
6 minute read
Dieetgekte
from PanEssay Maart 2020
by PanEssay
We worden om de oren geslagen met berichten over gezond eten. Op internet, in advertenties, op televisie: overal worden beweringen gedaan over welk eten gezond is en positieve effecten op ons zal hebben. Zo worden er op sociale media typisch opvallende en optimistische berichten over diëten verspreid en uitvergroot. Het volgen van een dieet kan soms zelfs religieuze vormen aannemen: bepaalde voedselgroepen die als ‘zondig’ worden gezien moeten helemaal vermeden worden om aan de geboden van het dieet te voldoen.
Beide berusten op geloof en vormen deel van mensen hun identiteit. We willen ‘moreel’ zijn door het juiste te eten en straffen onszelf als we de ‘verboden verleiding’ toch niet kunnen weerstaan. Mensen gebruiken hun ‘correcte’ levensstijl zodoende om een gevoel van status en morele goedkeuring van zichzelf en van anderen te krijgen. Ikzelf voel me ook vaak schuldig wanneer ik na een vermoeiende dag een reep chocola of zak chips naar binnen werk. Om nog niet te spreken over het puntje lauwe patat die er na een borrelavond nog even bij gepropt wordt. De drang is groot om dit direct te gaan compenseren, en het is dit jaar wéér mijn Nieuwjaarsvoornemen: “vanaf nu ga ik gezond eten. Écht gezond!” Mijn vrienden rollen met hun ogen als ik ze vertel over mijn nieuwste obsessie. “Is het weer zover?” verzuchten ze. “Ja, dat is goed voor me.”
Advertisement
Orthorexia nervosa Maar is het wel zo goed? Dat ligt helemaal aan de mate van overgave. Een overdreven fixatie op gezond leven, dat voortkomt uit een verlangen naar lichamelijke en geestelijke zuiverheid, kan leiden tot hardnekkig verstoord eetgedrag. Dit wordt orthorexia nervosa genoemd, een term die uit het Grieks komt: ‘nervosa’ betekent ‘obsessie voor’ en ‘ortho-rexia’ kan vertaald worden als ‘correcte eetlust’. Hoewel het nog niet officieel erkend wordt als eetstoornis, zijn er al enkele criteria van orthorexia opgesteld: (1) er moet sprake zijn van een ongewone focus op voedselkwaliteit, waarbij (2) de regels erg strikt zijn en (3) het eetgedrag een dwingend karakter heeft. Verder moet sprake zijn van (4) een onrealistisch geloof in gezondheidsvoordelen van bepaald voedsel, (5) het verlangen om de gezondheid te optimaliseren, (6) mogelijk een gevoel van superioriteit (“ik eet gezonder dan andere mensen, dus ik ben een beter mens”), en (7) wanneer men iets ‘verkeerds’ eet, of daar alleen al aan denkt, veroorzaakt dat angstgevoelens. De crux zit hem dus niet zozeer in wát iemand eet, maar de obsessieve manier waaróp diegene met voedsel omgaat.
de vraag voort of orthorexia nervosa überhaupt een eetstoornis is. De filosofische vraag ‘wat is gezondheid?’ kan op verschillende manieren worden benaderd. Ter illustratie zal ik vier theorieën van gezondheid bespreken en toepassen op orthorexia.
Gezondheid en ziekte In de biostatistische theorie van gezondheid, welke doorgaans wordt gebruikt door medische professionals, betekent gezondheid het biologisch normaal functioneren van het lichaam. Hoewel mensen met orthorexiasymptomen wel statistisch kunnen afwijken van de ‘normale’ populatie, bijvoorbeeld in de frequentie en intensiteit van disfunctioneel gedrag en symptomatische cognities, kunnen wij ons hierbij afvragen hoe extreem een score moet zijn voor we iemand een diagnose van orthorexia mogen geven. De grens van een ‘afwijkende score’ lijkt niet meer dan een afspraak tussen mensen.
De holistische gezondheidstheorie stelt daarentegen dat gezondheid het vermogen en de ervaring is van een individu om doelen voor zichzelf te stellen en te verwezenlijken. Of iemand als ziek wordt bestempeld, is binnen deze theorie afhankelijk van de persoonlijke ervaring en van de sociale context. Over het algemeen ervaren mensen hun obsessie met gezond eten niet als complicatie, maar juist als iets bewonderingswaardigs. Dit roept de vraag op of een individu die aan de criteria van orthorexia voldoet, bestempeld zou moeten worden als ‘gezond’ – louter omdat hijzelf geen subjectieve ervaring van ziekte heeft.
