grandes alicerces culturais do galleguismo” da época anterior á ditadura, pero destacou, segundo a Real Academia Galega, porque soubo plasmar o seu forte "compromiso co país" en diversas facetas, tanto do ámbito político, empresarial como literario. A figura de Paz Andrade sempre sobresae como exemplo do galeguismo comprometido coa empresa. Avogado, director de xornais e político comprometido, colaborou co Estatuto de Autonomía de 1936. Admirador de Castelao, que foi quen máis influíu na súa obra literaria, foi desterrado durante as primeiras décadas da ditadura e detido varias veces por axudar a fuxir a intelectuais galeguistas e defender a condenados. Tras a fundación de Pescanova, da que foi desde 1960 vicepresidente, seguiu desenvolvendo un activo labor como ensaísta literario, histórico e económico sobre o progreso de Galicia. E deuna a coñecer, destacou Axeitos, nas súas relacións comerciais internacionais a través do sector pesqueiro.
Logo da morte de Franco, Paz Andrade representou a Galicia na Comisión do Dez que negociou a transición co Goberno de Adolfo Suárez. Elixido membro da Real Academia en 1964, non pronunciaría o seu discurso de ingreso até 1978, sendo xa senador por Pontevedra das primeiras Cortes democráticas. O seu patriotismo tamén destaca na súa obra poética. Formou parte da Xeración de 1925.
Licenciado en Dereito (1921) pola Universidade de Santiago de Compostela, o seu interese pola literatura comezou grazas á influencia do seu tío, o poeta Juan Bautista Andrade, quen lle presentou a Castelao, un dos intelectuais que máis influíron na súa obra.
Durante a súa etapa formativa iniciouse no movemento galeguista, participando na II Asemblea Nacionalista de Santiago de Compostela (1919), e sendo colaborador do xornal Gaceta de Galicia. Foi director do xornal galeguista Galicia entre 1922 e 1926, cando foi pechado pola ditadura de Primo de Rivera. Á súa caída, presidiu o Grupo Autonomista Galego (1930), que constituía o núcleo do galeguismo en Vigo e, tras a integración daquel no Partido Galeguista, foi dirixente do devandito partido, do que foi nomeado secretario en 1934. Foi candidato ás Cortes Constituíntes de 1931 pola Candidatura Galeguista, xunto a Castelao e Ramón Cabanillas, sen éxito (posiblemente debido ás irregularidades, fundamentalmente en beneficio do Partido Radical).1 Ademais, colaborou na redacción do
anteproxecto do Estatuto de Galicia presentado polo Seminario de Estudos Galegos (1931) e publicou diversos artigos políticos no Pobo Galego.
Foi director de revista Industrias Pesqueiras (1942). Traballou tamén como técnico da FAO, coa que participou en diversos congresos e seminarios, e para a que publicou o primeiro tratado sobre Principios de economía pesqueira (1954). Ademais, foi o primeiro especialista español proposto por esta organización para misións internacionais en Hispanoamérica
Obra Escribiu ensaios literarios, históricos e económicos, nos que reflectiu a súa preocupación polo progreso de Galicia. Tamén escribiu varias obras como técnico especializado en temas pesqueiros. Como poeta formou parte da Xeración de 1925 e na maior parte da súa obra poética evidénciase unha motivación patriótica, como se pode observar en Soldado dá morte (1921), Pranto matricial (1954), en que evoca a morte de Castelao e que foi reeditada en 1975 en cinco linguas; Sementeira do vento (1968), en que canta a paisaxe e a xente galega, ademais do exilio e o amor ausente; Cen chaves de sombra (1979) e Cartafol de homenaxe a Ramón Otero Pedrayo (1985), en que incluíu as composicións dedicadas ao autor ourensán. Colaborou en Ou Ensino, Graal e Outeiro con artigos sobre literatura, especialmente ao redor da figura de Castelao; e en Industrias
Conserveiras, O País e A Vangarda con artigos económicos e políticos.
Ensaio literario, histórico e económico Galicia como Tarefa (1959). A anunciación de Valle-Inclán (1967). A marginacíón de Galicia (1970). A galecidade na obra de Guimarães Rosa (1978). Castelao na luz e na sombra (Edicións do Castro, 1982). Galiza lavra a sua imagem (1985).
Sobre temas pesqueiros Os portos nacionais de pesca. Aportacíón de Vigo ao estudo do problema (1928). Produción e fluctuación das pesqueiras (1954).
Sistema económico da pesca en Galicia (1958). Os dereitos sobre o espazo marítimo (1960). O capital como factor do desenvolvemento de Galicia (1970). O concepto de zona económica no novo dereito do mar (1974).
