obszar wiejski, chyba że za tą tabliczka jest kolejne miasto, jak to bywa np. na Śląsku. Na obszarach wiejskich są więc nie tylko użytki rolne (nie przekraczające obecnie 50% powierzchni kraju), ale też lasy, zbiorniki wodne, rzeki, budynki mieszkalne i gospodarcze, parki narodowe i krajobrazowe i wiele innych obiektów. Nie jest więc zaskoczeniem, że zgodnie z klasyfikacją GUS obszary wiejskie stanowią w Polsce 93% powierzchni kraju. Każdy badacz wsi i obszarów wiejskich wie jednak, że zarówno pojęcie wsi, jak i obszarów wiejskich to kwestia umowna, zależna od przyjętych kryteriów, konwencji, uregulowań prawnych i propozycji teoretycznych. Są jednostki osadnicze o statusie miasta, które mają niespełna 2 tys. mieszkańców i wsie, w których mieszka ponad 5 tys. mieszkańców. Są wsie, w których prawie wszyscy zajmują się rolnictwem i takie, w których już nie ma ani jednego towarowego gospodarstwa rolnego. Badacze obszarów wiejskich są zapewne zgodni, że wiejskość (rurality) jest stopniowalna. W naukach społecznych i geograficznych pojawiło się wiele sposobów wyodrębniania i klasyfikowania obszarów wiejskich. Bardzo dobry i przejrzysty przegląd tych kryteriów i typologii przedstawiają: J. Bański (Bański 2017) i autorzy Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich (MROW 2018). Tę płynność pojęcia wiejskości trafnie charakteryzuje M. Halamska: „Pojęcie wsi i wiejskości, będącej synonimem cech wiejskich, ewoluowało i ciągle ewoluuje w czasie, co jest rezultatem nie tylko obiektywnych zmian, jakie zachodzą w przestrzeni wiejskiej, lecz także zmian całego społeczeństwa, jego systemu wartości oraz funkcji, jakie wyznacza ono swojej wsi” (Halamska 2009, s. 125). Przede wszystkim socjologowie i niektórzy geografowie są skłonni przypisywać obszarom wiejskim szczególne cechy uzasadniające wyodrębnienie ich jako przedmiotu badań i budowania teorii naukowych. Dla geografów tą cechą jest przede wszystkim przestrzeń obszarów wiejskich, ich struktura, ukształtowanie i zagospodarowanie. Dla socjologów natomiast obszar wiejski to przestrzeń społeczna, symboliczno-kulturowa i arena relacji: człowiek–gospodarka, człowiek–przyroda, człowiek–inny człowiek i człowiek–otoczenie zewnętrzne, pozawiejskie. Jak stwierdza K. Gorlach: „Pojęcie ‘obszar wiejski’ (a nie ‘wieś’) narzuca
118
Jerzy Wilkin