De positieve gezondheidstheorie, gericht op de kwaliteit van leven, schrijft voor dat gezondheid het vermogen is om te leren omgaan met je ziekte en om zelfstandig en weloverwogen richting te kunnen geven aan je leven. Enerzijds gaan we ervan uit dat mensen met orthorexiasymptomen hun voedingskeuzes zeer nauwkeurig afwegen om een zo ‘gezond’ mogelijke levensstijl te hanteren. Dit impliceert zelfstandigheid. Anderzijds duidt dit nog niet op zelfbewustzijn. Wanneer keuzes namelijk voortkomen uit dwangmatigheid, en iemand niet kritisch op zijn keuzes kan reflecteren, kunnen we stellen dat zijn keuzes niet volledig autonoom zijn.
Tot slot veronderstelt de gemeenschapsgeoriënteerde communitaristische theorie dat gezondheid gelijkstaat aan het adequaat vervullen van sociale rollen en maatschappelijke functies in de samenleving. Daarbij wordt een individu voortdurend geconfronteerd met zijn relatieve positie ten opzichte van anderen in de maatschappij. Het idee dat overdreven gezond eten en veel sporten een hogere sociale status (en eerder genoemd bijkomend superioriteitsgevoel) oplevert, werkt orthorexiakenmerken in de hand. Daarnaast gebruiken veel social influencers hun voorbeeldfunctie om een bijna onhaalbare leefstijl neer te zetten als sociale norm. Zo kunnen de symptomen worden beschouwd als iets dat juist maatschappelijk wenselijk is, en worden op die manier uitgesloten van de categorie ‘ziekte’.
Conclusie Het is duidelijk geworden dat orthorexia nervosa nog niet zo simpel te definiëren is. Afhankelijk van je opvattingen over gezondheid, kun je de obsessie met correct eten bestempelen als normaal of als stoornis. Daarnaast is het moeilijk om orthorexia puur objectief te testen. Misschien dat deze problemen overwonnen worden en orthorexia over een paar jaar toch officieel erkend zal worden als eetstoornis. Anderzijds zou het kunnen dat het orthorexiabeeld in de toekomst juist geen ‘afwijking’ meer is omdat iedereen steeds correcter zal gaan eten – dat de snackbar uitsterft en vervangen wordt door ecologische spinaziebars. Voor nu blijft het debat rondom orthorexia bestaan, maar het is in ieder geval goed om je bewust te zijn van de (obsessieve) omgang met je dieet of levensstijl. Hoe gezond ga jij om met gezond eten? Doe de zelftest!
Test jezelf: Orthorexia Vul de volgende 14 vragen* in door de juiste antwoordopties te omcirkelen. Wanneer je een medische reden hebt om een strikt dieet te volgen; vul dan de vragenlijst in alsof je dat niet zou hebben.
Bereken je totaalscore door de cijfers voor je omcirkelde antwoorden bij elkaar op te tellen. Een score van lager dan 36 is een aanwijzing voor symptomen van orthorexia nervosa. Let op: deze zelftest is slechts bedoeld om bewustwording te stimuleren en is geen betrouwbaar diagnostisch middel.
vragen/stellingen scoring
Ik weet precies wat ik ga kopen wanneer ik de supermarkt binnenloop. 1. Altijd 2. Vaak 3. Soms 4. Nooit
Hoe vaak heeft de gedachte aan voedsel u ongerust gemaakt in de afgelopen drie maanden? 1.Vaak 2. Regelmatig 3. Soms 4. Nooit Ik laat mijn voedingskeuzes beïnvloeden door mijn bezorgdheid over mijn gezondheid. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
De kwaliteit van mijn voedsel is belangrijker dan de smaak. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Ik ben bereid meer geld uit te geven om gezonder te eten. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Hoe vaak pieker je in een dag over eten? 1.> Drie uur 2. Een halfuur 3. Sommige dagen 4. Nooit
Hoe vaak mag je van jezelf uitzonderingen maken op je dieet? 1. Nooit 2. Soms 3. Vaak 4. Altijd
Mijn eetgedrag staat los van mijn stemming. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Mijn besluit om gezond te eten vergroot mijn zelfvertrouwen. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Mijn besluit om gezond te eten heeft effect op mijn levensstijl (bijvoorbeeld hoe vaak ik uit eten ga of de omgang met vrienden). 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Gezond eten zal mijn uiterlijk verbeteren. 1. Eens 2. Beetje eens 3. Beetje oneens 4. Oneens
Let je op je calorie-inname tijdens het eten? 1. Altijd 2. Vaak 3. Soms 4. Nooit
Eet je je maaltijden alleen? (Gaat over het heden) 1. Altijd 2. Vaak 3. Soms 4. Nooit
Voel je je schuldig wanneer je je niet aan je dieet houdt? 1. Altijd 2. Vaak 3. Soms 4. Nooit *De vragen van de zelftest zijn gebaseerd op de items van de ORTO-15, ontwikkeld door Donini et al. (2005). Voor meer informatie: neem per e-mail contact op via r.montanus@student. rug.nl