Poesía Pranto matricial (1954). Sementeira do vento (1968). Cen chaves de sombra (1979). Cartafol de homenaxe a Ramón Otero Pedrayo (1985).
Narrativa Soldado dá morte (1921), inédita.
O QUE TODO GALEGO CHORARÍA (Pranto matrialcal)
Chora, Terra, teu pranto das augas e dos eidos e dos ares, as vivas páreas cósmicas da raza, en mantelo de brétemas envoltas que noso fin ao noso orixe liga.
Deita nas áurias leiras do horizonte labradas de solpores e de abrentes, en adoas de luz a debullarse, as sementes feridas da túa door. Arpa de nobres cordas esquecidas, Ceiba teu son no corazón retido, E fai acordes en total latexo Almas, pasaros, ríos e paisaxes.
Chora, Terra, teu pranto xeneroso. O que todo galego choraría, en roda de multánime silencio
e ollares abatidos, rente do longo corpo derrubado que fora vivo mastro en loita núa; perto daqueles beizos, seca fonte da verba nunca dantes máis belida; do peito petrucial, refrorecido de mapoulas pampeiras, que envexan a nacencia das chorimas, xunto das postas maos voltas ao xelo, onde a eito agromaron do seu arte, no cerne da galega patronía, vizosas primaveras.
Chora, Terra, teu pranto matriarcal. O que todo galego choraría, se inda chorar pudera, até cubrir de bágoas o mare.
CANTIGA MATINAL DE SAMIL (Sementeira do vento)
A cavalo da mañán teño una baranda nova, pra escoitar a riveirana de luces de cada aurora.
Bañado na onda do mare e peneirado na brisa entre as palmas do mencer entrou en coiros o día.
A gasa da névoa ao lusco ten remendos amarelos, que lle botan á mañán as roupas dos bolicheiros.
As velas, fror do navío, as gaivotas, fror do ár, derraman pétalas brancas no azul xardín da mañán.
No colo da terra, a Ría deita seu corpo de adoas, e fai cóxegas de luz, o sol na axila das ondas. (…) Denantes do “verde pino”, de beira a beira da Ría, foron as arpas do mare “avelaneiras frolidas”
As “ ondas do mar de Vigo”, as “ondas que grandes son”, arrente das illas nascen e morren en San Simón (…)
VEÑO DA MORTE (Cen chaves de sombra) Galegos, meus irmaos, veño de ter co-a morte. Sin o agardar una vez máis atopo o ventureiro empalme con a vida.
Estóu na singladura do retorno, con ollos recuncantes na alborada, tímpano a se tremer en libres odas, pernas reencarnadas para andar os camiños resucitados.
Veño da morte, irmaos, e no fardel, pouco trouxen para vos: cicatrices de ferro nas palabras.
NON ESCOITEDES
Non escoitedes voz onde non trema o vidro do seu tempo, mainamente, como na pel das augas treme a bris tinguida no blancor dos amieiros.
Non escoitedes voz na que se esquezan as ra铆ces do barro que nos d贸u feito de criaturas, amor para repartir cos semellantes quentor do noso sangue.
Non escoitedes ecos en retorno dos pared贸ns da morte. A vida vir谩 sempre a sulcos novos para se facer fecunda no grao de cada espiga.
CAPOTES DE SOMBRA AMARGOS I Dous a dous en tres ringleiras tricornios seis, seis cabalos, un fusil a cada lombo, capotes de sombra amargos, cal seis funis de tebra sobre hipogrifos marchando. As ferraduras nas laxes ronsel de chispas nos cascos. Charoles do anoitecer verten seu frio no cadro.
Chega o piquete a Bertelo no deslidar do traballo. Mulleres voltan do rĂo, homes a tremar dos gados. Despois veĂąen as culatas porta por porta petando, homes feitos a una banda, vellas de face para manto, e os ollos dos rapaciĂąos no mandil das nais chorando.
GALIZA LAVRA A SUA IMAGEN
“As verticales gaiolas de ferro, cimento e vidro, que encadran a febre dos negocios desde Porto Alegre a Recife, pasando por Brasilia…. Están povoadas de voces galegas. Non sempre da mesma corda que as das cibdades, mais da soleira común do povo. Do vello povo que arrolou a Airas Nunes e Macias, pasando pol-os reis Don Diniz e Alfonso o Sabio. As voces nas que rezan as negras da Bahía romanceadas por Jorge Amado, as mesmas oracións que ofrecen ao Bon Jhesus de Braga ou a Virxen da Franquiera, as miñotas de una e outra banda do río. Unificación pol-a fe, que no caso semella non ser exemplo de sincretismo relixioso. Presupón outro vencello de unificación. O da lingua”