Kompetencje międzykulturowe
2.3. Kompetencja transkulturowa jako wyzwanie wychowania w XXI wieku Kompetencje transkulturowe – w zależności od rozumienia pojęcia kultury – mogą być traktowane jako kontinuum rozwoju kompetencji kulturowych bądź też jako umiejętność funkcjonowania w różnych kontekstach kulturowych i dokonywania wyborów między nimi. Kompetencjami transkulturowymi charakteryzuje się zatem jednostka, która potrafi przesuwać się z jednego kontekstu kulturowego do drugiego („przeskakiwanie ze stylu do stylu”) i dokonuje oceny różnych sytuacji z punktu widzenia jednego lub kilku środowisk kulturowych bez utraty własnej tożsamości. Kompetencja transkulturowa jest kompetencją mediatora – osoby świadomej kompleksowości zjawisk – szczególnym typem kompetencji komunikacyjnych i międzykulturowych, wzbogaconym o umiejętność użycia języka (Bem M., 2013, s. 33). Zgodnie z koncepcją niemieckiego filozofa Wolfganga Welscha transkulturowość lepiej opisywana jest poprzez zjawisko wielokulturowości, zrywającej z monolitycznym traktowaniem kultur dzięki przywołaniu w trakcie dziejów zapożyczeń oraz wzajemnemu uczeniu się od siebie członków różnych społeczności. Zapożyczenia – mające wymiar materialny, np. ubiór, narzędzia, potrawy, oraz symboliczny, np. język, muzyka, idee – obecnie podlegają zintensyfikowanemu procesowi wymiany, zwłaszcza w przestrzeniach wielokulturowych. Należy pamiętać, że transkulturowy charakter procesów wzajemnego uczenia się i włączania wartości kulturowych innych grup w obszar własnych standardów i wartości powoduje także opór, destrukcję, wyzwala lęki, które mogą być przezwyciężone w wyniku uznania i szacunku do fundamentalnych praw człowieka (do życia, do wolności, do własności). To one wyznaczają autonomię człowieka oraz jej granice (Nikitorowicz J., 2009, s. 173).
3. Relacje kulturowe – przerwana kontynuacja kulturowa 3.1. Mniejszościowe grupy kulturowe – konteksty współczesnego Innego W polskiej rzeczywistości mniejszościowe grupy kulturowe (narodowe i etniczne) należą do dwóch kategorii. Pierwszą kategorię stanowią mniejszości tradycyjne, ukształtowane w wyniku wielowiekowego trwania w ramach jednego społeczeństwa Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Stały się one mniejszościami narodowymi w II Rzeczpospolitej, a obecnie ich społeczny status (obywatelski) reguluje Ustawa o mniejszościach… Drugą kategorią są mniejszości imigranckie, które pojawiły się w społecznej rzeczywistości obecnej Rzeczpospolitej w wyniku migracji do naszego kraju – te podlegają Ustawie o cudzoziemcach. W procesie demokratyzacji społeczeństw mniejszości narodowe i etniczne uzyskały prawo do realizacji wyartykułowanej tożsamości kulturowej. Mniejszościami określa się grupy ludności różniące się od dominującej większości określonymi cechami fizycznymi, społecznymi, kulturowymi, a także przynależnością narodową, religijną, językiem, kultywowanymi tradycjami (Nikitorowicz J., 2009, s. 49–150). Od 1 maja 2005 roku obowiązuje w Polsce Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. z 2005 r. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.), ustalająca zakres ich wsparcia i ochrony ze strony państwa. W ustawie wymieniono dziewięć mniejszości naro-
36