Een bittere pil om te slikken

De schijf van vijf, gevarieerd en vooral veel groente en fruit eten. Dat is goed voor je. Of toch niet altijd? Dathet eten van één stuk fruit, zonder het hebben van een allergie, ernstige of zelfs fatale gevolgen kan hebben zou je dan waarschijnlijk ook niet verwachten. Het tegendeel wordt echter bewezen door een bitterzoet stukje boomvrucht, jawel: de grapefruit.

Hoger dan verwacht

We verplaatsen ons even terug naar 1989, toen David Bailey (klinisch farmacoloog) onderzoek deed naar de effecten van het slikken van de bloeddrukverlager felodipine in combinatie met alcohol. Om de smaak van alcohol te maskeren en om de onderzoeks- en placebogroep hetzelfde smaakgevoel te geven kregen zij grapefruitsap. Uit de resultaten van het onderzoek kwam onder andere naar voren dat de concentratie van het medicijn in het bloed bij beide groepen veel hoger was dan verwacht. Nadat andere opties waren uitgesloten bleef grapefruit over als potentiële aanstichter van dit effect. Omdat de correlatie niet direct logisch leek en Bailey zelf topfit was (eerder rende hij nog de 1500meter op de Olympische Spelen voor Canada) besloot hij het zelf te testen. Hij nam wat van de felodipine en mat vervolgens zijn bloedwaarden. Een aantal dagen later deed hij hetzelfde, maar dan met het drinken van wat grapefruit van tevoren. Niet alleen werd zijn gezicht roder en voelde hij zijn hartslag omhoog schieten, de concentratie felodipine in zijn bloed was maarliefst 5x zo hoog. Dankzij deze test was de basis voor het onderzoek naar de invloed van grapefruit op medicatie gelegd. Inmiddels zijn er zo’n 80 soorten medicijnen bekend waarmee grapefruit een interactie aangaat, waarvan ruim 40 ernstige bijwerkingen kunnen hebben.

Hoe dan?

Wat maakt dat deze hogere concentratie mogelijk is en wat betekent dat dan precies voor de werking van het medicijn? De boosdoeners in dit verhaal zijn furanocoumarines, een groep chemische verbindingen die planten produceren om insectenvraat te voorkomen. De furanocoumarines in grapefruit vormen een sterke binding met het enzym cytochroom P450 3A4 (CYP3A4). CYP3A4 komt voor het grootste deel voor in de lever en speelt een belangrijke rol onder andere in de afbraak van lichaamsvreemde stoffen, door middel van oxidatie. Door deze sterke binding van de furanocoumarines in combinatie met CYP3A4, kan het enzym zijn ‘werk’ niet doen en wordt het middel – in dit geval dus de felodipine – niet goed afgebroken, met hogere concentraties ervan in het bloed tot gevolg. Dit is vooral gevaarlijk als er medicatie wordt gebruikt met een hoge dosering. Normaliter wordt dat afgebroken maar door de binding van furanocoumarines met CYP3A4 lukt dat nu dus niet. Hierdoor zullen er meer bijwerkingen optreden en kan de hoeveelheid zelfs voor orgaanschade zorgen.

Andersom

In tegenstelling tot een grotere hoeveelheid medicatie in het bloed kan het drinken van grapefruitsap ook tot een lagere concentratie leiden. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij fexofenadine, een antihistamine, en heeft te maken met specifieke eiwitten die de medicatie door het lichaam zouden moeten transporteren. De furanocoumarines uit het sap van de grapefruit blokkeren deze transporereiwitten waardoor het medicijn achter blijft in het gastro-intestinaal systeem en zo dus niet zijn werk kan doen. Hierdoor heeft het medicijn dus helemaal geen effect, waar logischerwijs ook gevaren aan hangen.

Wat nu?

Stel nou dat je helemaal verzot bent op grapefruitsap en nieuwe medicatie krijgt voorgeschreven? Moet je dan altijd voorzichtig zijn met het drinken van dit rozerode goedje? Volgens Bailey is dat niet het geval en gaat het om bepaalde medicatie met drie karakteristieken: • De medicatie wordt oraal ingenomen • De biobeschikbaarheid* is laag tot gemiddeld • Metabolisme van de medicatie vindt plaats door CYP3A4 Daarnaast heeft het gevaar van grapefruitsap te maken met de hoeveelheid sap die je drinkt en hoeveel tijd ertussen zit met het innemen van de medicatie, de hoeveelheid CYP3A4 die je in je lichaam hebt en met de aard en dosering van het medicijn dat je inneemt. Je hoeft dus niet bij elk pilletje dat je neemt gelijk in paniek te raken. Daarnaast is van veel medicatie nu bekend dat het een mogelijke interactie heeft met grapefruitsap en bij twijfel kun je het natuurlijk altijd bij je (huis)arts neerleggen. Maar het beste advies blijft nog steeds: alles met mate, dus soms óók fruit.

Referenties

• https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/15/waarom-is-grapefruit-soms-gevaarlijk-bij-medicijnen-a4027754 • https://www.thestar.com/news/insight/2015/03/28/ontario-toasts-innovators-such-as-dr-norman-bethune.html • https://en.wikipedia.org/wiki/Dave_Bailey_(runner) • https://www.cbc.ca/news/health/grapefruit-juice-interaction-with-drugs-can-be-deadly-1.1253489#:~:text=David%20Bailey%2C%20 a%20clinical%20pharmacologist,jumped%20to%20more%20than%2085. • https://www.cmaj.ca/content/185/4/309 • https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/grapefruit-juice-andsome-drugs-dont-mix#:~:text=Many%20drugs%20are%20broken%20 down,much%20drug%20in%20your%20body. • https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15735611/ • https://www.merckmanuals.com/professional/clinical-pharmacology/pharmacokinetics/drug-bioavailability

*Biobeschikbaarheid

is een term die wordt gebruikt om aan te geven wat het percentage is van het medicijn dat onveranderd op de plek aankomt waar het zijn functie moet uitoefenen. Veel oraal ingenomen medicatie komt pas na het maagdarmkanaal en het passeren van de lever in de systemische circulatie terecht. In het geval van felodipine is het medicijn dus grotendeels al gemetaboliseerd voor het bij het hart terecht komt, oftewel, de biobeschikbaarheid is laag.

Wist je dat:

Furanocoumarines ook voor de giftigheid van de berenklauw-plant zorgen Als het sap uit deze plant op je huid komt wordt deze extra gevoelig voor zonlicht, met brandblaren tot gevolg.